SCHOOL-EN KERKMEUBELEN
Hi I. ROTHUIZEN EN ZONEN
onderzoek
n
DUITSCHLAND
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 1933
Schoolnieuws.
MICROSCOPEN
VOOR MEDISCHE STUDIE
J. VERHAVE, Galerij 24 Amsterdam
CATALOGUS OP AANVRAAG
Van 4 tot 9 September a.s. zal D.V. te Lun-
teren liet 16de Calv.-Stud. Congres, uitgaande
van de Calv. Studenten Beweging, worden
gehouden.
Hieronder volgt het programma.
Maandag 4 September: 16 uur: Reünie; 18
uur: Warme maaltijd; 19.30 uur: Opening van
liet Congres door den Congresvoorzitter Je.
van der Linden, Leeuwarden; 20 uur: Avond
toespraak van Ds. F. Guillaume, Klundert.
Ondewerp: „De kracht van het geloof".
Dinsdag 5 September: 10 uur: Referaat van
Prof. Dr. D. H. Th. Vollenhoven, Amsterdam.
Onderwerp: „Het Waarheidsprobleem"; 20 u.:
Avondtoespraak van Pastor W. A. Langenohl,
(Rheydt). Onderwerp wordt nader bekend ge
maakt.
Woensdag 6 September: 10 uur: Referaat
van Dr. .T. A. Nederbragt, Den Haag. Onder
werp: „Autarkie, politiek, economisch"; 20u.:
Avondtoespraak van Ds. W. Rijnsburger, Oud-
Beijerland.
Donderdag 7 September: 9.30 uur: Alg. Le
denvergadering C.S.B.; 10 uur: Referaat van
Pastor R. Grob, Zürich. Onderwerp: „Kalvi-
nismus und Kultur"; 20 uur: Avondtoespraak
van Oud-Zendeling F. J. F. van Hasselt, Kreu
kelen. Onderwerp: „Als 't christendom 't hei
dendom ontmoet".
Vrijdag 8 September. 10 uur: Sectieverga
deringen. Voor de Theol. Sectie: Ds. T. Fer-
werda, Amsterdam. Onderwerp: „De arbeids
vreugde van den predikant". Voor de Jur.
Sectie: Mr. A. W. Haan, Sneek. Onderwerp:
„Het echtseheidingsvraagstuk". Voor de LItt.
Sectie: Prof. Dr. A. Sizoo, Amsterdam. Onder
werp: „Christendom en klassieke cultuur".
Voor de jMèd. Sectie: Drs. J. A. Hendriks,
Amersfoort. Onderwerp: „De christenarts".
Voor de Nat. Phil. Sectie: Prof. Dr. J. Coops.
Onderwerp: „Ontwikkelt de natuurwetenschap
zich in religieuze richting?"; 20 uur: Avond
toespraak van Ds. L. Oranje, van Groningen.
Onderwerp: „De Calvinist en zijn idealen"; 21
uur: Sluiting van het Congree door Dr. W. G.
Harren stein, Amsterdam.
Deelnemersprijs is voor leden der C-S.B.
f 15.50voor niet-leden f 18.50.
Informaties en opgaven tot deelneming te
richten tot den Kampcommandant: J. A. Vink,
Oude Sluis, Vreeswijk.
CHRISTEN-STUDENTEN IN NED.-INDIE.
Te S oer aba ja is einde Juli een C.S.V.-
huis, Tehuis voor Christen-Studenten, ge
opend.
HOOFDBENOEMIN1GEN.
's-Heerenberg (Bewaarschool), mej. M.
Raadsveld te Doetinchem,
ONDERWIJZERSBENOEMINGEN
Doornspijk (Herv. Chr. School, hoofd
A. C. Schilperoort), G. Wijnmalen te Delft.
Voor tijdelijk.
Vledderveen, mej. M. Smith te Stads
kanaal. Voor nutt. handw.
Bellingwolde, mej. H. Kuilman, aldaar
Voor nutt. handw. Voor vast.
OPENBARE DWERGSCHOOLTJES
De Minister van OnderwijB is volkomen te
recht actief in het doen opheffen van de zeer
vele dwergschooltjes, die er bij het Openbaar
Onderwijs zijn.
De laatste officieel© Regeerings-gegevens
vermelden, dat er in ons land 102 Openbare
eenmansscholen zijn, d.w.z. 102 Openbare
Schooltjes, die door heelemaal één man „ge
dreven" worden en die minder dan 20 leer
lingen hebben.
Het valt te verstaan, dat verschillende van
deze onderwijs-,inrichtingen" voor opheffing
in aanmerking komen.
Dezelfde officieele statistiek vermeldt, dat
er slechts 5 (zegge vijf) van zulke eenmans-
schooltjes bij het Bijzonder Onderwijs zijn.
namelijk 3 Christelijke Scholen en 2 Roomsch-
Kath. Scholen met minder dan 20 leerlingen.
Gelet op den voortgaanden groei van het Bij
zonder Onderwijs, zijn deze scholen mogelijk
reeds in leerlingental gestegen.
En behalve die 102 Openbare eenmans-
schooltjes zijn er nog een onnoemelijk aantal
Openbare Scholen, die geen reden van bestaan
hebben en dus overbodig zijn.
Volgens een mededeeling in „Het Volk" heb
ben de Inspecteurs den Minister op diens ver
zoek bijna zeshonderd scholen als overbodig
aangewezen.
Een getal, dat té denken geeft!
En te doen!
Maar gedaan ie het voorloopig nog niet.
De valsche leuze der „frontmakers" voor de
Openbare School luidt, dat zij is: „de School
waaraan de natie gehecht is".
Dat is onzin. De historie en de feiten be
wijzen, dat de Openbare School allang het
kleinste getal leerlingen heeft. En dit proces
blijft zich voortzetten.
Maar de frontmakers willen ons laten zien,
dat die Openbare School dan toch in elk geval
is: „de School waaraan de natie vast gehecht
Dus de Regeering kan bjj haar actie tot op
heffing van de Openbare dwergschooltjes, zich
nog op heel wat verzet voorbereiden, hoe on
gemotiveerd dat verzet dikwijls ook zijn zal.
OPHEFFING VAN OPENBARE SCHOLEN.
Te Gendringen heeft de Gemeenteraad
op een voorstel van de Regeering, om de Open
bare School te Heesbeen op te heffen, af
wijzend beschikt.
Te St. Oedenrode heeft de Raad
met 12 btemmen tegen 1 besloten aan het ver
zoek van den Minister tot opheffing van de
Openbare School, niet te voldoen.
EXAMENS
EXAMENS-APOTHEKERSASSISTENT
krijging van een getuigschrift als
apothekersassistent.
ZIJ. die tot die examens wenschen »e worden
toegelaten, worden ultgenoodlgd, daarvan schrlf
telijk vóór 25 September te doen blijken aan
lissiën en wel
aan de Rijks-
aan de Rijks
a. Utrechtsctoe
de plaats, waar
examineerd.
zij
EXAMENS-HOOFDAKTE.
ARNHEM, 18 Aug. Geëx 8 cand. Gsl. de hee-
ren E J v d Brimik te Arnhm, D W Groeneveld
te Llnteloo. A G M v Keulen te 's Heerenberg,
A Klaaseen te Putten (Gld.). C v Nes te Dor
drecht en J F C Willemsen te Arnhem.
BREDA. 18 Aug. Geëx. 8 cand. Gesü. de hee-
«n GA Euyiken te Drunen. J C A M Nollen te
Raamsdonkveer en M V V Timmermans te Gllze
GRONINGEN. 18 Aug.
beeren K. G de Boer te
Emmercompaacuum en G. Noback
dames A M Bonsboom te Haarlem en G. H&u-
sen te Volendam, en de heeren H7 Haagsma te
Zaandijk, A Tjallema te Wieringerwaard en C.
de Wit te Nieuw Vennep.
Do examens zijn ofgeloopen. Geëxamineerd
zijn 226 candidaten. Geslaagd zijn 112 cand.;
afgewezen 105 en 9 hebben zrfoh teruggetrokken
ROERMOND, 18 Aug. Geëx. 8 cand. Terugge
trokken 1 cand. Gesl. de dames R P 3 M Brum-
mans te Echt en A M Kramer te Heerlen
ROTTERDAM. 18 Aug. Commissie I. Geëx. 8
cand. Gesl. de heeren J A v Helden te Vloar-
dlngen, P Roos en J Swijnenburg, belden te
Rotterdam
ROTTERDAM. 18 Aug. Commissie II. Geëx
8 cand. Gesl, de heeren E J v d Beng te Nieu-
werbrug a. d. Rijn. W v d Ende te Krulnlogen
G K L Flos te Hengstdijk. A v Gijzen to Zuid-
land en A. Pi eters te Leweidorp.
HEELSUM BIJ ARNHEM,TEL 492
EXAMENS-HANDENARBEID
DEVENTER. 18 Aug. Geel. de heeren A,
Bonte te Arnhem. G J Nijveldt te Meddo, W A
Oets te Nljverdal, J B Overkamp, J H Over-
kamp. belden te Meddo. G W Vis en W Wieling,
beide te Eefde. Teruggetrokken 1, afgewezen 2
cand. De examens zijn geëindigd.
Uit het Sociale Leven
Ruim 70 modern georganiseerde landarbei
ders te Oudenhoorn zijn in staking gegaan.
Een bespreking van de vertegenwoordigers
van den Nederlandschen Landarbeidersbond
met tien landbouwers heeft niet tot overeen
stemming geleid. De door de landbouwers tot
1 Januari aangeboden uurloonen en tarieven
achtte men aan arbeiderszijde Onvoldoende.
In het reeds zwaar door de crisis getroffen
Nijverdal heeft de voornaamste textielfabriek,
n.l. de K.S.W. aldaar, een nieuwe loonsver
laging tegen 4 September a.s. aangekondigd.
Deze verlaging varieert voor de verschillende
groepen van 5 tot 15 Ook de bazen zullen
een loonsverlaging moeten ondergaan. Mede
valt onder deze voorgenomen verlaging de
bleekery (K.S.B.). In Nijverdal zelf is men
zeer onder den indruk van deze loonsverla
ging, te meer, omdat de actie van het ge
meentebestuur bij het Rijk, om steun in de
gemeentelasten te verkrijgen, niet gelukt is.
Gemengd Nieuws.
EEN WOESTELING-WIELRENNER
De wielrenner Pijnenburg nam met zijn
Fordwagen in vrij groote vaart den oprit
naar den Gravebrug te Nijmegen. Tegelijker
tijd reed een motorrijder den weg op. De man
werd door den Ford van Pijnenburg gegre
pen en tegen den grond geslingerd. De wagen
van Pijnenburg slingerde door de botsing en
maakte een tweede aanrijding, ditmaal met
de auto van de fa. Van B. te Nijmegen. Deze
auto werd zoo zwaar beschadigd, dat zij
moest worden weggesleept. Ook de motor
fiets bleek zwaar beschadigd te zijn, terwijl
de berijder gekneusd werd en naar zijn
woning gedragen moest worden.
De politie nam Pijnenburg een verhoor af
en maakte proces verbaal op. Pijnenburg
kon zijn weg met zijn Ford vervolgen.
EEN KRASSE GRIJSAARD
Vandaag hoopt de heer J. Timmermans
Wan. te Waalwijk den dag te herdenken,
dat hij 75 jaar geleden tot directeur der
N.V. Noord-Brabant Mij. van verzekering op
het leven te Waalwijk werd benoemd. In
weerwil van zijn hoogen leeftijd (bijna 100
jaar) is hij nog bijna dagelijks op zijn privé
kantoor aanwezig.
AUTO DOOR TREIN AANGEREDEN
Te -Bameveld is op den onbewaakten over
weg van den lokaalspoorweg een vrachtauto
van den groentehandelaar C. van Hal, uit
Veenendaal, door den trein, die om 11.10 uur
te Barneveld aankomt, aangereden. De be
stuurder, de 20-jarige zoon van den groente
handelaar, die alleen in de cabine zat, brak een
rib en bekwam inwendige kneuzingen. Na
voorloopig verbonden te zijn is hij naar het
Ziekenhuis te Wageningen vervoerd. De toe
stand van den man is niet levensgevaarlijk. De
auto werd aan den zijkant beschadigd.
HET STROOPERSDRAMA
TE NIEUWKOOP
Het strooperedreima op de Nieuwkoqpeche
plassen houdt de gemoederen nog bezig. Het
feit, da.t de justitie geen termen aanwezig
vond, om den gepensionneerden veldwachter
T. in voorarrest te nemen, heeft, volgens
„Vooruit", bij een groot deel der bevolking
een onbevredigd gevoel gewekt, dat in den
nacht tot een uitbarsting is gekomen.
De verhüfüte gemoederen waren oorzaak,
dait tegen middernaióht een mendgte van
enikéle honderden personen samenschool
voor het huis van T., dat door een wetering
va in den weg is gescheiden, en hairdo woor
den richtte aan zijn adres.
T. kwaim naar buiten tot aan de opge
haalde brug, en trachtte de menigte te kaïl-
meeren en te bewegen heen te gaan. De
nachtelijke demonstranten antwoordden met
hernieuwde saheldipartij. De eerste
steen vloog alras door de lucht, spoedig ge
volgd door meer. Het huis kreeg een waar
bombairdleimenit te doorstaan, waarbij ailUe
ruiiiben zijn vernield.
Van die politie was slechts een agent ter
plaatse, die tegen de woedende massa
maohteloos stond. Pas tegen 2 uur 's nadhts
verspreidde de menigte zich en keerde de
rust terug.
T. heeft den volgenden morgen alle deu
ren en ramen met luilken geblindeerd en is
in gezelschap van zijn vrouw naar Ledden
vertrokken.
DQODELIJKE AUTO- EN MOTOR
ONGELUKKEN
Op den Hengeloschen weg te Lonneker
werd de 72-jarige J. ten B. door een melk-
auto aangereden. Ten B. kreeg zulke ernstige
verwondingen, dat de dood spoedig intrad.
Het lijk en de auto zijn door de politie in
beslag genomen.
In de buurtschap Beutum gem. Oot-
marsum is het 2-jarig kind van den land
bouwer H. op den weg OotmarsumAlmelo
door den motorrijder H. uit Zutfen overre
den. De kleine kreeg ernstige verwondingen
en is aan de gevolgen overleden.
VERDRONKEN
Het achtjarig zoontje van den heer Aenge-
nent is in de Wijde A in den Veenpolder Wou-
brugge, te water geraakt en verdronken. Het
lijkje is eenigen tijd later opgehaald.
Te Rijswijk (Z.-H.) vermiste men de 2Va-
jarige Alkemade uit de Emmastraat.
Men is de Nieuwe Rijswijksche vaart gaan
afdreggen, waaruit de politie 's avonds om
streeks half 12 het lijkje van het kind heeft
opgehaald
DOODELIJK AUTO-ONGELUK
Te Zandvoort ontsnapte de 5-jarige L. T.
M. aan het toezicht van zijn moeder, toen hij
met andere kinderen op een open terrein aan
de Dr. Gerkestraat speelde. Het kind stak plot
seling de straat over en werd door een pas-
seerende auto gegrepen en onmiddellijk ge
dood. De moeder, die het zag gebeuren, werd
in overspannen toestand naar huis vervoerd.
WAARSCHTTWTNG-
De commissaris van politie der afd. B te
's-Gravenhage ontraadt het in relatie tre
den met Andries Wilhelm Bernard Lecke,
geb. te Amsterdam, 27 September 1883, wo
nende Gedempte Burgwal 42, Den Haag.
Genoemde Lecke plaatst advertenties waar
in hij betrekkingen in zijn onderneming
(Haagsche Meubel- en Tapijthandel) aan
biedt, doch eischt van de gegadigden een
waarborgsom.
FELLE BRANDEN
TAL VAN BOERDERIJEN IN VLAMMEN
Te Dalen bij Coevorden is 's nachts
brand ontstaan in een schuur, staande tus
schen de boerderijen van de landbouwers
L. Bouwers en R. Kiers. De beide boerde
rijen werden spoedig door het vuur aan
getast Daarna sloeg het vuur over op het
pand bewoond door landbouwer W. Kas
pers. De drie kapitale hofsteden werden in
korten tijd een prooi der vlammen, liet
vuur greep in de met riet bedekte geb'UJ
wen zoo snel om zich heen, dat de bewo-
mu& in nachtgewaad moesten vluchten,
Urwijl van de inboedel zoo goed als niets
Kcred werd. De brandweer wist tenslot'e
utbreiding van de brand te voorkomen. De
'uboedels, alsmede de pas geoggste hoeveel
heden koren en een varken gingen vcrlo-
un. Verzekering clekt de schade. De oor
zaak is onbekend.
Te Ga ast is 's nachts door hopibroci de
groote boerderij, bewoond door J- de Glee,
tot den grond toe afgebrand. De bewoners
moesten in nachtgewaad door de ramen
vluchten om zich, te i#dden. Bij het inslaan
tier ruiten liep een der personen lichte ver
wendingen op. De brandweer uit Heeren-
veen, die spoedig ter plaatse was, kon niets
meop van de boerderij redden en bepaalde
xicli er til- de muren omver te halen en het
hooi nat te houden, daar er veel gevaar
voor uitbreiding bestond voor de naastlig
gende boerderijen. Van den inboedel kon
mets worden gered. Het vee bleef gespaard.
De schade wordt door verzekering gedekt.
Te Hulsberg (L.) is brand uitgebroken
ten huize van M. Ondanks het flink optre
den der brandweer kon deze niet voorko
men, dat het huis en de aangrenzende stal
len geheel in vlammen opging. Twee var
kens vonden den vuurdood. De oorzaak van
den brand is onbekend. Verzekering dekt de
schade.
Te Stavoren (Fr.) is tengevolge van
hooibroei brand ontstaan in de boerderij,
bewoond door den veehouder K. de Boer. De
brand greep zoo snel om zich heen, dat in i
minimum van tijd de geheele boerderij
vlammen stond. De boerderij brandde geheel
af. Niets kon gered worden. Persoonlijke
ongelukken kwamen niet voor. De schade
wordt door verzekering gedekt.
Te Zuidbroek (Gr.) is in het Westeinde
brand ontstaan in de boerderij, bewoond door
J. Oosterwijk, die afwezig was. De kostganger
was thuis en wilde de kachel met eenig hout
en petroleum aanmaken. Eerst gelukte dit
niet, waarop hij wat petroleum op het smeu
lende vuur gooide, waardoor een ontploffing
ontstond. Door den schrik liet hij ook nog de
bug met petroleum vallen en vluchtte het
huis uit.
Volgens zijn zeggen stond de keuken
middellijk in lichter laaie en een oogenblik
later brandde het geheele perceel.
De brandweer ~wa6 spoedig ter plaatse, maar
kon van den inboedel, drie fietsen en een
tor, niets redden.
De schade wordt door verzekering gedekt.
Te Nuis (Gr.) ontstond door een bran
dend petrgleumstel brand in de woning van
den veehandêlaar Ausma. Op het oogenblik
dat de brand ontstond waren de bewoners
buitenshuis. De beide jongste kinderen, resp.
2 en 3 jaar, waren, alleen in de kamer. De
kostganger, die naast het huis werkte, hoor
de gegil, vloog in huis en zag, dat het eene
kind in brand stond. Hij snelde er mee naar
ene kuip die buiten stond en waarin hij de
brandende kleertjes doofde. Gelukkig was 't
kind nog vrijwel ongedeerd. De brand greep
zoo gauw om zich heen, dat het andere kind
nog maar juist op het nippertje kon worden
gered. De geheele inboedel verbrandde, be
nevens ongeveer f 300, die in het kabint za
ten geborgen. Ook verbrandden een paar
rogge en haver. Huis en 'nboedel wa
ren verzekerd.
De spuit was onderleg, doch keerde te
rug omdat in de nabijheid van het huis
niet voldoende water was.
Te Santpoort (N.H.) werd door een
passeerenden wielrijder brand ontdekt :n
hotel „Velserend". Hij waarschuwde onmid
dellijk de bewoners en de brandweer. Doch j
hoewel deze laatste spoedig met 6 stralen
het vuur bestreed, brandde de geheele bo
venverdieping uit, alsmede het oudste deel
van het benedenhuis. De oorzaak van den
brand is onbekend. Verzekering dekt de l
schade.
DE VERDWENEN ENGELSCHMAN
HET GEHEIMZINNIGE LIJK
Op 16 Juni IJl. i6 van Rotterdam per Har-
wichboot vertrokken de Enge'leohe kapiteinj
Brooiks. De main is niet. in Engelland aan-
gekom'en. Aangenomen werd, dat hij onge
merkt over boord ie geslagen, doch zijn
w is de meaning toegedaan, da.t hier
misdaad in het spel is. Kapitein Brooks was
naar Rotterdam gegaan, om een schip te
koopen en volgens zijn vrouw wanen er
menscihen, dde beilang hadden bij zijn ver
dwijning.
Bij Terschelling spoelde na de vermissing
van Brooks een lijk aan van een man, dat
onmiddellijk begraven werd. Na eeniigen
tijd vroeg men zich af, of het lijk niet dat
van Brooks kom zijn. De vrouw van Brooks
arriveerde op Terschelling en herkende
eenige achte'rgehoiudien voorwerpen, o.a.
paar mandbetknoopen en een horloge, als
'rt van haar main.
Echter bleek zij er nog niet overtuigd
vam te zijn, dat het lijk van haar man ge
vonden is, welke meening bij haar nog ver
sterkt werd, doordat deze bijgeloovigaj
vrouw zgn helderzienden raadpleegde, die
beweren, dat Brooks ergens gevangen ge
houden wordt.
Om helderheid in deze zaak te krijgen,
zeil het lijk Maandag a.6. worden opgegra
ven. Het gerechtshof heeift zijm toestemming
tot de opgraving reeds gegeven. Woensdag
Naar aanleiding van de aanhouding van de
beide mannen op het Stationsplein te Heer
len, die in het bezit waren van negentig
paar schoenen, heeft de Heerlensche recher
che, in samenwerking met die van Kerkrade,
in de woning van een der beide mannen te
Chevremont, gemeente Kerkrade, een huis
zoeking gedaan. Hierbij werden niet mindorl
dan 21 kisten sigaren gevonden, welke in
den nacht van 10 op 11 Augustus in de siga-j
ren fabriek Van L. te Voeren daal waren ge
stolen. Ook werd een partij waschgoed, af"
komstig van diefstal, gevonden. De tweede
aangehoudene verklaarde reeds een groot1
aantal sigaren over de grens gesmokkeld te!
hebben.
De beide mannen zijn door de Heerlensche
politie ter beschikking gesteld van den bur-i
gemeester van Hulsberg.
Een Engelsch sportvliegtuig, dat op weg
was van Brussel naar Weenen, heeft op een
bouwland nabij het station Wijlre (L.) we
gens een defect aan de olieleiding een ga-
slaasde noodlanding gemaakt. In het toe
stel bevonden zich een heer en een dame.
Nadat het defect hersteld was, heeft het
vliegtuig de reis voortgezet.
XXVII
De Kerk is van haar plaats gedrongen
(H.D.) De positie, waarin do Protestantsche Kerk in Duitsch-
land verkeerde, wat betreft de verhouding tot den Staat, en de
regeling der inwendige zaken van leer en tucht, berustte dus
feitelijk op het fundament, hetwelk Luther in zijn reformatori-
schen strijd gelegd had. Het gegroeide stelsel kwam neer op een
vermenging van Staat en Kerk. De vrijheid der Kerk week, al
was er zelfs in 1876 een zoogenaamde Algemeene Synode in het
leven geroepen, sterk af van de vrijheid, welke de Kerk in ons
land had weten te verkrijgen.
Toen kwam de groote oorlog van 1914 en tegelijk met de
erkenning van de nederlaag verdwenen de vorsten. Meteen
kwam toen een eind aan de landsheerlijke kerkregeering, welke
zij in hun geslachten gedurende drie of vier eeuwen hadden
uitgeoefend. Op elk gebied zou du de mie er of
mind-er getemperde democratie de taak over
nemen van de vroegere regeringsvormen.
Wat de positie van den godsdienst aanging, werd nu de leuze
aangeheven van scheiding van Kerk en Staat. Wij
nemen hier het woord leuze, omdat het in de practijk hierop
zou neerkomen. In de Grondwet van Weimar werd zoogenaamd
aan deze leuze voldaan. Geen Staatskerk zou er
meer zijn. Het monopolie van den chri stel ij ken
godsdienst werd gebroken. Volkomen vrijheid
,van onderwij s zou er komen zonder verplicht
godsdienstonderwijs. Maar overigens hield de Staat zijn
rechten bij het doen van benoemingen voor de hoogste posten.
Dit zoo ongeveer als een vervanging van het vroegere lands
heerlijke toezicht. Van vrije kerk was geen sprake, ook omdat
de finantiëele band bleef bestaan.
Van de Grondwet van Weimar kon niets anders verwacht
worden. De meest vooruitstrevende liberale denkbeelden omtrent
het neutrale standpunt der Overheid tegenover
den godsdienst, werden nu gesteld in plaats van de
vroegere.
In de oogen der nationaal-socialistische beweging beteekende
dit een achteruitgang. In plaats van een stuk historie, waardoor
christendom en nationaal gevoel werden geschraagd, hadden de
ontbindende factoren van het vrijheidsbegrip der Fransche
Bevolutie hun taak volkomen verricht.
De nationaal-socialisten wenschen, dat de Staat niet gods
dienstloos is, doch dat de Christelijke beginselen
aanvaard zullen worden als grondslag der
samenleving. De Stmt moet dit met al zijn macht bevor
deren, ook in zijn eigen wc'begrepen belang. Daarom, vrijzinnige
en niet minder, joodsche opvattingen, eruit. De godsdiens t-
looze school moet weer vervangen worden door
de school met verplicht godsdienstonderwijs:
Maar wij loopen, nu wij hier reeds meening tegenover
meening zetten, iets vooruit op de geschiedenis.
Elk afzonderlijk gebied (koninkrijk, vorstendom of hertogdom)
had dus zijn eigen evangelische landskerk. Mei 1932 werden de
28 evangelische landskerken federatief saamverbonden in den
Duitschen Evangelischen Kerkenbond. Thans
zijn er 30 van dergelijke afzonderlijke Kerken. Elke Kerk
hield zijn volle zelfstandigheid in belijdenis en organisatie.
De meeste Kerken zijn van lutherschen oorsprong. Enkele
noemen zich gereformeerd, en sommige hebben, als de Pruisi
sche Union, de luthersche en de gereformeerde deelen doen
samensmelten in één verband. Dit is de reden, dat in vele
plaatsen van Duitschland binnen hetzelfde gemeentelijk verband
afzonderlijke kerken zijn voor lutherschen (meest evangelischen
genoemd) en voor gereformeerden. De Nederlandsche reiziger,
die, in Duitschland vertoevend, des Zondags eenige ernst maakt
met het uitzoeken van zijn kerkgebouw, heeft dit wel bespeurd.
Verschillende van deze landskerken hadden reeds aan hun
hoofd staan een bisschop. De Kerkenbond zelf niet. E r
was dus geen rijksbisschop. De gereformeerde kerken
kenden, als zijnde niet vereenigbaar met de gereformeerde
opvatting, natuurlijk ook geen bisschop.
Zóó was organisatorisch de toestand op kerkelijk gebied onder
de protestanten, toen het nationaal-socialisme na de eerste jaren
van langzamen opgang omstreeks 1928 in alle deelen van het
volk wortel ging schieten. Het wilde het Duitsche volk vernieu
wen; het losweeken uit den greep van het liberalisme en van
het marxisme, en het nationaal weer opbouwen. Geen enkel
stuk van de oude Duitsche samenleving ontsnapte aan den blik
en dus de Kerk ook niet. Het verlangen kwam op, de Kerk als
nationale kerk dezelfde groote plaats te doen innemen als in
het verleden. Haar moest de centrale plaats terug
gegeven worden in het leven van het volk. Thans
was het volk losgeraakt van de Kerk, en de Kerk van het volk.
Het zal nu goed zijn te schetsen hoe dan wel de toestand
van de Kerk was. Uit veler mond hebben wij den klaagzang
beluisterd en in tal van geschriften en kerkelijke bladen valt
deze uiteenzetting te lezen.
De Kerk is bij de doorwerking van het vrijzinnig levens
beginsel en bij de opkomst van het marxisme als de eenzame
komen te staan. Hoe meer de industrie groote scharen tot zich
getrokken heeft, hoe sneller de klassenstrijd het proces heeft
doen verloopen. Maar aan den top van de samenleving is het
niet beter. „De Mammon", aldus Dr. G. A. Krummacher, „heeft
zich als macht tusschen God en de menschen ingeschoven; hij
heeft ons God ontvreemd, en hij heeft naar menschelijk inzicht
de verdeeling der goederen dezer aarde aan zichzelf opgedragen.
Wij dienen nu den Mammon en kunnen toch niet God
dienen èn den Mammon".
Toen is bij liberalisme en sociaal-democratie nog het com
munisme gekomen, hetwelk de lijnen consequent heeft door
getrokken en een godloozen-organisatie in het leven heeft
geroepen. Gruwelijker als in de laatste jaren is nooit tegen
godsdienst en Kerk opgetreden. Martin Wagner zegt ervan:
„Geboren is de goddeloosheid en alles, wat ermede samenhangt,
op onze universiteiten. Het liberalisme heeft den Bijbel ver
splinterd, het Evangelie verzet, en tegelijk het godsdienstig leven
ondermijnd. Het materialisme, dat alle geest slechts als een
product of een vorm van de doode stof beschouwt, waarvoor er
noch een God, noch onsterfelijkheid bestaat, oordeelt alleen
materiëele en zinnelijke goederen waard om na te jagen. Deze
ideeën het liberalisme en van het materialisme zijn van
boven naar onderen gedrongen. De massa heeft de goddeloos
heid, welke zij zag in de kringen der vooraanstaanden en der
gestudeerden, overgenomen en heeft met de Kerk
gebroken. En heden staat de in het marxisme
en In het communisme georganiseerde godde
loosheid vóór ons als een nieuwe religie met
den uitroepVerkruimel de Kerk! Dan komt de
klassenlooze samenleving, de verlossing der
onterfden, de dictatuur van het proletariaat."
De vrijdenkersbeweging gaat bewust den aanval op de Kerk
over. Op het in 1928 te Keulen gehouden congres der „Inter
nationale proletarische vrijdenkers" werd onder daverende
toejuichingen gezegd; „Als marxisten weten wij, dat de Kerk
bestaat om sociale en psychologische redenen Maar zij begon
zich reeds lang te overleven, en heden, in de 20e eeuw, durven
wij zeggen, dat de godsdienst in het museum behoort. Het
fundament echter voor dit museum willen wij leggen, en zóó
lang zullen wij verder bouwen, tot wij het gansche materiaal
onderbrengen in den Keulschen Dom."
De weg naar het atheïsme voert over de sociaal-democratie
en het communisme. Verder gedragen werd het woord van
Lenin- „De godsdienst js een geestelijk juk, dat altijd en overal
op de volkmassa's heeft gedrukt. De onmacht der uitgebuite
klassen in den strijd tegen de onderdrukkers, voedt het geloof
aan een beter leven hiernamaals, gelijk de onmacht der wilde
stammen tegen de natuur, het geloof aan goden, duivelen en
wonderen te voorschijn roept. De religie is opium voor
het volk, geestelijke brandewijn. De moderne arbei
der werpt de godsdienstige vooroordeelen met verachting van
zich en laat den hemel over aan de papen en de burgerlijke
vromen, en verovert zich op aarde een beter leven, het duizend
jarig rijk."
De Kerk ls als de eenzame komen te staan, zeiden wij. De
ontwikkelden hadden het vrijzinnig liberalisme omhelsd en
deden nauwelijks meer aan de kerkelijke samenleving mee; de
massa's der arbeiders waren door het marxisme aan haar
invloed onttrokken. Het bezoek bestond meest uit vrouwen en
de jongeren leefden er bijna geheel buiten.
Maar nog andere gevolgen vertoonden zich. De onzedelijkheid
en de schaamteloosheid grepen op een ontstellende wijze om
zich heen. De naaktcultuur vierde hoogtij. Dit laatste stemden
vrijzinnige schrijvers toe. De pers was bandeloos. Het theater
dikwijls schunnig. De litteratuur maar al te vaak aangestoken.
De radio was het gewillige instrument om dit heillooze gedoe
over de landen uit te storten. Het cultuur-bolsjewisme had zijn
intrede gedaan.
Nu is er altijd goddeloosheid geweest, erkennen zij, die de
Kerk, een nieuwe, groote taak zien opgelegd, maar wat
opgemerkt werd nó, de omwenteling van 1918, laat wat vroeger
gezien werd, voegde men eraan toe, toch verre achter zich.
t Is nu bewuste voortgang op den weg van het kwaad De
zonde werd geïdealiseerd, en de noodzakelijkheid betoogd, om
zich uit te kunnen leven.
Het hier uitgestalde zondenregister is groot. Maar wie iets
weet van de ongebonden vrijheid, waaraan het Duitsche volk
is overgeleverd geworden na 1918, erkent, dat er in de klachten
helaas een zeer groote grond van waarheid zit. Het Duitsche
volk, dat meer nog dan anderen leiding en voorgaan behoeft!
Trouwens wie in zijn eigen omgeving opmerkt, hoe het chris
tendom vaak slechts gelijkt op een dunne laag vernis, losjes
gestreken over het leven van het volk, zal wel zorgen niet den
spot te drijven met deze aanklacht.
De Dom, voornaamste Trotestantsche Kerk te Berlijn. De
imposante indruk van buiten is eenigszins in tegenstelling met
het interieur der kerk. Een gedrongen ingang voert bijna plotse
ling in het binnenschip.
De Kerk heeft haar taak verzuimd en zich niet geworpen op
het volk; zij heeft het zich te gemakkelijk gemaakt; zij ging
rusten op haar lauweren, welke ei- niet waren, zoo was dan de
conclusie. Wat betreft de ingebreke-stelling van de Kerk was
er de laatste jaren wel een eenparige meening bij wie in haar
nog zagen het groote instituut, waarmede God toch ook Zijn
doel wil bereikenen waarom Hij tot trouw oproept. In de
middelen echter zou het verschil zich openbaren.
De groep der zoogenaamde „Duitsche Christenen" heeft de
Kerk een taak toegedacht, welke evenwijdig loopt met het doel
der nationaal-socialisten in den Staat Deze „Duitsche Chris
tenen" hebben met een ijver gewerkt, gelijk men in onze eeuw
bij kerkelijke vraagstukken bijna nooit meer opmerkt. Zij zijn
erin geslaagd groote scharen onder haar vaan te verzamelen.
Men vraagt zich af, of deze ijver niet te ver gedreven is en of
het vuur niet spoedig moet verdooven. Wij Weten dit ook niet
Maar een reveil der massa's, als nu in Duitschland gezien
wordt, is toch reeds zóó bijzonder, dat de verbazing niet behoeft
te stijgen, nu ook groote kerkelijke troepen het front gnan
versterken.
Over de „Duitsche Christenen" moeten wij het nu verder
hebben.
