RADIO-NUMMER
R
Instituut STEEHOUWER
te Rotterdam
Graaf Florisstraat 74 a/b, Telef. 34520
i,-£|-5|| )l&3:!3[|fl*8S|
1
!MI|S|| J |ll
s'SA
i i ii i ii i i i i i i M i i t i
2 I i I I I i i I I jtS'I
RADIO-NUMMER
WOENSDAG 21 OCTOBER 1931
werkelijk een beperking van het aantal bezoekers
no<uiig zijn.
De tentoonstellingsgebouwen zijn niet in de city
gelegen, maar eenige kilometers ten westen van het
centrum, in Kensington. Daardoor is 't noodzakelijk
om wanneer men de city tot zijn tijdelijk verblijf
hoeft gekozen een rit van circa drie kwartier per
underground te maken. Ook wanneer men per taxi
gaat mag wel een half uur daarvoor worden uit
getrokken.
Gelukkig begint de tentoonstelling pas om 11 uur
's morgens, zoodat ik 's morgens niet al te vroeg
mijn bed behoefde te verlaten.
Deze maal was de tentoonstellingsruimte nog met
Circa 30 pet. uitgebreid vergeleken met het vorige
jaar. Niettemin waren alle stands verhuurd zoodat
deze tentoonstelling veel grooter was dan een der
vorige. De twee honderd vijftig stands vertegen
woordigden in hoofdzaak Engelsch fabrikaat en
bijna iedere stand viel op door de keurige verzor
ging. Voor tentoonstellingen schijnt inen toch veel
geld uit te trekken: alleen voor de huur van een
Stand in de hoofdzaal wordt ongeveer f4200 betaald!
Voorts is het ten eenen male ondoenlijk in één
dag de geheele tentoonstelling te bezichtigen. Een
beeld van mijn vermoeidheid des avonds kunt U
zich vormen, wanneer ik U vertel, dat. wanneer
men de stands achterelkaar geplaatst denkt, zij een
lengte van circa 8 k.m. zouden beslaan.
Het aantal nieuwe dingen was echter niet even
redig met bet aantal stands.
In hoofdzaak bleek men zich hier. zooals overal
elders op verbetering en vervolmaking van bet be
staande te hebben toegelegd. Bovendien blijken de
Engelsche fabrieken zich vooral op keurige afwer
king van hun waren toe te leggen.
liet meest gebruikte type toeslel is ook daar een
'drielumps apparaat met h. f. schcrmroosterlamp,
detector en penthode eindlamp.
Meer dan in Holland zag ik echter ook toestellcr^
volgens het Super-hetcrodvne principe, welke op een
haarscherpe selectiviteit bogen.
Een concurrent voor deze selectieve, doch dure
apparaten zie ik in de eenvoudige toestellen met
z.g. „band-pass-filter". Ook hiermede is een zeer
groote selectiviteit te bereiken, terwijl do prijs niet
veel duurder behoeft te zijn dan die van een drie-
lam ps ontvanger.
Het princine van een dergelijke filter is. dat twee
afgestemde kringen capaciticf en inductief worden
gekoppeld, hierdoor ontstaat oen hooge selectiviteit
condor afknijpen van de zijbanden.
l)e beide afgestemde kringen worden in den regel
als nntenne-roosterkring voor de eerste h. t-lamp
gebruikt en met een dubbele condensator bediend.
Eenige firma's vertoonden modellen van de steno-
di-radiostat een toestel met middel frequent-verster
king en hooge selectiviteit, waarbij het ontstane
tekort aan hooge tonen door een toon-corrector
wordt goedgemaakt. I)ezc apparaten komen echter
in de prijsklasse van 75! Veel kleine apparaten
zag ik ook. waarbij altijd van ufstem-condensatorcn
met vast 'tni werd gebruik gemaakt.
Eén apparaatje was iets absoluut nieuws; de
„sni prseder" van Brown, ontworpen ten gerieve van
hen, d'e in 't geheel niet op een eloctrisch net zijn
aangesloten.
Met behulp van een 2 of 4 volts accu brengt het
110 volt gelijkstroom voort zonder omvormer.!
Een triller resonantie-transformator en metaal-
gclijkrichter vormen het geheim. Zeer zeker een
vernuftig apparaat, dat speciaal in Engeland, waai
de electrificatic nog niet zoo ver is doorgevoerd als
bij ons. veel aftrek zal vinden.
Van de luidsprekers voerden de electrodynamische
de boventoon. Veel worden thans voor dit luidspre-
kerlype tie permanente magneten toegejaist; zoodat
bekrachtiging overbodig is.
Grumofoon-motorcn, pick-ups (waarbij in Enge-
Innd tegenwoordig blijkbaar een standaard wordt
geleverd) en, wat zeer opvallend is, buitenge
woon veel onderdeden voor den zelfbouw
werden door de vele firma's op overzichtelijke wijze
tentoongesteld.
Prettig voor de bezoekers was ook, dat de stand
houders alleen mochten demonstreoren met de
muziek energie door een centrale versterker ge
leverd.
Wanneer ik in een paar woorden hot gedemon
streerde samenvat kan dit niet anders dan als
volgt: een keurig ingerichte zeer goed georgani
seerde tentoonstelling, waar niet veel nieuws viel
te bespeuren, maar waar voor den zelfbouwer onder-
deeb'ii te kust en te keur stonden uitgestald; nlles
prachtig afgewerkt en overvloedig door middel van
talrijke geschriften toegelicht, welke met kwistige
hand werden uitgereikt. Een goede tentoonstelling!
(onder directie
adio-amateurisme
en knoeibouw
door
J. L. VAN ZUI LEN
Hoe wei het lang niet meevalt voor den leek, een
©enigszins helder begrip te krijgen van liet wezen
der draudlooze telegrafie en telefonie, hebben we het
oigenaardig verschijnsel beleefd, dat het amateurisme
zich op weinig terreinen zoo snel en zoo sterk heeft
ontwikkeld als op dat van de radio.
Wij kennen amateurisme op velerlei gebied. En
bet is zeker geen kwaad ding, wanneer de man na
zijn gewone, veelal nogal eentonige dngclijksch
wrik, zich bezig houdt met de een of andere lief
hebberij. Helaas hebben velen onzer door allerlei oin-
etandighed<en niet dat beroep kunnen kiezen, dut
hen geheel zou bevredigen. Er zijn metselaars, die
liover timmerman, en timmerlieden, die liever dominé
zouden zijn geworden. Dmstandigheilen als: omge
ving, finanrieele bezwaren en dergelijke leiden daar
nu eenmaal toe.
Spi-eiaal voor dezulken is een liefhebberij In do
vrije avonduren een vervulling Ilot zijn zeker niet
de slechtste mcnschon, die „altijd bezig zijn". Een
man, die knutselt, maakt op ons allen een sympa
thieker indruk dan wie langs do straat slentert, of
meent, dat hij zich door 1 ui lie' 'I het best kan prepa-
reeron voor de vermoeienissen vun den volgenden
dag.
Ik zeg dit zoo uitvoerig.omdat ik niet gaarne den
ndruk zou vestigen, als
iou mij dit geslacht van
radio-amateurs niet zeer
sympathiek zijn. Juist om
dat de radio nog zoo een
voudig niet is, is het ver
heugend, te zien, dat zoo-
vclen zich de noodige in
spanning willen getroos
ten, om ten slotte met eeni
ge zelfvoldoening een goed
reproducecrend toestel aan
vrienden ci kennissen te
.unnen laten hooren.
Het zou trouwens dwaas
heid zijn, te willen optor
nen tegen een zoo alge-
meenc liefhebberij. De ver
lenigingen en bladen voor
radio-amateurs bewijzen.
;lat zich hier een verschijn
sel voordoet, dat eenvou
dig zonder meer dient te
worden aanvaard, óók
door den handelaar In toe
stellen, die misschien lie
ver had, dat men hem van
zijn voorraad afhielp.
Maar er is, naast dit zeer
geoorloofde en verdedig
bare amateurisme, lang
zamerhand een uitwas
ontstaan, die minder sym
pathiek aandoet, en dat
den laatsten tijd door den
handel is aangeduid als
„knoeibouw". Het woord
is misschien minder geluk
kig gekozen, maar het ont
stond naar analogie van
„knoeihandel", en spreekt
evenmin als dit laatste een
oordeel uit over de kwali
teit van het betrokken ar
tikel. Een knocihandolaar
is iemand, die knoeit met
de p r ij z e n, ook van pri-
na artikelen.
Ook wat dien knoei-
handel betreft, is het in
de radio-wereld een zeer
bijzondere toestand. Ik
was eenigen tijd geleden
in de gelegenheid, de re
sultaten te zien en te boetu
deeren van een desbetref
fende enquête, en ieder,
die in de kwestie thuis is.
weet, dat tegenwoordig
bijna geen radio-lamp
meer in den winkel wordt
verkocht tegen den door
den fabrikant vastgesteb
den prijs. Men dreigt een
voudig naar een concur
rent te gaan, wanneer men
geen twintig, soms zelfs
vijf en twintig procent
korting krijgt!
Het is, zei ik zoocven,
een zeer bijzondere toe
stand. Stel U voor, dat ge
in eon winkel een paar
schoenen koopt; hebt eo
er ooit over gedacht, driar-
voor een lageren prijs te
bieden dan ervoor ge
vraagd werd? Een toe
stand als in den radiohun
del bestaat, geloof ik,
in geen enkele andere
branche.
Naast dien z.g. knoei
handel nu bestaat in zeer
uitgebreidc mate do knoei
bouw. Men verstaat daar
onder het werk van ama
teurs, dio tegen betaling
voor derden radiotoestellen
bouwen en daarvan een
nevenberoep maken. Men
luid te Botterdam eenigen
tijd geleden ik hoop,
dat de man van de dwa
lingen zijns weegs is to-
ruggekccrd een politic
agent, die den hijuuam had van „do radio-man".
Onder agenten, tramconducteurs, gcmeente-wcrklie
den, kantoorpersoneel en vele andere dergelijke be
roepen, die een behoorlijk bestaan opleveren, schui
len vele van d'it soort concurrenten van den toestel
bouwer, die daarvan moet leven.
Ik weet wel, dat ik deze allen niet mag beschou
wen uls mensclien, die met opzet op unfaire wijse
hun naaste het brood uit den mond nemen. De ni'ces-
ten doen het zonder erbij na te denken, uit pure lief
hebberij en uit een op zichzelf prijzenswaardig ver
langen er nog wat bij te verdienen. Maar juist ómdat
de moesten er niet bij nadenken, grijp ik vandaag
zoo graag de gelegenheid aan, om eens uiteen te
zetten, welke groote bezwaren hiertegen zijn én voor
het publiek èn voor den rudiohandel.
Eerst voor het publiek, want dat zal de moesten
mijner lezers vermoedelijk liet meest interessccren.
Hoewel ik erken, dat er zeer knappe amateurs zijn,
staat bel vast, dat er onder de „knoeibouwers" ook
yerkelijke knoeiers zijn, die maar wut raak prut
sen, en al tevreden zijn ,als er maar wat "Huid uit
liet to stel komt. Ik hoh een kistje met rommel gc-
t als radio-toestel was afgeleverd en er uit
zag om te huilen. Een goede, gevestigde zaak zul er
niet aan denken, zoo iets af te leveren, cmdat dat.
zoodra het bekend werd, hel einde zou beteekcncn.
Hel is alweer een opmerkelijk psychologisch ver
schijnsel, dat men .dikwijls eerst allorwcge infor
meert naar de deugdelijkheid van een radio-tocstel-
bouwer, maar van den eersten den besten „amateur"
zonder verder onderzoek een toestel durft betrekken.
Muur laten wij nu een oogenblik veronderstellen,
dat ge een toestel door een liefhebber hebt laten
maken, dat aan redelijke elschcn voldoet. Nu man-
INSTITUUT VOOR RADIO-TELEGRAFIE EN RADIOTECHNIEK
Gevestigd 1918.
L. F. STEEHOUWER, leeraar a. d. Zeevaartschool).
Mondelinge Opleiding in DAG- en AVOND-CURSUSSEN voor:
I. RADIOTELEGRAFIST ter Koopvaardij (Rijkscertificaat),
la. ONTWIKKELINGSEXAMEN N.TJfl. Radio-Holland.
II. RADIOTECHNICUS en III. RADIOMONTEUR (diploma's N. B. R.).
IV. RADIOAMATEUR (Rijksbevoegdheid).
Afd. SCHRIFTELIJK ONDERWIJS.
Voor het verrichten van metingen en liet doen van proeven, ontvangen
de cursisten voor RADIO-TECHNICUS in EIGENDOM de onderstaande
meet-instrumenten:
2. Een LAMPVOLTMETER voor het meten van Hoog- en Laagfrcquente
wisselspanningen.
3. Een nauwkeurig geijkte VARIABELE CONDENSATOR m. fijnregeling.
4. Een z.g. OUTPUTMETER, waarmede do L. F. energie, die een eind-
lamp afgeeft, gemeten kan worden.
5. Een LAMPKEURAPPARAAT, waarmede de steilheid van oen lamp
direct kan worden afgelezen.
6. Een UNIVERSAAL MEETINSTRUMENT (Mavometcr), o.a. to gebrui
ken in combinatie met 1, 2 cn 4.
7. Wcrktcckeningen voor een H.F. en een L.F. generator, golimeter, enz.
Do handelswaarde dezer instrumenten bedraagt 125 gld.; de cursisten
betalen voor dc complete serie slechts 45 gld., in maandelijkscho toe
slagen van 2.50 op het lesgeld.
Voor het bouwen van toestellen en het verkrijgen van practische vaar
digheid in het montecren ontvangen de cursisten voor RADIO-MONTEUR
de onderstaande combinaties in eigendom, naar keuze:
3. De onderdcelcn voor het bouwen van PLAATSTROOM-APPARAAT,
dubbelzijdige gclijkrichting met ingebouwde negatieve roosterspanning
en plaatspanningsaftakking.
4. De onderdcelcn cn materialen voor het samenstellen van een com
pleet VOEDINGSAPPARAAT, voorzien van REGELWEERSTAND en
VOLTMETER.
5. Nog verschillende andere combinaties.
Dc handelswaarde van elk dezer combinaties bedraagt CO gld.; de
cursisten betalen hiervoor slechts 30 gld., in maandeIijksche toeslagen
van 2.50 gld. op hot lesgeld.
ALLE GEGEVENS, PROEFLESSEN, ATTESTENBOEKJE, LIJST DER
GESLAAGDE CANDIDATEN ENZ. gratis op aanvraag verkrijgbaar.
Uitslag jongste cxamcni (Augustus 1931). Totaal geslaagd 62 candidaten,
waarvan 43 van onze schooL Hiervan werden 31 schriftelijk opgeleid.
Namen en adressen op uanvraag.
10 Leeraren - 900 Geslaagden
d=650 Cursisten
keert er iets aan dat apparaat, hetgeen ook bij het
bosto fabrikaat mogelijk, ja zelfs to ceniger tijd te
verwachten is. Ge wendt U tot den maker, den leve
rancier. Denkt ge, dat die den tijd, do gelegenheid,
of dikwijls zelfs ook maar den lust heeft, maar al
tijd voor U klaar te staan, en, zoodra go hem roept,
desnoods naar het andere eind van de stad te gaan
om U te helpen? Ge weet heusch wel beter. Een niet
gering onderdeel van het werk van den radio-hande
laar of toestelbouwer-van-professie is de „service", de
dienst aan den klant. Hij is erop ingericht, en al3
ge uw toestel hebt gekocht bij een serieus zakenman,
dan rept hij zich naar U toe, zoodra gc hem maar
meldt, dat er iets hapert.
In onmiddellijk verband daarmee staat de onmoge
lijkheid, dat de amateur-bouwer U behoorlijke ga
rantie geeft op de onderdeden cn do lampen. Op
den gevestigden winkelier hebt go verhaal, op den
particulier niet.
Go zult, hoop ik, nu begrijpen, waarom dit gclicf-
hebbcr streng dient te worden afgekeurd, èn uit
economisch, èn uit zuiver praktisch, èn uit moreel
oogpunt
Wanneer go een radio toestel wilt aanschaffen,
besluit dan naar een goed bekende, gevestigde zaak
te gaan. Betaal den prijs,, dien men U vraagt oil
die werkelijk met zorg is gecalculeerd; daarin zit
een winst, die den nijveren man toekomt en boven
dien zit cr een klein bedrr? in. waarvoor gij u ver
zekert van een goede service en oen degelijke
garantie. Ge dient op deze wijze uw eigen belang
en helpt de maatschappij mee in stund houden,
waar zoo enorm veel in onzen tijd wordt afgebroken
cn vernield.
NIËUWE LEIDSCHE CRT.
A Is het radioseizoen
weer begint
door
J. E. WEENINK
De zomer, of althans de tijd, waarin het volgens
de kalender zomer behoort te zijn, is weer ver
streken en daarmede is ook wederom het eigenlijke
radioseizoen de tijd van de lange avonden cu betere
ontvangst met minder luchtstoringen aangebroken.
Het ontvangtoestel, dat gedurende de vacautie mis
schien niet gebruikt is, wordt weer in gebruik ge
nomen. Het is nu echter een daad van wijs beleid,
de geheele installatie eens aan een grondig onder
zoek te onderwerpen. Niet alleen, dat dit U later
veel ergernis kan besparen wat is het niet ver
velend, als juist onder een mooi programma, waar
voor U eenige kennissen hebt uitgenoodigd om te
konten luisteren, de weergave vervormd wordt of
verzwakt maar het kan U ook onnoodige kosten
besparen!
Een korte uiteenzetting ntnge de juistheid van deze
stelling aantoonen. Een zeer belangrijk onderdeel
van vele toestellen, waaraan veelal geen of weinig
aandacht wordt geschonken is do roosterbatterij. Bij
de moderne toestellen, welke direct op het lichtnet
worden aangesloten en soms ook bij toestellen, waar
bij een accu de benoodigden gloeistroom voor de
.lampen levert, wordt de roosterspanning langs auto-
matischen weg verkregen, maar crjsijn toch nog heel
wat toestellen met roosterbatterij in gebruik. Deze
batterij behoeft slechte dc juiste roosterspanning
voor de versterkerlampcn tc leveren; stroom wordt
aan deze batterij niet onttrokken. Het gevolg hier
van is. dat deze batterij zeer lang meegaat, waar
door men licht zou vergeten, dat deze toch ook op
zijn tijd vernieuwd behoeft te worden. Want zelfs
van een batterij, welke in het geheel niet gebruikt
wordt, loopt de spanning langzaam maar zeker terug.
Wat is hiervan nu het gevolg? In de eerste plaats,
dat de weergave van muziek en spraak, vooral bij
de krachtige passages, vervormd wordt, in het begin
nog slechts weinig, maar geleidelijk neemt deze ver
vorming in omvang toe. Is do spanning nog slechts
een weinig teruggeloopen en dc totale spanning der
batterij hooger dan precies noodig is, dan kan men
door het verzetten der stekkertjes do roosterspan
ning weer Op de juiste waarde instellen. Tenslotte
wordt echter de inwendige weerstand der batterij
zoo hoog. dat hierdoor een koppeling ontstaat tus-
schen verschillende kringen in het toestel, wat ook
weer vervorming van de weergave tengevolge heeft.
Dan is de aanschaffing van con nieuwe batterij de
eenige oplossing.
Maar er is nog een andere kant aan dit vraag
stuk. Het anode stroomverbruik van de versterker
lampen en vooral van de eindlamp is in hooge mate
afhankelijk van de aan de roosters van deze lampen
aangelegde negatieve roosterspanning. Komt dc
waarde van deze laatste beneden die, welke door de
fabriek als de juiste is aangegeven, dan loopt het
anodestroomverbruik sterk op cn overschrijdt verre
«1c normale waarde. De levensduur der lamp wordt
hierdoor ernstig beinvloed. Dit zal duidelijk worden
als men zich indenkt, dat, hoe grooter de anodc-
stroomsterkte is. hoe meer elcctronen aan den gloei-
draad worden onttrokken. Deze electronen worden
geleverd door de emissiegevende substantie, welke
als een laag on den glocidraad, of hij sommige con
structies als een homogeen deel van den gloeidraad
daarin is aangebracht. Hoe meer elcctronen aan den
gloeidraad worden onttrokken, hoe eerder deze
omissiegevendc substantie zal zijn uitgeput.
Dit proces is ccnigszins analoog aan dat van den
accumulator en van de droge batterijen. Stel b.v.
dat een geladen accumulator in stuat is om gedu
rende 25 uren een stroom van 1 ampère te leveren,
dan wil dit allerminst zeggen, dat deze zelfde accu
mulator gedurende 12Vi uur een stroom van 2 am
père zal kunnen leveren, terwijl bij een verbruik vun
slechts Vz ampère de accumulator na 50 uren nog
lang niet ontladen zal zijnl Het vermogen vnn den
accumulator, het z.g. aantal ampère-uren, zal groo
ter zijn naarmate do te leveren stroomsterkte klei
ner is en omgekeerd.
Zoo is het ook met de emissie van de radiolamp.
Het aantal gebruiksuren zal voel sneller afnemen,
naarmate de anodestroom in sterkte stijgt. Zooals
we gezien hebben, is dit luntstc het geval, zoodra
dc aangelegde negatieve roosterspanning daalt, zoo-
dut het resultaat is, dut de lamp voor zijn tijd „ad
patres" is.
Daar nu de prijs van een radiolamp en vooral vnn
een eindlamp heel wat meer bedraagt dan van een
roosterbatterij. is het wei zeer duidelijk, dat een be
zuiniging op de laatste wel een zeer verkeerde zui
nigheid is! In dc meeste gevallen is het echter niet
de zuinigheid, die dc wijsheid bedriegt, maar is het
te lang voortsukkelen met een uitgeputte roosterhat
terij een gevolg van onwetendheid cn van hot niet
geregeld controleeren van do onderdeden der ont-
vnnginstallatie.
Een ander onderdeel van do ontvanginstallntle,
dat ook dikwijls aan een stiefmoederlijke behande
ling blootgesteld is is de accu. Een goede accu knn
bij een goede behandeling jaren mee, maar dc
meeste hebben reeds na één. hoogstens twee jaren
hun hesten tijd achter den rug. Als door de steeds
veelvuldiger voorkomende noodzakelijkheid van la
den de eigenaar bemerkt, dat er iets aan de accu
hapert, is het meestul roods te laut en kan oen
grondig uitspoelen en vernieuwen van het zuur
slechts tijdelijk een geringe verbetering brengen.
Behalve het rontroleeren van do spanning mot een
Voltmeter, is het heusch zeer aan tc bevelen op
gcregeldo tijden do zuurdichtlield met oen z.g. zuur-
dichtheidsmeter te controleeren. Een dergelijk instru
ment is reeds voor minder dan een gulden ver
krijgbaar en liet bezit ervan is geen overbodige
weelde cn verzekert u mits u hem ook werkelijk
geregeld gebruikt van de langdurige goede dien
sten van uw accu.
De dichtheid van het zuur moet bij geladen accu
ongeveer 1,275 en bij ontladen accu ongeveer 1,150
bedragen Deze cijfers varieeren een weinig voor de
verschillende fabrikaten, maar in don regel zijn
bij elk fabrikaat de juiste waarden op de accu aan
gegeven. Ook wordt de zuurdichthHd wel eens aan
gegeven in graden Beaumé. in dat geval zijn de ge
noemde cijfers resp. 28° en 24°.
Voorts moet men er steeds op letten dat liet zuur-
niveau boven den bovenkant der platen staat, zoo
dat deze geheel in het zuur gedompeld zijn. Is dit
niet het geval cn staan de platen gedeeltelijk droog,
dan worden ze door de lucht aangetast cn gaan z.g
„sulfatccren". Er vormt zich dan op de platen een
witte laag sulfaat, waardoor de platen onbruikbaar
Daar niet het zuur zelf maar het water, waarmede
het zuur verdund is. verdampt, moet de accu steeds
met zuiver gedestilleerd water worden bijgevuld. Al
leen als bij meting met den zuurdichtheidsmct»
blijkt, dat, door opspatten, zuur is verloren gegaan,
dus in geladen toestand de zuurdichthcid nog te
laag is. kan een weinig verdund zuur worden toege
voegd.
In liet algemeen geschiede het bijvullen met ge
destilleerd water vóór de aanvang der lading, op
dat onder de lading het water cn liet aanwezige
zuur goed vermengd worden. Men gehruike steeds
slechts gedestilleerd water dat men bij oen drogist
kan krijgen cn nimmer leiding- of zelfs regenwater
daar d'it dc accu in korten tijd ten gronde richte.
Het mag wel als algemeen bekend worden ver
ondersteld, dat zwavelzuur gaten bijt in klecding,
karpetten, etc., zoodat een aanmaning tot voorzich
tigheid hier wel overbodig zal zijn. Minder bekend
is echter het feit. dat in geval van morsen van zuur,
de directe aanwending van gewone keukensoda met
water nog hulp kan brengen. Onder opbruisen van
gasvormig koolzuur wordt liet schadelijke zwavel
zuur chemisch omgezet. Zoodra het opbruisen op
houdt, is alle zwavelzuur verdwenen en kan men de
overgebleven soda niet veel water verder uitwasschen
De invloed der acoustiek
w. A. A. GRUL
f*edurondo vele eeuwen waren do voornaamste
factoren, welkome acoustiek vnn bouwwerken
bepalen, vrijwel onbekend en voor de bouwmeesters
was het een kansspel of hun schepping al dan niet
gelukkig zou zijn uit het oogpunt van klankverbrei-
ding; zij konden niet van te voren met zekerheid
berekenen, hoc do door hen ontworpen zalen, enz..
zich uit ncoustisch oogpunt zouden gedragen. Dat hen
niettegenstaande dat, talrijke meesterwerken geluk
ten, is overbekend cn wordt gestaafd door tallooze
voorbeelden, welke men vindt in kerken, schouw
burgen. vergaderzalen, enz.
Zonder dat men dc kern der zaak doorgrondde
waren nochtans meerdere kunstgrepen bekend om
bepaalde klankvorbreidingseffecten te verkrijgen en
het is aan deze kunstgrepen te danken, dat verschil
lende gehouwen bekend .werden om de eigenaardige
acoustisehe verschijnselen, welke daar optreden.
Vermaard zijn in dit opzicht bijvoorbeeld de zoogc
naamde fluistcrgalcrijcn in de St. Paulskathcdraal
te Londen, de Dom te Milaan on dc St. Pieterskerk
te Rome. De naam fluistergalerij ontstond, doordat
een op grootcn afstand gefluisterd woord op be
paalde plaatsen goed hoorbaar was, een verschijnsel,
dat door velen beschouwd werd als iets zeer geheim
zinnigs, door sommigen zelfs als een wonder.
Pus iu de laatste decennia is men met behulp vnn
speciale meetinstrumenten en door wetenschappelijk
onderzoek erin geslaagd den sluier, welke deze ge
heimen omhulde, grootendeels af te nemen. l)e wot
ten welke de acoustisehe gedragingen bepalen, kon
den in principe worden geformuleerd. Het waren
vooral do radio-omroep cn do gramofoon-techniek,
welke een groote stuwende kracht uitoefenden op de
onderzoekingen van de wetten dor k huik verbrei
ding, meer speciaal voor wat betreft de studio's voor
radio-omroep en opname van gramofoonplaten. Vele
bittere teleurstellingen staan op dit terrein als weg
wijzers. In het l ogin meende men. dat de studio's
met tapijten, vilt en dergelijke zoodanig moesten
worden omhangdn. dat een zoo sterke demping in
trad, dat geen naklank of echo meer optrad. IIH
bleek echter al spoedig, (lat daardoor een hot en
levenloos klankkarakter verkregen werd, zoodat de
natuurlijkheid van' het geluid vrijwel geheel ver
loren ging. Men ging zich toon afvragen, waarom
bijvoorbeeld muziek, welke in concertzaal of kerk
werd ten gchoorc gebracht, zooveel levendiger, zoo
veel rijker aan nuances was, dan die in special
studio's, welke op vorengenoemde wijze gedemp
waren. Toen bleek, dat daaraan op de eerste plants
liet ontbroken van den naklank, van de fijnere
ocho-offectcn schuld was en men dus in verkeerde
richting experimenteerde. Als men namelijk zich In
een concertzaal bevindt, dan hoort men den klank
der muziekinstrumenten wel ook direct, maar tege
lijk ook door do terugkaatsing tegen wanden cn
vloer en plufond indirect, waardoor het oorspron
kelijke directe klankbeeld wordt aangevuld, veredeld
meestal, omdat itoor de natrillingen nis het ware
een reliefwerklng vorkregen wordt, zonder nochtans
dat wij dit bewust ondervinden. De directe en de
indirecte geluidsgolven bouwen tezamen het geluids
beeld op en zijn dus voor liet verkrijgen daarvan
fscheidelijk. De vorming dor teerste klank
nuances wordt dan ook in hooge mate beïnvloed door
de acoustisehe eigenschap van de zaal of de kerk waar
in de muziek wordt voorgedragen. Voor de mcnschc-
lijke stem, bij zang en bij spraak geldt hetzelfde; in
do eene zaal zal do stem van ctenzelfden spreker
of zanger weaker cn voller klinker dan in de andero
zaal, terwijl het ook alweer de acoustiek is, welke
een eenigszins nasaal of metaalachtig timbre aan do
stem kan geven. Dergelijke veranderingen van het
geluidsbeeld kennen we ook in dc natuur. Voetstap
pen in ondcraardschc gangen, grotten en mijnen
klinken heel anders dan we onder normale omstan
digheden gewend zijn cn onder dezelfde omstandig
heden kan hot klankbeeld der stem zoodanig ver
anderd worden, dat wij degenen met wie we dage
lijks omgaan niet herkennen aun de stem, als men
b.v. met een grooter gezelschap zicli door onderaard-
sche gangen voortbeweegt. Vooral als het daar duis
ter is en dus ook het oog niet meer bijdraagt tot do
herkenning van den spreker, kunnen de effecten soms
frappant zijn. Wc kennen ook de echo, in den grond
der zaak niets anders dan een naklankverschijnsel
met langdurige periode. Dat iets dergelijks ook in
concertzalen en kerken bestaat, weten we niet op
grond van onze onmiddellijke geluidsindrukken. In
tegendeel; als wo eens een dirccten naklank waar
in. b.v. in een groote vergaderzaal of kerk, dun
hooren we tevens, dat muziek en spraak onduidelij
ker worden cn we typeeren het verschijnsel heel
karakteristiek dooor te zeggen dat die zaal of dio
kerk „zoo schalt", daardoor tevens een negatief oor
deel uitsprekend over de kwaliteit van die zaal uit
>ogpunt van klankverbreiding. Inderdaad echter
is de naklank oen verschijnsel, dat van nature in
elke zaal voorkomt pn of deze naklank bevorderlijk
of hinderlijk is voor een goede klankverbreiding
hangt op de eerste plaats af van de periode ervan,
welke op haar beurt weer afhankelijk is van tal van
zeer uiteenloopcnde factoren. Dit blijkt wel zeer
duidelijk uit het voorbeeld der studio's met sterko
gcluidsdemping, waar dus dc naklank zoo goed als
geheel is opgeheven. Dan bemerkt men pas goed, hoe
en aan dit verschijnsel gewend is cn hoe weinig
cn het ontberen kun.
De onderzoekingen, welke men heeft ingesteld
bij den bouw eener nieuwe studio, leidden tot nauw
keurige metingen der klankeffecten. Het bleek daar
bij, dat elke zaal van bepaalde grootte ook tegelijker
tijd een bepaalde naklank moet hebben, wil deze
voldoen aan dc voorwaarden, welke worden gesteld
voor een gunstige klankverbreiding. Voor radio-
tzending en voor de opname van gramofoonpla.cn
het van groot njlt, in verhand niet liet uitcenloo-
pend karakter van dc op te nemen of uit te zenden
voordrachten, dut de naklank van de studio geva
rieerd kan worden. Dit geschiedt b.v. in verschillende
zalen van het Berliner Funkhaus, de studio's, welke
toen worden aangesloten mot alle Duitsche onv
roepzenders en vnn waaruit lnjna altijd dc Tclcfun-
kenzenders Berlijn of Königswusterhausen worden
besproken of bespeeld. In deze zalen zijn dc wan
den verwisselbaar, zooals b.v. de coulissen op het
tooneel, waardoor de demping cn de naklank wor
den verkregen, doordat deze, om zoo te zeggen,
acoustisehe cooullsscn, bestaan uit materiaal niet
uiteenloopcnde geluiddemping.solgonschappen.
Ook bestaat dc nfogelijkhcid om voor bepaalde
doeleinden den naklank kunstmatig tc verlengen. Er
bestaan zeer bepaalde manieren, om de sterkte van
den naklank nauwkeurig to bepalen cn het aantal
second ente berekenen, binnen welke een klank in
een zaal heen on weer zweeft, om eindelijk tot do
grens der onhoorbaarheid af tc nemen. Oppervlakkig
beschouwd lijken dergelijke experimenten veel op
een technisch spelletje; in werkelijkheid echter zijn
zij van zeer veel waarde. Du naklank toch is het,
welke ons oor en onze acoustiachc phontasie punten
van oriënteering verschaft, tusschen welke het karak
ter der gehoorde klanken gereconstrueerd wordt. Als
men b.v. een koor laat zingen in oen zaal met sterko
gcluidsdemping. dun gaat hot gewijde karakter, zoo
als men dit gewend is van geestelijke liederen in een
kerk. geheel teloor. Liescht uien nu opzettelijk, met
behulp van een kunstmatige echo. een bcpaulden na
klank in, dan krijgt men plotseling den indruk, als
of het koor zingt in een groote ruimte, zooals b.v.
een kerk en het plechtige karakter, zooals wij dat
gewend zijn, is weer verkregen. Ook is liet mogelijk,
door bepaalde instellingen der acoustisehe coulissen
en door kunstmatige vergrootingen van den na
klank, een gohoorbcdrog tc scheppen, waardoor hot
den luisteraar voorkomt, alsof oen koor, dat in wer
kelijkheid uit enkele tientallen zangers bestaat, oen
massaal koor is van honderden stemmen. Men zou
deze acoustisehe trucs kunnen vergelijken met do
kunstgrepen, welke in de filmtechniek worden toe
gepast, waardoor onzen, zoo gemakkelijk te mislei
den oogen, de grootste wonderen worden voorgetoo-
verd. Hoewel de wetenschap nog lang niet alle ge
heimen der ucoustiok ontsluierd heeft, weet men er
tegenwoordig toch wel zooveel van, dat met vooruit
berekenbare zekerheid zeer uiteenloopcnde acousti
sehe effecten naar wcnsch vorkregen kunnen worden,
cn meer cn meer wordtil uurvan, ook bij dc radio-
omroep, gebruik gemaakt.
De plaats van den luidspreker
J. E WEENINK
Meestal wordt bij hot liiHtalloeron van een radio-
ontvangtoestel aan den luidspreker een plaats
gegevon, die hot bosto overeenkomt met de opstelling
