onderzoek
m
DUITSCHLAND
DINSDAG 20 JUNI 1933
DERDE BLAD PAG.
ONRUST IN DE S.D.A.P.
CRITIEK OP DE VERSCHIJNING
DER BROCHURE-DUYS
OOK DE LEIDER DER V.A.R.A.
GAAT SCHRIJVEN
De roode pers, die er nog ©reeds met over
te spreken ds, dat het Kamenliild Duys aan
een „vijandelijk" blad een interview toestond
over zijn brochure, omtrent partijztnhen on
over zijn correspondentie met het partij
bestuur, protesteerde gisteravond weer tegen
het gedrag van een ander partijbestuurder,
nil. Zwertbroek van de VARA, diie met „De
Tribune" een interview had over Duys'
brochure en over de uitwerking, die deze
in de SDAP zou hebben.
Wij protestveren ertegen, aildus „Het
Volik", dat par tijgenoot en, nog wel zuilike
vooraanstaande als de beide genoemden,1
aan de ons vijand olijke peis dnliidhtinigen
geven over partij zaken, die peis ais voertuig
hunner gedachten kiezen. Het optreden van
Duy6 heeft groote verontwaardiging in
breecle partijkringen gewekt. Desmi et tegen
staande volgt Zwertbroek heim nu na. Een
interview nog well aan een oomimiuiniistisoh
blad op hetzelfde oogenbliilk, dat de Partij
met het Vakveibond een groote actie tegen
comnviniisme en fasoisime hoeft ingezet. Het
i6 wei heel eng.
In dat interview met „De Tribune" deelt
Zwentfbroek mede, „diat er nog meer hroohu-
jes op komst zijn". Hij vervolgt: „Ilenri Polak
laat een brochure over de partijtactiek ver
schijnen" en hij zedf, Zwertbroek, is, naar
liij mededeelt, bezig met een brochure over
de arbeidersweer.
Wat de brochure van Henri Polak aan
gaat, deze machtigt de redactie van „Het
Vollk" tot de mededeeling, dat zulk een ge
schrift van zijn hand niet zal verschijnen-
Zwertbroek wiet iaibussohen als partijbe
stuurder, dat Polak daartoe het voornemen
had, diodh overleg met het partijbestuur
omtrent dat voornemen geopend had, waar
toe hij zich als partijgenoot gewend had.
Aan Zwertbroek wordt nu verweten, dat
Vergaderingen in de hoofdsteden
Gisteravond zijn er vanwege de S.D.A.P.
in verschuilende plaateen vergaderingen
gehouden, voornamelijk om te spreken over
communisme en fascisme. Uit de verslagen
in de roode pers blijkt, hoezeer de gemoe
deren in beweging zijn.
In Amsterdam sprak do leider dor
Kamerfractie, de heer Al bar da.
Hij bestreed de dictatuur, welke zoowel
van fascisme als van communisme te wach
ten zijn.
Hoewel de omstandigheden in Nederland
niet gelijk zijn aan die in Duitschland,
ook in Nederland een voedingsbodem voor
het radicalisme aanwezig. Albarda achtte
het daarom noodzakelijk een beslister strijd
te voeren tegen communisme en fascisme
en daarbij onider de jeugd en onder de werk-
loozen meer dan tot dusverre positieve pro
paganda te voeren voor de sociaal-demo-
De discussie over Albania's inleiding nam
verscheiden uren in beslag. Achttien spre
kers namen er aan deel. Vele onderdeelen
der sociaal-democratische polilbi-ek werden
daarbij bezien in het licht der Duii'teche ge
beur te missen. Algemeen werd in scherpe
bewoordingen het verschijnen van de bin
ch ru-e van Mr Duys afgekeurd,
Allha-rda Sloot aiioh bij deze woorden aan,
toen hij voor repliek het woord verkreeg.
Hij bleek van meaning, dat vraagstukken
de eooiaal-democratische politiek betreffen
de voor het front van de partij moeten wor
den behandeld, maar dat men ze niet, uit
gegeven bij een burgerlijke uitgeverij en in
geleid door een interview in De Telegraaf
aan de bourgeoisie behoorde aan te bieden.
De inleider deelde voorts mede, dat
urgentieprogram voor den aanstaanden
strijd bij don AJlgemeenen Raad uit de
SDAP en NVV in voorbereiding is.
In Den Haag werd de vergadering, on
der leiding van den Haagecben federatievoor
zifter, J. E. Stokvis, bijgewoond door eenige
honderden kaderleden uit Den Haag en de
omliggende plaatsen.
De partijvoorzitter, J. Oudegeest,
hield de inleiding, waarin hij wijzende op 't
Duiteche voorbeeld, het probleem sai
EEN ZEELEEUWTJE GEBOREN!
Voor 't eerst zoolang de Rotterdamsche Diergaarde bestaat is daar een zeeleeuw geboren
Op onze foto ziet men moeder en kind in blakenden welstand op een der rotsen van
het bassin.
vatte in de vraag: Zijn wij met onze c
misatie op den goeden weg, staan wij sterk
genoeg, hebben wij vat op de menecben of
zullen wij wat is opgebouwd, moeten prijs
geven?
Om v.eredhilltenide redenen is een sterk
fascisme iu Nederland onmogelijk en moet
ook een sterk communisme onmogelijk wor
den geadht. Dooh ook het kleinste gevaar
moet besta-eden worden. Wij zullen, ook par
lementair, meer agressief moeten optreden
tegen dictatoriale neigingen.
En wij zullen niet alleen moeten vragen
hoe wij onze kern versterken moefen, maar
ook, hoe wij de massa rondom die kero
kunnen bereiken.
Spr. gaf een samenvattende beschouwing
waarin hij o.a, de vraag stelde, of de bewe
ging zich niet dikwijl te eenzijdig tot het
verstand heeft gericht en te weinig
daoht heeft gehad voor gevoeis- en gemoecis
leven.
Te Rotterdam sprak de her S. de 1
Bella, die zelde, dat men bij het trekken
van die lessen uit de gebeurtenissen ven den
laatsten tijd zich moet hoeden voor twee
dingen: ten eerste roe deel te geven aan de
gedachte dat het hier net zoo zal gaan, het
geen slechts verlammend werkt; ten twee
de echter zal men het 0jvaar niet moe-ben
onderschatten, al zijn er tussohen Neder
land en Duitschland groote verschillen. De
laatste verkizingscijfens toonen eohtier, dat
oomaxiundsme en fasoism-e groeien.
En mocht er in onze rijen nog eenige twij
fel hebben bestaan of het optreden der
communisten iels met onze belangen
maken heeft, het is then6 duidelijk geble
ken, dat het communisme naast het fascis
me de grootste vijand der arbeidersklasse
is en tot het uiterste dient bestreden te
wonden
UITBREIDING WOLFHEZE
BELANGRIJKE PLANNEN
De vereemging tot Chr. verzorging van
krankzinnigen in Nederland is voornemen»
de stichting Wolfheze te Wolfheze belang
rijk uit te breiden door het bouwen van een
sanatorium waarin plaats zal zijn voor on
geveer 130 patiënten waarvan 76 vrouwen
en 54 mannen.
Het gebouw komt op een terrein aan den
Heelsumschenweg in de nabijheid van het
station Wolfheze, op een afstand van pl.m.
65 M. van den weg. Het terrein rond het
sanatorium zal van wegen en paden wor
den voorzien en waar noodig ontboscht, op
het achterterrein blijft voldoende ruimte
over om daarop later hen behoeve van de
patiënten, eventueel kassen e.d. te bouwen.
Naai* het hoofdgebouw v-an de stichting
zijn aansluitende wegen geprojecteerd. Het
gebouw is zoo ontworpen, dat de lengterich
ting precies Zuid-Noord ligt. Het groote
hoofdgebouw is door een midden vleugel
met de eetzaal verbonden. In den rechter
vleugel zal de mannenafdeeling, in de lin
kervleugel de vrouwenafdeeling worden
ondergebracht
LIEFDEGESTICHTEN IN BRABANT
EEN OPENBARING VOOR DE S.D.A.P.
Het is begrijpelijk, dat de rk. Maasbo
de aandacht schenkt aan een artikel in de
roode pers, waarin heel veel goeds verteld
wordt van het r.k. liefdewerk in Brabant.
Daar werd dezer dagen het A.V.O. con
gres gehouden en bij die gelegenheid
maakte men uitstapjes.
De roode pers vertelt er o.a. van:
„Een aantal bekende sociaal-democra
ten, ook van boven den Moerdijk, bevond
zich in dit gezelschap. Zij hebben daar
vele goede dingen gezien, waarvan zij nooit
hadden gedroomd
„Er wordt in deze gestichten meer goed
werk gedaan dan een buitenstaander door
gaans vermoedt"
Het artikel in ,yhet Volk" sluit aldus:
„Een taak voor ons?"
„Toen wij omstreeks middernacht in Den
Bosch den wagen verlieten, zei onze partij
genoot J. G. Keesing, de voorzit/ter van den
Raad van Arbeid te Utecht, ons: „Zóó veel
schoons heb ik op één dag nog nooit bij
elkaar gezien. Ook wij, Socialisten, moeten
toch bekennen, dat de Katholieken in het
Zuiden op dit punt prachtig werk geleverd
hebben. En wij moeten heel ernstig nagaan,
of wij niet iets zeer belangrijks verzuimen,
doordat onze beweging zich met dit zegen
rijke werk niet bezig houdL"
Van dit waardeerende oordeel maakt de
Maasbode met instemming melding,
maar het blad voegt er iets aan toe; n.l.
dit telegram van Rento uit Madrid:
„Meer dan een millioen schoolkinderen,
350.000 zieken, 18.000 krankzinnigen en
15.000 melaatschen, die thans door instellin
gen van de religieuse orden worden ver
zorgd, worden thans getroffen door de wet
op de congregaties. Krachtens de nieuwe
wet, die onlangs door president Zamora ge-
teekend is, gullen al deze instellingen ge
sloten worden"; en zegt dan:
„Deze wet heeft Spanje de danken aan den
zegen van de deels sociaal-democratische
regeering".
En, hierop willen wij nog even wijzen:
deze dingen werden in de roode pers toe
gejuicht als een „rechtvaardig" optreden
tegenover Kerk en godsdienst.
COMMUNISTISCHE EISCHEN
Het „Haarlemsch Dagblad" schrijft:
„De Cpmmunistische raadsleden de hee-
ren G. Oversteegen en L. Peper hebben een
nota aan den Haarlemschen gemeenteraad
gezonden, waarin zij betoogen, dat de nieuwe
bezuinigingen die B. en W. voorstellen al
leen de arbeidersklasse treffen. Zij geven
daarentegen in overweging om op de be
grooting de salarissen te schrappen van den
burgemeester 12.500) en van de vier wet
houders (samen 18.000). Verder de wet
houderspensioenen in te houden. Een en
ander zou in totaal een besparing van uit
gaven geven van 40.681.
Verder zijn er volgens de laatste statis
tiek te Haarlem S03 personen die meer dan
10.000 inkomen hebben. Het gezamenlijke
inkomen van die 803 aangeslagenen was
17.250.000. De heeren Oversteegen en
Peper geven in overweging om maatrege
len te nemen, dat Haarlem bij speciale wet
gemachtigd wordt op die hooge inkomens
extra lasten te leggen, om daardoor het
financieele evenwicht te herstellen.
De voorstellers schrijven aan het slot van
hun nota, dat zij er van overtuigd fiijn, dat
B. en W. en de partijen in den raad er
niet aan zullen denken om deze voorstellen
aan te nemen."
De redactie van dat blad voegt hieraan
„Met deze laatste verwachting zijn wij het
volkomen eens.
Wij vermelden deze „voorstellen" alleen
omdat het onze taak is het nieuws volledig
te geven. Hun waarde is gelijk aan nul. Met
dergelijke spotgoedkoope demagogie is nie
mand gebaat Het voorstel om de salarissen
van burgemeester en wethouders af te schaf
fen kenmerkt den ernst van de voorstellers
reeds voldoende. De opmerking, dat de
nieuwe bezuinigingsvoorstellen „alleen de
arbeidersklasse treffen'' is volkomen onjuist
Het tekort verhalen op de 803 ingezetenen
die meer dan 10.000 inkomen hebben is
onuitvoerbaar. Vernietiging van deze inkoo
mens kou zich overigens direct, door vernie
tiging van de koopkracht die zij vertegen
woordigen, wreken op de industrie en den
middenstand, indirect op de arbeiders. Een
dergelijk voorstel zou alleen verdere ont
wrichting tengevolge hebben.
Daarvoor vaardigt men niet raadsleden
af. Het zijn er overigens maar 2 op de 39.
Gemengd Nieuws.
MOORDAANSLAG TE ZEYEN
DE DADER GEARRESTEERD
Te Zeyen, gemeente Vries (Dr.) is door
den verpleegde uit de Rijkswerkinrichting te
Veenhuizen J. H. L. een moordaanslag ge
pleegd op de 40-jarige echtgenoote van den
arbeider J. Geerts, die alleen thuis was. De
vrouw werd door messteken zeer ernstig aan
den hals en beide polsen verwond. Zij is
in ernstigen toestand naar het ziekenhuis
te Assen overgebracht
Nadat de marechaussee van het geval in
kennis gesteld was, is deze er direct met po
litiehonden op uitgetrokken om den dader
op te sporen. Des middags vond men hem
in een roggeveld tusschen Peest en Morg,
waar hij zich schuil hield. Hij werd naar
Assen overgebracht en in de Marechaussee
kazerne opgesloten. Hij bekende den aanslag
gepleegd te hebben. Hij toonde zich bij zijn
confrontatie met de vrouw zeer onverschil
lig. Hij zal ter beschikking van de justitie
gesteld worden.
De man die vorige week Vrijdag uit de
Rijkswerkinrichting ontvlucht was, en reeds
eenige malen bij de vrouw aan de deur was
geweest had haar om kleeren gevraagd en
gedreigd haar te zullen dooden indien zij
zulks niet deed. Toen zij aan zijn verzoek
niet voldeed heeft hij een broodmes van de
keukentafel genomen en haar daarmede
eenige levensgevaarlijke steken toegebracht
met het reeds gemelde gevolg.
ERNSTIG AUTO-ONGEVAL
TWEE DOODEN
Op de grens Nijmegen-Cleef is de heer J.
uit Cleef met zijn auto tegen drie perso
nen uit Kranenburg opgereden. Zekere F.
P. werd onmiddellijk gedood, terwijl zekere
G. en van B. zwaar gewond werden. De
auto is in beslag genomen. Tegen den
chauffeur is proces-verbaal opgemaakt Deze
is door de justitie van Cleef in verhoor ge
nomen. Alle drie personen waren onge
huwd. G. is ook aan de gevolgen overleden.
Te 's-G ravenzande is op den
Naaldvvijkscheweg de 6-jarige H. v. G. onder
een autobus van de W. S. M. geraakt. Het
meisje kwam voor de wielen van de bus
terecht, doch door een handige beweging
van den chauffeur, die kon zorgen dat geen
der wielen van de autobus over het lidhaam
van het meisje reden, kon erger voorko
men worden. Het kind was slechts licht ge
kwetst. De achterwielen van de bus waren
het lichaam van het meisje reeds genaderd
Te Beugen (N. Br.) sloeg door wei
gering der stuurinrichting een auto met
drie inzittenden over den kop in een sloot
Met moeite kon men de menschen, die ern
stige wonden hadden opgeloopen, uit den
vernielden auto bevrijden.
DOODELIJK MOTORONGELUK
De motoriet B., uit Hillvensum, die op het
kruispunt Nieuwe RijkswegVredelaan te
Laren (N.-H.). in botsing kwam met een
auto, ie aan de gevolgen overleden.
VIJT KOEIEN VERGIFTIGD
Dezer dagen lieten de bespuiter» in een
boomgaard van B. te Eist (Gld.) een bus
.met vergif een oogenblik onbeheerd staan.
Runderen liepen de bus ondersteboven en
gebruikten eenigen tijd later van het daar
door vergiftigde gras. Men vond vijf runde
ren dood in den boomgaard.
ROODVONK IN EEN KAZERNE
In het garnizoen te Assen komt onder de
militairen roodvonk voor. De geneeskundige
dienst heeft maatregelen genomen om uit
breiding te voorkomen.
BRANDEN
Te Avenhorn (N. H.) brak brand uit
iin de woning, bewoond door de gezinnen
Bakker en Beumer. De brand liet zich ern-
ïanzien, zoodat er groot gevaar bestond
voor de belendende gebouwen, waarvan er
een met riet was bedekt Brandspuiten uit
erschillende gemeenten wisten deze gebou
wen echter te bewaren. Het perceel brand
de geheel af. Niets kon worden ge
red. De oorzaak is onbekend. Alles was ver
zekerd.
Te Heerlen heeft in de Konings
straat een felle uitslaande brand gewoed
op de bovenverdieping van het café van
Humme. H., die met eenige bezoekers in
het café zat. werd door voorbijgangers ge-
iseliuwd, dat rook uit de bovenverdie-
ping_/psteeg. Voor dat de heer H. zich kon
vergewissen, wat er precies aan de han4
ivas, sloegen de vlammen reeds fel uit Spoe
dig stond het bovenhuis in lichter laai®.
De echtgenoote en eenige kinderen, dia
n waren, konden zich ternauwernood
in veiligheid stellen. Met zes stralen op de
waterleiding blusohte de brandweer het
vuur in drie-kwartier. De bovenverdieping
brandde totaal uit, niets kon worden gere<L
H. was tegen brand- en bedrijfsschade ver
zekerd. De brand is vermoedelijk ontstaan,
doordat een der kinderen in een onbewaakt
oogenblik met lucifers speelde.
In verband met het feit, dat de Konings
straat was afgezet, ondervond het verkeer,
vooral het tramverkeer, naar Heemstede en
Leiden groote vertraging.
Te Kerkrade brak brand uit in de
stallingen van den landbouwer D., behoo-
rende bij en grenzende aan het kasteel Oud-
Ehrenstein. De brandweer bluschte het
uur. Er verbrandden 1500 K.G. hooi en,
1000 K.G. stroo.
Te Vaassen (Gld.) is door onbeken
de oorzaak brand uitgebroken in het woon
huis van den schoenmaker Th. E. aan den
Deventerweg te Vaassen. Het huis met den
geheelen inboedel werd een prooi der vlam-
mn. Verzekering derkt de schade.
Te Wil der va nk (Gr.) brak door
tot nu toe onbekende oorzaak brand uit
in de woning van H. de Vries. De woning
brandde geheel uit De vrouw van den heer
de V. en een kind konden zich nauwelijks
redden. De heer de V. was zelf voor zaken
naar Rotterdam.
Te Wij de Wormer (N. H.) is door
onbekende oorzaak de boerderij van den
veehouder J. D. de Jong tot den grond toe
afgebrand. Er kon zoo goed als niets worden
gered. Verzekering dekt de schade.
Te Slochteren (Gr.) is brand uit
gebroken in de boerderij van H. Bakker.
Aan redden viel niet te denken. Het huis
is tot den gront toe afgebrand. Ook brak
brand uit in de arbeiderswoning van RL
Wallinga. Vrouw en kinderen konden zich
met moeite redden. Van het huis bleef
slechts een puinhoop over.
DIAMANT VERDUISTERD
Te Amsterdam is door een juweliersfirma
bij de politie aangifte gedaan van verduis
tering van een partij diamant ter waarde
van f 11.000 door een persoon, aan wien zij
deze partij in consignatie gegeven had.
Deze persoon zou in relatie zijn getreden
met een Duitscher, die hem de partij, vol
gens zijn verklaring afhandig zou hebben
gemaakt en ermee zou zijn verdwenen. Do
politie heeft de zaak in onderzoek.
EEN ONTAARDE ZOON
De politie te Venlo heeft aangehouden een
18-jarige jongen uit Hilversum, wiens op
sporing door den burgemeester aldaar was
verzocht. Met medeneming van f 145 had do
jongen de ouderlijke woning aldaar verla
ten. Bij onderzoek werden een automatisch
pistool en 20 scherpe patronen op hem ge
vonden. De aangehoudene is op transpor!
gesteld naar Hilversum.
IV
vj$ yan Landbouw naar Industrie
(H. D.) Wanneer een land geteisterd wordt door een economi
sche inzinking, vallen de eerste kenteekenen bijna zonder uit-
mdering altijd het eerst te bespeuren bij den landbouw. De
blattelandsman herhaalt zoo gaarne het woord van Salomo: de
[koning wordt van het land gediend. Daar zit dan eenige trots
ïget in. Toch is het een feit, dat van geen blijvende welvaart sprake
kan zijn, wanneer de landbouwende bevolking in diepen druk
e jlijft verkeeren. Er zijn nog steeds menschen, die meenen, dat
er nauwelijks verband behoeft te bestaan tusschen de inkom-
°de'- feten van de stedelingen en van de plattelanders. Zij hebben
met mis en kunnen zich slechts troosten met een vromen wensch.
Omgekeerd zal er dus van een verbetering der volkswelvaart
ts slechts sprake kunnen zijn wanneer de toestanden der agrari
lche of landbouwende bevolking over het diepste punt heen
hier. gaan. In ons eigen land moet het voor wie even na wil denken,
iS och ook wel als onhoudbaar worden gevoeld, dat, terwijl het
lostcnpeil in het algemeen hooger is dan ergens elders, de
Jrijzen der voedingsmiddelen zoo uitermate laag zijn. Wanneer
ie voedingsmiddelen op hun reis naar den eter vele stations
noeten passeeren en ook even halt houden in bedrijven, welke
aöd lanleg hebben tot de beschutte te behooren, wordt het
an beeld anders. Doch hieraan heeft de veeboer, de graanteler, de
SToentekweeker niets. Dat het eten zoo goedkoop is, stemme
ot groote dankbaarheid, doch, bezien van uit breeden blik, kan
an4 het slechts g e z o n d worden genoemd, als de overige kosten
ran het levensonderhoud daarmede in goede verhouding staan.
1 85 Ook in Duitschland is het platteland in groote misère ge-
tomen. Op het program der nationaal-socialisten staat als
jaar eerste punt hulp aan den landbouw. Daarmede wil
nen tegelijk het werkloosheidsvraagstuk aanpakken. Voor de
ann mdere standen zullen wel tegelijk maatregelen getroffen wor-
iXk t'en' maar niet in e ro&te. Ook redeneert men aldus: wordt
het platteland omhoog gevoerd, dan zullen tegelijk de steden
intlast worden van een deel der bevolking en wordt de indus-
Mk trie geholpen aan meer werk.
De nationaal-socialisten hebben op het platteland geweldig
r,n* (veel invloed. De liberale partijen vonden niet veel aansluiting
ainz )jj de conservatief aangelegde bevolking. De Duitsch-nationalen
.•an Hugenberg wel weer. De volgelingen van Hitier en Hugen-
>erg denken over het' agrarisch vraagstuk ongeveer gelijk. Den
avond vóór de laatste verkiezing, 4 Maart, hield Hitler in Ko-
ïingsbergen aan de overzijde van den Poolschen Corridor zijn
laatste rede. Dit was niet het minst een boerenrede. Den
'°or boer ziet hij als een der beste bewaarders van het Duitsch-
lom. In alle steden en dorpen van het Rijk brachten de zenders
ton zijn woorder over tot' de bevolking, gevolgd door klokkengelui
n di van den Koningsberger Dom. De plattelandsbevolking heeft den
volgenden dag haar millioenen stemmen bijgedragen tot de
Hitler-massa. Pommeren, Mecklenburg, het land over den Cor
ridor, en meer zuiver agrarische provincies, zij hebben met één
ruk de meerderheid in hun landsdeelen den nationaal-socialis
ten toegevoegd.
Toch gelooven wij niet, dat om politieke redei%en, dus uit een
oogpunt*van betaling voor bewezen diensten, de Hitlerregeering
haar eerste aandacht aan den landbouw wijdt. Het nationaal-
socialistisch program, in den loop der jaren gesteund door
velerlei geschriften, neemt het op voor autarkie, of wel
zelfverzorging.
Het spreekt dus vanzelf, dat dit voornemen, van zoo gewel
dig groot belang ook voor ons land, mijn onderzoekingen ook
den kant van het' platteland uitdreven. Nederland moet waak
zaam zijn en niet denken, dat straks, na een eventueele
verbetering der toestanden, alles weer wordt als
Duitschland biedt, wat betreft de verschillende bronnen van
het volksbestaan, thans een geheel ander beeld, dan vóór een
eeuw. Het Rijk telde in 1814 24 millioen inwoners; in 1874 met
inbegrip van Elzas Lotharingen, de buit van den gewonnen
oorlog, 43 millioen; in 1914 bij het begin van den laatsten oorlog
67.8 millioen, en thans, nu bij den vrede van Versailles grooter
brokken grond moesten worden afgestaan, 65 millioen.
Op welke wijze werkten en werken deze millioenen mede aan
de volkshuishouding? In 1816 vonden 78 hun arbeid in be
drijven van landbouw, en 12 bij industrie, handel en verkeer.
Nog in de zestiger jaren, al was er groote verschuiving, trok
de landbouw meer werkers tot zich dan industrie en verkeer.
Na den glorierijk gewonnen oorlog begon de zegetocht van
fabricage en van handel. Het Roergebied werd een machtig
industrieel centrum en ook elders maakte het fabriekswezen
snellen opgang. In 1895 vonden nog 34 hun bestaan in den
landbouw, doch reeds 50 in industrie en verkeer. Nog verder
ging de omzetting. In 1925 waren nog slechts 23 verbonden
aan den landbouw en 58 aan industrie en wat zich daar
omheen groepeert.
Dit had nog een bijzonder gevolg. In 1875 woonde nog twee
derde der bevolking op het land en één derde in de steden.
Thans is het precies omgekeerd: ruim 2/3 der bevolking valt
den steden ten goede en nauwelijks 1/3 is het land getrouw
Aan het eind van dit verschuivingsproces, het geheel met zijn
gevolgen overziend, is in het middenpunt der hoogste belang
stelling de vraag komen te staan, of Duitschland nu gelukki
ger is geworden. Onomwonden antwoorden hierop de nationale
groepen van neen en dus wordt der Weg zurück bewust
ingeslagen. Het buitenland, hetwelk geprofiteerd heeft van de
volksverschuiving in Duitschland, bezinne zich hier goed op.
Hoe redeneeren de toonaangevende leiders thans en is er, van
hun standpunt bezien, logica te bespeuren in hun betoog?
Gelukkig is Duitschland niet geworden door industrieelen
omslag. Natuurlijk is industrie noodig, ook voor den altijd on-
misbaren ruilhandel met de andere landen, doch een eenzijdig
industrieel stempel gedrukt op het volksleven is verkeerd.
Hoe machtiger Duitschland werd, hoe meer jaloersch andere
volken zich betoonden. Het gevaar voor oorlog werd erdoor
vergroot. Ook leidde het tot overmoed in eigen land en tot over-
heersching van het individualistisch liberalisme met een uit-
buiting van de arbeidersklasse.
Bij een economische inzinking loopt het getal werkloozen snel
op tot in de millioenen. Deze zijn losgeweekt van den grond en
heel moeilijk weer aan den slag te brengen.
De snelle groei van de steden heeft moreel slechte gevolgen
gehad. Het volk is vervreemd van den godsdienst en de zede
lijkheid is zeer in het gedrang gekomen.
De leer van den klassenstrijd, gevoed in de groote fabrieks-
Een boerderij aan 'de
Duitsch-Poolsche grens.
Ganzen behooren hier tot
de onmisbaren veestapel.
centra, op welke leer een
sterke marxistische vak
beweging is opgebouwd,
heeft het volk in vijandige
kampen verdeeld en be
lemmert de noodige natio
nale eenheid.
In de groote steden was
de leiding in handen ge
komen der marxistische
politieke aanvoerders. Ber
lijn was een roode stad
geworden. Sociaal-demo
craten en communisten
haalden ver over de helft
der stemmen.
Deze economische en
moreele gevolgen der om
zetting van Duitschland
van overwegend land-
bouwstaat tot industrie
staat achtte men een groot nadeel yoor het .volk. Waar zou het
einde zijn?
Van Industrie naar Landbouw?,
De vraag komt nu op, of het mogelijk is het roer om te
gooien.
Interessant leek het mij vóór ik op Departement en op Ten-
toonsteling mij verder ging oriënteeren, dwars door het land te
kruisen. Een tocht van Nederland naar Warschau in Polen, en
vandaar door den Corridor naar de Oostzee, en toen weer terug
naar midden-Duitschland, zij het met onderbrekingen onder
weg, biedt den reiziger, wien het niet om slapen itn den trein
te doen is, veel aanknoopingspunten.
Men merkt dan wel groot verschil op met het platteland van
Nederland. De bodem bij ons is veel meer gecultiveerd. Hoe
zouden wij anders ook zoo veel bodemproducten kunnen uit
voeren? De verkaveling is bij ons veel intensiever doorgevoerd.
Natuurlijk zijn er ook voorbeelden, welke een te sterke versnip
pering aantoonen, als bijvoorbeeld in het land van Staphorst
en Rouveen met' de onmogelijk smalle strooken grond, waarin
het familiebezit hier in den loop der jaren is verdeeld.
Duitschland is veel meer het land van het groot-landbouw
bedrijf. Van de ridderhofsteden, van de echte landgoederen.
Vooral in Hannover, Pruisisch Saksen, Brandenburg en Oost
en West-Pruisen vindt men deze. Pommeren leek ons meer
verkaveld, wat ook wel door de vele meren zal bevorderd zijn.
Dit grootgrondbezit doet niet uit den bodem halen wat mo
gelijk is. Men kan zich hier nauwelijks voorstellen, hoe groot
één veld kan zijn zonder een enkele afscheiding. Eén stuk
akker zoover het oog reikt, zonder een enkel huis, en hierop
groote getallen vrouwen aan het werk. Want evenals in Frank
rijk, Italië en Polen komt vrouwenarbeid op het land hier nog
veel voor. Wij kennen dat in Nederland lang niet in die mate.
Een Poolsch landbouwleeraar, dien wij ontmoeten te Polz-
nak, het vroegere Posen, had Holland eens bezocht en was vol
lof over wat de Hollanders uit den bodem haalden. „Maar",
.voegde hij er verontschuldigend aan toe, „Holland heeft een
oude cultuur, en wij, Polen, zijn nog slechts kort vrij."
Nu wij toch Polen noemen, merken wij even op, al behoort
het eigenlijk niet tot dit thema, het Poolsche platteland maakt
toch veel minder welvapenden indruk dan het Duitsche. Polen
zal nog geweldig veel moeten inhalen, waartoe de Regeering
wel haar best doet. Langs de spoorlijn van Posznak naar
Warschau mogen geen houten huisjes meer gebouwd worden,
heeft Pilsudski, de Poolsche maarschalk, voorgeschreven. Dit is
namelijk een internationale lijn, en het gezicht op de slechte
woningen zou storend kunnen werken op de in het buitenland
te plaatsen leeningen.
Een Nederlandsche communist, die na onzen terugkeer met
ons sprak over den toestand der communisten in Duitschland,
zei mij, toen wij het over Polen hadden, dat het zoo jammer
was, dat ik niet was doorgereisd over de Russische grens. Het
Russische platteland vertoonde veel meer een welvarend beeld
dan dat van Polen. Ik kon het niet bestrijden en ook niet be
vestigen, al kwam het mij wat apocrief voor.
Om nu terug te keeren tot het grootgrondbezit in Duitsch
land, wij gelooven niet, dat dit onaangetast zal blijven. Bij
het weerbaar maken tot het stelsel van Futterfrei, gelijk
men het heel merkwaardig uitdrukt, zal het niet, gelijk tot
dusver een groot deel van het platteland kunnen blijven
beheerschen.
Dit platteland nu is het, hetwelk vooral vol vertrouwen en
verwachting opziet naar de nieuwe volksleiding. Het is hier en
daar sterk verarmd, maar hef hoopt op een betere toekomst
Vier jaren vroeg Hitler van den Rijksdag en hij heeft ze. En zijn
volgelingen voegen eraan toe, dat hun systeem niet meer ver*
dwijnt
Dat is te boud gesproken. Alles wentelt in de historie der
eeuwen. Maar in ons land doet men goed er mede
te rekenen, dat Duitschland bezig i9 zich zoo
onafhankelijk te maken als maar mogelijk is.
Dit is voor ons niet een fraai toekomstbeeld, doch met valsche
hoop vleien geeft ook geen baat Ook ons land moet door de
ziekte heen en de noodige maatregelen nemen.
