Dinsdag 11 October 1932
Kerknieuws.
NED. HERV. KERK
Bedankt: Voor Medemblik, P. van der
taaij te Tricht bij Geldermalsen. Voor
1 Heer Arendskerke. P. Warners te Doetin-
CHR. GEREF. KERK
weetal: Te Assen, T. A. Bakker te
luiden en J. Hovius te Nieuwe-Pekela
CANDIDATEN TOT DEN H. DIENST
Na proponentsexamen is tot de Evangelie-
ediening in het Hersteld Evangelisch-Lu-
ïersch Kerkgenootschap toegelaten de heer
Mostert, Theol. cand., Lijsterstraat 3 te
'trecht.
CANDIDATEN-OVERVLOED
D s. W. H. Gispen, predikant der Geref.
erk van Scheveningen, schrijft in de aldaar
srschynende „Kerkbode" over den overvloed
an candidaten in de Geref. Kerken.
De schrijver memoreert het plan van de pre
ikanten Ds. Chr. Bruins en Ds. P. Prins
ordeelt dat als de komende Generale Synode,
ie hij met zorg naderen ziet, weer een collecte
de rij toevoegt, het aantal Zondagen we:
iag worden vermeerderd! Wat het plan var
i heeren Bruins en Prins betreft, die elk pre-
°&'s kant 1 pCt. van zijn salaris voor fondsvor-
ling willen doen storten, wijst hij er op, dat
Wes ït niet wel aangaat dat men ook die predi-
ikeli uiten die voor 10 jaar den huidigen over-
erd^o^ al zagen aankomen en ernstig hebben
iwaarschuwd om toch voorzichtig te zijn met
et aanmoedigen van de studielast door middel
de vorming van particuliere fondsen
irmeerdering van het aantal collecten v
kerkelijke kassen voor on- en minvermo-
Bnde studenten, mee te laten betalen.
„Naar hun waarschuwing werd niet gehoord
waren te nuchter, te weinig geestelijk en
grj,£ :ofessoren te Kampen en te Amsterdam ble-
m opwekken tot de Theol. studie en verheug-
het aanwassen van hun discipelen
et tientallen. Zoo de predikanten 1 pCt. van
(un tractement zouden storten voor het fonds
toor candidaten, mogen we zeker van deze
jrofessoren verwachten, dat ze 10 pCt. geven
0,bor dit doel".
>6 1J Schrijver vraagt zich af hoe een candidaat
U een kleine gemeente van een 100-tal zielen
'mgtaak vinden zal. Hij acht het beter geen
'4 jtrisissteun" uit te denken op deze wijze, maai
M) o>n nood, die er thans is te dragen en inmid-
16 Ofls te doen wat voor de hand ligt. „Daartoe
9 OÏhoort dat predikanten de vacantie gebruiken
®j>t het doel, waartoe ze die ontvangen: om
'j! Jij rusten. Candidaten kunnen dan den predik-
oenst waarnemen. En dan het hulpprediker-
chap, vooral in de groote steden, waar zoo-
ENfeel te doen is op het gebied van evangelisa-
ie en jeugdorganisatie. En verder breide men
|en Zendingsarbeid in Indië zoover mogelijk
0 14J
0 j«| HULPPREDIKERS
7 13.' De heer G. Chr. H. Plantagie, Theol. cand.,
8 J«4 Voorthuizen, heeft, naar wij vernemen, de
9 ïoNnoeminS tot tijdelijk hulpprediker bij de
8 I3»eref. Kerk te Dieren, aanvaard.
AFSCHEID, BEVESTIGING, INTREDE.
Ds. F. J. Fokkema, gekomen van
t JFang> werd Zondagmorgen j.l. bij de Ned.
ïerv. Gemeente van Amstelveen bevestigd
Joor Ds. J. H. F. Remme, van Amsterdam, met
^oryjén predikatie over Spreuken 13 17, daarin
rijzend op: 1. den Zender, 2. het doel van de
el bending, en 3. de getrouwheid in het najagen
tilt® 111 <*at doel. Toegezongen werd Ps. 134 3.
'o z\. s. Fokkema hield des avonds een intreepredi-
ezeii |de over Ps. 25 5, handelend over een bede
us'tl o Goddelijk onderricht", en wijzend op: 1.
m ernstige vraag, 2. een heerlijke bekentenis,
■ANln 3. een hoopvolle verwachting. De nieuwe
leraar werd daarna toegesproken door: ouderl.
mt de Leeuw, namens Kerkeraad en Gemeente
jn vader; Ds. L. R. Aalbers, van Ouderkerk
d. Amstel, consulent; en J. Treffers, direc-
van „Vredeveld". Slotzang was Psalm
11.
j"edd«J Ds. P. ten Have, gekomen van Oot-
heeft Zondag j.l. zijn intrede gedaan
(ij de Ned. Herv. Gemeente van Noordlaren,
"ie bevestiging geschiedde door den consulent,
A. Altena, van Groningen, met een predi-
itie over 2 Cor. 4 7. Des namiddags had de
itrede plaats met een prediking over 1 Cor.
1. Nadruk werd vooral gelegd op de actuali
it der prediking, waarin de Gemeente van
"swege wordt toegesproken en waardoor
_s openbaring in Christus, door de Schrift,
het heden komt te staan (uitdeelers van
ods heilsgeheimen, openbaring van Gods
jenbaring). Na de prediking volgden de ge-
■uikelijke toespraken tot diverse personen en
illeges en van Ds. Altena, als consulent, en
,_>n heer J. Ebbinge, namens de Jongelings-
(ereeniging. Door de Gemeente werd toegezon-
n Psalm 20 1. Mede aanwezig waren nog
D. Boerema, Burgemeesetr van Haren; Ds.
Jskamp, van Haren; en de weduwe van den
'origen predikant, mevr. HulsbergenTen
Aldus kwam aan de meer dan 5-jarige
icature een einde.
D s. J. J e 11 e m a. overgekomen van St
'ancras, deed Zondag j.l. zijn intrede in de
led. Herv. Gemeente van Woubrugge. Als»
,evestiser trad des voonniddags op de con
sulent Ds. Joh. Stehouwer, van Alphen a.^d
lijn, die als tekst gekozen had Judas Cb-
'e nieuwe leeraar sprak des namiddags
>ver Psalm 147 2a en werd hartelijk toege
oproken door Ds. A. W. M. Odé, van Koude-
dfeerk, namens den Ring Alpben en door Ds
♦Stehouwer, namens Kerkeraad en Gemeont6
pie Psalm 118 12b liet toezingen. Beide kee-
•en was het vriendelijke kerkgebouw ge
icel gevuld. Ds. H. W. Waardonberg, van
loogmade, Ds. H. van Dijken Gzn., van
louda, waren mede aanwezig.
a4 d r. f. W. A. K o r f fbenoemd kerke-
jjk hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te
c-nuUK noogieeituir kui
i oLeiden, heeft Zondag j.l. zyn afscheid ge-
•£rti )reekt als predikant der Ned. Hervormde
He ïemeente van Heemstede. Zijn tekst was 1
t-ieCor. 16 23 en 24. Aan het einde werd hij toe
gesproken door zijn ambtgenoot ter plaatse,
)s. C- M. Briët. De Gemeente zcmg haar
scheidenden leeraar Psalm 121 4 toe.
Ds. J. M. Kroes nam Zondag j.l van
spilde Geref. Kerk van Tienhoven (U.) afscheid
met den tekst Hand. 20 32. Aan het einde
der predikatie richtte Ds. Kroes zich met
een woord van dank tot de ambtsdragers, de
"commissie van administratie, de catechisan
ten, tot de verschillende jeugdvereenlgingen
en mannenvereeniging, tot hoofd en personeel
der Chr. school en schoolbestuur, tot de ambts-
b collega's Ds. K. van de Veen, van Maarscn, en
Ds. Wessels, van Abcoude, B. en W. van
tc^Tienhoven en tenslotte tot de geheele
Gemeente.
s. Kroes werd toegesproken door ouderling
van Hoegee namens Kerkeraad en Ge
meente, door Ds. van Veen namens de Classis
Breukelcn en door Ds. Wessels als vriend.
Toegezongen werd Ps. 134 3.
D s. 0. F. N o 11 e, gekomen van Harlin-
gen, werd Zondagmorgen by de Evang. Luth.
Gemeente van Middelburg bevestigd door Ds.
J. Bergman, van Leeuwarden, en deed des na
middags intrede met een predikatie over 2
Cor. 4 7a. Des avonds verbond hij zich aan
Ds. K. R e i 1 i n e nam Zondag j.l.,
wegens vertrek naar Hengelo (O.), afscheid
\an de Baptisten-Gemeente te Nieuw-Weer-
dinge met Hebr. 13 S. Aan het einde werd
hij toegesproken door ouderling J. Wiersema,
die als aandenken aan den 10-jarigen trouwen
dienst een schilderij (de twaalfjarige Jezus in
den tempel) aanbood; door den heer Pi de
Boer, namens de 11 jèugdvereenigingen in de
Gemeente een album met foto's dezer orga-
nisatie's en de handteekeningen der leden
overhandigend; door Ds. A. P. Barendregt,
van Fmmererfscheidenveen; door Ds. H. Bak
ker, namens de Gemeente van Tweede Exloër-
mond; en door den heer P. Kraan, voorganger
der Herv. Evangelisatie te Ter Apel.
C-and. D. Veenhuizen werd Zondag
morgen bevestigd als predikant der Geref.
Kerk van Valthermond door Ds. W. Ooster-
heert, van Ter Apel, met Jesaja 40 1 en 2.
Ds. Veenhuizen deed des middags zijn intrede
met een predikatie over 1 Petr. 1 24, 25 Als
hoofdgedachte ontwikkelde hij de krachte
loosheid van het vleesch en de eeuwige kracht
het Woord Gods. Hierna werd hij door
sprekers namens Kerkeraad, Classis en gena-
buurde Kerken verwelkomd. Ook de neer P.
Koster, die de Gemeente vele jaren als oefe
naar diende, was aanwezig en sprak zyn
opvolger hartelyk toe.
Ds. J. Visser, gekomen van AaJsum
by Dokkum, deed Zondag j.l., na bevestigd
te zyn door Ds. J. W. Hannema, van Hol-
wierde, met een predikatie over 2 Tim. 2 15,
zyn intrede als predikant der Ned. Herv.
Gemeente van Losdorp, daarbij sprekend over
Jac. 1 21b. In beide beurten vulde een groote
schare het kerkgebouw. Des namiddags waren
met den bevestiger nog aanwezig Ds. F. C.
Willekes, van Spyk (Gr.), en Ds. H. A. ten
Hove, van Delfzijl. Ds. Hannema en Ds.
Willekes hebben den nieuw overgekomen
predikant hartelijk toegesproken.
A- Wier sin ga preekte Zon-
ig j.l. afscheid van de Geref. Kerk te Weesp,
met een predikatie over 1 Petr. 5:10 en 11
De indeeling zijner predikatie was als volgt
1. een blik terug, 2. een blik vooruit, en 3
een blik omhoog. Aan het einde werd de naar
Loosduinen vertrekkende predikant toegespro
ken door ouderl. W. Kuurman namens Kerke
raad en Gemeente, en door Ds. I. Groenenberg,
Nederhorst den Berg, namens de Classis
Amsterdam. Toegezongen werd Psalm 1214.
EMERITAAT
D s. J o h. E. B ij 1, predikant der Ned. Herv.
Gemeente te Gouda, is door het Prov. Kerk
bestuur van Zuid-Holland, het door hem, we
gens voortdurende ongesteldheid, aangevraag
de emeritaat eervol verleend met ingang van
1 Januari 1933.
VEREENIGING DER GEREF.
GEMEENTEN
In het kerkgebouw aan den Boezemsingel te
Rotterdam werd gister in een tweetal samen
komsten herdacht hoe 25 jaar geleden de ver-
eeniging tot stand kwam tusschen de gemeen
ten onder het Kruis en de gemeenten geboren
uit de actie van Ds. Ledeboer. Beide malen
het kerkgebouw overvol.
Middags werd het woord gevoerd door Ds.
M. Hofman, van Krabbendyke, die naar aan
leiding van Psalm 138 3 wees op het feit hoe
een kwart eeuw de verstrooide deeltjes
der kerk onder één vaan werden bijeen ge
bracht. Spr. wekte op rouw- en leeddragende
getuigen te zyn van Sions ramp. Steeds moe
ten we ons de vraag stellen: waartoe en waar
om hebben we die leer gekozen Wat nut heeft
ize ziel er aan?
Ds. J. R. v. Oord, van Zeist, koos tot tekst
Psalm 62 9. God heeft ons niet noodig, aldus
ir wordt verheerlijkt in Zyn eigen
werk. Er zijn vele arbeiders noodig om den
oogst binnen te halen. Dat die arbeiders niet
machinaal klaar gemaakt worden, maar zich
van God geroepen weten, 't Is niet eerste eisch
mooi over godsdienst te kunnen spreken, maar
door echte droefheid tot God gedreven te
worden.
Net het zingen van Psalm 133 1 werd de
middagsamenkomst gesloten.
De eerste spreker in de avondsamenkomst
as Ds. J. F r a a n j e, van Barneveld.
Deze sprak over Handel. 14 27 en schetste
in t kort wat 25 jaar geleden te Rotterdam
heeft plaats gehad.
God bewaart Zyn kerk tegen alle list en ge
weld. 't Zegt wat dat er in dezen tyd nog een
gemeente is, die wil leven by het zuivere
Woord Gods.
Wy zyn geen dwepers met de leer der recht-
vaardigmaking, maar predikers er van.
Er zijn in deze 25 jaar groote mannen geval
len, die thans juichen voor Gods troon, maar
onder het oordeel bewaart de Heere Zyn kerk
en opent zelfs voor haar telkens weer nieuwe
deuren.
Onder het zingen van Psalm 102 10 en 11
besteeg Ds. G. H. Kersten, van Rotterdam,
den kansel, die een historisch overzicht gaf
der gebeurtenissen op kerkelijk terrein.
De gemeenten onder 't Kruis behoorden ook
tot de uitgetrokkenen van 1834. Toen de kerk
lyn werd gesteld met gewone vereeni-
gingen, konden zij zich niet met den gang van
zaken vereenigen. Want bovendien werd de
leer der kerk ondermijnd en alles op losse
schroeven gesteld; o.m. had men ook een an
dere Kerkorde ingesteld.
In groote lynen schetste spr. dan de gebeur
tenissen van 1869 tot 1907; in 't laatste jaar
kwam hier in Rotterdam de vereeniging tot
stand tusschen de gemeenten onder 't Kruis
en die van Ds. Ledeboer. Deze vereeniging was
zoo hecht, zegt spr., dat wy nooit A en B ge
kend hebben. Waar de waarheid bindt, daar
wordt de vereeniging vanzelf gevonden.
En wat is in die 25 jaar een groei en toe
name openbaar geworden. In 1907 waren er een
40-tal gemeenten, thans naderen we de 100.
De eene plaats na de andere ging over tot
de stichting van een eigen school, waarvan we
er thans een 25-tal bezitten. Ook werd uit vrij
willige giften een eigen Theologische School
gesticht, waar thans een viertal studenten
vorming en leiding ontvangen.
Spr. betreurt het, dat telkens zich broeders
terugtrokken, die aanvankelijk meegingen. Wij
mogen niet berusten in de scheur, die ge
scheurd is in Gods kerk. Dat bijeen gebracht
moge worden wat waarlijk bijeen behoort.
Nooit mogen we de goddelijke waarheden
prijsgeven voor een z.g.n. neo-Geref. leer, die
ons o.m. een veronderstelde wedergeboorte
Met een krachtige opwekking besloot spr.
zijn toespraak. Met 't zingen van Psalm 122
3 werd de herdenkingsdienst gesloten.
Zeer velen van buiten Rotterdam vooral
Zeeland was sterk vertegenwoordigdwoon
den de samenkomsten by.
PREDIKANTENCONFERENTIES.
Naar wij vernemen, zal er Donderdag 13
October a.s. te Utrecht een vergadernig
worden gehouden van predikanten, aangeslo
ten by den Geref. Bond. Ds. J. C. W. Kruis-
hoop, van Bodegraven, zal spreken over: „De
Avondmaalspractij k".
De Luthersche Predikantenvergadering
wordt Dinsdag 18 October a.s. in de Luther-
kapel te Amsterdam gehouden. Dr. J. A.
Rust, van Utrecht, zal spreken over: „Het ge
weten" en Dr. H. J. Toxopeüs, van Breda,
over: „Het streven naar meer liturgie".
OUDERLINGENCONFERENTIE
Te Utrecht wordt, naar thans definitief
bepaald is, op Donderdag 20 October a.s., des
morgens te half 1, in het kerkgebouw Witte-
vrouwensingel, de Conferentie gehouden van
Ouderlingen en Diakenen in de Chr. Geref.
Kerk. Ds. P. J. de Bruin, van Veenendaal, zal
refereeren over: „Belijdenis-Avondmaal", en
de heer J. W. Roodenburg, diaken te Den
Haag-Centrum, over: „De geestelijke zijde van
het diakenambt".
VERSTROOIDEN OP CURACAO
Inzake de geestelijke verzorging van de ver
strooiden op Curasao heeft de Kerkeraad der
Geref. Kerk van Den Haag-West op voorstel
van de Deputaten voor deze zaak besloten een
oproep te plaatsen, waarin predikanten of
candidaten, die zich tot dezen arbeid aange
trokken gevoelen, verzocht worden zich tot de
genoemde Deputaten ter kennismaking te wen;
KERKORGELS
Te Bolnes zal het orgel in de Ned. Herv.
kerk grondig gerestaureerd worden, o.a. wind
lade gedeeltelyk vernieuwen en reviseering der
intonatie, alsook een nieuwe electrische wind-
machine. De werkzaamheden zullen worden
uitgevoerd door de firma Valckx van Koute
ren Co. te Rotterdam.
INWENDIGE ZENDING
In de ledenvergadering van den Centraal-
Bond voor Inwendige Zending en Christelijk-
Bhilantropische Inrichtingen, die op 24 Oct.
te Amsterdam gehouden wordt, zal in de vac.-
wylen Dr. J. Th. de Visser een voorzitter en
zullen voorts nog andere bestuursleden moeten
worden gekozen. Des middags zal in het Park
hotel de directeur eenige mededeelingen doen
over den arbeid van den Bond in de laatste ja
ren, waarna de inspecteur een rapport zal uit
brengen over „Verpleging van jongens'*.
ZENDING
N.Z.V. De Ned. Zendingsvereeniging hoopt
Woensdag 19 October a.s. haar najaarsver
gadering te houden.
V.Z.B. De Vrouwen-Zendingsbond hoopt
Maandag 24 October a.s. te Amsterdam,
haar Jaarvergadering te houden. Het adres
van de secretaresse, mej. A. E. Adriani, is
niet meer te Leiden, maar: J. P. Coensiraat
25, te Den Haag.
A.Z.C. De Algemeene Zendings-Conferen
tie, van Maandag 24 tot Woensdag 26 Oct.
a.s. in het Kol. Instituut te Amsterdam te
houden, heeft het volgende programma:
Maandagavond. Ontvangavond: Sprekers
de heer en mevr. Van Boetzelaer van Dub
beldam, over: „De vergadering van den In
ternationalen Zendingsraad te Horrnhut".
Dinsdagmorgen. Ds. Joh. Rauws: „Over
zicht van het Zendingswerk in Oost- en
West-Indië. Prof. Dr. Julius Richter: „De
Zending in Oost-Aznë (China en Japan).
Dinsdagmiddag. Prof. Dr. Julius Richter: a.
„De Zending in Afrika", b. „De Zending in
Britsch-Indië en Voor-Azië. Dinsdagavond
Zendingsavond, met nader bekend te maken
program.
Woensdagmorgen. Dr. Otto Iserland: „De
economische problemen en de Wereld-Zen
ding". Woensdagmiddag. Director H. G.
Steinberg: „Twee eeuwen Zending der Broe
dergemeente" Enkele mededeelingen over de
viering van het tweede eeuwfeest te Hcrrn-
hut.
Balé Wyata. De Balé Wyata te Ma-
lang, opleidingscursus voor Javaansche pre
dikanten, is, na 2 jaren lang gesloten ge
weest te zijn, 3 Augustus 1.1. heropend.
den groei van de Christengemeenten en
Zendingswerk op Oost-Ja va is de vorming
van Inheemsohe leiders van het allergroot
ste belang. Niettegenstaande er twee jaar
geleden nog 18 jongemannen hun studie aan
de Balé Wyata volbrachten en een nlaal
in de Gemeenten gevonden hadden, bleef er
nog een groot tekort aan inlandsche uredi-
Kr»-s. Vele Gemeenten zijn vacant en tal van
oude goeroes-indjil zullen straks hun
moeten neerleggen De sluiting van den
cursus bracht alzoo een ongewenschte stag
natie. Verblijdend is dus, dat weer leerlinge)
aangenomen konden worden, al duurt d
cursus dan ook nog vier jaar. Docenten riin
de heeren P. Bartlema, C. W. Nortier en Ds.
B. M. Schuurman.
Schoolnieuws.
RIJKSUNIVERSITEIT TE GRONINGEN.
Dr. A. Garcia, benoemd tot lector bij de
Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte aan
de Rijksuniversiteit te Groningen, om onder
wijs te geven in de Italiaansche letterkunde
heeft gister zijn colleges geopend met een
openbare les in de aula der Universiteit over
„II Rinascimento Italiano".
PERSONEEL CHR. KWEEKSCHOLEN
Te Utrecht wordt Woensdag 28 Dec.
a.s. de algem. vergadering gehouden van
de Vereeniging van Onderwijzend Personeel
aan Prot.-Chr. Kweekscholen. Na afdoening
van de huishoudelijke zaken houd't des mor
gens de heer J. Strikwerda van Dokkum, een
inleiding over: „Het huiswerk van de leer
lingen der Kweekschool". Des middags zal
de decdamator Albert Vogel, van Den I-Iaag,
een referaat over: „Het gesproken woord" en
een voordracht houden.
VERSNIPPERING-CONCENTRATIE
Gedrongen door het besef, dat de toekomst
van ons volk in zoo velerlei opzicht ten nauw
ste samenhangt met de regeling van het Lager
Onderwijs, en dat zonder doeltreffende scholen
organisatie overeenkomstig de dichte sa
woning van ons volk, elke andere verbetering,
indien dan en daardoor niet reeds financieel
onmogelijk, grootendeels zonder nuttig effect
zal blyven, heeft een aantal heeren een adres
gericht aan de Regeering, de Staten-Generaal,
de Gemeente-, en de Schoolbesturen, waarin
zy, onder verwijzing naar een toelichting, me
dewerking vragen voor onderstaande maatre-
a. Vervanging der huidige versnippering van
het Openbaar Lager Onderwys in de bevol
kingscentra door een doelmatige scholenorga
nisatie van groote woonbuurtscholen met half
jaarklassen onder leiding van ambulante school
hoofden.
b. Overeenkomstige concentratie der Open
bare Lagere Scholen en der Bijzondere Lagere
Scholen van gelijke richting buiten de bevol
kingscentra tot 7-, eventueel 14-klassige streek
scholen.
Het adres is verzonden door de heeren Prof.
Dr. H. T. Colenbrander, P. A. Diels, A. J.
Drewes. A. Febenvee, Dr. C. P. Gunning, Dr.
A. J. Ketelaar, J. J. Kloppert, C. G. Roos,
K. H. van Schagen, Prof. tor. Mr. S. R. Stein-
metz en Dr. J. H. van Zanten.
Adhaesie is betuigd o.m. door de heeren E
H. Bos, hoofd Chr. School Den Helder; Prof.
Dr. A. Noordtzy, Utrecht; K. G. Rouwenhorst.
hoofd Chr. School Vorden; J. Th. R. Schreu-
der, hoofd Chr. School Amsterdam; en Prof.
Dr. J. Waterüik, Amsterdam.
HOOFDBENOEMINGEN
Heinenoord, P. van Steensel, onderwij
zer aan de School aldaar.
Putten, G. (Geref. School, Voorth.str.),
J. Koelewijn, ond. te Weesp.
Niebert, J. N
Haren. Voor tydelyk.
Knooihuizen, ond. te
ONDERWIJZERSBENOEMINGEN
itt,en, G. (Geref. School, Voorth.str.),
A. Smit te Nijmegen. Voor tijdelijk. Totaal
ongeveer 100 soil.
„HET APRIORI IN DE GEESTES
WETENSCHAPPEN"
Prof. Dr. H. J. Pos
AMBTSAANVAARDING
PROF. DR. H. J. POS
Als Hoogleeraar aan de Gemeentelijke
Universiteit te Amsterdam
Gistermiddag heeft Prof. Dr. H. J. Pos,
benoemd tot gewoon hoogleeraar in de
theoretische wijsbegeerte en de geschiede
nis der wijsbegeerte aan de Gem. Universi
teit te Amsterdam dit ambt aanvaard met
het houden van een rede, getiteld: „Het
apriori in de geesteswetenschappen".
Het apriori in algemeensten zin, aldus
spr., is een uitdrukking voor het feit, dat
ervaring tot kennis
verwerkt wordt met
hehulp van vooraf
gaande begrippen.
In de natuurweten
schappen heeft het
apriori sedert Kant
steeds meer de betee-
kenis gekregen van
een voorloopige anti
cipatie, die zich laat
cnrrigeeren door de
ervaring. Het is
niet meer een zui
ver formeel constan
tie, die geen vat zou
hebben op de erva
ring; het is een relatief apriori van telkens
anderen inhoud, dat op ervaring vooruit
loopt en van deze de terugwerking onder
gaat De vaste gang der natuurwetenschap
pen is te danken aan de opvatting dat het
apriori in 'wisselwerking met de ervaring
staat.
De ontwikkeling der zgn. geestesweten
schappen biedt een geheel ander beeld:
hier is geen rechtlijnige voortgang aan te
wijzen, het apriori staat in een losse,
ongeregelde verhouding tot de ervaring. De
geesteswetenschappen, die den mensch tot
voorwerp hebben, stellen zich bewust te
genover de natuurwetenschappen en
deeren zich op een eigen apriori. Als voor
beeld van zulk een autonome fundeering
behandelde spr. Rickert's transcendentalis
me. Spr. ontleedt de begrippen onwerkelijk,
zin, gelden, waarde en „Sollen", waarbij
blijkt, dat deze begrippen, verre van onaf
hankelijk te zijn van de kategorieën der na
tuurkennis, een voor een als begrensde ver
dubbeling van de laatste kunnen worden
aangewezen. De door de transcendentale
analyse gewonnen kategorieën zijn ontoe
reikend om de menschelijke werkelijkheid
te begrijpen. Zij zelf laten zich begrijpen
als uitdrukking van de zelfonderscheiding
van den mensch, die de kategorieën der ken
nis in overeenstemming brengt met zijn
zelfgevoel, door de toepassing van deze op
hem zelf alleen toe te laten met begrenzen
de ontkenning.
Overgaande tot de verdubbeling der ka
tegorieën als algemeen beginsel der men
schelijke werkelijkheid wees spr. op den
dubbelen zin van één, eenig en tellen, die
in volledig-makende en in uitsluitende zin
warden gebruikt De laatste valt samen met
de kwalitatieve en kwalificeerende
ding, die deze kategorieën nemen, wanneer
ze op het specifieik-menschelijke worden
toegepast. Dit geldt ook van het begrip re
kenen, dat hoezeer het van de geesteswe
tenschappen uit met uitsluiting van de na
tuur wordt toegewezen, zich als rekenen op
en rekenen met. als vertrouwen en ontzien
ook in het specifiek-menschelijke laat gel
den, een ongezochte verdubbeling, die heen
wijst naar een oorspronkelijker zin van re
kenen, waarin doellooze theorie en door De
lang geleid overleg nog ongescheiden zijn.
De moeilijkheden, waarin een autonome
fundeering der geesteswetenschappen zich
verstrikt, kunnen worden opgelost door
wetenschap van den mensch, dde het apriori
in wisselwerking met de ervaring opvat en
de zelfinterpretatie van den mensch als
niet meer dan een gegeven aangaande hem.
Spr. schetste eenige grondlijnen van
wezensbepaling van den mensch, als
vend wezen, welks specificiteit is, dat hij,
in onderscheid van het andere levende. z\ch
zelf compliceert. De verhouding van inner
lijk tot uiterlijk, die 't levende onderscheidt
van de verdere natuur, vraagt als belang
om regeling, die zich discursief als rekenen
voltrekt In oorsprong is belang en levensbe
lang identiek, zooals leven en rekenen. De
mensch als levend wezen valt onder de wet
van het belang, als zich compliceerend we
zen maakt hij zich daarvan vrij. Doelloos
heid en belangloosheid krijgen in zijn leven
positieve waarde, d.w.z. zij zijn zelf be
langen. De belangeloosheid is de voorwaar
de voor adeauate zelfkennis. In de toekomst
zal de belangelooze kennis van den mensch
de rol der intuïtieve zelfinterpretatie over
nemen en de verhouding tusschen apriori ep
ervaring zuiveren.
Op de rede volgden de gebruikelijke toe
spraken.
EERSTE INTERN. CHR. SCHOOL
CONGRES
crisistoestanden
in vroeger jaren
ER IS NIETS NIEUWS
ONDER DE ZON
„Hetgene dat er geweest is, aldus de Pre
diker, hetzelfde zal er zijn en hetgene er
an is, hetzelfde zal er gedaan worden,
zoodat er niets nieuws is onder de zon. Is
er eenig ding waarvan men zou kunnen zeg
gen: Zie dat, het is nieuw? Het is aireede
geweest in de eeuwen die voor ons geweest
zijn."
In een klein onaanzienlijk geschriftje
het boekje is maar twintig bladzijden
groot heeft de Leidenaar J. J. Planjer de
■aarheid van deze stelling van den wijzen
Prediker zonneklaar aangetoond. Het werkje,
waaraan ondanks zijn weinige omvangrijk
heid, nog een ernstige studie ten grondslag
moet liggen, is getiteld „Crisistoestanden in
vroeger jaren" en bevat eenige losse histori
sche notities die in hoofdzaak betrekking
hebben op de Leidsche industrie.
Wanneer we de weinige bladzijden door
lezen treft ons oogenblikkelijk de frappante
overeenkomst van de gebeurtenissen van
vroeger jaren met die van onzen tegenwoor-
digen kommervollen tijd.
Laten we eens eenige van die gebeurtenis
sen mogen aanstippen.
Van het hinderen van werkwilligen wist
men reeds in 1389/90, toen het gebeurde dat
„yeanant den anderen mit driehlike woirden
om uten werke mede te doen gaen qnade
ende onnutte woirde toesprake of mitter
hant misdede", welke belemmering van den
willigen arbeider op zware straf verboden
werd door een keur, gelijk een andere hem,
die „mit eenwille", niet werken wilde, die
koppig in zijn onwil volhield, eveneens
strafte.
Ook de tarievenoorlog was in vroeger
eeuwen niet onbekend, hetgeen blijken mag
uit het feit, dat in 1430/46 Philips van Bour-
gondië trachtte den invoer van Engelsche
lakens in zijn landen tegen gaan. Deze
Engelsche lakens werden in Nederland
zwaar belast.
Dat de stakingen zoo oud zijn als de wereld
is bekend. Toch is het wel aardig ter illu
stratie daarvan even te wijzen op de onlus
ten in 1478, toen de lakenvollers o.a. verla
ging eischten van den prijs van het Leid
sche bier, beperking van het aantal leerkna
pen enz. Omdat zij in 't eerst hun zin niet
kregen, dreigden zij het land te zullen ver
laten. waardoor de Leidsche Nijverheid ge
heel te gronde zou gaan. Het einde was, dat
de vollers op de meeste punten hun zin
doordreven. Later was er ook nog herhaal
delijk sprake van staking of uitwijking.
Omstreeks 1370 geraakte het ruilmiddel in
een treurigen toestmid. Het verzwakte in
zilverwaarde, in waarde in het algeaneen,
men kon er ook minder voor koopen, m.a.w.
de prijzen waren gestegen, hetgeen van on
berekenbare gevolgen moest zijn voor den
economischen toestand van stedeling en land
bouwer, daar de loonen volstrekt niet even
redig da rmee klommen. En het gevolg was
armoede, ellende, ontevredenheid, oproer,
waaraan alleen door gewelddadige onder
drukking of door loonsverhooging een einde
was te maken.
Hoe angstig zijn onze regeering, onze
stadsbesturen voor Kapitaalsvlucht. Het is
een oud liedje. Leiden heeft van 1480/1537
vastgehouden aan de heffing van het exue-
geld van wegtrekkende poorters, die 10
van hun vermogen moesten betalen, om de
ontvolking van de stad, zoo\feel mogelijk
tegen te gaan. De renteniens trokken weg om
de zware lasten te ontgaan.
Is dit iets voor Minister Donner?
In het begin van 1500 heerschte er malaise
in de draperie. Aanzienlijk was het aantal
der bankroeten die in het begin der 16e eeuw
voorkwamen. Een oude gewoonte was, dat
de Raad van Holland namens den vorst aan
kooplieden „brieven van cessie" kon verlee-
nen, d.i. vergunning om hun betalingen tij
delijk te staken. Nu werd daarvan gebruik
gemaakt om zich van zijn crediteuren te
ontslaan, terwijl men zeer goed zijn schulden
kon betalen, en dit ook bewees door, na de
brieven van cessie te hebben verkregen, op
een ruimen voet voort te leven. Philips de
Sohoone bepaalde daarom voor Leiden in
1501. dat de bankroetiers 3 dagen achtereen
een uur lang voor het stadhuis te pronk
zouden staan. Andere bepalingen beletten
het overschrijven van goederen op naam van
de vrouwen van kooplieden, toen reeds een
gewoon middel om zijn crediteuren beet te
Ook de straatbetoogingen die we in onzen
tijd zoo menigmaal aantreffen zijn absoluut
niets nieuws onder de zon. In 1619, toen de
vollersknechts „te samen inspanden ende
complotterden" ter verkrijging van hooger
loon, trokken zij in optocht door de straat
met een blauwen schorteldoek aan een stok
als vaandel en een tonnetje als trommel.
In 16-43 hooren wij van zulk een beweging
onder de lakenbereidersgasten, die 4 stuivers
per dag meer loon eischten en zich daartoe
krachtig aaneensloten. Ze trachtten werkwil
ligen te bemoeilijken, hielden oproerige sa
menkomsten buiten de Zijl- en Hoogewoerds-
poorten, waaraan honderden deelnamen en
trokken in optocht onder groot rumoer door
de stad.
Onze tijd is er een die in het teeken staat
van loonsverlaging. Welnu, het is opmerkens
waardig dat reeds in 1703 Leiden krachtige
mataregelen heeft genomen om den finan-
tieelen toestand der stad te verbeteren.
Burgemeesteren boden in de vroedsc-haps-
vergadering van 2 April 1S03 een uitgebreid
en weloverwogen plan van bezuiniging aan.
O.a. een aantal overtollige kleine ambten
werd opgeheven. Het aantal der bezoldigde
stadsadvocaten, dat tot 15 gestegen was,,
moest uitsterven tot 4. De traktementen van
vele hoogere en lagere ambtenaren, van den
pensionaris tot den klokkenluider, werden
aanzienlijk verminderd. De pensionaris zag
zich van f2600 tot f2000 verminderd.
Steunt uw eigen stad en staat en gebruikt
Nederlandsch fabrikaat, is een leuze die om
streeks 1740 ook reeds opgeld deed. Men
drong er op aan, dat de bevolking der Repu
bliek zou aangemaand, liefst gedwongen wor
den om zich vooral met inlandsch fabrikaat
te kleeden, wat natuurlijk op den duur wei
nig effect had. Men vroeg verbod van invoer
van bereide lakens, verbod van woluitvoer,
opdat men tenminste de inlandsche wol, die
ook al naar het buitenland werd uitgevoerd,
goedkooper zou kunnen krijgen. De alge
meene geest was in het midden der 18e eeuw
hier te lande niet voor protectie van nijver
heid door invoerrechten ten koste van den
handel. Integendeel, het was de tijd van het
veelbesproken porto franco.
En tenslotte: Men ziet momenteel in Lei
den angstig aan '--gen een werkloozen-
c ij f e r van ongeveer 3000, waarvoor de ge
meente grootendeels zorgen moet. In Fe
bruari 1815 telt Leiden 28500 inwoners, van
wie in 1816 niet minder dan 10.600 geregeld
worden bedeeld, in strenge winters zelfs
15000, zegt een officieel rapport.
Inderdaad: Is er iets waarvan men zou
kunnen zeggen: Zie, dat. het is nieuw? Het
is aireede geweest in de dagen die voor ons
geweest zijn.
Het is waar: het geeft niet veel troost dat
on_:e voorouders ook reeds dikwijls in de na
righeid zaten, maar in elk geval kunnen we
uit dat alles toch leeren dat onze tijd niet
zoo'n groote uitzondering maakt als wel
eens gedacht wordt en voorts ook dat elke
inzinking tenslotte toch weer door een tijd
perk van bloei wordt gevolgd.
Zoo kan het eenvoudige geschriftje van
den heer Planjer ongetwijfeld een stimulans
zijn voor het herstel van den ingezonken
moed en het geschokte vertrouwen.
EEN MASSAAL OPTREKKEN
Vrienden van het Chr. Onderwijs uit
alle deelen van Europa bijeen
Onze speciale correspondent op het Eer
ste Internationale Christelijke Schoolcon-
gres te Elberfeld-Barmen schrijft ons:
Uit alle hoeken van ons land maakjen wij
ons Vrijdagmorgen op om naar Wuppertal-
Barmen te gaan ten einde het eerste inter
nationale Christelijke Schoolcongres bij te
wonen. Door de goede zorgen van de Ned.
Chr. Reisvereeniging liep alles vlot en wa
ren we na een buitengewoon prettige reis,
die vooral daarom zoo gezellig was, om
dat de geestigste Hoofdinspecteur van Ne
derland in ons midden was in Barmen
aan. Enkele commissies stonden aan den
trein om ons af te halen en na enkele mi
nuten waren we voorzien van de noodige
kaarten en wisten, waar ons logies was.
Voor al de deelnemers uit Holland was
voor logies gezorgd bij vriendelijke ingeze
tenen. Ook de deftigste families hadden hun
huis opengezet voor de buitenlanders. Reeds
op de begroetingsavond op Vrijdag merkten
wij, dat uit alle deelen van Europa vrien
den van het Christelijk Onderwijs gekomen
waren om samen te spreken over de nood
zakelijkheid van dat onderwijs en de mid
delen en we»en te vindon tot verbetering
daarvan. Een spreker was afkomstig uit
1 ilsit. op enkele meters afstand van het
verre Litauen.
Een ander kwam uit Tseëho-Slowakije ons
vertellen, hoe de Christenen daar nog steeds
hun eigen scholen geheel alleen moeten:
onderhouden en bovendien de scholen van
den staat. Er was iemand uit Zevenburgen,
die ook vertelde, dat slechts geloofsmoed
hen staande houdt in den moeilijken strijd
voor de vrij e Christelijke school. Allen be-
toocdoi dat het de scholen in een land
zijn, >:io vo .r den ondergang kunnen behoe
den: „Geef mij de jeugd en ik heb de toe
komst". Neutraliteit is een onding! Hoo
lang hebben reeds hier in Duitschland ver
keerde krachten in de scholen gewerkt,
't Was in vele scholen net als bij ons vroe
ger: een stelselmatige voorbereiding tot de
sociaal democrat Ni komt ontwaking!
Overal ziet men in, J.-.t oen school met den.
Bijbel noodzakelijk is. Vanuit Holland is de
sloot tot ontwaking gekomen en nog steeds
wordt Hollandscho hulp dankbaar aanvaard,
Juist het massale optrekken naar Barmen
was een vreugde voor de Evangelische Pro
testanten. Het medeleven van de Hollanders
heeft de Duitsche broeders zeer verkwikt.
Het ware te wenschen, dat de Hollandscho
schoolbesturen of particulieren, die het
zenden van afgevaardigden in onzen tijd
ongemotiveerd achtten, het heilig enthou
siasme gezien hadden, waarmee men thans
ten strijde trekt. Reeds de eerste avond was
een mooi moment.
Op Zaterdagmorgen werd het congres ge
opend en verder geleid door Prof. Dr. J.
Waterink. In zijn openingswoord wees
de spreker er op, dat wij alle problemen
omtrent opvoeding moeten bezien in het
licht van Gods Woord. En in dezen tijd van
beproeving houdt ondanks alles het idealis
me van het geloof ons staande. Meer dan
80 jaren heeft de Hollandsche schoolstrijd
geduurd. Maar wij zijn j>al blijven staan,
omdat het was een zaak van geloofsnood-
wendigheid. En toch: niet onze steTke han
den hebben het werk volbracht, het was
Gods werk. De spreker dankt alle medewer
kers in 't bijzonder de heeren Buehholz,
Windisdh, Schreuder, U'ittenbogaard en
Grünweller.
Een ontroerend moment was ook, toen de
voorzitter onzen Pierson herdacht, van wicn
de stoot tot het eerste internationale Chris
telijke Sohoolcongres is uitgegaan.
Daarna sprak een vertegenwoordiger dier
Duitsche Evangelische onderwijzers. Hun
aantal is nog niet groot, maar is groeiende.
Hij hield een warm pleidooi voor de Chris
telijke school.
De voorzitter bedankte den spreker en
herinnerde aan het gezegde, dat de oorlog
van 1870 door de onderwijzers gewonnen is.
Als alle Duitsche onderwijzers zoo zijn als
Herr Spader, dan wordt ook deze school
strijd gewonnen.
Morgen hopen we dit overzicht van het
Congree te vervolgen.
LICHAMELIJKE OEFENING
GYMNASTIEK
HET EERSTE LUSTRUM VAN D.I.O.
De Haageche Chr. Gymnastiekvereeniiging
herdenkt haar eerete lustrum. Dit feit zeil
worden gevierd met een lustrum-uitvoering,
welke D.V. op morgen zaïl worden gehouden
Er is voor de jonge Haageche vereeiiigiing
ad'le reden om over het resultaat veun de eer
ete vijf jaar tevreden te zijn; zij mag bogen
op een ledental van ongeveer 300 onderen
en jongeren, heeft een energiek bestuur en
een goede naam. Dat ook het contact met
de verechiiilldene kerkelijke voormannen
goed ia, blijkt wel uit heit feit, dat in het
feeet programma zoowel Dr W. J. de Will de,
Ned. Herv. predikant, ails Dr J. Hoek, Geref.
predikant in een bijdrage hun waardeering
voor het werk vam D.I. kwamen betuigen
Op de feestavond hoopt een damescomité,
met mevr. De Walde als eere-presidente aan
het hoofd, een vaandel aan te bieden.
De baten van dezen avond komen ten
goede aan de nieuw te bouwen Ned. Heirv,
en Geref. kerken in Zuid.
3-5
5-0
8-2
0—4
7—1
0—5
DE C.N.V.B.-COMFETITIE
Nagekomen uitslagen:
Vriezen veen: WESparta
Zwolile: ZwaluwenSparta
Kampen: DOS I—CSV I
Zwolle: CSV 11^—Stormvogels
Enschedé: Sparta I—Juliana
Utrecht: EDO—DVV II
Nunspeet: Volhardiing IGo Ahead
Kampen: Go Ahead IIVolharddug II 22
Kampen: DOS II—Quick II 3—5
Zwolle: Be Quick IIElb. Boys I 12
Glanerbrug: Sportlust I—BCSV 34
Borne: BCSV II—Sportlust II 1—3
Leeuwarden: Zwaluwen I—Zwaluwen II 9—5
Competitiestand in de afd. Friesland:
gesp gew. gefl. varl. pnt v.—t.
Zwaluwen I 3 3 0 0 6 1810
HVV 3 2 1 0 5 9-5
V en K 3 1 0 2 2 14—12
Zwaluwen II 5 0 14 1 1125
Oranje Nassau
Vitesse
