'it - C'ÉÉ'
In Veluwe's heerlijkheden
s?:
m vf
ZATERDAG 20 MEI 1933
TWEEDE BLAD PAG. P
EEN LANDGOED VAN ONGEKENDE
SCHOONHEID
Ongerepte natuur en woeste vlakten
GKOOTSCHE PLANNEN AAN DE
OKDE GESTELD
de blauwspar
Waar de wuivende den
en de Douglas staan
waar de grutto en de wulp opvliegen over
de vale heide, of het zonbeschenen stuif
zand
waar de beuk en de eik met de rhododen
drons wedijveren in schoonheid, en de jonge
aanplant in kleurschakeering wedijvert met
het oude bosoh
daar is „De Hooge Veeluwe".
Een landgoed van ongemeten schoonheid
is het een landgoed ook van ongekende af
metingen, voor ons land. Er is maar één
bezitting in ons land, die even groot, of mis
schien iets grooter is ,maar verder is de
Hooge Veluwe ongeslagen als bezit van zes
duizend H.A. groot, alles omrasterd, terwille
van de wildbaan, die zich in het bezit be-
De Pens is er deze week ontvangen, op de
Hooge Veluwe en de gast geweest van de
Commissie tot stichting van een Nationaal
Park. Het doel van de excursie was duide
lijk: men wilde aan de dagbladpers doen
zien de grootsche schoonheid en de schoono
grootschheid van dit wijde landgoed. En
daarin slaagde men volkomen, dank zij ook
de milde Meidag, die het toeven in dit lust
oord tot een schoone verheuging en innige
genieting maakte.
Het verloop der excursie was als volgt:
Ontvangst aan het station Ede; tocht naar
het jachthuis St. Hubertus .waar vier uit
eenzettingen werden gegeven omtrent de
plannen, eenvoudige koffietafel in Jagers-
rust in Otterlo, op den tocht waarheen reeds
een fraai gedeelte van het landgoed in oogen
schouw genomen werd; daarna tocht over
het landgoed, naar den Franschen Berg door
het gedeelte waar het parkbosoh eventueel
zal worden aangelegd, door het wildpark
naar de Kemperberg, waar de excunsie werd
ontbonden.
Het is iets geweldigs te bedenken, dat het
mogelijk was, dat zulk een bezitting in één
hand zich bevinden kan. Zesduizend H.A.
bosch en heide, verschillende bezittingen in
den loop der jaren tot één geheel saamge-
voegd, en in totaal omvattende een vijfde
gedeelte der gemeente Ede, wat oppervlakte
betreft, toebehoorende aan een familie, die
het als buitenverblijf had gekozen.
Naar de traditie der oude kooplieden in
ons land, die zich lustoorden schiepen langs
de Vecht, in de Stichtsche Lustwarande en
andere vezegende oorden van ons vaderland,
heeft ook een koopmansechtpaar uit het be
gin der twintigste eeuw een ongemeen
bloeitijdperk onzer samenleving zich in
de verlatenheid der woeste Veluwe hun lust
hof geschapen. Zoo schetste de heer W. H.
de Beaufort, de dichterlijke minnaar van
Hollands landsrhapsschoon, die zooveel ook
doet voor de stichting Utreohts Landschap,
de daad, welke de heer en mevrouw Kröller
verricht hebben, toen ze op de Vale Ouwe
een goed gingen stichten, dat thans zijn
weerga moeilijk vindt.
Het natuurschoon is op de Hooge Veluwe
var. zeer bij-ionderen aard, omdat in het
grootste complex, dat dit goed omvat reser
vaten van zoo woeste verlatenheid en in zoo
danige uitgestrektheid worden aangetroffen,
dat men met recht van monumenten spreken
kan. De bezitters stelden zich ten doel om
dit natuurschoon te doen aansluiten bij alle
uitingen van kunst, welke in ons land wer
den aangetroffen, en hadden het voornemen
om hier bijeen te brengen bouwkunst van
Berlage, beeldhouwwerk \an Mendes da
Costa, schilderkunst van Vincent van Gogh
enz. Ze zijn ten deele daarin geslaagd. Het
jachthuis St. Hubertus is door Berlage ge
bouwd, het heeft het forsche en monumen
tale, dat de werken van dezen grootmeester
der bouwkunst altijd siert, en paart daaraan
toch het intieme van het Hoilandsche inté
rieur ,de huiselijkheid van de vaderlandsche
woning. In aanbouw was het museum, dat
naar ontwerp van Van der Velde zou wor
den gesticht. We hebben ze op onzen tocht
gezien, de.zware steenen welke gezonden
waren uit het Duitsche land, alle gemerkt,
alle genummerd, klaar als 't ware om te
worden geplaatst. En we hebben gezien het
geweldige fundament voor den bouw, daai
aan den Franschen Berg, maar nu alles
doodsch env erlaten, met niets dan het
zen der boomen rondom en de roep van
verre vogel... En dit was een schrijnend
beeld van de crisis, welke de wereld teistert,
dat dit machtige cultuurwerk niet kan wor
den voortgezet, werk dat ondernomen werd
niet uitsluitend uit eigen belang, maar met
de bedoeling der bezitters, welke reeds voor
jaren was uitgesproken in de stichtingsakte,
dat eerst de rijke bezittingen zouden zijn aan
gelegd en verfraaid, en bezet met verschil-
donde gebouwen, en dat daarna dit gansche
goed met heel zijn vorstelijken aanleg, met
zijn schoone gebouwen en zijn kunstschatten,
zou worden geschonken aan het Nederland-
sche volk als een nationaal park, waarin
saamgebracht waren de voortbrengselen van
kunst en beschaving uit het tijdperk van het
leven en werken der stichters.
Het heeft zoo niet mogen eijn. Op eenmaal
is de crisis in ongekende hevigheid losgebar
sten: de welvaart week, en aile werk moest
worden stopgezet. De mueeumbouw ligt stil
en verlaten. De voorzieningen tot verderen
aanleg van het park zijn niet voortgezet,
maar alevel is het een goed, dat ongemeene
schoonheid biedt.
Het landgoed bestaat uit 1700 H.A. bosch
van 20 tot 80-jarigen leeftijd, eveneens pl.m.
1700 H.A. heide en nog enkele honderden
H.A. bouwland, tuinen, wegen enz. Het groot
ste gedeelte is omrasterd, als gevolg van
den wildstand welke op een belangrijk ge
deelte leeft, terwijl het goed doorkruist
wordt door tal van verharde wegen, die het
naar meer dan een zijde doen aansluiten
op het algemeen wegennet De hoogere prae-
glaciale gronden dragen ten deele goed
groeiend houtgewas, de fluvio-glaciale heu
velmantel, die over de geheele Veluwe zoo
zeer tot zandverstuiving neigt, vormt er het
eigenlijke natuurschoon om zijn woeste ka
rakter gezocht Uitgestrekte vlakten, ten
deele doorzet met de smeltgeulen van het
landijs waarin we plaatselijke plassen aan
treffen, vormen aangewezen terreinen waar
landbouw, bosch- en parkaanleg kans van
slagen hebben. Een open frissche zandbodem
met niet-stagnperend grondwater, maakt er
plaatselijk den weelderigen plantengroei mo
gelijk die ons zoo vaak op de Veluwe ver
baast in tegenstelling b.v. met de abso
luut waterlooze Utreohtsohe heuvelen. In
het Noordelijk deel bevindt zich een pl.m.
700 H.A. groote boschkern, welker bodem
het parkbosch dragen kan. In dit parkbosch
zullen siergewassen fleur en schakeering
kunnen brengen. Werkverschaffing en ber
ging van stadsvuil zijn hier om te zetten
in oogenlust. Aldus schetste de heer De
Beaufort hetgeen hier kan geschieden.
Het terrein om dp „Delensche Wasch"
zou de commissie willen bestemmen tot den
aanleg van een pl.m. 250 H.A. groot ar
boretum. Naast deze objecten bevat het
landgoed het onvolprezen natuurreservaat
van woeste Veluwsche zandverstuiving, en
in het Zuiden nog een cultuurbosch, „de
Kemperberg', dat zou zijn uit te breiden.
Met deze opsomming zijn we genaderd
tot de plannen der commissie, welke we ob
jectief zullen weergeven, zonder in een be-
nordeeling te treden. Voorop gesteld worde,
dat de vraagprijs voor het landgoed van
één millioen gulden volgens deskundigen
zeer laag is, en dat de Staat nu de gelegen
heid zich aanbiedt, om dezen aankoop te
doen, haar niet mag verzuimen, omdat zulk
een aanbod niet terugkeert. In dien vraag
prijs is alles inbegrepen, het goed met op
gaand geboomte, gebouwen, museumbouw
voor zoover gereed, wiklstand, enz. enz.
wij hebben den indruk gekregen, dat het in
elk geval goed zou zijn het goed aan te koo
pen voor den Staat, maar daarna dan
pas te overwegen in hoeverre de andere
plannen zullen kunnen worden uitgevoerd.
Die andere plannen zullen namelijk de duur
te aanbrengen, en zoo zal het goed zijn, dat
eerst zeer nauwkeurig overwogen wordt of
en hoe daaraan begonnen zal worden. Maar
het eigenbelang, dat men aan' den tegen-
woordigen bezitter toegedicht heeft, is
slechts in zooverre aanwezig, dat waar vroe
ger het plan had bestaan de grootsche be
zitting kosteloos aan den Staat te leveren,
dit thans niet meer mogelijk is; de prijs
is echter zeer laag, en baatzucht is ook
uitgesloten in dezen zin, dat de eigenaar
door aangrenzende terreinen te gaan ex
ploit eeren er voordeel uit zou behalen, want
al die terreinen worden bij aankoop van de
Hooge Veluwe door den Staat, aan het Rijk
in voorkoop gegeven, en zullen dan tegen
taxatiewaarde aan het Rijk worden over-
Thatns ook in kl. tube k 20 ct
Een vraag, die niet voorbijgezien moet
worden, is de ligging van het terrein. In
derdaad in het hart van Nederland. Maar
toch nog wel zoo ver verwijderd van de
hoofdstad, en Rotterdam, en ook Den Haag,
dat op het oogenblik de Hooge Veluwe als
recreatie-oord voor die drie steden heel
weinig beteekent. Men kan zich in de toe
komst denken een zoodanige ontwikkeling
van het verkeer, dat dit bezwaar wegvalt,
thans is het toah nog aanwezig.
De plannen.
Omtrent de plannen heeft de voorzitter
der commissie, Jhr. G. F. van Tets van
Goidschalxoord, inlichtingen gege
ven. Het plan tot stichting van een natio
naal park ging uit van den heer J. H. v a n
Straaten van Nes, kweeker te Bos
koop, die daar een object in zag om de N'e-
derlandsche boomkweekerijen in Boskoop en
andere plaatsen in ons land, af te helpen
van de overproductie. De kweekerij ver
keert in nood; het Rijk zou moeten over
gaan tot verleenen van steun; beter is het
dan om de producten van de kweekerij af
te koopen tegen matigen prijs, en die te
doen uitplanten in een te stichten natio
naal park. De aanleg van zulk een park
zou bovendien een schitterend object voor
werkverschaffing vormen, waarbij de om
liggende gemeenten gedurende meerdere ja
ren hun werkloozen aan arbeid zouden zien
ceholyen. Een commissie werd gevormd,
die verschillende aanbiedingen van landgoe
deren, in koop of in erfpacht ontving, en
>sie adviseerde de Ministers van
Binnenl. Zaken en van Economisohe Zaken
Arbeid in dezen zin, dat van alle genoem
de complexen de Hooge Veluwe door haar
het meest geschikt geacht werd voor de
verwezenlijking der plannen tot stichting
van een nationaal park en arboretum. Ter
zelfder tijd is dit door de commissie mee
gedeeld aan den heer en mevr. Kröller, die
daarop aan de Regeering het aanbod deden
het geheele bezit van ruim 6000 H.A. aan
den Staat te willen overdoen tegen zeer ma
tige voorwaarden.
De verdere gang van zaken was, dat een
interdepartementale commissie werd saam-
gesteld, welker rapport door de Regeering
is aanvaard. Tijdelijk werd het wetsontwerp
betrekking hebbende op deze aangelegen
heid teruggenomen.
Vf. m
"ïi" -
•S '"'3" '1
f -
der boomkweekerij. Hij zette uiteen, dat de
crisis in de boomkweekerij geen gevolg is
van roekelooze uitbreiding, maar van ver
minderde vraag. De saneering in het be
drijf moet worden nagestreefd door de ver-
eischte productiebeperking om te slaan
al die kweekerijen, welke in een of
anderen vorm regeeringssteun genieten. Een
steunregeling kwam reeds tot stand, waar
bij aan hulpbehoevende kweekers voor
schotten uit 's Rijks kas verschaft kunnen
worden, onder bepaalde voorwaarden, o.a.
beperking van productie. Deze verplichte
beperking heeft evenwel het bezwaar, dat
nu de credietnemer desnoods tot eiken prijs
een gedeelte van zijn plantenvoorraad moet
opruimen. Dit bezwaar zou zijn te onder
vangen, indien de plantenopstand van het
te ontruimen oppervlak door of vanwege
de Regeering werd opgekocht. Een derge
lijke productenafkoop biedt velerlei voor-
deelen, b.v. voor den voorschotnemer, dat
met de afkoopsom zijn voorschot wordt ver
minderd, voor Regeering, garandeerende ge
meente en particulieren, dat hun risico
wordt verkleind. Steun door plantenafkoop
wordt voor de Regeering eerst dan bijzon
der aantrekkelijk, wanneer ze aan die plan
ten een bestemming kan geven ten bate van
den stof fel ijken en geestelijken welstand van
óns volk. Vóorzoover nu sierboom'en en sier
ars worden aangekocht, kan dit ge
schieden door den aanleg van een natio
naal park. Zulk een aanleg is uit een oog
punt van werkverschaffing bijzonder doel
matig, omdat hij veel meer dan b.v. droog
making van polders, aanleg van dijken, ka
nalen, wegen en bruggen, in handenarbeid
wordt uitgevoerd. Anderzijds is een natio
naal park voor ons volk een bezit van
cultureele waarde.
Prof. D r. J. J e s w i e t, directeur van
het laboratorium voor Plantensystematiek
en Geographie te Wageningen, heeft de
stichting van het arboretum besproken. Hij
ging achtereenvolgens na de vragen: 1. wat
is een arboretum, 2. waar moet het een
plaats vinden, 3. hoe is een arboretum in
stand, te houden, 4. welk lichaam kan al
leen een dergelijke onderneming in stand
houden, 5. welke wetenschappelijke en prac
tische beteekenis heeft een arboretum?
Er zijn particuliere arboreta, welke niet
in den vollen zin des woords „algemeen"
toegankelijk zijn. Hun voortbestaan is al
lerminst verzekerd. De eenige manier waar
op aan alle bezwaren is tegemoet te ko
men is een middellijk of onmiddellijk be
zit van en beheer door den Staat. De we
tenschappelijke beteekenis van een arbore
tum treedt krachtig naar voren als syste
matische verzameling voor het Hooger On
derwijs, afgezjen nog van het gebruik, dat
er van gemaakt kan worden door excur
sies van middelbare scholen. Dit Hooger
Onderwijs omvat zoowel dat aan de Univer
siteiten als Hoogescholen en elk voor zich
zal er voordeel uit kunnen trekken zoowel
uitsluitend systematisch wetenschappelijk
met alles wat daarmee verband houdt als
op b.v. hout-technisch gebied (Delft en
Wageningen) als op dendrologisch gebied
voor tuinarchitectuur, voor tuinbouw en
boschbouwkundig gebied (Wageningen).
In bet kort hebben we hierboven de be
teekenis der plannen, zooals die wei-den toe
gelicht door de verschillende woordvoerders,
uiteengezet. In een beoordeeling kunnen we
begrijpelijkerwijze niet treden. In de moge
lijkheid tot uitvoering der plannen werken
zooveel invloeden en daarop hebben zoo
veel factoren betrekking, dat het aan zeer
bekwame deskundigen overgelaten moet
worden om na te gaan, welke en in hoe
verre de plannen dienen te worden uitge
voerd. En daarbij zal niet in de laatste
plaats de toestand van 's lands financiën
een rol spelen. Maar wij hebben bij den
onvergeteiijken tocht op de Veluwe sterk
ROFFELRIJMEN.
Gereed
Nu zijn de straten schoon gesproeid,
gegoten is het groen;
Nu kan de schoonheidskoningin
de Mei, haar intocht doen!
De zon kijkt vroolijk uit z'n tent
en splijt het grijs gordijn
Dat ons zoo lang beroofd heeft van
Het water, tintelend van jong
verzilverd visschenbroed,
Trekt schitterstrepen door de wei
die wonder deftig doet
Met al z'n madelieven en
z'n pinksterbloemenrand,
En nieuwe biezenbossen aan
de vette waterkant.
De lanen staan, bij tooverslag,
in volle bladerpracht,
En leggen schaduwranden langè
de kanten van de gracht;
En trekken over heel de kaart
een webbe, met één worp,
Met op de knoopen telkens weer
een stadje of een dorp.
En overal staan bloemen klaar,
en doet het strijkorkest
Der vederige vedelaars
op 't weelderigst z'n best.
Nu ligt mijn mooie land gereed:
één ongemeen plantsoen!
Nu kan de schoonheidskoningin,
de Mei, haar intocht doen!
(Nadruk verboden.) LEO LENS
den indruk gekregen, dat hier iets grootsch
tot stand gebracht kan worden, mits het
niet overhaast, doch zeer voorzichtig ge
schieden zal.
Wetenschap.
DE ZIEKTE VAN WEIL
Bij de Leidsche Uitgeversmij. is versche
nen een beknopte brochure over de ziekte
van Weil, waarvan de strekking is: Laat
niet de vrees voor de zgn. ziekte van Weil
u afhouden van een verfrisschend bad of
van de beoefening van de zwemsport.
Schrijver is dr P. H. van Thiel, conser
vator aan het laboratorium voor tropische
hygiëne te Leiden. Practisch is natuurlijk
het belangrijkste gedeelte van dit boekje,
dat het de middelen aangeeft ter voorko
ming van de ziekte. Het is uit algemeen
hygiënisch oogpunt natuurlijk uiterst wen-
schelijk, dat het groote publiek het gevaar
kent en weet hoe dit te voorkomen en te
bestrijden is.
lOrZUiefPfADPIEK
lilLVlP/EM
type K f r&.
E.G. f 85y»
E. flOS*
F 112Su-
RR. 1185*
Telefoon 4312J
De Landbouwtentoonstelling aan den Kaiserdanim te Berlijn heeft dit jaar ongekende afmetingen aan
genomen. Een overzicht van de tentoonstellingsruimte bij den radiomast.
De Prins van Wales, prior in de
orde van St. Jan van Jerusalem,
presideert een installatie in de
St. Janskerk te Cardiff
Het dorp San Clemente in Cali-
fomië werd door een hevige
aardschuiving geteisterd.
De stoet met het stoffelijk overschot van den ven-moorden president van Peru, Sanchez Cerroarriveert voor de
kathedraal van Lima.
Iïet nieuwe Poolsche kabinet na de beëediging: zittend v. I. n. r. minister
president Jetidrzejeiviczpresident Moscicki; minister van militaire
taken, Pilsoedski
Een paar peuters geven bloemen aan
de hertogin van York, bij de nieuw
bouw 'van een Londénsch hospitaal
