RITICA ROMANA
Rechtzaken.
Radio Nieuws.
ZATERDAG 23 JANUARI 1932
DERDE BLAD PAG 9
DOOR
Dr. H. VISSCHER
in.*)
Van Roomsch-Katholieke zijde wordt nog
al eens op de eenheid geroemd, waartegen
over de verdeeldheid der Protestanten sjofel
schijnt af te steken. En hoewel dit onder
werp slechts in zeer ver verwijderd verhand
kan staan met hetgeen in geding was, heeft
Dr. Comelissen er toch de aandacht op ge
vestigd. Het Calvinisme, zoo wijst hij ons
na, verdeelt hoe langer hoe meer! Ik kan
het niet ontkennen. Maar als Dr. Comelis
sen nagedacht had, hij zou er toch over ge
zwegen hebben, want hetgeen hij in ons
veroordeelt, is bij het Roomsch-Katholicisme
eveneens het geval.
Er was immers een tijd, waarin Rome in
het Westen alleen-heerscher was. En toch
heeft deze zoo streng hiërarchisch geregeer
de Kerk, ondanks alle geweldige machts
middelen. waarover zij beschikte, de een
heid niet kunnen handhaven. Ik hen echter
in mijn oordeel over dit proces objectiever
en billijker .lan Tr. Comelissen en geef daar
van aan de Roomsche beginselen de schuld
niet. Ik wil zelfs toegeven, dat als het mo
gelijk geweest ware de eenheid te hand
haven, de Roomsche hiërarchie daarvoor het
uitnemendste apparaat bezit. Immers zij stelt
in staat tot eene elastische aanpassing aan
volksbegeerten, waarvoor kerkgenootschap
pen, die uit spontane beginseltrouw moeten
leven, de organen niet alleen, maar zelfs de
mogelijkheid missen. Er is geen kerkelijk
instituut, dat meer geschikt is voor „volks
kerk" dan de Roomsche, die plaats heeft
voor zeer veel, dat Protestantsche, met name
Gereformeerde kerken, niet dulden kunnen.
Maar ondanks dit uiterst elastische assimi
latie-vermogen heeft Rome met al hare
machtsmiddelen de kerkelijke eenheid niet
kunnen handhaven. Ik maak haar daarvan
geen verwijt. Wie iets dieper doordringt in
de beweegkrachten van het historisch pro
ces dan Dr. Comelissen, voor dien is het
duidelijk, dat daarin sociologische factoren
werken, die een wetmatig karakter hebben.
Deze ontwikkelingsgang hangt noodzakelijk
saam met het geestelijk proces, dat de Wes
tersche menschheid doorleeft. Wij hebben
hier ongetwijfeld ook van doen met de
wraak van de natuur der menschheid op den
onnatuurlijkcn dwang van het hiërarchisch
streven.
Zelfs de Roomsche Kerk was nooit één,
zij was alleen maar éénvormig. Maar onder
dézen sluier der eenvormigheid tiert welig
de verdeeldheid, die uit de natuurlijke ver
scheidenheid opkomt. Dat is zoo geweest in
de middeleeuwen, toen machtige contradic
toire geestelijke stroomingen worstelden om
de suprematie, dat was zóó in de dagen der
Reformatie, en dat is nog zóó. Wie geen
vreemdeling is in het Jeruzalem dezes tijds,
II stond in ons blad van 20 Januari.
'staat verbaasd over de diepgaande beginsel-
verschillen onder Roomsch-Katholieken. Zij
zijn wel allen Roomsch, maar niet allen Ka
tholiek. Zij leven allen onder den skepter
der hierarchic en zijn als zoodanig éénvor
mig, maar één zijn zij absoluut niet. Doch
dit mag naar mijn oordeel niet verklaard
worden als een debet-zijde der Roomsch-
Katholieke beginselen. De natuui gaat nu
eenmaal boven de leer. En dat is overal
zoo. Een tijdlang kunnen kunstmatig opge
zette staketsels in stand blijven, maar ein
delijk breekt de levensdroom zich baan.
Zoo ging het in de periode der Reformatie.
En deze heeft geen organen om de levens
processen te boeien. Zij is er van doordron
gen, dat de geloofsovertuiging niet aan ban
den gelegd kan worden.
Maar nu komt waarlijk Dr. Comelissen
ons herinneren aan het revolutionaire ka
rakter. dat in dergelijke bewegingen schuilt
en werkt. Dr. Kuvper zelfs brengt hij tegen
mij in het vuur. Die heeft gezegd, dat „de
Calvinisten wel met het martelaarschap be
gonnen zijn, maar toch schier allen ten slottp
van zelf tot opstand overgegaan zijn". Ik
zal dit niet ontkennen. Het spreekt van zelf,
dat een geestelijke strooming, die krachtens
haar wezen zich voortdurend moet toetsen
aan de eischen van Gods eeuwig blijvend
Woord te midden dezer wordende, zich ont
wikkelende wereld, wel in eeuwige worste
ling moet verkeeren met het vele onschrif
tuurlijke, anti-Christelijke, dat zich open
baart tot zelfs in de heerschende kringen
toe. De goede Calvinisten verschillen juist
daarin geheel van Rome, dat zij moeilijk kun
nen accomodeeren met de wereld. Er zijn in
de pauselijke Encyclieken tal van uitspra
ken, b.v. over de Zondagsviering, die bij
Calvinisten instemming vinden, op wier toe
passing zij aandringen, en waarvoor men bij
de groote massa der Roomschen nooit sym
pathie kan vinden, omdat deze zich liever
bij de wereld aansluiten met hun levensprac-
tijk. De Calvinisten kunnen daarmede geen
rede hebben en hunne reactie kan dan wel
ens scherpe vormen aannemen. Doch
Dr. Comelissen vergist zich. als hij meent,
dat de Roomsche practijk eene andere is,
wanneer de kerk in het gedrang komt. Hij
zie naar Mexico, naar Spanje, naar Italië.
Zijn de echte Roomsch-Katholieken, die daar
overbleven, minder revolutionair tegenover
de brute dwingelandij, waaraan de kerk in
deze door Rome zelve opgevoede volken
blootstaat? Het is maar de vraag wat men
olutionair noemt. De heden ten dage ver
drukte Roomschen verkeeren in een toe
stand. waarin onze Vaderen verkeerden,
toen zij het Spaansche juk afwierpen.
Gewoonlijk wordt daarop van Roomsche
zijde gewezen als op een revolutionaire daad
Maar de Vaderen hebben zich tot rechtvaar
diging hunner daad kunnen beroepen op
den eenigen leidsman van Dr. Comelissen,
NIEUWE OPGRAVINGEN TE ROME
T2ST
Bij de jongste opgravingen te Rome heeft men verschillende kostbare vondsten gedaan.
Hierboven de resten van een antieke zuilenrij der Piazza Venezia.
op niemand minder dan op Thomas. In diens
gezelschap kan hij de revolutioneerendp
Calvinisten veilig achten! Ik zal, om hem
het genoegen te doen uit Thomas te citeeren.
hem herinneren aan Thomas' beschouwing
(die hij kan vinden in De regimine
principum ad regem Cypri et de
regimine Judaeorum, Ed. Taurini
(Italia), Domus Petri Marietti, etc. Mario
E. Marietti, Sanctae Sedis Apostolicae et S.
Rituum Congr. necnon Archiep. Taurinen-
sis. Typographo possessore, 24, lib. I, c. VI,
p. 9, ca.) Thomas kent daar aan de gemeen
schap het recht toe zich te verzetten. Wan
neer het volk namelijk het recht heeft een
koning te kiezen, dan kan het (non injusl
dezen ook weder afzetten, zoodra hij zijne
macht misbruikt Geloof niet, zegt Thomas,
dat zulk een volksgemeenschap tegen de
trouw handelt, wanneer zij den tiran afiet,
ook al had zij zich te voren voorgoed a
hem onderworpen. Want omdat hij zich
de regeering der gemeenschap niet getrouw
gedragen heeft, zooals het de plicht des fco-
nings is, dan heeft hij het zichzelven te
danken, dat zijne onderdanen het accoord
niet handhaven. Het zou mij licht vallen
uit andere geschriften van Thomas bevij
zen bij te brengen, dat hij het recht op revo
lutie erkent. Maar voor een artikel als dit,
is het aangevoerde voldoende om aan Dr.
Comelissen bewijzen, dat hetgeen hij den
Calvinisten verwijt, misschien wel in de
middeleeuwsche school is geleerd.
Zoo langzamerhand zal het nu Dr. Come
lissen wel duidelijk zijn geworden, dal hij
wat al te haastig allerlei heeft saamgeraapt
om tegen het Calvinisme in het vuur te l>ren
gen, dat met de praedestinatie-leer van Cal
weinig heeft uit te staan. Aan zijn ioofd
bezwaar, dat met de praedestinatie-leer wel
van doen heeft, ben ik nog niet toegekomen
En ik zal dit ook liever tot een volgend,
laatste artikel uitstellen, om nu nog eene
losse beschuldiging in het oog te vattei van
secundairen aard, die als een bijzondtrheid
in zijn critiek te beschouwen is.
Ik heb de opmerking gemaakt, da het
naar mijn oordeel geen gelukkige greep
was van Leo XIII, toen hij in zijn Ency
cliek „Aeterni Patris" een levensontact
legde tusschen de Roomsch-Katholieki theo
logie en het Thomisme. Volgens Dr. 2orne
lissen is dit „eene pijnlijke opmerking pijn
lijk niet om hare juistheid, maar on hare
betreurenswaardige onwetendheid bij mders-
denkenden omtrent de strekking var Leo's
encyclieken ter hernieuwde bestudering
van het Thomisme".
Betreurenswaardige onwetendheid! Ik ge
loof niet, dat b.v. wijlen Dr. Nolens deze
qualificatie tegenover mij zou hebben goed
gekeurd. Ik geloof ook niet, dat zij verdiend
is. Betreurenswaardig onwetend, omlat het
woord „levensrelatie" als zoodanig, no:h zelfs
„naar den zin in de pauselijke ercycliek
vooorkomt"! Dr. Comeliisen verklaart het
zelfs voor „on-ihomistisch". En hij geeft
dan een citaat, dat ons juister zal :unnen
inlichten: „Terwijl wij derhalve bepaen, dat
met een gewillig en dankbaar gemod moet
worden aangenomen hetgeen in wijsheid is
geleerd en hetgeen nuttig kan zijn onver
schillig door wien het is uitgevorsch of uit
gedacht, sporen Wij U. Eerbied vaardige
Broeders, met allen aandrang aan om de
gulden wijsheid van den heiligen Thomas
in eere te herstellen en zoo breed nogelijk
te verspreiden» tot schutse en sienad van
het Katholiek geloof, tot welzijn dergemeen
schap, tot verdere ontwikkeling vin alle
wetenschappen".
Uit den aard der zaak kan men iver het
begrip „levensrelatie" verschillen. Aaar de
band is toch wel eng, zoodra iets met strek
ken „tot schutse en sieraad" van he Katho
liek geloof. Zulk een betrekking ii intiem
met een intimiteit, waaraan niet rordt te
kort gedaan, als daarna met het oo; op het
feit. dat de moderne wereld er zoo gansch
anders uitziet, dan de wereld, die Thomas
kende, wordt verklaard, dat er ook vel eens
iets zijn kan, „dat minder strookt net de
wetenschappelijke uitkomsten van htere tij
den of ten slotte iets, wat op eene d andere
wijze niet aannemelijk is, dan ligt het op
geenerlei wijze in onze bedoeling, dat dit
ter navolging aan onzen tijd word voor
gesteld". Neen, natuurlijk niet, zoc wijs is
Leo XIII wel geweest Maar volgt daaruit
nu dat ik „zoo betreurenswaardig eiwetend
ben", als ik zeg, dat er tusschen loomsch
Katholicisme en Thomisme eene evensre
latie geproclameerd werd? Dr. Conelissen
mag weten, dat ik met dit oordee in zeer
goed gezelschap verkeer, dat nu ooi als „be
treurenwaardig onwetend" door hei wordt
aan de kaak gesteld. Er zijn ondermijn ge
tuigen zelfs geleerde., die zeer nastonden
aan Leo XIII zei ven. Deze sprak zn hooge
waardeering uit voor Dr. Stoeckl oor hem
te benoemen tot lid „de l'Académie ponti
ficale de S. Thomas". (Zie Doctr. philos. de
S. Th. Aquin. resumér d'après le Dr. Stoeckl,
Paris, 1890, Préface p. VI.) Hij was dus een
door den paus erkend deskundige op dit ge
bied. Welnu, laat ik diens woorden over
Thomas' relatie tot de Roomsche theologip
aan Dr. Comelissen voorleggen (p. 360 1.1.)
„Op het concilie van Trente was
het Summa Th. van Thomas ge
plaatst naast de Heilige Schrift en
de belangrijkste decreten werden ge
redigeerd door Dominicus Soto, een trou
we discipel van den heiligen Doctor. Men
zou de loftuitingen niet kunnen tellen door
de Pausen en de Concilies toegezwaaid aan
S. Thomas. Leo XIII herinnert in zijne en
cycliek bijzonderlijk aan deze woorden van
Sixtus V: De kennis en beoefening dezer zoo
heilzame wetenschap heeft aan de Kerk
steeds grooten steun geboden, hetzij voor het
gezonde begrip en de juiste verklaring der
Schriftenhetzij voor de .vederlegging
der ketterijen". En verder (p. 361): „De wijs
begeerte van S. Thomas is die der Kerk met
hetzelfde recht als zijne theologie. Ja, alle
loftuitingen !oor de Katholieke scholen, re-
Iigieuse orden, universiteiten bisschoppen
concilies cn pausen aan de theologie van
den Doctor angelicus toegezwaaid komen ook
toe aan zijne philosophie". En daarom
luidt het op p. 364: „indien wij in de hulde
der menschen gedurende zes eeuwen aan den
Engel der School bewezen, het ondub
belzinnige getuigenis vinden, wij hebben
de nauwe en onafscheidbare vereeniging
van zijne philosophie en theologie, algemeen
erkend als die der Kerk, nog iets meer dan
een menschelijk getuigenis". Ja. de taal der
kerk, hare dogmatische beslissingen, de clas-
sieke werken onzer groote theologen, zij
onverstaanbaar voor wie Thomas' philosi
phie niet kent (p 369). Welnu, is er nu ee
redelijk mensch, die mij „betreurenswaar
dige onwetendheid" kan ten laste leggen,
wanneer ik zulk een verhouding
vensrelatie" noem?
Maar Dr. Comelissen vin It het naar mijn
oordeel voortreflijk geschrift van Dr. Stoeckl
blijkbaar maar zoo zoo. Ik zal daarom nog
een stap verder gaan. Misschien blijkt het
dan, dat Dr. Comelissen, die met Calvijn
niet op voldoende diepte van kennis is ge
komen, ook met de leer van zijn eigen kerk
niet op peil is. Onder de theologen neemi
Thomas een geheel eenige plaats in. In de
canonisatie-bul van Johannes ..XII wordi
verklaard, dat Thomas zijne geschriften „non
abspue speciali Dei infusione" had vervaar
digd. Zij zijn dus volgens dien Paus door
een bijzondere ingeving Gods. Urbanus V
riep de universiteit van Toulouse op om de
leer van Thomas te volgen en met alle
kracht te verbreiden „tamquam veridicam
et catholicam", als de ware katholieke leer.
Pius V noemde haar den vertrouwbaarsten
regel der Christelijke leer. En als Dr. Come
lissen niet weet. waar hij deze verklaringen
moet vinden, zal ik hem gaarne van dienst
zijn. Doch waar het hier op aankomt, is,
dat wij hier hebben de autoratieve goedkeu
ring zijner leer in haar geheel beschouwd
afgedacht van ondergeschikte punten. De
leer van Thomas is dan ook van veel groo-
ter gewicht dan die van eenig ander theoloog.
Maar om Dr. Coi elissen een volle maai
geven herinner ik hem aan de woorden
van Pius X in zijn rondschrijven betreffen
de de leer der modernisten (S. D. nostri Pii.
Divina proidentia Papae X. Epist Encycl
Series I, Freib i 3r. S. 100), waar deze Paus
met grooten nadruk verklaart en verordent
(volumus probeque mandamus) „dat de
scholastieke wijsbegeerte tot grondslag der
kerkelijke studiën zal worden gemaakt"
Is dit een levensrelatie leggen of niet? En
als Pius X dan uitspreekt, dat hij voor alles
de philosophie van Thomas op het oog heeft,
zich in dezen aansluit bij Leo XIII en na
drukkelijk beveelt, dat daarop nauwkeurig
acht gegeven moet worden, de bisschoppen
vermaant de seminaria te controleeren, aan
de religieuse orden dezelfde bevelen geeft,
den leeraren opdraagt daaraan vast te hou
den, dat men voornamelijk in metaphysische
vraagstukken niet zonder groote schade
van den Aquiner kan afwijken, dat op deze
philosophische grondslagen met groote zorg
vuldigheid het gebouw der theologie moet
worden opgericht, dan mag ik toch zeker
vragen: bij wie is hier sprake van „betreu
renswaardige onwetendheid"? Bij mij, den
andersdenkende, die van „levensrelatie"
spreek, of bij Dr. Comelissen, die met dezp
groote woorden, die nu niet bepaald van
Christelijke bescheidenheid getuigen, poogt
den schijn te wekken, als ware hier slechts
van los verband te spreken?
Hij zal nu wel verstaan, dat ik mijn cri
tiek op dit principieele contact tusschen
wijsbegeerte en theologie handhaaf. Hij zal
in hetgeen ik dienaangaande geschreven heb
in mijn werk De Scheppi-g, prolego
mena dl. I, de gronden kunnen vinden, .vaar
op dit afkeurend oordeel rust. Ik wil er
echter nog wel aan toevoegen, dat ik mij
met onderscheidene critische opmerkingen
in de bul Pascendi gegeven, uitnemend
vereenigen kan. Maar ik blijf het onjuist
achten, dat Pius X zich de vraag niet heeft
gesteld, of ook in Thomas' wijsbegeerte geen
elementen liggen, waaruit dezelfde gevaren
dreigen, die hij in tie modernisten zoo
streng heeft veroordeeld.
HET GEVAL-KORS
EEN VLAAMSCH PROTEST
Door de „Vlaamsche Hoogeschool Vereeni
ging voor Volken-bond en Wereldvrede", aan
gesloten bij de Belgische vereeniging voor
den Volken-bond, werd de aandacht der Bel
gische Vereeniging voor den Volkenbond ge
vestigd op de incidenten welke onlangs te
Leuven plaats hadden.
Het bestuurscomité van laatstgenoemde
DE „JACOB VAN HEEMSKERCK"
TE AMSTERDAM AANGEKOMEN
Het oorlogsschip „Jacob van Heemskerck"
is gistermorgen om kwart voor 9 van IJmui
den naar Amsterdam opgevaren, waar het
om ongeveer 11 uur arriveerde aan den stei
ger van de Holl. Amerikalijn.
UIT DE ANTI-REV. PARTIJ
DE OOSTERBEEKSCHE MOTIE
Uit Oosterbeek zendt men ons een uitvoe
rige toelichting op de onlangs door ons ge
plaatste motie der anti-rev. kiesvereeniging,
waarin beperking der pers- en spreek vrij
heid van revolutionairen wordt gevraagd.
Uit deze toelichting blijkt, dat velen be
zwaar hadden tegen de redactie van de
motie, omdat ruime toepassing wel eens kon
leiden tot ernstige beknotting van de vrije
meeningsuiting, welke gewaarborgd moet
blijven.
Tevergeefs werd gepoogd zoodanige redac
tioneele wijzigingen aan te brengen, dat al
len zich met de motie konden vereenigen.
Meermalen kwam zij in een vergadering der
kiesvereeniging ter sprake, totdat zij einde
lijk ongewijzigd werd aangenomen met 15
tegen 9 stemmen. Echter werden vóór de pu
blicatie verschillende wijzigingen aangebracht.
OPLICHTING DOOR EEN EX-ACROBAAT
de Hat
arige Mr. E. P. M. U
at. wegens oplichting -
raf. Uitspraak 1
t obllga
vocaat maatschap
jaar gevangènis-
VRIJGESPROKEN
De rechtbank te Assen deed uitspraak In de
Lak van X. Brok. lid van Ged. Staten van
rente, die terecht stond als verdacht van be-
leediging In geschrifte van Mr. Mr. S. Kalma te
Assen. De rechtbank heeft het O. M. ontvanke
lijkheid verzekerd en de door den verdediger
ankelljkheidsverklaring
9.30—9.50 Huiz
9.50—12.15 Hul
uit de Geref
Rotterdam—
K. Schilder
Delfsha ven.
17 00—17.50 H u
N.C.K.V.: Orgelbespelinj
trediklng.^7 z,n|eiv
C13 "zegenoJd?.'*'?1
en N.CR.V.: Orgel
'.K.V.: Kerkdienst
rk. te i»osduinen.
nema. Ned. Herv.
de heer Henk G. v.
Orgelspel. 2 Zing.
-39 6 Gebed. 7 Zingen: pj
if lezing: Matth. 11
Zingen:
sch. 4 Be-
Matth. 11.25
l 40 8. 8 Tekst
lerste gedeelte
«ng 54 1 en 5
Tot 19.45 H
-de gedec m
13 Zingen: Psalm 116 1 en 4. 14
de. 15 Orgelspel.
N.C.R.V. Gewijde muziek.
MAAXDAG, 25
21.00 Hilversu
20.01 Hilversu
21.15 Huizen N.
Vereeniging
V.A.R.A.: Val
V.A.R.A.: Septet
Cello-recital
n V.A.R.A.: Orkest
- - - - Zangkoc
I.R.V.: Haarlet
20 Lo
21.55 K a 1 u
22.00 Dave
:2.15 H I lv
00 H I v e
10.30 H u I z i
Uchelei
16.00 H u i z i
i R.: Orkest
I borg: Muziek
ry: Strijkorkest
J N.C.R.V.: Ziekeni
i N.C.R.V.: Zleket
14.00 Huizen N.C.R.V.: Uitzending vc
len: „Voordrachten".
Hulzen N.C.R.V.: Verteluurtje
11.00 H u 1 z e n N.C.R.V.: Chr. lectuur
14.15 Hilversum V.A.RA.A.; Josef Coherf
leest uit eigen werk
Huizen N.C.R.V.: Tuinaanleg
9 30 H u I z
:3 00 H I I v
22.00 Hulz
1 N.C.R.V.: Politieberichte!
t N.C.R.V.: Politieberichte!
sum V.A-R-A.: Persbertcl
1 N.C.R.V.; Persberichten
t ingewilligd, doch i
deze vrij.
HAAGSCHE POLITIERECHTER
HET DRUIVENSPOOR.
nkas was opengebrc
;ld en er bleken tr
i veldwachter kwar
pas. stelde
ontdekking, dat de dief, naar het voorbeeld
Klein Duimpje" op zjjn weg telkens een
had laten vallen. HtJ volgde dit spoor en
i terecht bij de woningen van Jan van
alwaar eenige doppen voor de deur
e lag te bed. doch z(jn schoenen droegen
n van een bezoek aan den tuin. Boven-
vond de veldwachter druiven In den zak
len Jongeman. Als medeplichtige werd de
ir C. D., uit Delft gearresteerd.
Voor den politierechter legde v. d. 8. een ge
deeltelijke bekentenis af. D. ontkende en zelde
bij de politie bekend te hebben, om ztfn vriend
te redden Op hem waren evenwel sleutels be
vonden en de Inlichtingen van getuige waren
verre van gunstig.
Het O.M. schetste belde verdachten als onbe
trouwbaar diefachtig en brutaal. D. Is reeds
wegens diefstal veroordeeld. Elsch tegen v d S
drie maanden en tegen D. vier maanden ge-
irdeelde belde
Verdacht van m
deze druiven stoi
dersknecht J. H.
den vorlgen verr
gevangenisstraf. Vonnis dien
Fr. P. V.. uiC
MISHANDELING.
De nlet-ver8Chenen
Lelden heeft In (K-tobt
de Maerebrug mishandeld, omdat deze naar zijn
meening verkeerd reed Met 't oog op vroegere
O.M. f30. subs.
ONDERWIJS IN 1931
V. (S 1 o t.)
DE SOM EN HAAR PROEF
Heeft indertijd wijlen Prof. Opzoomer
uitbreiding en perfectie van ons volksonder
wijs krachtig aangeprezen om de gevange
nissen te kunnen sluiten, tegenwoordig wer
ken er drijfveeren die de school tot een
„manusje van alles" willen maken, alsof ze
daardoor een panacee voor alle mogelijke
sociale kwalen zou zijn.
Schier alles draait om de school en tel
kens tracht men weer wat nieuws binnen
haar muren te brengen. Soms met recht,
meermalen ten onrechte.
Een kwaad onder de zon is zeker de tijd
geest, die een deel van het gezinsterrein door
He school wil doen annexeeren. In het orgaan
der Vereen, van Chr. Onderwijzers poneerde
S. Stemerding de niet moeilijk te be
wijzen stelling: „Tegenwoordig vult de school
njet alleen de taak van het gezin aan, maar
neemt die, helaas, voor een groot deel
over".
Verllauwing der grenzen?
Zeker is de school een zaak van groote
beteekenis, maar de waarde van liet gezin
gaat daar verre boven uit. En het gevaar,
dat dit gezin van de zijde der school be
dreigt, mag niet worden onderschat. Hel
treedt op in den vorm van school voeding,
schoolkleeding schoolbaden en schoolartsen
Zelfs schijnt er een onderwijzerscorps te
zijn, dat zich verbeeldt meer dan de ouders
recht op de kinderen te hebben. Als dan die
onderwijzers op den duur in meerderheid
voor socialisme en revolutionaire idee ge
wonnen zijn, vallen hun gestes vrij duidelijk
te vatten.
Het Hoofdbestuur van den Bond van Ned
(Openbare) Onderwijzers vroeg den Minis
ter een aanzienlijk hooger uitkeering per
leerling voor schoolkleeding. Dan zou een
beter kwaliteit winterjas kunnen worden
verstrekt, die, aldus het adres, later door een
opvolgend kind uit het gezin gedragen zou
kunnen worden: „een gebruik onder voort
durende controle als het ware van het per
soneel der school". De mooie schijn verhin
dert niet, dat we hier een bemoeiziek onder
wjizerspersoneel „vader-en-moeder-spelen"
zien.
Dp vereeni"'ng „Volksonderwijs" (voor dp
Op. School) nam op haar algemeene verge
deriag eea voorstel-Arnhem aan, om „te ijve
ren voor versterking van schoolvoeding en
-kleeding óók in de vacanties". Komt er vol
gend jaar een besluit tot actie voor goede
slaapgelegenheid, voor beter- vaders en moe
ders, voorja, dat mocht wel, voor onder
wijzers die hun „naastbijliggende plicht"
(Mult a tul i) kennen én geestdriftig dien
vervullen?
In Leiden erd reeds een proef genomen
met schoolzwemmen door leerlingen van de
centrale school voor het 7de leerjaar, om dat
eventueel als leervak op alle Lagere Scholen
in te voeren.
Als het dien weg opgaat, valt het niet te
verwonderen, dat zulk streven reactie wekL
Een adres van den Raad van Arnemuiden
aan den Minister van Onderwijs om ook na
1 Januari 1936 het onderwijs in de lichame
lijke oefening facultatief te stellen, verwierf
in een paar maanden tijds niet minder dan
216 adhaesie-betuigingen v i Gemeentebe
sturen.
Het instituut van den schoolarts vond
steeds meer ingang. Recente cijfers staan ons
niet ten dienste. Alleen weten we dat 1 Jan.
1930 büna 48 der leerlingen van het ge
woon Lager Onderwijs onder toezicht van
een schoolarts stond. Op 'e Op. Scholen was
het ruim 65 op de Chr. Scholen ruim
30 op de Roomsch-Katholie e Scholen
ruim 39 en op de overige Bijz. Scholen
ruim 60 De school rtsendienst is sinds
dien nog uitgebreid en in het vorige jaar
kwamen er o.a. de districten Groenlo-Aalten,
Merwekring, Sassenheim en Sliedrecht bij.
Dat het echter moeilijk is hier de grenzen
tusschen school en huis recht te kennen en
te eerbiedigen, moge blijken uit het eerste
verslag van het schoolartsendistrict Lek en
IJssel, dat vorig jaar versche. Volgens de
gerapporteerde controle bleek het grootste
deel van de rechten der leerlingen reeds vóór
de schooljaren te vallen, waarom geadvi
seerd werd, behalve aan geneeskundig school
toezicht, ook aan de oprichting van kleuter-
consultatiebureaux aandacht te schenken.
„Geref. Schoolverband" bleek het disputa-
bele van het instituut wel in te zien, wij! het
naarstig trachtte te komen tot scherpe
grensbepaling.
In een vorig jaar vanwege G. S. geor
ganiseerde vergadering is door Prof. Dr. J.
\V a t e r i n k betoogd, dat er „in de school
gevaren voor de gezondheid dreigen en dat.
voorzoover het gevaren zijn die uit 't school
leven zelf voortkomen, het schoolbestuur in
dezen een roeping heeft, die het door hel
aanstellen van een schoolhygiënist vervullen
ikan". Tot een bepaalde beslissing kwam men
nog niet. De zaak zal onder de aandacht van
Gemeenteraden. Prov. Staten en Staten
Generaal gebracht worden. En de Chr. Ver
eeniging van Natuur- en Geneesundigen
heeft, na een saamspreking met de drie
groote Chr. Schoolvereenigingen, ils haar
meening o.m. uitgesproken, dat vcgens een
vast te stellen schoolarts-instructieilleen ge
neeskundig toezicht mogelijk zij. loch elke
geneeskundige behandeling daarbiten valle.
Echter nam het Bestuur eener Gr. School
te Nijmegen, dat aarzelend tot he gemeen
telijk tandheelkundig schooltoezicl was toe
getreden, vorig jaar het besluit ich weer
terug te trekken. Reden: de practic en
al het groeiend principieel verzet er ouders,
die „deze niet gebiedend noodzakiijke over
heidsbemoeiing op het terrein va de rech
ten en de plichten der ouders" veoordeelen
Het beginsel van „souvercinite in eigen
kring" vindt niet overal even gmakkelijk
zijn toepassing.
Dat men op de scholen ook vn het ken
nen en kunnen de grenzen steds meer
tracht uit te zetten en men haar.-oor „alles
en nog wat" exploiteeren wil, isvorig jaar
opnieuw gebleken. Alweer weden soms
aannemelijke motieven aangevoed. Doch er
was weinig besef, dat de schoo en haar
leerlingen toch niet Alles kunnenverwerken.
tenzij er de bodem uitgeperst wodt en ieder
dan zijn hart aan Danai'denwek ophalen
wil.
De school een wrenhuis?
Zoo is er weer geijverd voorPriesch on
derwijs (natuurlijk naast het Neerlandsch).
In Nijmegen gaf men op de Lagre Scholen
na schooltijd al onderwijs in Eperanto. In
de groote steden kwam het scbolonderwijs
in de verkeersregelen haar intrde doen: te
Amsterdam bezocht zelfs de vrkeerspolitie
de klassen om het theoretisch schriftelijk
werk te corrigeeren Natuurlijknoet er ook
voor de vredesbeweging propaanda in de
school gemaakt worden, waaroi alvast een
door en uit de vereeniging „Vikenbond en
Vrede" gevormde commissie ae geschiede
nis- en leesboekjes, handleidinpn en platen
bij het geschiedonderwijs ter beoordeeling
aangevraagd heeft Als 't dan laar niet den
kant opgaat, dien, volgens odedeelingen
in „de School met den Bijbel' een „vriend
van weerloosheid" op wil: Tn tegenstan
der, dien hij als „oude huichaar" bpgroet-
te, verweet hij „walgelijk chuvinisme" en
„beschimmelde heldenvereerig en ideeën
van eer en vaderlandsliefde" waardoor de
zielen der jongeren vergiftij worden en
waarom hij hem toewenscht zoo spoedig
mogelijk deze wereld te verlten"! De Ned
Bond van Piano- en Orgelkndelaren en
Fabrikanten, van oordeel di er aan hel
schoolprogramma allicht iets ontbrak
vroog bij den Minister van hderwijs audi
en tie aan om oflicieele invtring van mu
ziekonderwijs op school te bepleiten. Voe
gen we hieraan nog toe, dat meermalen
listiglijk beproefd werd de onderwijzers op
school reclame te laten maken voor limo
nades, margarine e.d., dan hebben w
genoeg opgesomd, om te doen uitkomen
hoezeer school en scholier de liefde van ons
volk hebben, die van Friezen en Esperan
tisten, hygiënisten en pacifisten, Herman
dad-dienaren en industrieelen niet te na
gesproken.
Voor het leven.
Dat er weer meer aandacht geschonken
werd aan de schipperskinderen, achten
zeer sympathiek en noodzakelijk: van de
11.557, die den leerplichtigen leeftijd had
den, bezochten slechts 1964 op 17 pCt. ge
regeld de school. Dat het Onderwijsfonds
voor de binnenvaart voorts ernstig hun
verdere opleiding zich aantrok, bleek uit
den bouw van een nieuw instructie-vaartuig,
13 Juni te Groningen door Prinses Juliana
te water gelaten.
Aan zieke kinderen werd speciaal
Utrecht gedacht, waar een vereeniging werd
opgericht om ingeval van langdurige onge
steldheid of invaliditeit het noodige elemen
taire onderwijs aan huis te geven. En te
Den Haag werd ijverig voortgegaan met
winteravondondervvijs in lezen, schrijven en
rekenen aan volwassenen, die in hun Jeugd
weinig of niets hadden geleerd: vorig jaar
bij het gouden jubileum mocht gememo
reerd het onderwijs aan 2653 mannen en
1512 vrouwen, totaal 4165 personen, van
leeftijden tusschen 18 en 65 jaar.
Tegen het einde des jaars werd te Den
Haag, met medewerking van autoriteiten
en tal van organisaties, door ruim 600 be
langstellenden een driedaagsch Nat Con
gres voor Vakopleidingsvraagstukken ge
houden. De Vereen, tot bevordering van het
onderwijs in Handenarbeid in Nederland en
het Rijksinstituut voor Teekenleeraren te
Amsterdam vierden hun 50-jarig feest en de
Zeevaartschool te Delfzijl haar 75-jarig be
staan.
Zoo is en werd schier alles beproefd, om
is jonge volk te scholen voor zijn later
leven. Ook >-et schooltoezicht werd met
grooter zorg geregeld, o.m. blijkens de ver
vanging van den afgetreden eminenten D r
J. Vinkesteyn door D rs. J. van
i d e I als inspecteur der Lycea en D r. E.
H. R e n k e m a als inspecteur der Gymnasia.
Om al de aangeboden leerstof zich eigen
te maken of om de aan het einde van de
baan in uitzicht gestelde diploma's te ver
werven, is er door scholieren en studenten
eer ijverig geblokt en gezwoegd, wanrna
de andere helft van onze intellectueele we-
reld precies gepolst heeft hoe diep de ver-
I kregen kennis wel zat en gemeten hoe
I breed haar stroom wel was.
De proef op de som.
Dat alles is weer heel serieus geschied
Wel hebben we nog niet als in Saksen het
diploma voor varkenshoeder ingesteld, maar
we bezitten toch gediplomeerde pleegzusters
en -broeders, muziekonderwijzers en kan
toorbedienden, stuurlui en drogisten, ekster
oogensnijders en costuumnaaisters, hoef
smeden en kooksters. En omdat we nu een
maal niet zonder die diploma's voortkunnen,
is er weer geweldig gewerkt:
Wie is het die de zwarte nachten
in lichten dag verkeeren doet?
Wie heeft geen andere gedachten,
dan dat hij harder werken moet?
Dat is de stumper en de stakker,
die wakend slaapt en slapend wakker,
zich vol met kennis stoppen laat:
de candidaatt
Dat is de waker en de weter
die alles kent, maar 't moet nóg beter,
omdat hij anders zakken gaat:
de candidaat!
Daarop is het „testen" gevolgd, waarover
cntisch Holland zoo'n oordeel van spottende
geestdrift had:
Wie nog nimmer werd getest,
da's geen man, die mee raag praten.
En zoon stumper loopt ten lest
vast bij ieder in de gaten.
Voor de post en voor het spoor
is de test niet meer te missen.
Voor de school en voor kantoor
moet het resultaat beslissen;
voor een baantje als koetsier,
voor tamboer-majoor jij 't leger,
voor professor bottelier,
voor pedel en schoorsteenveger:
in de far East en 't wilde Westen,
Me gane testenl
Terwijl ook de examens alweer in geen
goede reuk bij ieder staan. Het „Alg. Week
blad voor Christendom en Cultuur" sprak
zelfs van ..intellectueele malligheden, die
elk jaar in Nederland te voorschijn komen"
En een onderwijsblad gaf brutaal aan. waar
om vele onderwijzers voor hoofd- en bijakten
studeeren:
Uw loonen zijn laag. uw nooden zijn groot!
Dus grijpt gij de kans. die de „slimheid"
u bood
Verlossing uit bittere plagen.
Wil je 'n hond laten loopen. houd een
worst voor z'a snuit,
En het beest trekt zich lam voor die
lokkende buit,
Maar meesters gaan aktenjagen.
Studeerl maar vecht voort, tot gij
eindelijk rijt
van den „vloek" uwer kennis genezen.
Heeft deze dichter-onderwijzer stellig nie<
jm de „kennis" gestudeerd, een ander onder
wijsblad kwam bij dames examinandi zelfs
met het volgende rijm-advies aan boord:
Meisjes met verlovingsring.
Vrijersvreugde, lieveling.......
Wou je nu examen doen?
Zie die maagre punten aan
Zeg of 't zoo niet is gegaan:
't Is je hier ontvouwen.
Dat jij. kleine pimpampoen,
Beter dan examen doen
Dapper kon gaan trouwen!
Wanneer ze In ons land maar „gang
baar" waren, vreezen we dat v Ie diploma's
door tal van studeerenden van thans aan
geschaft zouden worden aan een beneden
onze zuidergrenzen gevestigde universiteit,
die niet lang geleden als „fabriek van doc
torsbullen" is aangewezen.
Niet alleen zitten de studiosi voor een vaak
„hopeloos" werk, maar ook tal van pneda-
gogen de wetenschappelijke wereld en de
maatschappij hebben slechts matig respect
voor de reëele waarde van examen Coma's.
Zoo is van een slagvaardig examen-candidaat
wel het volgend getuigschrift gegeven:
Al zijn wijsheid lucht hij zóó maar,
Zelden zegt hij iets verkeerd.
Maar wat logisch denken, ho maai'!
Want dat heeft hij afgeleerd.
Over examens en diploma's is vorig jaar
weer veel geschreven, meestal ;n klaagtoon.
Maar er buiten kunnen we niet
DJ' Y-H- -logge betoogde ir. „De Vrouw
en haar Huis dat vooral op de inrichtingen
voor M. O. en V. H. O. heel wnt leerlingen
zijn „die niet op zoo'n inrichting thuis be-
hooren en die „niet mogen opgeofferd wor
den aan de eerzucht der ouders of aan
welke andere verkeerde zuchten". Om bij
onderwijs on examina hetere toestanden en
verhoudingen te verkrijgen heeft hij in het
najaar nog gepleit voor vereenvoudiging van
net onderwijs en meer samenwerking tus-
schen ouders en onderwijzers (leeraren).
Het „klaaglied" van Prof. Dr. H. Vis.
r h e r over het onderwijs: „te breed en te
ondiep wille, we tot besluit van ons over-
spreuka-anVUllen m6t d® oud Holla"^sch«
veeJI',Ct hel Vele 16 SOed' maar het goede
