onderzoek in
DUITSCHLAND
ZATERDAG 17 JUNI 1933
DERDE BLAD PAG. 10
LANDBOUWCR1SISW ET
INSTELLING CENTRALE COMMISSIE
In het Staatsblad is afgekondigd een
Kon.ResL, waarbij met ingang van liet tijd
stip, waarop art. £5 der Landbouwcrisiswet
1933 in werking treedt, wordt ingesteld de
i dat artikel bedoelde centr. commissie.
In deze centrale commissie moeten naast
degenen, die ambtshalve lid zijn zitting heb
ben een vertegenwoordiger van den met ce
zaken van den landbouw belasten Minister,
een vertegenwoordiger van den Ministe»
van Financiën, een vertegenwoordiger van
elk der drie centrale landbouworganisaties,
een vertegenwoordiger uit de kringen van
den handel en een vertegenwoordiger uit
de kringen van den middenstand.
Uit de leden der centrale commissie wor
den door den met de zaken van den land
bouw belasten Minister een voorzitter en
ondervoorzitter aangewezen.
De centrale commissie is bevoegd zich
met alle openbare besturen, colleges, auto
riteiten of andere personen rechtstreeks in
verbinding te stellen.
Zij, alsmede haar voorzitter, en de door
haar ingestelde subcommissies, zijn bevoegd
ambtenaren, deskundigen of andere penso-
nen, op wier voorlichting prijs wordt ge
steld, tot het geven daarvan uit te noodigen
De commissie brengt elke maand aan
den met de zaken van den landbouw be
lasten Minister een beknopt verslag uit om
trent de hoofdzaken harer verrichtingen en
de stand harer werkzaamheden in de afge-
loopen maand.
HELDRINGGESTICHTEN
JAARVERGADERING TE ZETTEN
Dezer dagen werd te Zetten de jaarver
gadering der Heldringgestichten gehouden.
De directeur Dr. J. Lammerts van
Bueren verstrekte in zijn openingsrede
uitvoerige inlichtingen omtrent den toe
stand der verschillende gestichten.
Bij de kweekschool werd een nieuwe leer
school in gebruik genomen; binnenkort zal
iet oude internaat der kweekschool worden
vernieuwd. De Christine-Hermine-schooi,
vakschool voor vrouwenarbeid, die een paai
honderd externe leerlingen telt, is de laat
ste jaren dusdanig uitgegroeid, dat binnen
kort een nieuw schoolgebouw zal worden
jeopend.
Door de economische tijdsomstandigheden
daalde het aantal leerlingen van Talifcha en
llein-Talitha tot 125. In het nieuwe Magaa-
ena-huis werden minder ongehuwde moe-
Iers opgenomen dan in vroeger jaren. De
ij den dwingen tot steeds meer overleg;
ïieuwe inrichtingen zullen niet kunnen wor
len gebouwd wanneer in de oude nog maar
jenigszins plaats is.
Gregori 6prak in de middagsamen
comst een hartelijk woord in het belang
Ier stichting. Deze samenkomst, in de he
tende Vluchtheuvelkerk gehouden, werd
ipgeluisterd door gezang van de meisjes
Ier gestichten.
GOÖSDIENST-GEZIN-GEZAG
Onlangs vestigden we reeds de aandacht
Ïhet belangrijke nummer van „Geloof en
ij'heid", het hLadi van Dr. Krop te Rotter-
lam, waarin zeer belangrijke artikelen wa-
en opgenomen over bovenstaand onder-
verp. Thans verschenen ze in brochure-
formaat bij „Geloof en Vrijheid", le Pijn-
aclcerstraat 102106 te Rotterdam.
Het zijn de toesprakpn, gehouden op de
samenkomst in de groote zaal van de Die
rentuin in Den Haag op 22 Maart 1933, aan
gevuld met eenige artikelen en aanvullin
gen, zooals uit de inhoudsopgave blijkt:
Dr F J Krop, „Godsdienst, Gezin, Geezag";
ABN Davids, opperrabijn, Onderbouw; Ds
T J Hagen, Om de elf provinciën; Mgr H T
macht; J Th Furstner, Weerbaarheid; Dr
A G H van Hoogenhuyze, Het gezin in hei
midden; Dr F J Krop, De geschiedenis van
ons Nationaal Verbond; In den strijd tegen
het Bolsjewisme onderlinge polemiek ver
mijden, en Dr F J Krop, Correspondentie:
G.G-G. en G-Z.A.B,
MODERNE GIBEONIETEN
Men herinnert zich het verhaal in de NRC
waarin gemeld werd, hoe het Kamerlid
Wijnkoop, begeleid door een partijgenoot, in
de derde klasse plaats nam, maar onderweg
in de eerste overstapte.
Naar aanleiding daarvan schrijft 't Volk:
Da leeperd!
Maar Wijnkoop is natuurlijk geen bons,
evenmin als Lou de Visser, die naar werk-
loozenbetoogingen pleegt te gaan in een
beetje afgedragen pak. In zijn eene hand
draagt hij dan de aanteekeningen voor
zijn 'speech, in de amdere een koffertje. In
dat koffertje zit dan een behoorlijk cos-
tuum, dat hij ergens aantrekt, wanneer
da werkloozenbetooging achter den rug is.
Dat de communisten van deze methodes
niet het monopolie hebben, bewijst trouwens
de V o 1 k-re-iacteur Johan Winkler in zijn
pas verschenen biografie „Pieter Jelles
Troelstra".
Winkler vertelt (blz. 75), dat Troelsfcra
niet joviaal was en schrijft: „Ik moet in dit
verband óók denken aan een socialistisch
minister uit den na-oorlogstijd, die tot
Troelstra's uitbundige, maar toch ook pijn
lijk getroffen vroolijkheid een oud stel klee-
ren mee op reis genomen bleek te hebben
voor het geval hij in een arbeidersvergade
ring zou moeten spreken. Troelsfcra had dat
soort dingen niet noodig".
Maar Troelstra had ook den moed zijn
partij genooten te zeggen, dat zij moesten
beginnen zich zelf te socialiseeren!
DIE OU GOEIE TIJD
In iet maandblad Zuid-Afrika, treffen we
het volgende aardige stukske aan, waarin
een Afcrikaansche journalist over jhr de
Geer schrijft naar aanleiding van het in
dienen van een wet op de weeldebelasting:
„Die Hollandse minister van finansies is
'n man wat net soos Diogenes, die wysgeer
van ou Griekeland, glo in die weldaad van
die ontbering. Hy het, soos die legende meld
in 'n ton gewoon, Diogenes, niet die Hol
landse minister niet Water het hy gedrink
en niks anders nie. Sy vernaaimste ltos was
die broodafval van andere, en toe hy een
maal 'n seun water uit sen hand sien drink
het, het hy ook die kelkie afgeskaf en voort
aan, net soos die seun, gemaak. Ons het ge
lees, dat hy gelukkig was, die wysgeer en
ons glo dit vandag nog en dit is niet min
nie in hierdie eeu van twyfel en sinisme.
As ons almal nie meer die weelde en
oordaad as 'n onafskeidelike deel van ons
lewe beskou nie, sal ons dan minder ge
lukkig wees? Ik glo dit niet Ons gaan piek-
niek, die berge in, en geniet terwyl ons 9.!
die dinge ontbeer wat ons tuis nie kan mis
nie. Ons gaan selfs na die strand of ie'
met vakansie, en ons geniet, hoewel ons dit
nie het soos tuis nie. As ons terugdink aan
die tyd toe ons nie alles kon hê soos vandag
nie, moet ons onsself dan nie beken dat ons
toe tog ook die lewe geniet het nie? Ons
aal baie weelde moet opgee, of ons nou wil
of nie. Die ou goeie tye sal in die eerste
jare seker niet weerkeer nie."
WEINIG BEVATTELIJKHEID
In een zeer lezenswaardig artikel betoogt
het Wagen imgsch Nieuwsblad dat
de afgevaardigden der kleine partijen bij
de eerste ontmoeting met het nieuwe kabi
net weinig bevattelijkheid in politieke za
ken toonden.
Vandaar dat allerlei dwaasheden gede
biteerd werden.
Om maar te beginnen, zegt het hlad, met
den heer Van Houten. We geven toe, dat
hij in de politiek pas koant kijken en dat
het. een heel ding is om in den warwinkel
van zijn program eenige orde te scheppen,
maar toch staan we verbaasd over het ge
mis aan logica bij dezen politicus.
Slechts één voorbeeld. Hij hield 'ti breed
betoog, waarin hij trachtte duidelijk te ma
ken, dat de Regeering voor haar crisis-
beleid de Christelijke beginselen tot leidraad
behoorde te kiezen. Terwijl d'eze zelfde af
gevaardigde stad en land is afgereisd vóór
de verkiezingen om de pachtboeren uit
hun Christelijke organisaties en uit de Chris
telijike politiek weg te halen en in den mo
dernen Pachtersbond te vereenigen.
Zoo iemand noemt men een man met
twee aangezichten en zulk een is bij mach
te om aan de Regeering voor te schrijven
zich in haar program te laten leiden door
Christelijke beginselen en zelf promotie te
maken door de Christelijke beginselen te
laten prijsgeven door de vorming van een
neutralen bond.
Land- en Tuinbouw.
KALI-PRIJSVERLAGING
De geruchten, als zou de Duifcsoh J?ran-
sch-Poolsdhe kali binnenkort met 15 pet
in prijs worden verlaagd, nemen steeds vas
ter vorm aan.
Dit mag voor den boer en tuinder een
verblijdend feit genoemd worden. De prijzen
waren in verhouding tot andere kunstmest
stoffen hoog en de gevolgen waren, dat in
verhand met de deplorabele toestanden van
de kas der boeren en tuinders, in de laatste
jaren en vooral in dit seizoen veel te weinig
kali is uitgestrooid.
Dit kan voor gewas en boeren funest
worden, vooral indien van de goedkoope
stikstofmeststoffen wat veel is aangewend.
En dat is soms het geval.
Daarom is een prijsverlaging we hoo-
ren dat deze ongeveer 15 pCt. zal bedragen,
doch kunnen voor de juistheid daarvan niet
instaan wel zeer belangrijk voor de ge
bruikers.
Misschien staat deze a.s. verlaging wel
in verband met het aan de Nederlandsche
markt komen van Spaansche kali, w
voor reeds per advertentie in de vakbladen
reclame gemaakt wordt en waarvan een
beduidend kwantum kan worden verwacht.
Voorloopig nog in den vorm van kali-zout,
dus nog niet gezuiverd.
Eenige concurrentie op de kalimarkt kan
voor de boerein en tuinders geen kwaad.
CHR. BOND VAN KLEINHANDELAREN
IN MELK EN ZUIVELPRODUCTEN
door den heer J. Ou borg. Boadssecre-
ding:, werd ti
rengenoemden
n-eul-en.
Achterstraat, Secretaris en P. Snijders, Penning
BEDRIJFSVEREEN. HET PLATTELAND
Jaarvergadering te Utrecht
De BedrijfsvereenAginjr Het Platteland hield
verzicht over de afgeloopen tien jaar, waar
in het volgende Is ontleend:
Toen de bedrljfsvereenlging werd opgericht
In 1922 als gevolg van de inwerking trading
Ier Landbouw Ongevallenwet, kwam de vraag
>p: Wat nu? De bestaande vereeniglngen welke
'Hjwilllg iets deden op dit terrein voor de wet
telijke verplichting, moesten zich thans aanpas
sen aan de eischen welke door de wet werden
gesteld. Dit bracht zeker moeilijkheden met zich
■r onder de talentvolle leiding van de direc-
kan thans zonder overdrijving worden ge
dateerd. dat men daarin ten volle geslaagd
is. Dat blijkt wel uit de groote groei. In 1922
beatond de bedrijfsvereenigring uit 14 a-fd.,
thans 100 afd. Het ledental bedroeg in 1922
3600 leden, thans 7300. Ook de verplichtingen
nen toe. In 1922 waren er te verzorgen 4
itetrekkers. welke een blijvende rente ge-
Het ingeschreven loonbedrag is echter met
f 2.291.000 teruggeloopen, wat toegeschreven
moet worden aan loondaling, mindere werk
gelegenheid en Inkrimping dar bedrijven.
De omslag is verlaagd en bedraagt wat de
ongevallen betreft, voor de Tuinbouw gemid
deld f 6.30 en voor den Landbouw f 12.60.
Voor de ziekteverzekering gemiddeld f 17 per
f 1000 ingeschreven loonbedrag. De resultaten
zijn niet overal dezelfde zoodat de leden, hun
jaarverslag kunnen raadplegen om vast te stel
len met welk bedrag, dat zij moeten betalen.
inbedraj
ing bedraagt
f 1.322.226.
In den loop van 1932 werd in 7 gevallen een
blijvende rente toegekend, waarvan 6 gevallen
i langer dan zes weken.
EEN NIEUWE VERRASSING
VAN KAREL I
In totaal werden ln 1932 1834 aangiften ge-
lan voor de ongevallen- en voor de ziektewet
3272 gevallen.
De jaarverslagen voor ongevallen en ziekte-
3rzekering werden met algemeene stemmen
goedgekeurd. De directie werd dank gebracht
gevoerde beheer.
welke d00r overlijden van den
STANDAARDKWALITEIT VOOR NEDERLAND
(G-ron.), terwijl als plaatsvervangend
■jAÉBHHgiBHÉHHr de heer D ij k s t e r
Voor de ziektever-
relke benoemt, de heer
spreking jaarv
rs lager
oord
woord door de directie
ECONOMIE EN FINANCIEN
GEWAPEND BETONBOUW DE KONDOR
Div. 7 pet. (v j 12)
Voorgesteld wordt 7 pet dividend uit te kee-
in (v j 12) op gewone aandeelen en 6 pet. op
de preferente. De netto winst bedraagt f 65.318
v j f115.414). Het aantal aanbestedingen liep
volgens het verslag terrug. De concurrentie
werd moeilijker. Een bedrag van f 25000 wordt
aangewend tot het weder creëeren van een re-
voor koersverliezen op effecten.
MAEKUBEE
Klein winstsaldo. Geen verbetering
der resultaten der dochter-mijen.
r 1932 der „Maeku-
__itleend:
jaar 1932 was de economische
wereld toestand nog niet van dien aard, dat
onze dochtermaatschappijen haar resultaten in
vergelijking met die van het jaar 1931 konden
In het bijzonder de British Enka Artificial
Silk Company Limited had. niettegenstaande het
loslaten van den gouden standaard in Enge
land. van den ongunetigen toestand te lijden.
De S. A. Italo Qlandese Enka herriep de liqui
datie, waartoe in 1931 besloten was en ging
over tot reorganisatie van haar kapitaal.
Onze deelnemingen vermeerderden met een
pakket aandeelen S.A. Italo Olandese Enka, het
welk wij gedurende de liquidatie verwierven.
De winst van de S.A. Italo Olandese Enka
bedroeg over 1932 Lire S2658 (v. J. verlies Lire
11.762.015). Het verües van de British Enka
over 1931 bedraagt £*85.502 (v j 78.278). en
van de American En ca 202.178 (256.008), na
afschrijvingen 811.001 (v J J 987.913).
De winst- en verliesrekening der Maekubee
sluit over 1932 met een winst van f 10.248 (v J
verlies f 328.916). Dit wdnatealdo wordt in min
dering gebracht van het verliessaldo per 31
Dec. 1931 en het nieuwe saldo verlies nd
f 6.019.923 wordt overgebracht op nieuwe reke-
De waardeeriing der deelnemingen werd niet
gewijzigd. Een nieuwe waardeering die met
alle factoren rekening houdt zou onder de hui
dige abnormale omstandigheden zeer moeilijk*
zoo niet onmogelijk zijn, zoodat daarvan is af-
VIxAARDINGSCHE BOAZ BANK N.V.
I11 een vergadering van crediteuren der
Vlaandingeche Boaz Bank in liq. zijn drie per
sonen uit de crediteuren benoemd in de liqui
da ti ecommi ssi e.
Voorts heeft de Commissie uit crediteuren
verslag uitgebracht van de handelingen in de
afgeloopen maand.
Omtrent de huidige financdeele positie der
bank werd medegedeeld dat crediteuren op een
uitkeering van hoogstens 65 A 70% kunnen.
Hiervan is reeds 20% uitgekeerd.
Het totaal sohuldenbedrag der bank ls rond
f242.000. Als bezittingen staan hier tegenover:
vorderingen debiteuren f 166.000, effecten
f 24000, vaste goederen 1370000, totaal f 227.000
Op de post: vorderingen debiteuren moet echter
een bedrag van f 67.000 worden afgeschreven,
zoodat aan bezittingen een bedrag van f 150.0U0
overblijft.
STOOMOOT MIJ. HILLEGERSBERG
Uit de reserve ƒ135.828 overgebracht
Blijkens de balans en winst en verliesreke
ning der Stoomboot Mij. Hlllegersberg te Am
sterdam is uit de reserve voor diverse belan
gen f 135.828 overgebracht naar de winst- en
dekking van het ge-
CULTUUR MIJ. WONOLANGAN
Het saJdoverliee 1932 der Cultuur Hij. Wono-
langan bedraagt f 943.929 (v J f754.222). Dit
braaht wordt op f169.111
levenspeil is l&ger dan hier.
1 (H. D.) Het leven in Duitschland is aanmerkelijk goedkooper
San in ons land. Volgens de juist vastgestelde indexcijfers staat,
voordat de kosten van het levensonderhoud betreft, Nederland
bovenaan; daarna volgt Zwitserland. Vergeleken met 1913 vond
EenMa« vnnr «na land het cijfer 138 en voor Zwitserland 133.
;men voor
ge- Duitschland geeft-117 te lezen. Daarna komen landen aan de
rkoo-
V
10 ede
j tij ds
ls de
i aam
SR. J
beurt, welke het voor-oorlogsche peil weer hebben bereikt
Nederland trekt niet veel inkomsten uit het vreemdelingen
verkeer. Daarentegen kan men in Zwitserland spreken van een
rtaan treemdelingenindustrie. Maar deze industrie raakt door de
te6e*J tiooge prijzen danig in de knel. In het Zwitsersche hotelwezen
Tios-r6* ziin I05116113® gebouwen, bergsporen en Kursaalen zit voor
vast Vele honderden millioenen aan kapitaal en deze groote som is
piet rendabel te maken alleen door sluiting van het bedrijf in
zin van verbod voor nieuwe vestiging,
bete-1 Het reizigersverkeer is dus genegen zich, met het oog op de
i.etera t0sten, weer meer naar Duitschland te richten. Wie den weg
»k de^6^ te vinden> 0(>k is een kunst> kan 21011 m,et niet al 10
hooge bedragen redden,
I Maar ook voor de eigen bevolking is deze gezakte prijsbasis
een groote noodzakelijkheid. Door werkloosheid zijn nog steeds
vijf millioen werkers aan vasten arbeid onttrokken. Lukt
iet nu straks dit cijfer te doen dalen, en het gaat thans vrij
Bterk in dalende richting, dan zal het Duitschland gemakkelijker
Ivallen zich aan de gewijzigde verhoudingen aan te passen,
aan- Hierbij moet in het oog gehouden worden, dat de kosten van
loofd 'de omzetbelasting reeds verrekend zijn in het door ons genoemde
Indexcijfer. Het percentage van deze belasting is 2, en waar
fdeze cijns niet van de winst, maar van den omzet geheven
ook Wordt, is zij van grooten invloed op de kosten van het leven,
lelijk In allen gevalle is men in Duitschland reeds klaar met dit
roege opzetje en staan wij in ons land nog vóór dit nieuwe belasting-
oem* spook, waaraan wij blijkbaar ook niet zullen ontkomen.
Waar de middenstand in Duitschland het ook zeer benauwd
beeft, en de regeering dezen stand welgezind is, is er sprake
van de omzetbelasting voor de concerns en de warenhuizen
idere laanmerkelijk te verhoogen. Of dit invloed zal uitoefenen op het
jlevenspeil levert verschil van meening op. Bij onze beschouwing
,van de warenhuizen, welke ook nog om andere reden onze
aandacht zullen hebben, komen wij hier nog nader op terug.
De woninghuren maken, evenals in vele andere landen, een
onevenredig groot deel uit van de gezinsuitgaven der arbeidende
bevolking, 't Is zeer merkwaardig, dat niet met man en macht
wordt aangevallen op dit probleem. Het lijkt mij toe, dat in vele
Duitsche steden een te groot grondbezit in handen der Overheid
is gekomen, en deze houdt meestal met hand en tand yast aan
hooge grondprijzen, om mede daardoor het te hoog opgedreven
budget te kunnen financieren.
Op dit oogenblik kan de buitenlandsche reiziger feitelijk op
lager basis verkeeren in Duitschland dan de inwoner zelf. Men
kan gebruik maken van de zoogenaamde Reis- of Sperrmarken,
welke nu reeds te verkrijgen zijn tegen iets meer dan twee
derden van den gewonen markenprijs.
Of hier een beetje inflatie in zit, of wel dat het verlies op deze
marken alléén wordt geleden door de buitenlandsche banken,
welke toch reeds een deel van het verlies hadden afgeschreven,
is niet precies duidelijk. In allen gevalle is er medewerking
van Duitsche zijde. Maar het reizen zelf geschiedt ook op extra
lage basis. De voordeelen worden den buitenlander toegewor
pen, in de hoop, dat in eigen land de werkgelegenheid iets ver
meerdert en het geld ietwat vlotter gaat rouleeren. Wel moeten
wij ernstig waarschuwen tegen de nu weer toegepaste methode
deze goedkoope marken Nederland binnen te smokkelen en hier
duurder te verkoopen. Gokzucht en gevangenis kunnen hier in
het verlengde van elkaar liggen.
Deflatie, als waarmede Nederland te worstelen heeft, is voor
de volkshuishouding een ellendige geschiedenis, maar inflatie
doet er werkelijk niet voor onder. Onwillekeurig denkt men aan
den tijd, toen duizenden vreemdelingen in Duitschland koopjes
gingen halen. Met één costuum de grens over, en met drie,
welke men alle een enkelen dag had gedragen, terug. Of met
een slecht gebit op reis, en met een welvoorzienen mond op
huis aan gestevend. In den grond der zaak is de internationale
barmhartigheid toch zoo wreed, en gaat altijd uit op eigen
gewin. Wanneer Londen heel onverwacht zijn goud over boord
gooit, wanneer Amerika de goudclausule ongeschreven acht,
wanneer Duitschland een transfermoratorium afkondigt, wan
neer de vreemdeling gebruik maakt van inflatie-zorgen in een
ander land buiten het noodzakelijke om, dan komt dit alles op
uit denzelfden wortel.
De economische inzinking volgde op finantieele overmoed
In het algemeen levert Duitschland toch wel een geheel ander
beeld op dan vlak na den oorlog. Van verwaarloozing op groote
schaal is geen sprake meer, al kwam het onderhoud bijvoorbeeld
van de huizen in het geding. Op den grooten feestdag van 1 Mei,
toen anderhalf millioen menschen verzameld woren op het
Tempelhofer veld te Berlijn, wekte Hitler in zijn feestrede, naar
het ons voorkwam minder goed geslaagd dan meestal het geval
was, op, de gebouwen een beter aanzicht te geven en de ver
zuimde herstellingen in te halen.
Daar is om gelachen en er is gevraagd, of dit alles is, wat
oogenblikkelijk gedaan kon worden ter bestrijding van de werk
loosheid. Menschen, die altijd zeggen, dat men met beloften
tegenover het volk voorzichtig moet zijn, moesten zóó niet
redeneeren.
Het kan met de Hitler-regeering ten kwade of ten goede uit-
loopen, daarover valt met zekerheid niets te zeggen, doch de
volksleider Hit Ier beschikt over eigenschappen, welke hem
voor deze taak buitengewoon geschikt maken. In een harde
levensschool van vele jaren heeft hij geleerd, hoe onder aller
zwaarste omstandigheden zijn volgel'ngen aan elkaar konden
worden gesmeed, maar anderzijds zag hij ook, hoe moeilijk het
anderen afging wat tastbaars tot stand te brengen. Zoo oefende
hij ziel in voorzichtigheid. Voorzichtig tegenover het buiten
land; voorzichtig ten opzichte van de overwinning der maat
schappelijke moeilijkheden.
Inderdaad is in Berlijn om verscheiden groote gebouwen stei-
gerwerk verrezen. De restauratie ving dus aan, en men wees
er ons op, als een enkel symptoom van den opbouw.
Maar wat bijzonder opvalt in de steden, en dan weer bijzon
derlijk in Berlijn, is het groote getal leege winkels. Hier en daar
in Holland, als te Rotterdam, is het heel erg, maar in Berlijn
is het schrikbarend. In de volkswijken, maar ook in de centra.
Als men weet, beschikt Berlijn over veel meer dan één centrum
Op zulk centrum loopen de groote winkelstraten uit. En deze
straten worden ontsierd door de leegstaande gebouwen. Zelfs
meest gezochte buurten als de Kurfürstendamm ontkomen er
niet aan.
Er is een tijd geweest, dat de bevolking van het land
stroomde naar de groote steden. De teruggang is begonnen. Niet
alleen naar de voorsteden, maar verder op, naar het eigenlijke
land zelf weer. De profeten, die voorspeld hebben, dat de
groote steden zonder ophouden zouden blijven trekken, en al
maar meer grond door de gemeentebesturen moest worden ge
kocht, zijn begonnen hun cijfers anders te groepeeren. Nu weten
ze precies, hoeveel inwoners Rotterdam en Den Haag op zijn
hoogst kunnen gaan tellen. Maar de meeste menschen loopen
nu eenmaal achter de feiten aan.
Echter, ook Berlijn gaat achteruit in bevolking. Evenwel telt
de stad nog vier millioen twee honderdduizend zielen. Het
laatste jaar nam de bevolking met 25000 af. En door de sterke
economische inzinking èn door den achteruitgang der bevolking,
maar niet het minst door het onoordeelkundig beheer der stads
bestuurders wat koren op den molen was der nationaal-
socialisten is het stadsapparaat veel te sterk uitgezet Tot
troost van de Nederlandsche stadsbestuurders, welke op moeten
tonnen tegen stijgende verliezen bij hun tram- en omnibus-
ondernemingen, zij hier vermeld, dat de stad Berlijn, welke
natuurlijk ook het verkeersmonopolie tot zich trok, in 1932
hierop 25 millioen mark of 15 millioen gulden verlies leed.
Nu moet gezegd worden, dat het met het net, verdeeld over
ondergrondsche spoorbaan, bovengrondsche tram en dito omni
bus, schitterend in orde is. Maax de aanleg, vooral onder den
grond met zijn ruime
stations, verslond schat
ten en doet dit nog.
In de laatste jaren,
heet bet zoo vaak in
finantiëele beschouwin
gen, heeft Duitschland
onnoemelijk veel kapi
taal gestoken in groote
gebouwen, weigen en
kanalen. En dat was
dan buitenlandsch, aan
Duitschland geleend
geld. Het bekende,
Fransche tijdschrift 1*11-
lustration gaf onlangs
een nummer uit, vol
met foto's van kan
toorgebouwen, regee-
ringskantoren en wo
ningcomplexen. Daar
naast plaatste men dan
illustraties van eenvou
dig uitziende Fransche
schoolgebouwen en re-
geeringsinstellingen.
Van Duitsche zijde
verscheen toen ras een
uitgave, waarin men
Nu een huis uit den ouden tijd. Hen
Leibnitzhuis, een renaissance
koopmanswoning.
Het vorstelijk raadhuis te Hannover, een stad van 400.000
inwoners. Gebouwd ver vóór den oorlog in een nieuw aangelegde
stadswijk, met grooten Vfiver, in een park.
met cijfers en met teekeningen wilde aantoonen, wat Frankrijk
op militair gebied tot stand bracht. De onbevangen lezer zou
zoo zeggen: Elk diertje heeft dan zijn pleiziertje.
Wat nu die groote gebouwen en dergelijke betreft, of de
Duitsche volkshuishouding zich in de laatste jaren meer op dit
groote heeft toegelegd, dan vroeger, weet ik niet Door den
oorlog was er een achterstond ontstaan in het gewone accrès,
en natuurlijk heeft men in Duitschland op finantieel gebied
niet minder dwaas geleefd, dan overal elders.
Maar van groot, van pompeus, van in het oogloopend heeft de
Duitscher Mtijd gehouden. Zijn standbeelden, zijn poorten, zijn
bruggen, zijn moderne stadsuitleg, zijn stadhuizen, het was alles
van hetzelfde maaksel. Als wij dit zeggen, beweren wij niets
omtrent architectonische kwaliteiten. Op dit gebied missen wij
de deskundigheid.
Maar wel bleek ons, dat hetzelfde euvel, als overal, ook
Duitschland parten heeft gespeeld. In een wereld, die na den
oorlog toch feitelijk verarmd was, is men, toen de inflatie over
wonnen was, den weg van overkapitalisatie opgeheld.
De concerns, de groot-industriëele ondernemingen, de reederijen,
de banken, zij zitten alle met te groot kapitaalbezit en den
armen aandeelhouders hangt hetzelfde zwaard boven het hoofd.
Afschrijven en nog eens weer afschrijven tot misschien straks
weer sprake is van eenige rentabiliteit En de hooge schulden
last van Rijk en Gemeente, waarop afschrijving niet zoo gemak
kelijk gaat, belemmert teruggang der schikbarend hooge belas
tingen en retributies.
Maar, zal de lezer zeggen, dat laatste is waarlijk niet anders
dan hier. Ook hier weten wij van groote-gebouwen-honger, van
onvervulbare expansie-droomen, van kapitaal-opstopping.
Precies, één lot wedervaart allen op dit gebied, Duitscher of
Amerikaan, 1 f Nederlander; Ariër of Galliër of Jood,
