DE GEBOORTE VAN EEN
MODERNE STAAT
T
LEVEN EN WERK VAN
MOESTAFA KEMAL PASJA
II
De ochtendschemering ligt boven Gallipolï.
Aan de kust liggen tallooze schepen buiten
het bereik der weinige Turksche kanonnen;
de schepen braken onafgebroken menschen
uit, een geheel leger, voorzien van alle mo
derne oorlogsmiddelen Engelschen en
Franschen. De Turk is ervan op de hoogte,
ligt op de loer; achter een bescheiden front
worden troepen aangevoerd. Maar waar zal
de vijand worden aangevallen? Er is op het
scniereiland een. plaats, waar het gevaar het
dreigendst schijnt, dat is bij den binnenkaap
Ariboernoe, waar de Turksche troepen voort
durend worden teruggedreven door hun
tegenstandei's, die als sprinkhanen neerstrij
ken. De beslissende stormloop tegen de
hoogten heeft echter nog niet plaats. Intus-
schen heeft de devisie-commandant Moestafa
zijn maatregelen genomen. Op dezen April
morgen heeft hij een manoeuvre juist in de
richting van de gevaarlijke plaats georgani
seerd. Daar komen plotseling in groote haast
depêches en adjudanten aanrennen: „De
Engelschen!" De aanval is begonnen; het
schijngevecht verandert in een gevecht,
Moestafa werpt zijn troepen tegen de hoog
ten van Ariboernoe, die zoo juist door de
Engelschen zijn beklommen. Het gelukt hem
index-daad, den vijand te verdrijven, 't Wordt
een besliste overwinning. De hoogte, waar
Moestafa een einde heeft gemaakt aan den
.vijandelijken opmarsch, heet van nu af aan
,,Kemalieri".
Gallipoli is de plaats, waar Moestafa
Kemai zich tot tweemaal toe den naam „El
Gasi" de overwinnaar waardig toont
Want de Geallieerden vallen opnieuw aan,
om het schiereiland vrij te maken. Ditmaal
gaat het vooral om de sleutelpositie bij het
dorp Anafarta. Moestafa wordt benoemd tot
commandant van de geheele Tlrksche leger
macht, die hier in het veld is. Wekenlang
wordt een bloedige strijd geleverd, Moestafa
vecht in de eerste linie het wordt weder
een overwinning en de ster van den rebel
schijnt snel to stijgen.
De overwinnaar komt naar Konstantino-
pel. Hij ziet, dat men daar nog altijd fana
tiek vasthoudt aan het bondgenootschap met
de Centrale mogendheden; dat zal de onder
gang van Turkije zijn
Kort na Moestafa's terugkeer te Konstan-
tinopel sterft de sultan en Waheddedin
wordt Padisjah. Nu is er kans. Waheddedin
5s er in gemoede van overtuigd, dat slechts
een onmiddellijke afzonderlijke vrede Tur
kije van den ondergang kan redden. Moesta-
ia vraagt een audiëntie aan, zet zijn bedoe
lingen uiteen en wacht af, tot men hem
eindelijk de verantwoordelijkheid zal opdra
gen. Maar Waheddedin waagt het niet, iets
tegen de regeering-Enver te ondernemen; de
audiëntie eindigt met het afwijzen van alle
plannen en eischen van Kemal. De gevaar
lijke generaal wordt belast met een com
mando in Syrië, dat nu ver genoeg van de
hoofdstad verwijderd ligt
Van dezen sultan is dus niets te verwach
ten! Daarom staat voor Moestafa vast, dat
hij slechts tegen den Padisjah kan optreden.
De beslissing van Waheddedin zal hem vier
jaar later den troon kosten; vaster dan ooit
is Moestafa's overtuiging: „Republiek!"
Dan valt Bulgarije u'it het front der Cen
trale mogendheden. Nu is ook voor Turkije
alles verloren: de weg naar Konstantinopel
ligt voor de Entente open. Wapenstilstand
is de eenige oplossing; het wordt een over-
I gave op genade en ongenade.
Welbewust opereert Moestafa openlijk met
het argument, dat hij den Padisjah wil red
den. Want hij is een geniaal tacticus en
weet, dat het volk nog hangt aan de sy
bolen: „sultan en kalief". Hij heeft fantas
tisch geluk: den I-Ioogen Commissarissen
der Entente is het niet verborgen gebleven,
dat het juist in Anatolië in stilte gist Zij
verlangen, dat een geschikte persoonlijkheid
heen wordt gezonden om orde te schep
pen. De regeering te Konstantinopel stelt
als „geschikte persoonlijkheid" generaal
Moestafa Kemal voor. Moestafa Kemal is
toch de man, die zich steeds heeft verzet
tegen het bondgenootschap met de Centrale
mogendheden. Dien man kan men ver
trouwen!
En zoo neemt op 15 Mei 1919 het levens
perk van Moestafa Kemal officieel een aan-
ang. Op een kleine stoomboot verlaat „Ei
Gasi" de hoofdstad, vertrekt naar Anatolië
He kleine schip draagt een kostbare vracht,
den schepper van een nieuwen staat!
Het is de 19de Mei van het jaar 1919. Aan
de reede van Samsoen, de kuststad van Ana
tolië, is de bevolking bijeengekomen en
racht. Hij moet nu spoedig komen, de „held
ap Anafarta!"
Spoedig komt de oude stoomboot in het
gezicht Nadat het anker is uitgeworpen,
worden de booten uitgezet en de heeren
zetten voet aan land. De bevolking blijft
stil, terwijl ze eerbiedig ruimte maakt. Ah,
deze man in sportpak met de vastbesloten
ondoorgrondelijke trekken, met den krach-
tigen gang, dat moet El Gasi zijnMoe-
nisaties te onderdrukken, maar hij sterkt, ze,
met het listige argument „Ik doe dit alles
voor den Padisjah, die thans slechts een
machtelooze pop in de handen der overwin
naars is. En ik doe het voor den gods
dienst!" „Voor sultanaat en kalifaat" is een
devies, dat bij de Turken nooit zijn uitwer
king mist. En daarom beveelt hij het orga
niseeren van nationale demonstraties tegen
de bezetting van Smyrna door de Grieken
De wali's, de gouverneurs, de generaals ge
hoorzamen.
De Geallieerden bemerken spoedig, dat
Moestafa niet precies de man is, dien zij
hebben moeten. Zijn afzetting en terugroe
ping wordt geëischt en Konstantinopel geeft
aan dien eisch gevolg. Moestafa Kemal te
legrafeert terug: „Ik zal in Anatolië blijven
en handelen, tot de natie haar onafhanke
lijkheid heeft verworven."
llij mag echter niet alleen op het leger
steunen, hij moet optreden als lasthebber
van de natie. Om die opdracht te verkrijgen,
wordt een algemeen congres bijeengeroe
pen. De rogeering te Konstantinopel kan de
situatie niet meester blijven. In Juli 1919
komt het Congres te Erzeroem bijeen. Tege
lijkertijd wordt bekend, dat generaal Moes
tafa Kemal uit de legerlijsten is geschrapt;
iedere connectie met hem beteekpnt hoog
verraad. Maar Moestafa houdt de teugels
in de hand. Het congres geeft hem de hoog
tijd waart Moestafa den grooten slag: hij
iaat troepen binnenrukken in Cicilië, waar
de Franschen staan; de' Fransclie troepen
worden aangevallen. To Parijs staat men
paf.
Middeleftvijl verplaatst Moestafa zijn resi
dentie iets meer naar het Westen, naar
Angora, dat een meer centrale en veilige
ligging heeft en een kruispunt van belang-
rijko spoorwegen is
Dan worden plotseling de bepalingen van
het vredesverdrag van Sèvres bekeend. Een
strenge, nadeelige vrede. Het volk krijgt
thans besef van den toestand en kiest par
tij voor den Pasja van Angora, in wien het
zijn laatste redding ziet. De troepen van
sultan worden verslagen, de Angora-legers
vallen de Engelschen aan en bombardeeren
zelfs Konstantinopel. In Cicilië sluiten de
ranschen een wapenstilstand met Angora:
het eerste verdrag tusschen de rebellen
groote mogendheid. Maar nogmaals
gaan thans de Grieken tot den aanval over;
van Smyrna uit trekken ze op in Thracië
de Turken worden door een modem uitge
ruste oveimacht verslagen
To Angora gist het Men zoekt een zonde-
ook voor de nederlaag en wil de schuld
Kemal laden, maar deze schuift handig
verantwoordelijkheid af op de regeering
te Stamboel. Het gelukt hem tevens, de Ar
meniërs te slaan en gebieden terug te win-
3n, die in 1877 door de Russen waren ver-
De mogendheden schijnen er van over
tuigd te raken, dat zij haar hand in een
wespennest hebben gestoken. Frankrijk is
ontevreden, evenals Engeland en Italië;
Amerika verklaart, dat het geen belang
meer heeft bij de gebeurtenissen in het
nabije Oosten. Te Angora is een nieuwe
grondwet opgesteld en aangenomen. De
geboorte van de eerste constitutie van
modernen Turkschen staat
Griekenland valt weer aan; een strijd be
gint, die anderhalf jaar duurt. Lang blijft
de uitslag onzeker; dan trekken de Turken
terug, geslagen.... In Angora groeit de
moedeloosheid en de roep naar vrede
overeenstemming met de Entente wordt
sterker.
Moestafa verklaart: „Binnen vier weker;
zal ik den vijand hebben verslagen." Maar
hij beschikt nauwelijks over iets, dat den
naam van leger verdient hij moet ""v1
aan hallucinaties lijden. Indien hij zoo
zijn succes overtuigd is, moet hij zelf de
leiding maar op zich nemen. Kemal
klaart zich hiertoe bereid, als hem alle
rechten en volmachten van de Nationale
Vergaderingen worden overgedragen. Dic
tatuur dus. De Nationale Vergadering weet
geen anderen uitweg meer en Moestafa
krijgt alle macht Nog eenmaal organiseert
hij de resten van het leger en weet zijn on
deraanvoerders en den geringsten soldaat te
doordringen van zijn eigen geest van
astberadenheid. Het komt tot den slag bij
Sakaria. Drie weken en een dag duurt de
strijd, een der meest verbitterde veldslagen
van de geschiedenis. Het einde brengt een
Turksche zege: de storm uit het Westen,
die sedert tweehonderd jaar het Osmaan-
che rijk terug heeft gedrongen, is hier bij
Sakaria tot staan gekomen een keer
punt in 'de geschiedenis van het Nabije
Oosten!
Kemal Moestafa Pasja hwidt zijn intocht
te Angora. De Nationale Vergadering, het
Turksche volk dus, verleent hem den rang
an maarschalk en kent hem den titel toe,
dien tot dusverre slechts de sultan mocht
irleenen:
„Ei Gasi" do Overwinnaarl
Kemal Pasja als Turksch officier
stafa groet en snelt dan onmiddellijk naai^
het J'egeeringsgebouw. Hier wachten hem
reeds dépeches, die sensationeele berichten
brengen: de Grieken hebben Smyrna bezet!
Wat moet gedaan worden om den erf
vijand to bestrijden? Het leger moet geor
ganiseerd worden. De weermacht van geheel
Anatolië is nog ongeveer 20.000 man sterk.
Maar dat zal de kern van het nieuwe volks
leger worden. Kemal gaat aan het werk.
Samsoen is nog altijd door de Engelschen
bezet en eigenlijk is hij lasthebber van de
Geallieerden; daarom verplaatst Moestafa
zijn zetel meer naar het binnenland, naar
Amassia, waar hij de troepen organiseert en
in het civiele bestuur ingrijpt. „Eigenlijk"
heeft Moestafa tot taak, alle nationale orga-
KLAAS KATER
(IS Oct. 1833—27
Oct. 1916)
Morgen is het precies een eeuw geleden dat Klaas Kater werd geboren, de stichter van
het Nederlandsch Werkliedenverbond „Patrimonium". Wij geven heden het portret
van dezen pionier der christelijk-sociale beweging, en hopen hem binnenkort een her*
denkings-artikel te wijden.
ste macht over de „vrijheidsbeweging". Nog
altijd beweert hij, op deze wijze den Pa
disjah het beste te kunnen dienen. Maar de
Padisjah schijnt verder*te zien en te be
seffen, dat deze beweging onder leiding
van den rebellengeneiaal hem den troon
zal kosten: het hagelt ontslagen en afzet
tingen uit Konstantinopel. De nationale
ganisatie is echter repds te sterk gev
den. Op het congres te Erzeroem verkondigt
zij de wereld: „Het Turksche volk vormt
een ondeelbaar geheel. Inmenging
ten duldt het niet Indien Konstantinopel,
ten onrechte van andere meening is, zal
het congres het landsbestuur overnemen.
De sultan is wanhopig. Door geheime
benden laat hij in Anatolië rooftochten en
Christenvervolgingen ondernemen; hij doet
het in de hoop. dat de Entente zal ingrijpen.
Men tracht zelfs den generaal te
ren. Te Siwa wordt een nieuw congres bij
eengeroepen. Hier loopt Kemal ernstig ge
vaar. Verscheidene stemmen verheffen zich
tegen een „dictatuur-Kemal" en voor
protectoraat van de Vereenigde Staten over
Turkije om een protectoraat van Enge
land te vermijden. De geniale tacticus
Moestafa weet ook hier raad; hij vertrouwt
do beslissing toe aan een „studie-commissie"
en daarmee is de zaak op de lange baan ge
schoven. Ondortusschen vallen de door Kon
stantinopel aangezette Koerden steden in
Anatolië aan, zij worden uit het land ver
dreven en bij de aanvoerders vindt men
documenten, waarvan een prachtig gebruik
wordt gemaakt: de regeering in de hoofdstad
pleegt landverraad niet natuurlijk de
sultan, maar zijn kabinet. Afzetting van dat
kabinet wordt verlangd; als aan deze eisch
niet spoedig gevolg wordt gegeven, worden
allo verbindingen met Konstantinopel opge-
telegraaf- en spoorwegverkeer stop
gezet Daarmee is de hoofdstad uitgcscha-
naar het land kan niet zonder lei
ding blijven. Derhalve neemt het vertegen
woordigende comité van het congres te
Siwa het bestuur over, en dat comité is
Moestafa!
Do angst slaat den sultan om het hart.
Hij begint schuchter onderhandelingen met
den rebellengeneraal te voeren en ontslaat
zijn kabinet. Een buitengewoon succe:
Moestafa. Hij laat zijn comité echter niet
aftreden, maar het blijft als tweede regee
ring bestaan. Tegelijkertijd wint de natio
nale beweging ook in de hoofdstad steeds
meer terrein. Zelfs de Geallieerden erken
nen de positie van Kemal en zenden
tegenwoordigers naar Siwa. Tegenover
verklaart Moestafa: .„Neern wat mij betreft
Arabic of Syrië, maar laat Turkije met
rust; voor onze nationale grenzen zullen
Iwij strijden tot het einde!" Neen, met dezen
man valt niet to praten.
In den Hoogen Raad van Vier te Parijs
wordt beraadslaagd en overlegd en In die
Het resultaat van de historische overwin
ning bij Sakaria is allereerst geweest een
accoord met Frankrijk: het eerste volken
rechtelijke contract tusschen een groote
Ëuropeescho mogendheid en de Turksche
revolutionaire regeeri/g met volledige uit
schakeling van Konstantinopel
Voor Angora komt een tijd van langgerekte
onderhandelingen. Getracht moet worden,
verzachtingen van de bepalingen van Sèvres
te verkrijgen, maar de besprekingen vlot
ten niet erg. Tegelijkertijd groeit de oppo
sitie tegen Kemal; men is bevreesd voor
een dictatuur naar Napoleontisch model.
De wet, die Kemal het opperbestuur heeft
opgedragen, moet om de drie maanden
den vernieuwd. De Nationale Vergadering
begint thans met de nieuwe opdracht to
treuzelen, maar Kema] weet haar toch te
bewerken en wel voor, onbepaalden tijd.
Partij in triges berooven hem echter van
het oorzitterschap van den ministerraad.
In dien tijd moet nog eenmaal een aanval
op de Grieken worden ondernomen. Alle
oorbereidselen geschiedden in het grootste
geheim. Een jaar na de slag bq Sakai\a
breekt de storm los; do Turken storten zich
op de hoogten van Doemloe Poenar bij
Afiocm Karah-issar. Do Grieken zijn ver
rast; zij worden naar Smyrna teruggeslagen.
Daar schepen zij zich in en verdwijnen uit
Klein-Azië. De Geallieerden hebben thans
geen voorpost meer, zij zien zich onmid
dellijk tegenover de zegevierende Turken
geplaatst, die naar Konstantinopel opruk
ken. Reeds bevinden zij zich in de neutral-
zóne en Frankrijk en Italië trekken zich uit
het Oostersche avontuur terug. Engeland
noodigt Turkije uit to Moendania aa
-ee van Marmora te onderhandelen. Zijn
oorwaaiden zijn: ontruiming van Thra
cië, niet echter van Konstantinopel. Het
gaat om het prestige van Engeland,
Moestafa weet het -en daarom mag de
hoog niet te strak gespannen worden. Hij
aanvaardt de voorstellen: ook het civiele
bestuur te Konstantinopel gaat op Angora
over, en de vreemde bezetting wordt zoo
veel mogelijk gecamoufleerd. Deze onder
handelingen zijn zelfs oorzaak, dat te Lon
den het kabinet Lloyd George valt.
Er moet nu eindelijk een volledige vrede
•n den Orient bewerkt -worden. Daartoe
wordt een conferentie naar Lausanne bij
eengeroepen Maar nog altijd bestaat het
dualismo tusschen de regeering te Konstan
linopel en die te Angora. Dat duali:
moet worden opgeheven. Dit is het moment
waarop Moestafa het sultanaat voor goed
ten val brengt en slechts het kalifaat laat
bestaan, dat wordt opgedragen aan prins
Abdoel Medsjed.
Zoo is er dan op de conferentie te Lau
sanne slechts één Turksche regeering: An
gora, dat is de Nationale Vergadering, dat is
„El Gasi"»
Maar deze eerste conferentie levert geen
resultaat op en gaat na eenige maanden on-
verrichterzake uiteen. Daarmee dreigt voort
zetting van den oorlog, die nu reeds negen
jaar geduurd heeft.
Dit vooruitzicht versterkt de oppositie te
gen Kemal, vooral in de Rationale Verga
dering. Nu heeft hij nog slechts één mid
del: hii verklaart, dat de Kamer niet meer
voor haar werk berekend is, stuurt haar
naar huis: schrijft nieuwe verkiezingen ui»,
en vormt tegelijkertijd een nieuwe partij,
de Volkspartij, die even goed „Partij-Kemal
bad kunnen heeten. Hij wijzigt de verkie
zingsreglementen zoo handig, dat in de
nieuwe Kamer nog slechts afgevaardigden
van de Volkspartij zitting hebben.
In 1922 worden dan de onderhandelingen
te Lausanne tot een goed einde gebracht
Turkije behoudt de grenzen, die het zich
met de wapenen heeft bevochten; het be
houdt de souvereiniteit over Konstantinopel;
allo capitulaties en concessies van vroegere
Turksche regceringen worden geannuleerd.
Op 24 Juli luiden de klokken te Lausanne
den vrede in, die een officieele vrijbrief
voor het nieuwe Turkije beteekent
Vrede! En nu verder op den weg naar
den modernen nationalen staat Slechts één
vorm kan dio hebben: de republiek.
Op 28 October 1923 verklaart Kemal aan
een avondmaal tegenover eenige vrienden:
.Morgen zullen wij de republiek uitroepen."
En zoo geschiedt het De Kamer gehoor
zaamt: de wet wordt op regelmatige wijze
aangenomen en Moestafa Kemal Pasja ge
kozen tot president van de nieuwe republiek.
Do nieuwe staatsvorm is geboren, maar de
ieuwe staat nog niet geheel. Thans moet
nog een zuiveringswerk plaats hebben. In
de eerste plaats komt het er op aan het
kalifaat, dat symbool der monarchistisch-
religieuse tegenstrooming, op zij te schui-
a. Men mag niet meer het gevaar loopen,
twisten te geraken, die den jongen staat
zijn bestaan zouden kunnen bedreigen.
Moestafa grijpt radicaal in. Hij dwingt van
de Nationale Vergadering een besluit af,
aarin de staat volkomen van de kerk
wordt losgemaakt In aansluiting daarop
houdt het kalifaat op te bestaan; de kalief
en met hem alle leden van het vroegere
orstenhuis moeten. Turkije verlaten, alle
geestelijke staatsfuncties worden opgehe
ven, het kerkelijke vermogen wordt door den
staat geconfisqueerd.
Dat is de eerste hervormingsdaad van
den nieuwen president De tweede is: ophef
fing der tienden dat beteekent verbete
ring van den toestand in den landbouw,
basis voor den nieuwen staat. De derde:
zuivering van het leger; de vierde: verbod
van allo oppositiepartijen.
Desniettemin blijft de situatie gevaarlijk.
Een opstand van de Koerden breidt zich
snel uit; spoedig is het Zuid-Oosten van da
republiek in oproer. Moestafa schorst een
voudig de grondwet op en kondigt den staat
van beleg af. Konstantinopel, waar het gist,
wordt gezuiverd; honderden worden ver
bannen, ook met ter dood veroordeelingen
is men niet zuinig: het gaat om de .toe
komst van den staat. Wanneer ook de Koer
denopstand is onderdrukt, kan Moestafa
zeggen: „Ik ben baas in huis."
Het volgende slachtoffer is de fez, het
eenheidssymbool van den Islam; het dragen
van dit hoofddeksel wordt zwaar gestraft.
Met de fez valt de petsjeh, de vrouwensluier.
Het Turksdhe schrift wordt afgeschaft en
vervangen door het Latijnsche alphabet
Een belangrijke verbetering: het Turksche
vas zoo moeilijk te leeren, dat 90 pCt der
Turken analphabeet waren. Het burgerlijk
recht wordt radicaal gemoderniseerd: men
oert eenvoudig het Zwitsersche wetboek in.
Langzamerhand wijkt men weer van den
taat van beleg af. Tegenwoordig is men
•eeds lang in de banen van de democratie
aangekomen. En er hearscht rust De mo
derne staat is geschapen en bevestigd.
Tot ordeverstoringen kan het wei haast
niet meer komen, zoolang „El Gasi" aan het
roer is. De verdere ontwikkeling van het
rijk zal de taak zijner opvolgers zijn: de
geboorte van den nieuwen staat is vol
tooid, voltooid in zeldzaam snel tempo. Op
de spits van het Serail te Konstantinopel
staat de statue van den rebel van weleer,
afgebpeld als een voortschrijdende figuur,
het gelaat is naar het Oosten gericht, naar
het Rijk, dat hij voor den ondergang heeft
behoed en op nieuwe grondslagen opge
bouwd onder de leuze van zijn leven: „Wa-
tan", dat is: „Vaderland"
Hef huis Lindegracht 27 ie Amsterdam; Patrimanium's geboortehuis.
