VRIJDAG 26 AUGUSTUS 1932
EERSTE BLAD PAG. 2
BUITENLAND
NAAR RIJKSDAGONTBINDING
HET ECONOMISCH PROGRAM
DER RIJKSREGEERING
De rol van den geheimzinniger)
Von Schleicher
ALLE POLITIEKE BESPREKINGEN
ZONDER RESULTAAT
De „Deutsche Allgemeine Zeitung" be
spreekt uitvoerig, klaarblijkelijk op grond
van betrouwbare informaties, de positie
plannen van het rijkskabinet.
Begrijpelijk is liet aldus het blad -
het bekend maken van het economisch pro
gram der regeering door Rijkskanselier Von
Papen op Zondag a.s. te Münster, door alle
politieke partijen met de grootste belang
stelling tegemoet gezien wordt.
De spanning, waarmede men het resultaat
der kabinetsbesprekingen tegemoet ziet, zal
niet op een teleurstelling uitloopen. Het zal
hier gaan om belangrijke diepgaande maat
regelen en wel in grootere omlijsting dan
tot nu toe verwacht werd.
Dat de wisseling van de post van staats
secretaris in het Rijksministerie voor Econo
mische Aangelegenheden geen koersverande
ring beteekent, zal blijken, bij de bekendma
king van het economisch program, waaraan
trouwens Dr. Trendelenburg nog tot aan het
laatst toe heeft medegewerkt.
Dat het machtsstreven van bepaalde vak-
vereen igingsgroepen en de pogingen, van
hier uit het kabinet te beïnvloeden, zullen
voortduren, is niet moeilijk te onderkennen.
Het is echter momenteel meer dan ooit uit
gesloten, dat deze pogingen een wijziging in
de lijn, waar langs het kabinet werkt, zul
len kunnen bewerkstelligen.
Ook de vrees, die er in vele kringen bestaat
tegen de rol, die door generaal von Schleicher
gespeeld wordt, is ongemotiveerd. Gemakke
lijk kan b.v. vastgesteld worden, dat de on
derhandelingen. welke door den rijksweer-
minister zijn gevoerd met vertegenwoordi
gers der Nationaal-Socialistische partij, voort
durend geschied zijn in opdracht van den
kanselier en van het rijkskabinet. Er is dan
ook geen sprake van, als zouden overeen
komsten tot stand zijn gekomen, welke in
strijd zouden zijn met de huidige werkwijze
.van het kabinet.
Integendeel, de besprekingen zijn tot te
leurstelling van de Nationaal-Socialisten in
negatieven zin beëindigd, wat overigens ook
geldt voor de tusschen de partijen plaats ge
had hebbende parlementaire besprekingen,
die weliswaar nog voortduren, doch waarvan
algemeen verwacht wordt, dat zij zonder re
sultaat zullen afloopen.
Over de verdere ontwikkeling van den bin-
nenlandschen politieken toestand inclusief
de kwestie, of wellicht later deelname der
Nationaal-Socialisten in het Rijkakabinet uit
voerbaar is, zal men eerst na de ontbinding
van den Rijksdag een duidelijker beeld
krijgen.
De ontbinding van den Rijksdag zal da
delijk geschieden, in het geval dat er een
meerderheid in den Rijksdag gevonden wordt
voor opheffing van de noodverordeningen.
Met ontbinding zal dus niet gewacht worden
op dg stemming inzake een motie van-wan-
trouwen. Met groote waarschijnlijkheid kan
men de ontbinding van den Rijksdag dan
ook verwachten op den derden of vierden le
vensdag van het nieuwe parlement.
ling om de tot 31 Augustus a.s. geldende
verordening inzake den landvrede te ver
lengen. Mocht het naderhand noodzakelijk
blijken, dat die verordening weer in werking
treedt, dan kan zij altijd weer worden uit
gevaardigd.
Von Trendelenburg's aftreding.
De rijkspresident heeft den staatssecreta
ris in het rijksministerie van economische
aangelegenheden dr. Tendelenburg op zijn
erzoek 'gepensionneerd en dr. Karl
Schwarzkopf tot staatssecretaris in genoemd
ministerie benoemd.
vjf Nazi-excessen te Halle en München.
Bij den intocht van een batterij van hét
vierde regiment artillerie in Halle waren
naast tienduizenden toeschouwera ook
vele geüniformeerde nationaal-socialisten
aanwezig, die herhaalde malen voor den
troep een optocht trachtten te vormen.
Toen de politie ingreep, kwam het tus
schen haar en de nationaal-socialisten tot
botsingen.
Bij den „Steintor" werden de politieman
nen njet gejoel ontvangen en aangevallen,
zoodat zij van dop gummistok gebruik
moesten maken.
Een sterke politiemacht drong de menigte
in de zijstraten.
Een groot aantal personen werd gearres
teerd.
In den nacht op Donderdag werden de
vensterruiten van de bureaux der „Munohe-
neir ne-ueste Nachrichten" te München door
steenworpen van uit een personenauto ver
brijzeld.
De auto staat ingeschreven op naam van
den nationaal-socialistischen landdagafge
vaardigde Wagner.
Naar de daders werd, naar de politie-
ddrectie mededeelt, een onderzoek ingesteld
dat leidde tot arrestatie van den referenda
ris en propagandaleider van de gouw Mün
chen der N.S.D.A.P., Otto Niepold, die zich
voor de daad verantwoordelijk verklaarde.
De Communistische Rijiksdagfractie heeft
het bureau van den Rijksdag medegedeeld,
dat het Communistische rijksdaglid Klara
Zetkin de openingszitting van den nieuwen
Rijksdag als oudste lid zal voorzitten.
De Communistische Rijksdagfractie heeft
ivoor den nieuwen, Rijksdag meer dan 50
voorstellen ingediend. De fractie heeft o.m.
een motie van wantrouwen ingediend tegen
dé rijksregeering, twee moties van wantrou
wen tegen den Rijksminister van Binnen-
landsche Zaken von Gayl en tegen den Rijks
weerminister von Schleicher, een voorstel tot
Onmiddellijk aftreden van de „met militair
geweld aangestelde Rijkscommissaris voor
Pruisen", voorts is ingediend een voorstel
inzake het niet uitvoeren, van het nieuwe
sohuldenverdrag van Lausanne, een voorstel
tot uittreding uit den Volkenbond, tenslotte
een menigte economische en sociaal-politieke
voorstellen, die in den kern opheffing
der noodverordeningen beteekenen. Een com
munistisch initiatief-wetsontwerp eischt den
zeven-urigen arbeidsdag of een 40-urige werk
week. Tenslotte wordt amnestie voor alle
proletarische politieke gevangenen; geëischt
Von Papen ontvangt de Industrie.
Gisternamiddag ontving de rijkskanselier
eenige leidende figuren der groot-industrie,
o.m. Krupp, von Bohlen und Halbach,
hèimraad Bosch en von Siemens. t_'-
Kerrl MI Braoht
De plaatsvervangende Pruisische rijkscom
missaris Dr. Bracht, had een onderhoud met
den president van den Pruisischen landdag
Kerrl, over de vraag, hoe de commissaris
zich zal stellen tegenover de Pruisische regee
ring en in het bijzonder over de vraag van
de verantwoordelijkheid van die regeering te
genover den landdag,
Dr. Braoht zette uitvoerig uiteen, dat de
huidige Pruisische regeering zich tegenover
dén landdag niet verantwoordelijk en zich
aan diens besluiten piet gebonden acht, daar
zij haar opdracht van den rijkspresident
heeft gekregen.
Kerrl heeft zich nopens deze .verklaring
zijn houding voorbehouden. v
Natlonaal-Soclallstisch blad verboden
De eerste president van de provincie Hes-
sen-Nassau heeft het te Kassei verschijnende
Nationaal Soocialistische blad de ,,Hessische
Volkswacht" tot en met 30 Augustus verbo-
De Politiepresident van Berlijn heeft het
Communistisch dagblad de „Rote Fahne" op
grond va,n de noodverordening inzake poli
tieke excessen, voor den tijd van 26 Augustus
tot en met 2 September verboden.
Het verbod geschiedde in verband met een
artikel in het blad, waarin in verband met
het vonnis van de Speciale Rechtbank te Ber
lijn, de organen van den Staat met opzet
verachtelijk worden gemaakt.
Geen verlenging van den Godsvrede.
t Naar verluidt, ligt het niiet in feTe bedoe-
SANJURJO'S VONNIS
TER DOOD VEROORDEELD
De straf veranderd in levenslang
e monarchistische generaal Sanjurjo, die
den mislukten opstand in Se vil la heeft ge
leid, is ter dood veroordeeld, doch op aan
beveling van het kabinet heeft president
Zamora dat vonnis veranderd in levens
lange gevangenisstraf.
De zoon van Sanjurjo is vrijgesproken.
Generaal Hurranz kreeg levenslang.
Moeilijke beslissing.
Uit Madrid wordt nog geseind.!
Naar het schijnt is het voor de regeering
niet gemakkelijk geweest tot het besluit te
komen begenadiging aan te bevelen. Op oen
zonder resultaat verloopen ministerraad van
gistermorgen volgde allereerst een bespre
king met den president der republiek, waar
bij men evenmin tot een besluit kwam. Des
duurde en die ten slotte de beslissing
bracht De regeering had daarbij vele zaken
te overwegen, o.a., dat bij de begenadiging
van den militairen leider van den opstand
ook de leiders van den opstand té Madrid
niet konden worden geëxecuteerd. In Madrid
is echter veel bloed gevloeid, .dat in ieder
geval bijzondere maatregelen eischt
Het proces tegen de opstandelingen zal
.i het begin van de volgende week plaats
vinden. Er zijn verschillende doodvonnissen
te wachten. Naar het schijnt lieeft het feit,
dat slechts zeer weinig verzoeken om gratie
voor Sanjurjo zijn ingediend ook indruk
op de regeering gemaakt. Onder de afge
vaardigden waren er velen, die onder alle
omstandigheden Sanjurjo wilden zien ge
ëxecuteerd. Dit waren ï.u de eerste plaats
afgevaardigden van de uiterst linksche
zijde. Maar ook de geheele radicaal-socia
listische fractie had voor de doodstraf ge
stemd. In verband met dit alles spreekt men
dan ook reeds van de mogelijkheid van een
regeeringscrisis, voor het geval n.l., dat de
beide radicaal socialistische ministers
mochten aftreden.
Ook de geruchten over een onmiddellijk
voor de deur staande omwenteling blijvj.i
hardnekkig de ronde doen.
Erkenning en opneming in den Volkenbond
De Japansche Minister van Buitenland-
sche Zaken Graaf Oesjida heeft in de bui
tengewone zitting van het Japansche par
lement zijn met spanning tegemoet geziene
rede gehouden over de Japansche politieik
in Mandsjoerije.
Hij kondigde aan, dat de Japansche regee-
ring ertoe zal overgaan Mandsjoerije te
erkennen als nieuwen Mandsjoerijschen
staat, en dat Japan zal voorstellen dat
Mandsjoerije als lid tot den Volkenbond
wordt toegelaten. Oesjida sprak als zojn
meening uit, dat de officieele erkenning van
Mandsjoerije het eenige middel was om de
toestanden in het Verre Oosten te stabili-
seeren en den vrede te handhaven. Japan
is niet bereid mede te doen aan een nood
oplossing zooals men klaarblijkelijk in som
mige kringen wenscht, door de suvereiniteit
over Mandsjoerije aan China op te dragen.
Het optreden van Japan in Mandsjoerije is
noch in strijd mot het Kellogg-Pact, noch
in strijd met de negen mogendheden-over-
eenkomst. De definitieve oplossing moet ten
slotte in het belang zijn van het Mandsjoe-
rijsche volk zelf, terwijl de rechten van
Japan gegarandeerd moeten worden en een
weder opleving van de vijandige beweging
tegenover vreemdelingen moet worden
voorkomen.
AANSLAG
OP JAPANS HOOGEN COMMISSARIS
IN MANDSJOERIJE VERIJDELD
Volgens berichten in de bladen te Tokio
is op den Japanschen gevolmachtigden,
generaal Moeto in Korea ©en aanslag 'be
raamd. De daders waren voornemens den
trein, waarin de generaal nedsde tot ont
sporing te brengen. De Japansche politie
ontdekte echter te rechter tijd den aanslag.
Twaalf personen zijn gearresteerd. In ver
band hiermede zijn de beschermingsmaat
regelen voor deni trein van generaal Moeto
versterkt. Twee vliegtuigen begeleiden den
trein; behalve de baanwacht bevindt zich in
den trein van den generaal een lijfwacht
in Japansche gardesoldaten.
Generaal Moeto 'is Woensdag in Seyoel
aangekomen en heeft zich nog denzelfden
laar Moekden hegeven, waar hij Don
derdag werd verwacht.
Bij het opstellen van de candidatenlijsten
vo/fr de a.s. Zweedsche rijksdagverkiezingen
is het in de soc.dem. partij tot ernstige on-
eenigheden gekomen. Men verwacht een
splitsing in de partij. Verschillende leiden
de persoonlijkheden zijn uit de partij ge
treden,
Op 59-jarigen leeftijd is te Berlijn na
kortstondige ziekte plotseling overleden de
leider van den Christelijk Socialen Volks-
dienst Dr. Reinhard Mumm. Tot de jongste
verkiezingen was hij lid van den Rijksdag.
ECONOMISCHE CONFERENTIE
IN AMERIKA
Verschillende economische vereenigingen
in de Ver. Staten hebben tegen October een
conferentie bijeengeroepen ter bespoediging
Van het herstel van het economische leven.
Op deze conferentie zal o.a. beraad
worden over de invoering van den zes-
urigen werkdag en van een arbeidsweek
van 5 dagen. Ook over de opheffing
het alcoholverbod zal beraadslaagd worden.
EEN DREIGEND CONFLICT
IN LANCASHIRE
Lit Manchester wordt gemeld: De hoop,
dat het reusachtige conflict in de katoen
industrie in Lancashire vermeden zal kun
nen worden, is toegenomen door het eerste
resultaat, dat de waarnemende lord mayor
'an Manchester, de wethouder Titt, heeft
kunnen bereiken, in de Dinsdag gehouden
bespreking met werkgevers en werknemers,
die op zijn initiatief tot stand is gekomen.
Beide partijen hebben tijdens de eerste
bespreking erin toegestemd, wethouder Titt
te aanvaarden als onafhankelijk en
traal voorzitter en zullen de besprekingen
voortzetten.
Naar verluidt, zou de bemiddelaar reeds
bereikt hebben, dat de vertegenwoordigers
dier wevers hun eisch voor weder te werk
stelling van arbeiders, die door het invoe
ren van het systeem van meer weefgetou
wen per week zonder werk zijn gekomen,
hebben opgegeven.
Toen voorbijgangers te Barcelona op een
der boulevards een auto zagen staan met
het koninklijk wapen der Bourbons, protes
teerden zij hiertegen met kracht.
Om de samenscholende menigte uiteen te
drijven, moest de politie den chauffeur ver
zoeken, de auto naar de garage terug te
brengen, daar de eigenaar niet meer terug
kwam.
Men vernam later, dat de eigenaar van
de auto de Oostenrijksche aartshertog Karei
van Habsburg Bourbon is, die gearresteerd
en in de gevangenis geworpen is.
De aartshertog woont sinds lang te Bar-
celona.
DE BOERENSTAKING IN IOWA
EN OKLAHOMA
Politie met handgranaten en traangas.
De staking der boeren in de midden-Wes
telijke staten duurt nog steeds voort en nog
steeds brengen zij hun producten niet aan
de markt, teheinde te trachten de prijzen
te beïnvloeden.
De laatste dagen zijn weer ernstige
denten ontstaan met boeren, die trachtten
hun goederen toch aan de markt te bren
gen. In verschillende plaatsen van Okla
homa en Iowa moest de politie tegen de sta
kende boeren met handgranaten en traan
gas optreden.
De staking breidt zich thans ook uit
Nebraska, Wisconsin, Indiana en Minesota.
AARDBEVING OP DE PHILIPPIJNEN
Duizenden bewoners dakloos
Uit Manilla wordt gemeld, dat het noor
delijke I hilippijnen-eiland Luzon door
hevige iiardbewi.g is geteisterd.
Vooral de aan de westkust gelegen haven
stad San Fernando werd zwaar getroffen.
Honderden huizen zijn ingestort
zenden bewoners zijn dakloos.
De schokken waren zoo sterk, dat de naal
den der seismografen afbraken.
Nadere bij zonderheden ontbreken nog.
DE NOORSCHE OCEAAN-VLIEGERS
NEERGESTORT
Uit New-York wordt gemeld:
De Noorsche oceaanvliegers zijn op 'een
wonderbare wijze aan den dood ontsnapt,
toen zij gisteren met hun vliegtuig neer
stortten.
Om aan een hevigen regenval te ont
komen stegen zij tot een hoogte van 5000
voet, waair zij in een sneeuwstorm geraakten
De motor weigerde en het vliegtuig stortte
met den neus in het water van de Placen-
tiabaai op zestig mijlen van Harbour Grace.
Vissch ers pikten de vliegers op.
ERNSTIG MIJNONGELUK
Gewond door lucht
Op de mijn „Matthias Stinnes" te Glad-
beek barstte een der grootste luchtdruklei
dingen, waardoor de tot zes atmosfeer
mongeperste lucht in de schacht geleid
wordt, uit elkaar.
Door den luchtdruk werden een aantal
mijnwerkers, die met de vulling bezig waren
en verscheiden mijnwerkers, die juist aan
kwamen, gewond.
In twee gevallen waren
zoo ernstig, dat onmiddellijk vervoer
het ziekenhuis noodzakelijk
DE KAPITEIN VAN DE „NIOBE"
Ten Westen van het FehmarnBelt-licht
schip is door de torpedoboot „Wo.lf" het lijk
van den bij de Niobe-ramp omgekomen lui
tenant-kapitein Siegfried Engel uit Konings
bergen
FRANSCHE TROEPENAFDEELING IN
MAURETANIE DOOR INBOORLINGEN IN
DE PAN GEHAKT
Uit St. Louis in Senegal wordt gemeld,
dat een Fransche troepenafdeeling in het
Noorden van Mauretanië door een oorlogs
zuchtige inboorlingenstam is overvallen en
volkomen in de pan gehakt. De inboorlin
gen, die men als volkomen onderworpen
had beschouwd, zijn plotseling in verzet ge
komen en overvielen de Fransche patrouil
le nabij Nuakchott. Twee Fransche officie
ren, drie Europeesche sergeants en 17 Sene-
galeesche jagers, werden gedood.
ONRECHTMATIGE STEUN
In een rechtszaak te Herne werd vastge
steld, dat de dienst voor het maatschappe
lijk hulpbetoon ten gevolge van onrecht
matig verkregen ondersteuningen voor ruim
30.000 mark benadeeld is. Voor het geheele
Duitsche rijk raamt men, dat ongeveer
20.000000 mark aan onrechtmatige onder
steuningen uitbetaald is.
GUSTAV ADQLFJAAR TE NEURENBERG
Sedert gistermorgen wordt Neurenberg
geheel beheorscht door hot Gustav Adolf-
jaar. Na de herinneringsbijeenkomsten in
Neurenberg, Fuerth en Zirndorf werd in de
groote raadhuiszaal, waarin in 1649 het
feestmaal ter eere van den vrede, die het
eigenlijke einde aan den 30-jarigcn oorlog
maakte, werd gehouden, de hoofdplechtig
heid gehouden ter herinnering aan de red
ding van Neurenberg door Gustav Adolf uit
handen van de Keizerlijken in den 30-
jarigen oorlog. i
GROOT TRAMONGELUK IN WALES.
Een doode en twintig gewonden.
Te Llandudno is een tram, die van den
Great Orne kwam, uit de rails gevlogen
door een muurtje geschoten, waarbij
passagiers er her en der uitgeslingerd w
den. Toen de tram uit de rails was gevlogen
en zij op de steile helling haar tocht niet
meer tot staan kon brengen, nam de be
stuurder een meisje, dat hij hem op het voor
balkon stond, in zijn armen en sprong van
den wagen. Hij had echter den verkeerden
kant, dien van het muurtje, gekozen
werd doodgedrukt. Het meisje werd zoo erg
gewond dat men voor haar leven vreest.
Verscheidene passagiers raakten eveneens
bekneld en liepen zware verwondingen op.
De politie hield dadelijk alle voorbijkomende
auto's aan om de gewonden naar de zieken
huizen te brengen, dat waren er een twin
tigtal. Het ongeluk gebeurde j-uist in een
bocht van den weg; was het iets verder ge
beurd, dan zou de wagen tweehonderd meter
diep gevalen zijn en waren de gevolgen nog
veel erger geweest.
WERKLOOZENDEMONSTRATIE
IN PHILADELPHIA
Te Philadelphia heeft politie te voet en te
paard met behulp van den gummistok 1500
werkloozen uiteengejaagd, die nabij het
stadhuis een demonstratie hielden. Verschei
dene personen werden gewond, waaronder
vrouwen. De leiders der demonstratie wor
den in arrest gesteld.
TELEGRAMMEN
DE OPSTAND IN BRAZILIË
RIO DE JANEIRO, 26 Aug. De Braziliaan-
sche Regeering deelt mede, dat de opstan
delingen van Sao Paulo de door de Regee
ring gedane vredesvoorstellen hebben ver
worpen. De vredesvoorstellen hadden be
trekking op een algemeen doel, n,l. het
overgeven van de wapenen en het aan
vaarden van een voorloopige grondwet, tot
dat een constituante zou zijn bijeengeroe
pen. Na verwerping van deze voorstellen
deelde de waarnemende Minister van
Marine mede, dat de Regeering nieuwe
voorwaarden zal uitwerken, aangezien zij
van meening is, dat aan den broederstrijd
een einde moet komen.
Volgens een bericht van het Braziliaansch
Departement van Marine hebben de solda
ten van het garnizoen van het Obidonfort
tn het Amazone-gebied gevuurd. De Regee-
ringsgetrouwe Marinetroepen werden
dwongen stroomopwaarts te vluchten.
BARNEY BARUCH TE LONDEN
LONDEN, 26 Aug. De Amerikaansche fi
nancier Barney Baruch is voor een kort
oponthoud te Londen aangekomen. Ter eere
van hem hood Winston Churchill hem in
Claridgehotel een diner aan, waaraar
van Engelsche vooraanstaande politici en
financiers deelnamen. O.a. Lord Reading en
Lionell Rothschild. De „Evening Standard"
is van meening, dat dit diner ongetwijfeld
groote beteekenis moet hebben. Het blad
herinnert eraan, dat het initiatief tot een
internationale conferentie over het valuta-
en prijsvraagstuk in het Engelsche Lager
huis voor het eerst door Churchill is geno
men. Men mag aannemen dat de a.s. eco
nomische wereldconferentie het voornaam
ste onderwerp .van de tafelgesprekken is
geweest.
TYPHOON OVER FORMOSA
LONDEN, 26 Aug. Het Noordelijk deel van
het eiland Formosa is door een hevigen
typhoon geteisterd, waardoor groote over
stroomingon zijn ontstaan. Voor zoover tot
nog toe bekend is, zijn 12 menschen ver
dronken. Het grootste gedeelte van de
oogst is geheel vernield. De steden Taiho-
koe, en Keeloen staan onder water. Vier
schepen die op weg waren jaaar Keeloen
worden vermist. Tengevolge van onderspoe
ling van een spoordijk ontspoorde een trein.
EXAMENS RADIO TELEGRAFIST
Op 5 September a.s., alsmede op 20 No-
ber je al voor het verkrUgen van het bewUs
geschiktheid als radlotelegraflst een onderzoek
aanvangen naar de bekwaamheid overeenko
stig de eischon. omschreven In art 61 van
Regeling Toezicht Luchtvaart. Op beido dal
de regeling bedoelde a
temtier a.s. en voorzoover betreft hen, die
het examen op 20 November w'enschen de
nemen, uiterlijk 16 Nov. aa bij den dire
van den luchtvaartdienst, Heerengracht
Den Haas te zijn ontvangen.
EXAMENS MODEVAKSCHOOL
DEN HAAG. 1ste Ned. Modevakschool. Gesl.
voor: Onderwijzeres moderne slerlcunat m
J. C. Koorevaar te Hardlnxveld. E. J. Carl
Den Haag en H. Horstman te Almelo.
Leerares coupeuse: de dames T. G. van Vc
te NUeholtpa A. Bangma te Lemmer, G. v
Roekei te Driebergen, M. H. H. v. Hartevelt
Lelden, M. H. Steur te Burgh (Z A. ten Berge
Jelft.
Coupeuse: W. J. M. Griffioen te Utrecht, L.
v. d. Wee te Kaatsheuvel, R. Eibers te Kaa
heuvel. C. Trumple te Den Haag N. Smit
Benschop; A.
M. Breur!
oord: S. van Tooi
te Dlnteloord; J.
Dinitel-
Dlnteloord, J. van Eist
r. Vulpen te De Bilt; E. van
-nlhuls,
.^.arberg:
Noderhorst
mm; J. Traay
d. PUI te Ntl
C. Bo
gen; G. J. Knossenbe:
Hunefeld te Rotterdam; A. Junge
W. van Ruler te Voorschoten, me-
H.
A. A. C. Rob
Alphen a. d. Rijn; M.
ik; A. W, Coatfnsen te De Bildt; A. T.
.1 te Bilthoven; M. Wlllernsteyn te
Dordrecht; W. P. Bouwman te Berkenwoude;
A. Verwaai te Berken wonde; W. J. Jeursen te
Loosduinen; A. Veldhuizen te LMden; H. O.
Roest J.o Zoeterwoude; M. Poot te Rotterdam;
M. E. Gooslinga te Rotterdam A. Schop, te Rot-
W. T. Hardt te Delft; G. do Cuyper
J. de Kwaasteniet te Hulgsloterdijk
all te Meersel-Dreef; J. C. den Hertog
I. E. den Hertog—Krets
te Ben. Knüpo; P. v. d.
Eük te Gouda;
te Kamerlk, mevr.
i Kamerlk; G. Dai
Schoolnicuws-
EXAMENS
STAATSEX. TOELATING UNIVERSITEIT
AMERSFOORT, 2224 Aug. Gesl. voor jïipl. A
mej. H. Nleboer, en de heeren: A
i A. Toxopeus. Afgew. 6 cand.
Gesl. voor dipl. B: de heeren: S.
ann. H. Th. W. A. Dlederike. P. A. Lefeber
J C. Meyer en I. de Tombe. Afgew. 7 cand. Het
amen wordt voortgezet met 4 cand.
Van de vorige groep slaagde nog voor dlpl, B
de heer J. A, Mulder.
EXAMENS HANDTEEKENEN
DEN HAAG, 25 Aug. Akte Ma. Gesl. de hee-
n: H. J. \de Leeuw, Tilburg; F. H. Lleuwen.
nsterdam; J. Minderaa, Buasum; D, Nap Am
sterdam; S. Ie Poole, Amersfoort,
EXAMENS-HOOFDAKTE
ARNHEM, 25 Aug. Geëx. 7, gesL X cand., nl.
ïhof, Zutphen.
c. 8 gesl. 2 cand., t-
Groenlo; Ch. W Ingenbleek,
Sande, R. Vitek, beiden Tilburg; M. M. J. Veld-
ïlzen, Maashut; M. G. Weetlnk Breda.
DEN HAAG. Geëx. 7, gesl. 3 cand., nl. de hee-
in: J. Verhoeven. H. A. Samson, beiden Lei-
in; en mej. C. A. J. Hommels. Den Haag.
HAARLEM. Geëx. 7, teruggetr. 1, geel. 4 cand
nl. de heeren: B. Tol N. van der Lijn. beiden
Lsterdam; G. van Stijn, Bovenkerk; J. Ruiter
ROTTERDAM I. Geëx 7. geel. 3 cand., nl. de
Th. M. Boekesteün J. Schouten en de
Casteleön, allen Rotterdam.
ROTTERDAM I. Geëx. 7, gesl. 4 cand.. nl.
H. van den Donker, Hlllegersberg; en de
en: F. M. Mastenbroek, Rotterdam; T. W.
Ketel, Gouda; P. van Zonneveld, Waddinx-
1. gesl. 4 cand. nl.
H. M.
Akte Wiskunde
Haag, Fluweelen Burgwal 22, op 27, 30 en 31
Aug. en 2 en 3 September a.s. van 912 en
half 2—4 uur.
EXAMENS-HANDEN ARBEID
DEVENTER 25 Aug. Akte L.O. Geëx. 11.
gesl. 6 cand.. nl. mej. A. Veldhuizen van Zan
ten, Achterveld; en do heeren: P. R, Fllervoet.
Nijmegen; A. J. NJJland. Brummen; B. F. A.
Breukers, Nijmegen; C. 8. Uyterwala, Zutphen.
*"a examens alhier zUn geëindigd.
DEN HAAG. Geëx. 14. gesl. 9 cand., nl. de
nes: M. S. Schlffer Hulst; H. J. Leckle, W.
Tierates, belden den Haag; P. C. Teunissen
J. den Ouden, belden Rotterdam: M. J. van
Kempen. Capelle a. d. IJssel; P. J. de Jong.
Krimpen; S. van Dijk, Dordrecht; en de heer
Hlïleman, Alkmaar; G. J. Prins,
EXAMENS-LANDBOUWKUNDE
WAGBNÏNGEN, 25 Aug. Akte L. O. Opgeroe-
iet opgekomen 1, teruggetr. 3. geëx.
cand., nl. de heeren: J. Scheringa, Ze-
(Gr.); F. Slnel, Oyen bij Oss; J. J.
enbosch. Reek.
"t zijn nog gesl. de heeren:
Hooge-
Lelden
ten t
Dlplo
ntebeen te Leidei
V. N.
C. Weiter
A: de dames A. i
wijk; C. Hooft te Den Haa
A. Ruygrok te Noordwijk A. M. v. d
Puttershoelc; J. van Galen te Den
nes leerden volgens de methoden E. N.
WILLEM BEUKELSZ VAN
BIERVLIET
EEN ZEEUWSCHE UITVINDER?
De in uw blad van Woensdag 17 Augus-
tug 1932 voorkomende beschouwingen over
Willem Beukelszoon geven mij aanleiding
tot de volgende opmerkingen.
De geachte schrijver gaat Hi.i hij zijn be
handeling van het geval uit van een begrips
verwarring. Begonnen wordt met te zeggen
dat in de jaartallenboekjes geleerd werd
(en voor zoover ik weet nog geleerd wordt)
dat Willem Beukelszoon van Biervliet het
haringkaken heeft uitgevonden. Tooh moet
men. zoo vervolgt de schrijver, zeer voor
zichtig zijn, met maar dadelijk een uitvin
ding toe te kennen. Hij citeert dan daarbii
het Liber floridus Lamibert waarin gezegd
wordt: „Haring een kleine visch zeer ge
schikt voor het inzouten door welke be
werking zij langen tijd kan worden be
waard". Hieruit blijkt, aldus de schrijver,
zeer duidelijk, dat men op Europa's west
kust reeds in de eerste helft der 12e eeuw
ter haringvangst uitvoer en de gevangen
visch inzoutte. Verder wordt nog
gehaald het Reglement van tol en naviga
tie op het Zwin, dat bewaard wordt in het
archief der stad Sluis. Dit wordt genoemd
een „waarlijk onomstootelijk bewijs, dat
reeds lang voor Beukelsaoons uitvinding de
haring werd ingezouten.
De geachte schrijver begint met het te
hebben over het „kaken" om vervolgens
zijn geheele opstel door te spreken over
„inzouten" dan wel inzouten met kaken to
vereenzelvigen. Dat haring reeds vóór Wil
lem Beukelszoon werd ingezouten, is naar
mijn weten nooit betwist geworden en be
hoeft dus niet bewezen te worden. En zelfs
al zou het betwist zijn geworden,
met onze zaak toch niet veel van doen
hebben. Bij ons loopt het niet over inzouten
maar over kaken. Want „zouten" en „kaken"
zijn tavee .verschillende begrip
pen.
Willem Beukelszoon heeft niet het zouten
uitgevonden maar het f.\ken, niet het in
de ton wegpakken, maar de methode om
met een mesje, nog steeds in alle visscherij-
plaatsen het kaakmesje genoemd; de inge
wanden (de geilen, het gelletje) gedeelte
lijk te verwijderen, waaruoor hot zout beter
op de visch kan inwerken. De handeling
van het kaken wordt verricht door kakers
of kaaksters (in Schotland bijv.). Haring die
niet gekaakt is heet ongekaakte f steurhar
ring. Onder steuren wordt erstaan het zou
ten van haring, die niet vooraf gekaakt is.
Ook steurharing wordt in vaten aangevoert
Dat kaken en zouten en wegpakken niet
hetzelfde is kan blijken uit het feit, dat al
leen van gekaakte haring gesproken wordt
en het woord kaken in de beteekenis van
zouten of wegpakken bij andere artikelen
niet gebruikt wordt en narr ik meen ook
nooit gebruikt werd.
Nu kan niét ontkend worden, dat er aan
leiding bestaat tot de begripsverwarring
waarvan sprake is. K[et woord „kaak" heeft
oorspronkelijk ook "de beteekenis, vat, ton
gehad, (vergelijk hqt Fransche „caque"
harington en caquer in tonnen pakken).
Wanneer men thans nog spreekt van „aan
de kaak stellen" dan denkt wel bijna nie
mand er meer aan, dat vroeger de gestrafte
op een kaak-ton te pronk gezet werd. De
gevolgtrekking kaken in tonnen pakken,
in tonnen wegzouten. ligt dus voor de hand
vooral wanneer men in Van Dale's Groot
Woordenboek der Nederl. taal vindt: kaken
gevangen haring inzouten, nadat men
hun eerst de kieuwen heeft uitgesneden.
Toch mag betwijfeld worden of deze gevolg
trekking juist is. Immers steeds is aan
kaken de beteekenis gehecht van de gei
len ontdoen. Bij kaken hebben wij te den
ken aan de kaken, kieuwen, koonen van
den haring. Zooals dan ook de uitdrukking
„haring koonen" voorkwam. Dat het kaken
een nieuwe methode van behandelen
van den haring was, kan ook blijken uit
hetgeen ter zake te vinden is in de Stads
rekening van Blankenbergho Anno 1407,
waar gesproken wordt van het „Makene van
IV harincton/nen. voor t were der nieuwe
maniere van soutene of kaeckene den ha-
rinc". Deze nieuwe methode, die wel alle
door tot op heden dezelfde geble
ven is, was den de behandeling van den
haring waarhij deze v.an een gedeelte der
ingewanden \vr d en nog wordt ontdaan. Op
een andere plaats (bijv. v. Vaernewijk) is
da»- eok s'prake van „Caeckmeskens, daar
Weerbericht.
Pijltje geeft den vorlgen stand i
Hoogste stand te Breslau en Sarna 770.3.
Laagste stand te Vesmanör 758.2.
Stand vanmorgen halftwaalf 764.5.
WEERVERW ACHTING
(Medeged. door 't Kon. Ned. Meteorologisch
Inst. te De Bilt)
Zwakke tot matige Oostelijke tot Zuide
lijke' wind, meest licht tot half bewolkt,
droog, warm weer, behoudens kans op
weer, vooral in het Zuiden.
BUITENLANDSCH WEERBERICHT
(Medeged. door 't Kon. Ned. Meteorologisch
Inst. te De Bilt)
Van IJsland nadert een barometerdaldng
en de hoogo drukking ontwikkelde zich
vooral over Scandinavië cn Duitschland, zoo
dat de wind naar Zuid-Oost loopt. Verdere
stijging van temperatuur is dus te wachten,
r in verhand met lichte stijging van den
barometer in het Zuid-Westen neemt de
kans op onweer toe. Frankrijk had reeds
tselijk onweer van de Pyreneeën tot
Parijs. Overigens viel er regen van beteeke
nis alleen in Noord-Noorwegen. In Scandi
navië daalde de temperatuur aanmerkelijk.
Elders is zij stijgende en in Frankrijk kwa-
reeds temperaturen boven 30 gr. C.
voor. Geheel Duitschland meldde onbewolkt
bijna windstil weer.
TEMPERATUUR
Stand vanmorgen halftwaalf 21.4 C.
27 AUGUSTUS
Zonsopgang 5.04 u.; Zonsondergang 6.59 u.1 de
- u.; Maansonderg. 5.22 u,
geb
kuir
Ten
lijk
mat
VOERTUIGEN MOETEN HUN LICHTEN
OP HEBBEN ïer'
tbe>sl
Zomertijd} j
Van 's avonds 8.29 u. tot 's morgens 5.35 u, heer
WATERSTANDEN RIVIEREN JS,
Heden Vorig vrÖ
Canp i i i i 2.10 2.16:
Ema 1.06 1.06. 11"t
Coblenz 2.04 2.09 co™
Trier 0.02 0.08,' béb
Heden Vorig
WalBhut j i 2.87 2.92
Basel 0.89 0.94
Hnnlngen 1.60 1.67
Rheinweiler -0.92 -0.91
Kehl 2.96 0.99
Maxan 4.48 4.52
Wiedesbelm 0.— 0.—
Mannheim 3.28 3.31
Lobr t i 1.07 1.01
Mainz f 0.90 1.01
n i 1.91 1.96
Rahrort
Wesel i t
Emmerik
Dasseldorf
Maastricht
1.85 den
0.46 0.52 nini
s!
1.26 1.31
1.78 l.f
10.86 10.68
HOOGWATER NED. ZEEHAVENS
27 Augustus
(Oude Amsterdamsche ttJd)
6.43 19.28 Hellevoetsl.11.13 23.47
Willemstad 12.11
Brouwersh. 10.25 22.59
Zierikzee 10.45 23.22
Wemeldinge ll.il 28.45
Vllsslngen 9.39 22.15
Terneuzen 10.10 22.42
Hans weert 10.38 23.12
Delfzijl
Terschelling 8.59 16.44
Harlingen 4.29 17.21
Helder lo 12.53
Idem 2e
IJ muiden, 11.24—.—
H. v. Holland 10.42
Üchevenlngen 10.62 28.25
Rotterdam 12.30
men den harinc mede caeckt". In het Gr.
Placaatiboek 1,697 Anno 1580 staat te lezen:
„Soo wie hem metten Stierman tot eenich
werek verhuyrende is, het zij tot leggen,
kaecken, Kuypen, Timmeren, enz. In het
zelfde 1,722 Anno 1585: Niemant en sal hem
vervorderen van nu voortaan eenigen Ha-
ringh te kaken, ende in Tonnen te souten,
dan die van dien eersten July, totten lesten
December incluis daer aen volgende, zal
zijn gevangen. Hierbij blijkt al heel duide-
lijk, dat men wel reeds altijd aan kaken een
aparte beteekenis toekende, anders zou hier
niet gesproken worden van „leggen" en „i:
Tonnen te souten".
Cats zegt ergens:
„Al quaeim ick rechts van 't kaken Beha-
ringt en bebloet
Ick vloogh U con dien hals..
De jonge zeeman, die hier spreekt zal van
het enkele inzouten wel niet „bebloet" zijn
geworden, maar van het „kaken met het
mesje!
Cats zegt voorts: „Beukels heeft voor eerst
den haring leeren kaken" en daarbij zullen
wij het, zoolang het tegendeel niet wordt
bèwezen, maar houden. Met een variant op
hetgeen geachte schrijver van 17 Aug. j.l.
zegt zou ik willen aanraden: Laten wij er
niet zoo gauw toe overgaan aan een uitvin
der den krans te ontnemen. Op wat mij hij
zonder opviel, de opvatting, dat kaken en
zouten synoniemen zouden zijn, waardoor
zijn betoog op losse schroeven kwam te
staan, meende ik de aandacht te mogen ves
tigen. Naar mijn meening mogen wij nog
altijd blijven zeggenWillem Beukelszoon
eelt 't haringkaken uitgevonden.
Ook het boek van A. Hoogendijk Jzn. „de
Grootvisscherij op de Noordzee", dat ik den
geachten schrijver om zijn wetenswaardig
heden zeer ter lezing aanbeveel, blijft daar
bij en geeft dan de volgende vakkundige
beschrijving van het kaken, waarmee ik
misschien menigen leek op dit gebied een
dienst doe en waarmee ik besluit.
Hoogendijk zegt: „Beukelszoon blijft voor
ons de man, die het kakingsproces heeft
uitgevonden. Het bestaat hierin, dat een ge
deelte van de ingewanden van den haring
er wordt uitgenomen. Het kaakmesje wordt
daartoe in de rechterhand genomen, steu
nende met het heft op een leertje, ten einde
het inschieten te voorkomen. De haring
wordt met den buik naar boven in de lin
kerhand gehouden. Terwijl nu het kaak
mesje vlak onder de kaken aan den linker
kant wordt gestoken, dwingt de kaker met
den duim van de linkerhand den kop naar
links en wordt nu de gal of het gelletje met
bijbahooren met een draaiende beweging
vrij gemaakt en uitgelicht".
Vlaardingen.
L. T. VAN BREE.
(Het artikel van onzen medewerker Wes-
ls over Willem Beukelsz was oorzaak, dat
vele lezers do pen opnamen om een andere
meening te bepleiten. Uit de vele stukken
kiezen wij dat van den heer Van Bree, dat
de gevoelens der bezwaarden 't duidelijkst
vertolkt. Red)
