onderzoek in
DUITSCHLAND
DONDERDAG 22 JUNI 1933
HET TRANSFERMORATORIUM
VAN DUITSCHLAND
WELKE BELANGEN OP HET SPEL
STAAN,
Hoe de Nederlandsche regeering
gedupeerden kan helpen
Velen begrijpen het door D ui tochtend in
gestelde transfer-moratorium verket d «.n
wij gelooven, dat de onbekencUheid van de
massa met hetgeen het transfer-more tori u 1
het eekent. benut wordt wordt om een a/iti-
Duitsobe stemming hier te lande aan te
kweeken. Wij laten in het midden, of hier
voor reden is. Ongetwijfeld is de houding
van onzen Ooetelijken buur ten opzichte
van ons land weinig sympathiek, bezien
van óns standpunt: de geschiedenis eerst
zal kunnen leeren, of bier boosaardige opzet
in het sped was of dat Duitschland wérke
lijk gedireven wordt door ze-lfbehoud.
Gedupeerden zijn gewoonlijk de minst ob
jectieve beoordeelaars van een bepaalde si
tuatie; men dient dan ook de berichten,
welke door de slachtoffers over de Duirteohe
actie worden rondgestrooid, met het bekende
korreltje zou aan te nemen.
Er bestaat een groot veuschill tusscihen
het betalen van schulden in de „eigen"
munt en tusschen het voldoen in de munt
eenheid van een ander land. Zoo ver wij
kunnen beoordeelen, willen Duitschland en
de Duitsche particulieren voorzoover deze
laatsten daartoe in staat zijn, hun schulden
voldoen. Trouwens de Duitsche Regeering
zit daar flink achterheen.
Geen voldoende goud ol buiten-
landsche deviezen
Het betalen in Marken wH echter nog
niet zeggen, dat Duitschland over voldoende
goud of buitenlandsohe deviezen beschikt
om die Marken in vreemd geld om te wis-
Opweflke wijze ken Duitschland buiten
landsohe sailidi of deviezen vormen?
1. Door een overschot op de handelsbalans
Wanneer Duitschland méér goederen aan
het buitenland levert dan het van het bui
tenland betrekt, houdt het een saldo in
vreemd geld over. Vandaar, dat Duitschland
alles er op zet om zijn export te vergrooten
en den import te verminderen. Hoe grooter
het overschot, hoe gemakkelijker de buiten
landsche verplichtingen kunnen worden
nagekomen. Van Duitsch standpunt uit
moet men de buitenlandsche handelsbewe
ging ui/t één centrum bezien. Het kan de
Duitsche Regeering nitet schelen, of de han
delsbalans met het ééne land in haar ^oor
deel is of niet, wanneer het geheel maar
voor het land actief is. hetgeen wil zeggen,
dat Duitsóh'and in zijn geheel méér van
het buitenland te vorderen heeft dan te be
talen. De handelsbalans van Duitschland
met Nedenteaid bijv. is sterk in het Duitsche
voordeel; met andere landen daarentegen
in het nadeel.
Wij hebben hier twee factoren te hellich
ten. Ten eerste, dat het buitenland over hot
algemeen weinig neiging toont om veel
goedkoope Duitsche goedeiren te ontvangen,
daar op die wijze het eigen bedrijfsleven
wordt geschaad. Hoe meer men in een land
importeert, hoe minder het eigen bedrijfs
leven in dat land kan verkoopen, vooral,
wanneer de elgemeene export wordt ge
remd, zoodat men meer en meer op het eigen
land is aangewezen. De schuldeischers vain
Duitschland willen wél hun geld ontvangen,
doch willen de Duitsche goederen niet
vrijelijk toelaten. Vandaar, dat tal van in
voerverboden, tariefsverhoogingen en ccm-
tingenteerlogen de Duitsche handelsbewe
ging bemoeilijken. Het is dus voor Duitsok-
land moeil ik om de noodige deviezen te
verkrijgen teneinde aan zijn zware verplich
tingen te voldoen.
De Duitsche schuldeischers
Do tweede kwestie geldt de Duitsche
schuldeischers. Deze doen natuurlijk in
zekeren zin verkeerd om Duitsche goederen
te weigeren, want. hoe kleiner het Duitsoht*
buitenlandsche saldo, hoe geringer die kans
op afbetaling. Doch de sohuldeischer heeft
zèltf weinig interesse voor de algemeene
Duitsche handelsbalans. Hij gaat af op de
balans van Duitschland met het eigen land
en dan krijgt men de begrijpelijke redenee
ring die "natuurlijk in werkelijkheid niet
juist is welke ook Nederland erop na
houdt: „Wij betalen aan Duitschland als
saldo van de goedrenbalans méér dan het
geen Duitschland o is verschuldigd is aan
rente en aflossing op geleende gelden.
Waarom mogen wij dlie bedragen niet be
nutten om ons zelf te betalen en waarom
zouden wij medewerken om de andere
schuldeischers van Duitschland met on6
geld te voldoen, terwijl wij er zelf aam te
kort komen?"
Deze redeneering is daarom onjuist, al
hoewel begrijpelijk, omdat een schuldenaar,
die im gebreke blijft, zijn ééne sohuldeischer
niet mag be voord©eten boven de ander, een
principe, dat ook bij den indavidueelen wan
betaler gehuldigd wordt.
2. Door aan het buitenland diensten te
bewijzen. Hierbij hebben wij o.a, het oog
op de scheepvaart, het assuramtiewezen etc.
Hierbij geldt hetzelfde principe als onder 1.
genoemd. Het buitenland wil niet graag,
dat Duitschland hel grootste gedeelte van
het scheepvaartverkeer tot zioh trekt., ora-
rlat daardoor de eogon maatschappijen be
nadeeld worden. Ook hiér dus: wél door
Duitschland in eigen geld te worden be
taald, maar het Duitsohiand onmogelijk te
maken, dit vreemde geld te kunnen ver
krijgen.
Wat niet mogelijk is
3. Het vreemdelingenverkeer. Hierover
behoeven wij n:et uit te wijden: bet is na
tuurlijk vanzelfsprekend, dat bezoek van
vreemdelingen in een land leidt tot het be
taald worden met het geld ven die vreem
delingen
4. Het opnemen van credieten of leenin
gen op langeren termijn. Duitschland zou
aan zijn verplichtingen kunnen voldoen,
wanneer het in het buitenland leeningen p-
nam. Hierdo r verkreeg het buitenlandsche
valuta en deze saldi zou zij kunnen benut
ten om haar schulden in vreemd gtsld te be
talen. Dit z>u natuurlijk beteekenen een
verschuiving van hetgeen het nü betaalt,
naar de toekomst Wamt de nieuwe leenim-
gen eisohen tiz.t. rentebetaling en aflossing
Wie zal echter het tegenwoordige Duitsch
land geld willen leenen? Deze wijze om aan
vreemde saldi te komen, is dus niet mo
gelijk
De beteekenis van het transier-
moratorium
Wij 'hebben het prob'eem eenvoudig ge
steld. Duitschland wil betalen, maar het
heeft niet voldoende beschikking over bui
tevJamdsoh geld en het is voor het land
moeilijk om dit buitenlandsche geld te ver
krijgen. Vandaar, dat een transfer-morato
rium is ingesteld; de Regeering verbiedt,
uit bitteie noodzaak, het transfereeren (het
overmaken) van het eigen geld in vreemde
munt, omdat die vreemde munt er niet in
voldoende hoeveelheid aanwezig is.
De edhuldeascher wordt dus in Merken
betaald. Hij wordt dus in zijn geheel vol
daan, alleen kan hij over die marken niet
besohrilkken in de eigen valuta. Hij, die et
geld niet -loodig heeft, omdat hij voldoende
inkomsten geniet voor zijn levensbehoeften,
wordt door deze handelwijze dan ook niet
gedupeerd. Immers hij mag de Marken op
de een of andere wijze in Duitschland be
leggen. Hiertoe wordt hij gedwongen, maar
wanneer die belegging safe is, heeft hij er
geen nadeelen van.
Iets anders is het met hem, die leven
moet van zijn rente-inkomsten. Zijn inko
men wordt er door verminderd, want hij
heeft niets aan een saldo in Duitschland,
waarmede nij zijln veupliiiöhti/riigen in het
eigen land met nakomen kan.
Nu kan men o-» tweeërlei wijze redeneeiren
Men kan vertrouwen ilu Duitschland stel-
ten en zeggen: „Zoodro Duitoohtenid zijn
moeilijkheden t>e boven is gekomen, zullen
de geblokkeerde marken weer worden vrij
gegeven, zoodat de marken weer ter be
schikking zullen komen in buitenlandsch
geld", of men kan zeggen: „Duitschland
gaat tooh faillietzij zal het niet kun
nen houden en dam zijn mijfti Marken waar
deloos"
Hulp moet geboden worden
Men voelt, dat die mogelijkheid bestaat,
maar het huidige trausf -r-moratorium heeft
daarmede niets te maken. Huldigde m n
het laatste denkbeeld, dan had men zijn
geld niet in Duitsche waarden mogen ste
ken; dan had men zich niet door de hooge
rente moeten laten verleiden om op zulik
een weinig serieuze wijze zijn geld to be
leggen. Is men de eenste redeneerimg toe
gedaan, welnu, dan heeft men slechte te
wachten, tot het moment is aangebroken,
dat Duitschland weer ten volle aan zijn
verplichtingen im vreemd geld kan vol
doen.
De Nederlandsche Regeering zou aan hen,
die het geld dringend noodig hebben, voor
schotten kunnen verstrekken, bijv. via de
Nederlandsche Bank. De Nederlandsche
Bank zou dus markensaldi, voortspruitende
uit rente en aflossing van im Duitsohlaind
belegde gelden, kunnen beleenen onder ga
rantie van de Nederlandsche Regeering. Dan
waren de gedupeerden geholpen en dan
bleef het slechts een kwestie ven tijd om de
revenuen in Nederlandsch geld te ontvan
gen, mits en dit is natuurlijk op zich
zelf een onbekend-- factor Duitschland
aan zijn verpldcMngen za-1 kunnen blijven
voldoen
Waarom het gaat
Het gaat hier om groote bedragen. De
jui6te verplichtingen vin Duitschland aan
het buitenland zijn niet bekend. De Neder
landsche Bank houdt een enquête, wat de
vorderingen van ons land betreft. Wel kan
men enkele oppervlakkige cijfers geven Uit
niet-officieele bron (de Annieddestelle für
Auslandschulden) kunnen wij de o. v. ge-
gegevene verstrekken:
Gezamenlijke iangloopende leeningen
Mk 10,1S1,000,000, waarbij van Nederland
Mk 1.868.000,000, gezamenlijke kortloopende
leeningen Mk 9,347,000,000, waarbij van Ne
derland Mk 1,559,000,000.
Totaal zou Nederland van Duitschland to
vorderen hebben Mk 4,427,000,000 of n Neder
landsche munt circa ƒ2,056,000,000.
Wat wij hii-erboven hebben medegedeeld',
is uit den aard der zaak een korte en een
voudige bespreking. Er zijn tal van bijkom
stige factoren. Immers een deel van de kort
loopende schulden is reeds geregeld bij de
Sttlhalte-overeenkomst; verder hebben wij
de Dawe6- en Young-leenangen, drie een in
ternationaal cachet hebben en waarbij het
prestige van de groote crediteurlanden is ge
moeid, drie indertijd den 6toot tot die lee
ningen hebben gegeven. Wij vermelden nog,
ter informatie van hen, die belang in het
vraagstuk stellen, dat het surplus dier Duit
sche exporten boven de importen bedroeg
voor 1930 ongeveer Mk 1558 midlinen, voor
1931 Mk 2778 millldoen en voor 1932 Mk 1037
midlioen, terwijl over het eerste kwartaal
van dit jaar slechts werd gehaald Mk 114
millioen tegen Mk 234 millioen in de over
eenkomstige periode van het vorige jaar
Dutsohland is dus wel in de dalende lijn,
al zijn de Me-icijfers tets beter.
Tenslotte .rillen wij nog vermelden, dot
de betalingen door Duitsche crediteuren te
doen, moeten geschieden bij een conversie-
ka6. Men krijgt dus een nieuwe categorie
marken en wel „conversie-marken" zooate
wij ze zullen noemen. Het is nog niet be
kend, welke beta-lngen met deze marken
zullen kunnen worden gedaan.
Gemengd Nieuws*
AUTO- EN MOTORONGELUKKEN
Te S wal men (L.) reed de 31-jarige
motorrijder M. Busters, tegen een voetgan
ger. De motorrijder kwam te vallen en liep
ernstige verwondingen en een schedelbreuk
op. In zorgwekkenden toestand werd hij
naar het Ziekenhuis overgebracht De voet
ganger kreeg geen noemenswaardig letsel
Te Ouder-Ametel (N.-H.) was door
den bliksem een telefoon draad afgeknipt
De gemeentebeambte D., door den hagelslag
veahliaHl, geraakte met zijn motor in den
over den weg liggenden draad en werd over
den grond geslingerd. Ernstig gewond aan
het hoofd en hevig bloedende werd de man
naai- een ziekenhuis overgebracht.
BRANDEN
Te Appingedam brak door onbeken
de oorzaak brand uit in de electrische ma
lerij van de firma Begeman. De zoon werd
's nachts wakker door het getrappel en ge
hinnik van het paard, waarop hij tot de
ontdekking kwam dat de schuur achter de
dubbele behuizing in brand stond. De vlam
men sloegen reeds door het dak. Met moeite
konden de beide families het brandende per
ceel verlaten. De schuur met gereedschap
pen en machinerieën brandde geheel af. De
inboedels kregen veel waterschade. Verzeke
ring dekt de schade.
TeDussen (N.-Br.) is door het vuur-
spelen van kinderen ruim 10.000 K.G, hooi
door brand vernield Het hooi was eigendom
van den landbouwer Heijmans.
WAARSCHUWING TEGEN ZENDINGS-
COLPORTEÜRS
De politie waarschuwt tegen een comité,
dat voorgeeft zending ten doel te hebben
en werkt onder den naam: Nederlandsche
Land- en Stadszending. De leiders, Jan Wil
lem Verbeek en Dirk van Tol, het laatst in
woonwagens verblijvende te Renkum, staan
ongunstig bekend. Zij colporteeren met een
zendingsblaadje, dat tegen den prijs van 10
cent wordt verkocht. De opbrengst strekt ge
heel ten eigen bate. Verbeek neemt personen
in dienst, wien hij' een door hem geteekende
legitimatie-kaart ter hand stelt.
DE GEHEIMZINNIGE BRAND TE
MEGEN (N.B.)
In verband met den géheimzinnigen brand
in de bakkerij van H. J. Th. B. te Megen is
door den rijks- en gemeenteveldwachter te
Megen gearresteerd de eigenaar van de af
gebrande bakkerij, B. Hij werd naar de
kazerne van de Kon. Marechaussee te Oss
overgebracht, waar hem door den Officier
van Justitie uit Den Bosch een streng ver
hoor werd afgenomen. Hieromtrent kon
echter geen mededeeling worden verstrekt.
De heer B. is naar Den Bosch overgebracht
en in het Huis van Bewaring opgesloten.
Vermoedelijk zullen binnen eenige dagen
nog meerdere arrestaties volgen.
VERDRONKEN
Te Bathmen bij Deventer verdronk in de
Oude Schipbeek de ongeveer 45-jarige land
bouwer W. J. Roetert. De ongelukkige, die aan
toevallen leed, is vermoedelijk bij het water
scheppen voor zijn koeien, te water geraakt.
Hij werd. toen het reeds te laat was, door zijn
vrouw gevonden en op het droge gehaald. Hij
laat een gezin met vier kinderen achter.
Te Echten (Fr.) geraakte bij het spel
de 10-jarige M. K. in een sloot. Ook een hand
kar rolde in de sloot en kwam boven op den
jongen terecht. De knaap werd enkele oogen-
blikken later levenloos opgehaald.
Tijdens een hevige regenbui is de 74-
jarige oude man L., wonende op den Biesch te
Heerlen (L.), naby zyn woning in de beek
geraakt, en verdronken.
DE RIDDERLIJKE ZWAAN
Een zwanenpaar met zijn kuikens verlustig
de zich in een der ,slooten van de weilanden
van den heer B. J. Straathof, te Zevenhoven.
Een koppel koeien kwam. nadat zy gemolken
waren, op het gevogelte af, doch vader zwaan
ging uit het water en trad zijn aanvallers te
gemoet. welke ruim baan moesten maken, en
van een gevecht afzagen.
STAKING VAN DE BRANDWEER
De gemeenteraad van Heerde heeft eenige
malen vergaderd over een aan te schaffen ai-
arminrichting voor de leden van het brand
weercorps, zooals in het naburige Epe en Hat-
tem bestaat. Het komt voor, dat de brandweer
uit een van die plaatsen eerder gealarmeerd
is en vroeger ter plaatse van den brand aan
komt dan de brandspuitmannen van Heerde.
De vrijwillige brandweer van Heerde heeft,
volgens de N.R.C., den Raad van Heerde nog
een dag respijt gegeven om tot het aanbren
gen van een alarm-inrichting te besluiten, an
ders leggen zy het bijltje er bij neer. Tevens
eischen zy van de gemeente een jaarlijksch uit
stapje, zooals de brandweercorpsen uit de om
liggende plaatsen hebben.
JAPANNERS DOOR NEDERLANDERS
GERED.
Naar men aan „De Maasbode" meldt, heeft
het Nederlandsche stoomschip „Serooskerk",
dat op weg is van Japan naar Rotterdam, niet
ver van Manilla een visschersvaartuig met vfjf
Japansche opvarenden ontmoet, dat reeds 22
dagen met een gebroken machine rondgedreven
had zonder door eenig schip te zyn opgemerkt.
Het schip was ongeveer 400 myl uit de kust
gedreven en de bemanning had op het laatst
geleefd van een paar stukjes gedroogde visch,
terwy'l het water zoo goed als opgebruikt was.
Nadat de arme menschen van proviand en
water waren voorzien, nam de „Serooskerk"
het vaartuig op sleeptouw en bracht het te
Manila binnen,
ER IETS OP GEVONDEN
Te Wieringen hebben een aantal arbeiders
zich oude tramwagens aangeschaft en er wo
ningen van gemaakt. De Woningwet schijnt
zulks echter te verbieden, waarom de bewoners
uit-hun huis zijn gezet. Daarop hebben de ge
dupeerden hun woningen weer van wielen voor
zien, zoodat het woonwagens zijn geworden,
waartegen geen bezwaar schijnt te bestaan.
ZOO ZIJN ONZE MANIEREN
Te Amsterdam hebben ongeveer 50 georgani
seerde zeelieden zich vervoegd aan het gebouw
van den Central en Bond van Transportarbei
ders aan het 's-Gravenhekje, waar zy een zaal
eischten voor een vergadering. Toen deze hun
niet werd gegeven verschaften zij zich met ge
weld toegang tot de zaal en begonnen te ver
gaderen. Het personeel van den Centralen Bond
waarschuwde de politie. Toen deze voor het ge
bouw verscheen, had de vergadering reeds de
lucht gekregen van haar komst, waarop zy was
vertrokken.
ERNSTIG MOTORONGELUK
BIJ LUNTEREN
TWEE MOTORRIJDERS GEDOOD
TWEE MEISJES GEWOND
Gisteravond ongeveer 7 uur heeft op den
asphaltweg LunterenEde een motor-onge
lijk plaats gehad, waarvan de gevolgen zeer
ernstig waren. Op dat moment reden nabij
de z.g. Goorsteeg, halfweg EdeLunteren,
twee meisjes, de 12-jarige Jansje Meilink
en de 12-jarige Hcndrika v. d. Weyde, bei
den woonachtig te Ede. De meisjes wilden
met de fiets den weg oversteken en gaven
daartoe een teeken met de hand. Op dat
moment naderden met vrij groote snelheid
do motorrijders T. Bakker uit Utrecht, die
den motor bestuurde, en B. Lagenvcy uit»
Lunteren, die op de duo was gezeten. Zijl
hebben hoogstwaarschijnlijk de signalen
van de beide meisjes niet opgemerkt, al-I
thans eerst op het allerlaatste oogenblik
hebben de beide mannen de fietsende
meisjes ontwaard. De bestuurder trachtte
nog uit te wijken, doch kon een aanrijding
niet meer voorkomen. De meisjes werden
met fiets en al tegen den grond gesmakt,
de motor botste tegen een langs den weg
staanden boom. De beide motorrijders wer
den van den motor geslingerd en zeer ern
stig gewond bleven zij, buiten bewustzijn,
op den weg liggen. Onmiddellijk werden
geneesheeren en rijks- en gemeentepolitie
gewaarschuwd. Dr. Gerritsen en Dr. Appel,
beiden uit Lunteren, verleenden de eerste
hulp. Niet lang na het ongeval bezweek
de ongeveer 35-jarige bestuurder T. Bakker
uit Utrecht aan de gevolgen van de beko
men verwondingen. De 35-jarige B. L. La-
genvey uit Lunteren lag stervende op den
weg, zijn toestand was hopeloos. Het 12-
jarig meisje Jansje Meilink werd met een
hersenschudding en verschillende verwon
dingen opgenomen, terwijl het andere meis
je, Hendrika v. d. Weyde, licht gewond
werd. De motor werd zwaar beschadigd,
beide fietsen werden totaal vernield. Het
stoffelijk overschot is voorloopig door de
politie in bewaring genomen. De motor is
in beslag genomen.
Naar wij nog nader vernemen, was Com
missaris H. P. J. Hulsman van Ede op de
plaats van het ongeval, halverwege Ede
Lunteren, aanwezig. Met behulp van ge
meente- en rijkspolitie werd de plaats vau
het ongeval afgezet en het verkeer gere
geld. Eenige honderden personen waren,
na het gebeurde naar de plaats van het
ongeval gekomen. In den loop van den
avond is ook de tweede motorrijder, de
duopassagier Brand Lagerwey uit Lunte
ren, op de plaats van het motorongeluk,
aan de gevolgen van de bekomen verwon
dingen overleden. Het stoffelijk overschot
van de beide overleden personen is naar
Lunteren overgebracht De consternatie in
het dorp Lunteren was zeer groot.
VAN EEN NATTE EN EEN KOUDE
KERMIS THUIS
In 1930 was de kermis te Wagenberg in de
gemeente Terheyden (N.Br.) inplaats van
op haar gewoon terrein langs den grooten
weg gehouden op een stuk weiland. De aan
houdende regen veranderde het kermisterrein
in een modderpoel. De exploitanten vroegen
reductie, doch het gemeentebestuur weigerde
dit. Thans heeft de kantonrechter te Breda
uitgemaakt, dat de gemeente betalen moet,
die dus van een natte en koude kermis thuis
komt. De huur van het weiland en de proces
kosten moet ze bovendien ook betalen.
Het wonder der omzetting
[(H.D.). Toen eind Januari van, dit jaar von Hindenburg
Schleicher ontsloeg van den kanselierspost, Schleicher, van
wien waarlijk de slecht georiënteerde Berlijnsche corresponden
ten der Nederlandsche bladen bijna zonder uitzondering hadden
geschreven, dat hij niet verwijderd kon worden, toen beteeken-
de dit, dat de Duitsche rechtsstaat zou verwisseld worden
voor denmachtsstaat Hitler had het nooit verzwegen, dat
zijn staatsvorm van geheel anderen aard zou zijn, dan die,
welke rustte op de Grondwet van Weimar en welke aanpaste
bij de staatsregelingen van de Westersche landen.
Het wonder bestaat alleen hierin, dat de omzetting zoo on
begrijpelijk snel heeft plaats gegrepen. Er zijn eeuwen noodig
geweest vóór in deze westersche landen de rechtsstaat tot over
winning was gebracht In een stormloop van slechts tien
jaar heeft Hitler in Duitschland dezen vorm naar het ver
leden verwezen.
Nu maakt de rechtsstaat en wat er onafscheidelijk bij be
hoort, het parlementarisme, ontegenzeggelijk een crisis door.
De juiste verhouding tusschen vrijheid en gezag is in tal van
landen verbroken, en om redenen van zelfbehoud zal de rechts
staat de aan den dag getreden bandeloosheid den breidel
moeten aanleggen. Gelukt dat, en waarom zou dat niet kunnen,
wanneer de zelfbezinning zich voldoende openbaart, dan zal de
rechtsstaat, dat groote zedelijke goed als sluitstuk eener ont
wikkeling van vele geslachten, behouden kunnen blijven.
In Duitschland heeft vooral het jonge geslacht nooit de zege
ningen van dezen staatsvorm kunnen waardeeren. Het heeft
niets anders gezien dan een verdeelde natie. Tegenover het
buitenland zag het leiders, die elkaar de inzinking der natie
verweten, terwijl er telkens gevreesd werd voor uiteenvallen
van het Rijk. De Rijksdag, volgens de regelen der democratie
voorbestemd de élite der natie te zijn, ontaardde in een vecht
en scheldcollege. Dit niet het minst heeft het bestaande stelsel
ondermijnd. Een Oberdomprediger of wel een Superintendent
van de Evangelische Kerk, die aangewezen was om predikan
ten op te leiden, verklaarde ons, dat in kerkelijke kringen
déérom Hitier zulk een sterke steun had gevonden. Zóó kon
het niet anders: „das Parlement hat sich ja immer blamiert".
Op maatschappelijk gebied hadden de communisten en de
sociaal-democraten door hun klassenstrijdleer een scheur door
het volk getrokken en het in twee vijandige kampen verneeld.
Uit reactie hiertegenover ontwikkelde zich het nationalisme
bp .een bijna ongezonde wijze. .Vaderlandsliefde zette zich uit
Het Rijksdag gebouw te Berlijn, waar
van de koepel door brand vernield
werd, vlak vóór de laatste verkiezing.
tot een soort godsdienst en legde beslag in dezen hyperopge-
schroefden vorm op millioenen. Extra, voedsel leverde de eco
nomische ellende. En zoo heeft zich, naar mijn opvatting zonder
stil te staan bij de uiterste consequenties, de volksmeerderheid
verklaard tegen het bestaande regeeringsstelsel en den weg
gebaand voor het nieuwe.
Dat nieuwe zal er heel anders uitzien, dan de meesten zich
ingedacht hebben. Het komt mij lang niet onwaarschijnlijk
voor, dat de maatschappelijke positie van het
Duitsche volk een verbetering tegemoet gaat,
doch dit zal dan geschieden in den streng doorgevoerden
machtsstaaL
Wanneer men dit zijn Duitschcn vrienden vóórhoudt, dan is
zonder uitzondering het antwoord, dat men slechts te kiezen
had tusschen een snel naderenden chaos en de le'ding der
nationaal-socialisten.
In een periode van tien jaar is het communisme erin ge
slaagd, het volk in een angststemming te brengen, waar alles
voor wijken ging. Komt dan de piramidale regeering, het zij
zoo, het communisme met zijn Russische middelen en zijn gods-
dienstbestrijding is dan toch voorkomen. De sociaal-democratie
achtte men slechts het voorportaal te zijn voor het communis
me. Met Berlijnsche verkiezingscijfers toonde men dat dan
gaarne aan. En dit is merkwaardig, bijna altijd bleek het, hoe
groot vertrouwen gesteld werd in den persoon van Hitier.
De persoonsbestrijding van linkschen kant heeft gemaakt, dat
aan de andere zijde een stralenkrans om zijn hoofd werd ge
vlochten.
De voorzitter van de Internationale Unie van Volkenbonds-
vereenigingen, Lord Cecil of Chelwood, heeft pas te Montreux
zijn twijfel uitgesproken of het communistisch gevaar wel zoo
groot was. Daar tegenover wees men dan op de gruwelen der
Spartakisten in 1919; op de uitspattingen der communistische
radenregeering onder Eisner in datzelfde jaar te München en
op de terreur in talrijke bedrijven. Engeland heeft gemakkelijk
praten; de communistische ratten huizen op het vasteland en
zwemmen het Kanaal niet over, maar Duitschland, dat is de
slagboom tegen Rusland.
Deze vrees èn het verlangen naar maatschappelijke verbete
ring hebben den doorslag gegeven. En het wonder geschapen,
dat de 800.000 stemmen, welke de Hitlerpartij behaalde in 1928
binnen vijf jaar stegen tot 17 millioen.
Het nieuwe stelsel is piramidaal van opzet
De piramidale regeeringsvorm heeft nu zijn intrede gedaan.
Dit wil zeggen, dat aan den top van het volk en van de regee
ring staat één persoon, wiens woord wet is.
Verkiezingen zullen niet meer. plaats hebben, heeft Hitier
gezegd. Dat wil dan zeggen, zoolang d6 fascistische staatsvorm
zich handhaaft Het Parlement zal waarschijnlijk nog wel eens
een enkele maal bijeengeroepen worden, om tegenover het bui
tenland te getuigen, of om het machtigingswetten te doen aan
nemen.
Gelijk geschiedde op 17 Mei, toen Hitier zijn groote rede over
de buitenlandsche politiek uitsprak. Het Departement van Bin-
nenlandsche Zaken te Berlijn heeft mij gelegenheid geboden
deze historische zitting bij te wonen. Met het oog op het doel
mijner reis was dit voor mij een groot voorrecht. Wanneer ik
straks genaderd ben tot persoonsbelichting, zal ik er nog op
terugkomen.
De Rijksdag is een soort schaduw-parlement geworden. Voor
velen is onbegrijpelijk, dat de partijen nu al inzien zich hierte
gen in het minst niet te kunnen verzetten. Toen na de aange
haalde rede van Hitier ook de sociaal-democraten instemden
met de regeeringsverklaring, ging er op de tribunes een soort
homerisch gelach op. Meenen ze, werd er gefluisterd, daarmede
hun bestaan te redden, 't zal niet baten.
En zoo zal het zijn. Zien wij goed, dan worden eerst de nog
bestaande partijen uitgehold en daarna onmogelijk gemaakt
Het Italiaansche voorbeeld wordt, wat dit betreft, op den voet
gevolgd.
Merkwaardig is ook nog to letton op de positie van den Chris-
telijken Volksdienst, de Duitsche
zusterpartij der anti-revolutionairen
en christelijk-historischen. Helaas
veel te laat hebben onze geestver
wanten in Duitschland zich volgens
eigen beginselen georganiseerd. In
den vóórlaatsten Rijksdag telden zij
10 leden op de ruim 600. Maar in
Maart van dit jaar kwamen er
slechts vier terug, minder dan één
procent De groote meerderheid van
de Volksdienst-partij is overgegaan
naar de nationaal-socialisten. Vooral
bfj de jonge predikanten deed zich
dit verschijnsel voor. En zij namen
natuurlijk talrijke volgelingen mee.
Nu was ik In den Rijksdag buiten
gewoon nieuwsgierig naar de hou
ding van deze kleine groep. De voor
zitter Goering las een verklaring
voor namens de nazi's, de Duitsch-
nationalen en de Centrumleden. De
Hitier, de volksleiderals hij zijn volgelingen laat voorbijtrekken.
andere groepen werden niet genoemd. Natuurlijk sloten de I
Volksdienstleden door op te staan zich toch bij deze verklaring
aan.
Bij onderzoek bleek mij later, dat in den kring van den
Volksdienst beraad is gehouden over de vraag, of de vier leden
zich aan zullen melden als hospitant-leden bij de nationaal-
socialistische groep. Er waren in de partij heel wat stemmen j
om deze op te heffen en het nationale blok te vergrooten. Er is
besloten dit niet te doen, doch te beproeven door zelfstandig
te blijven nog eenige invloed uit te oefenen. Met de „nationale
ontwaking" der natie gaat men geheel accoord.
De piramidale vorm zal consequent doorgevoerd worden. In
de verschillende landen zijn Rijksstadhouders aangesteld.
Door één pennestreek heeft Hitier bereikt, wat de sterke Bis
marck niet vermocht. Naar de centralisatie van het Rijk heeft j
deze steeds gestreefd, doch de minnaars van de autonomie in
Beieren en de andere rijken konden zich met succes steeds ver
zetten. De bekende Main-linie, welke steeds in het geding I
kwam, als Noord- en Zuid-Duitschland overhoop lagen, heeft j
afgedaan.
Wie denkt hierbij niet aan den strijd van Prins Willem van
Oranje voor de eenheid der Nederlandsche provinciën
tegen het particularisme.
Maar ook in het bedrijfsleven, ook in de Kerk, ook in de vak- 1
beweging zal het den piramidalen kant uitgaan. Dat is de zoo-
genaamde Führer-idee, de krachtige persoon aan den top, I
omringd van een staf helpers, aan het hoofd van het gedisci-
plineerd en stipt gehoorzamend volk. Hier heeft men den tegen-
hanger van de democratie. In alles stelsel tegenover stelsel.
In het jonge Duitschland heeft de roep om eenheid sterken j
weerklank gevonden. Den klassenstrijd uitgebannen; de standen
naast elkaar; één volk; één land; één sterke leiding.
De ma chtsstaat is geboren en allerlei enteekenen ervan I
zullen in de volgende maanden nog meer aandacht trekken.
Want het stelsel eischt voortdurend uitbouw, totdat het individu
sr geheel is in opgenomen, ten koste van veel geestesvrijheid,
zonder welke wij ons het leven nauwelijks kunnen denken, en
waarom wij bij ons den rechtsstaat zich gaarne zouden zien ont
plooien, maar dan ontdaan van wat thans schrijnt en kwetst.
Lukt dit laatste bij ons, dan zal dat voor een deel te danken
zijn aan wat elders in den machtsstaat plaats heeft De
overwinning der fascisten in Duitschland is mede oorzaak, dat de
sociaal-democraten zich hier gaan her-oriënteeren. Eerlijkheid
gebiedt dit te erkennen. j
