NI OERICKS i GELDENS - Druten
1000
FOKKELMAN's
J. C. HENRI VAN INCEN
Het nieuwe bekleedings-
materiaal „Marbrite"
N.V. „H. BERGER'S HOUTHANDEL"
I0K0UMEIRIPLEXPLATEK merk
ac. P.v.d.BERG's Fijnhouthandel
N.V. HOUTHANDEL V/H Firma J. G. ALBLAS
v-H. VAN WANING C°.
ROTTERDAM
CEBR. GRAVESTEIJN
PAAR GORDIJNEN
N
ROTTERDAM
BOUWBLAD No. 117. PAG. 3
MAANDAG 24 AUGUSTUS 1931
VCSTKiT V TE UILLEGEBSBEPq
Inlichtingen bebouwing aan den Terbregscheweg
te Hillegersberg bij
Vllelstraat 8b Rotterdam Telefoon 11748
De nieuwe R. K. Kerk te Naaldwijk
VILLA'S te BILTHOVEN
schitterende boschrtlke omceving; alls modern
comfort. - Zeer billijke prijzen. - Te bevragen
Bilthoven's Grondbezit
JNLAAN aldaar.
HILLEGERSBERG. Tel. 404S5
Architectuur: JOS. MARGRY en A. G. W. LESSING.
Uitvoering: A. J. W. VAN SAMBEEK, Haarlem.
Indien de welvaart van een bepaalde'
streek zich in d'e bouwwerken manifesteert,
dfcn is dit zeker in het Westlajid het geval.
Op verschillende plaatsen toch zijn hier de
laatste jaren gebouwen van min of meer
belang verrezen, terwijl nog vele bouwsels
onderhanden zijn.
Een belangrijk specimen hiervan Is de
nieuwe kerk te Naaldwijk, welk monument
door de 70 Meter hooge toren, een groot ge
deelte van het landschap beheerscht.
Een overigens zeer merkwaardig pano
rama: de driehoek 's-Gravenhage, Hoek van
Holland, Maassluis. Een landstreek met een
geheel eigen karakter, uiterlijk door de on
telbare glasdaken van warenhuizen en
vruchtenkassen, waardoor het groen over-
heerscht wordt door het glinsterende glas,
een wonder der moderne techniek om uit de
koude aarde in ons vochtig klimaat, de
vruchten uit wanner landen te kunnen ont-
trekken.
Innerlijk merkwaardig, omdat we in de
bewoner van het Westland een buitenman
meenen te zien, terwijl in werkelijkheid de
tuinder al vele plattelandsche allures heeft
afagelegd en daarvoor steedsche gewoonten
heeft aangenomen.
Dit laatste analoog aan de bollen- en
bloemkweekers uit de omgeving van Haar
lem en Aalsmeer, waarschijnlijk als gevolg
van de relaties met buitenlanders en d'e
exporthandel.
Niet wonderlijk Is het dat door deze eigen
aardige samenstelling, ook de architectoni
sche uitingen een gemengd karakter zullen
dragen, terwijl een opgave van een zoo be
langrijk gebouw als een kerk de bijzondere
aandacht van den architect vraagt, meer
nog dan dit het geval is in een omgeving
met een meer uitgesproken karakter.
De oplossing van dit vraagstuk ls te
Naaldwijk bevredigend uitgewerkt, omdat
bij dit bouwwerk noch sprake is van een
stadsche, noch van een plattelandsche ar
chitectuur. i
Do architectuur Is niet gewaagd en ver- j
raadt een zekere reserve ten aanzien van
nieuwe begrippen, in tegenstelling met som
mige waagstukken van onze Oostelijke en
Zuidelijke naburen.
Erkend dient te worden dat <feze expert- j
menten aanleiding kunnen zijn tot een ge
heel nieuwe uiting, ook op het gebied der
kerkbouw, hoewel vrijwel aangenomen kan
worden dat de meeste dezer proeven als
mislukt beschouwd kunnen worden.
In het Zuiden, met name in België en
Frankrijk, zijn in de na-oorlog kerken ge
bouwd' van beton en glas, die, hoe goed ook
bedoeld, niet de geringste wijding uitdragen
en hoogstens als een afschrikwekkend her-
inneringsteeken aan vier gruwelijke jaren
het nageslacht dienstbaar zullen zijn.
In Duitschland is men minder radicaal
geweest en merkwaardigerwijs zijn de resul
taten daar gunstiger.
Wel zijn er op dit gebied excessen aan te
wijzen, zooals b.v. de Evangelische Kerk, ge
bouwd uit staal en glas, welke vóór enkele
jaren op de Pressa te Keulen was te zien,
doch zelfs in dit bouwwerk ontbrak het niet
aan stemming, waarschijnlijk als gevolg van
de wonderlijk mooie gebrandschilderde ra
men, die de wanden vervingen.
Afgezien echter van dergelijke, zeldzaam
(Voorkomende gevallen, zijn de meeste ker-
Naaldwijk te bespeuren. Een afwijking van
de antieke kerkplattegrond bestaat alleen
in het verbreeden van liet middenschip, waar
door de zijbeuken zooveel smaller worden.
Deze wijziging wordt trouwens de laatste
jaren veel toegepast omdat (foor deze schik
king de aanwezigen de handelingen op het
priesterkoor,beter kunnen volgen.
Overigens blijft de groepeering bij deze
bouw traditioneel, zooals de uitgebouwde
absis, met kapellenkrans en plaatsing der
Het geheel is goed van kleur door de
geel-grijze klinker, terwijl het aspect ver
hoogd zal worden door de aanplant van
beukeboomen.
Het inwendige laat aan rijkdom niets te
wenschen over. Het legaat van 300.000 gul
den, wat door een inwoner van Naaldwijk
voor het bouwen dezer kerk beschikbaar
gesteld was, is goed besteed, zonder in pot-
serigheid over te slaan.
Mede door dit legaat was het mogelijk
ken In Duitschland voortzettingen van sedert
eeuwen bestaande typen, in onderdeel afwij
kend van het oude.
Minder nog dan bij de Protestantsche
kerken, wordt bij de Roomsch-Katholieke
kerken geëxperimenteerd, zeker in ons land.
Is er bij cte eerste een zeker alleszins be
grijpelijk streven te bespeuren, teneinde
van de oude vormen los te komen en zich
meer en meer aan te passen aan de nieuwe
gedachte van een specifiek Protestantsch
kerkgebouw, bij de Roomsch-Katholieke
kerken daarentegen is er sprake van een
vasthouden van de bestaande indeeling en
als consequentie daarvan ook een zekere
gelijkenis met de oude bouwwerken in de
opbouw.
Dit laatste valt ook in de nieuwie kerk te
toren.
Bijzonder gunstig is de ligging van het
complex, een betrekkelijk ongunstig terrein,
gelegen aan een smalle straat. De architec
ten waren hierdoor genoodzaakt de kerk
naar de achterzijde van het terrein te ver
leggen, waardoor een circa 25 Meter diep
voorplein ontstond, voldoende groot om een
goed overzicht van het geheel te ver-
krijgen.
De eigenaardige moeilijkheid die hierdoor
ontstond: de vrijkomende erfscheidingen is
bijzonder gunstig opgelost, aan de rechter
zijde door de aansluitende pastorie, aan de
linkerzijde door een gemetselde afsluiting
waardoor een intiem voorplein ontstaan is
waarin de damineerende toren als belang
rijkst accent zuiver uitgebalanceerd is.
de kerk te completeeren met teakhouten
banken, een kostbaar orgel en kleurrijke
brandschilder- en glas in lood ramen.
Doch ook behave genoemde verrijkingen
maakt deze kerk een allesbehalve sobere
indruk.
In de toepassing der stergewelven en het
verwerken der verglaasde steen herkent
men zelfs een voortzetting van de familie
traditie der voor enkele decenniën zoo be
kende architecten Margry en Snickers,
waarvan de bouwer dezer kerk een zoon is.
De geheele sfeer in het gebouw is aange
naam met als hoofdtoon het geel der Frie-
sche steen.
De marmoren lamjbriseering maakt het
geheel wellicht wat bont doch is een prac-
tische bescherming tegen beschadigingen.
Overigens is in het algemeen met marmer
vrij kwistig omgesprongen. Niet minder dan
80 ton werd in deze kerk in totaal ver
werkt.
De kerk ls 50 Meter diep en 28 Meter
breed, hoogte in de kruin van het gewelf
gemeten is 20 Meter, terwijl de kerk plaats
biedt aan ruim 1000 personen.
Alles bij elkaar genomen is dit bouwwerk
een belangrijke aanwinst voor het West-
land en hoewel geen uiting van bijzonder
toonaangevende architectuur, draagt dit
werk een gedegen karakter, een bedehuis
volkomen waardig
J. P. L. HENDRIKS.
F)e zegeningen? van het
moderne bouwen
ffe
Uit een airtükefl in het Bouwk. Weekblad
Architectura, over de Bau-Ausstellung te
Behlijn:
Het ib Beker mÉet Jurist en niet in overeen
t de gedocumenteerde „griinid-
Stediebouw en Volkshuisvesting, dat m
deze afd'eelrimg (beetedoing van het inkomen)
naar die betrekking tot die werkelijkheid
gezocht moet wordien. Men viiinidt haai- wèl
Jinge verband komt nergens aan den dag.
Ik kan mij niet losmaken van den
indruk, dat dit bewuste lacune in den op
zet is; dat men het verband nergens heeft
Willen leggen. OmOm geen ontevre
denheid aan te wakkeren? Om de mensdhen
hun on/voldoende en onbetaalbare womnigen
ails begon van het ideaal te kunnen voorzet
ten? Anme efcakkans met hun 2000 RM., die
hoer didieaJen worden (voaigetoovarcL
Om die verhoudingen niiet nog ongunsti
ger te maken dan ze hieir all zijn, rekent
men ze voor, dat 20 pCt. van het inkomen
als huur besteed mag worden! D.w.z. het
overgroote deel dier woningen zou bij deze
eilerongunstigBte aanneming geen groot ere
huurvvaai de mogen hebben den 20 gulden
of 33 R.M per maaind!
Maar zelfs voor het dubbeflie van dat be
drag (buiten verwarming en warmwater)
krijgt men in één dier vele nieuwe oom-
plexen ternauwernood een „l^j-Zimüwer"-
,woru«ng!
Nergens wordt dit openlijk gezegd of er
kend; alleen een afzonderlijke beschouwing
én van de (bedekte) gegevens èn van de
uitgevoerde werken kan tot dieze vergelij
king voeren
Voor onze Holilainidl&che toestanden zijn
deze gegevens haast onigefloofelijk. Zij zou-
dten beteelkenen, dat een arbeider bij een
inkomen van f 35 per week, 20 pCt verwo
nend, tot een huur van f 7 per week' zou
mogen komen, maar in werkelijkheid on-
d'er d'e f 14 per week niet in die nieuwe
arbeiderswijken terecht zou kunnen. En
dar nog in woningen van een omvang,
waarin men een gezin in gemoed© niet on
der kan brengen.
Zeker, voor de hygiëne is overal gezorgd;
bijna «ergens in a>l deze nieuwe woning
complexen ontbreekt de badkamer, maar
met een heel gezin dn de keuken wonen
cn in „lyz-Z/immeir" slapenOf een
kostganger moeten nemen om te helpen
de hooge huur op te brengen?
Ik kom hierop nog terug. Geconstateerd
zij alvast, dat de tentoonstelling, ondanks
verdere volledigheid in dit opzicht in ge
breke is gebleven. Ik kon den indruk niet
,wan mij af zetten, dat dit aOües bewust is
gebeurd, en dot de geheele opzet daardoor
uitermate tendentieus is ge worden,.
Eén ding ïb mij bij die vele éésn-en-ander-
haJlf-kaimea'-woindingen-met-bad onbegrijpelijk
gebleven. Waarom wèl oentreule warm-
water-vooraieningen, wèl centraile verwar
ming, wèl centrale wasohhuizen en géén
centnalle badhuizen. Zeker, dat is geen
ideaal Maar het zou ook niet de pretentie
gehad hebben er een te zijn. En er zou met
meer efficiency een opzet zijn verkregen,
waarbij geld en ruimte beschikbaar zouden
zijm gekomen voor nog een kleine kamer
per v omring. Den zou geen woonruimte ont
trokken zijn ten behoeve van een tenslotte
toch maar beperk t -gebruik te badiruimte.
Ook heb ik mij afgevraagd, waarom in vrij
wel mille plans deze badkamers aan de ge
vels zijn geprojecteerd Waarom de buiten
lucht niet ten voLle voor kamers benut en
bad of doucheruimte in het centrum
ven die woningen aangebracht.
En wat wij deze heeren (GmopiiuB ce.) als
iikgenooten óók in herinnering mogen
brengen is, dat het aan de praktijk nog wel
hapert, en dat de verklein mg dor af
metingen vaak over het efficient© heen gaat
en daardoor onhandige en onbruikbare af
metingen ontstaan Zoo vonden wij in de
Sledlung Siemensstadt een bouwblok met
„Lauben"-toegangen; de buitendeuren der
woningen verdiopiingsgewijs gedegen aan
open balkons, nauwelijks een meter breed
en bereikbaar van gemeenschappelijke
blnnentrappenhudzen, als een poging door
het uitsparen van trappen voor de afzon
derlijke perceedon ruimte te winnen. Waar
door echter een zeer groote onvrijheid ont
stond, zoodanig dat een groot deel van de
bewoners hun op dieze balkons uitkomende
ramen afdoende tegen inkijken geblindeerd
hodldten De toegangebalk- ms waren boven
dien onpnaicttech smal en van de dubbele
deuren naar de trappenhuizen, saimen on
geveer één meter breed, kon slechts de
helft open, omdat de andere helft tegen da
terugspringende dekJijst van de balk on-
boratwemiing vest liep. Zweokbau van prof.
Gropius. Himsetlf! In deze woningen van
licht-en-dudht dan nog woonkamers met in
Amsterdam zeker niet toegelaten minimum
liiohtoppervlakten, zcoalls die bij die meeste
vain deze lliöht-en-lucht-theoretici te vinden
zijn? Principe ofg e v e 1 architectuur?
Met dat el, Gropius kent zijn Pappen
heimers en hij weet do zegeningen van het
moderne bouwen op werkelijk inslaande
wijze voor te stellen. Al hoort men even
het bedenkelijke geluid van Moskou, ate
•hij verkondigt, dat de moderne woning niiet
alleen door technische perfectie steeds
kleiner kan worden, maar ook doordat
de staat zooveel van de gezinstaak over
nam; dat ouden van dagen, zieken en ge-
brekkigen thans buitenshuis geborgen kun
nen worden, terwijl de opvoeding der kin
deren en hun epeelgelegenheden eveneens
buiten het gezin zijn gebracht.
Een ander punt te het absoluut ontbre
ken van eigen tu'urien, die wij alleen in
enkele gesloten bouwblokken nog aantref
fen. Wat daarmee voor een gezin met kin
deren verloren gaat, behoeft geen nadere
omschrijving, tenzij ook hier zou geiden:
de kinderen zoo veel cn zoo vroeg moge
lijk die dieuu* uiit,-
Het spreekt vanzelf, dat rin het geheele
verband van de expositie bijzondere aan
dacht is besteed aam de oentaaJe technische
voorzieningen, zoodat afzomdterlijk© stamde
de voordeelen uiteenzetten van liften, cen
trale telefoon en aadiio, centraal klokken-
stelsal, verwarming, warmwatervoorziening
enz., alles op aanschouwelijke wijze toege
licht.
Ook hier had/den wij zakelijke gegevens
willen zien. Dat dit allee even mood en
fraai, goed en hamdag is, behoeft in de
meeste gevallen geen betoog. Maar die cij
fers ontbreken weer. Geen koeten vergelij
kingen, geen begrootingen, geen werkelijke
opgaven van dieze riln de meeste gevallen
boven die hooge huren komende Jasten.
Men begrijpe mij goed. Ik heb niets te
gen al deze zegeningen-van-de-techmiek op
zich zelf. Maar dk ben niiet en zeifis geens
zins overtuigd van het werkelijke profijt
van ad dieze zaken voor een arbeidersgezin,
dat terwül-e van al dieze zegeningen nood
gedwongen zooveel ondiere moet missen.
En ik acht die schade, aam al deze gezin
nen, geestelijk en maatschappelijk berok
kend door te kleine aantallen woonvertrek
ken, door Lauben-gamg-kazernes e.d. on
eindig veel girooter, don drie, veroorzaakt
door het gemis van eenige tedhnriedhe ge
makken, en zelfs hygiënische zaken als
badkamers.
Wie op dit gebied zakelijke gegevens uit
die meest betrouwbare bron wil hebben,
van de karnt van hen, wier belang
het mief ie aan ©enigerlei technische voor
ziening afbreuk te doen, schaffe zich de
laatste jaargangen aan van de „Gesumid-
hoiite-Ingeniieuir" Hij zal daemim voorbeel
den vinden van de exploitatiekosten van
complex verwarmingen, warmwatervoorzie
ningen, enz. En ook ontdekken, dat men
reeds in meer dam een geval terug moest
tot het 6ysteem van perceelsgewijze ver
warming, omdatmen nog steedB van
een gulden geen rijksdaalder blijkt te kun
nen maken.
Nog steeds staat men in bouwkundige
kringen voor het buitengewoon moeilijke
vraagstuk: „welke bekleodlng?"
Weliswaar zijn de in de handel gebrachte
materialen velerlei, doch weinige daarvan
van kunnen beschouwd worden als abso
luut doelmatig, duurzaam, gemakkelijk in
onderhoud, enz.
In het artikel wandbekleeding zijn, vooral
de laatste jaren tientallen nieuwe producten
aan de markt gebracht, geprobeerd en veelal
weer verdwenen.
Mengsels in allerlei verhouding van
cement, asbest, chloor-magnesit, asphalt,
enz. Alle in concurrentié met de wandtegcl
of de marmerbekleeding.
Opvallend echter is dat beide laatstge
noemde materialen zich tot op heden volle
dig wisten te handhaven, terwijl de nieu
were vindingen veelal geenszins op eenige
populariteit kunnen bogen.
Met de vloerbedekking staat de zaak
geveer gelijk, hoewel erkend dient te wor
den dat de nieuwe bedekkingsmaterialen
terrazzo voor steenen en het rifthout voor
houten vloeren een belangrijke vooruitgang
beteekenen. Echter uitsluitend, indien vol
ledig deskundig toegepast en van allereerste
kwaliteit.
Voor utiliteitsbouw zijn ook verschillende
goede vloeren bekend doch deze vallen bui
ten het kader van dit artikel.
Ten aanzien van de plafonds is h»t nog
steeds niet gelukt een materiaal te ontdek
ken dat met succes het gestucad'oorde pla
fond vervangt.
Het nieuwe materiaal „Marbrite", wat
door de Rotterdamsche glasfirma Joh. Pie
terman in den handel wordt gebracht, be
looft een belangrijke aanwinst voor de
bouwwereld te worden.
Het is een opalineachtige glassoort, die
vervaardigd wordt in platen van 2 tot 20
m.m. dikte, terwijl de lengte- en breedte-
afmetingen varieeren van 800 tot 3300 m.m.
Het glas wordt in 32 verschillende tinten
vervaardigd, de oppervlakte is glanzend,
terwijl de kanten op de gewone wijze gesle
pen kunnen worden.
De toepassing van dit materiaal is veler
lei, doch lijkt speciaal geschikt ter vervan
ging van tegels. De groote oppervlakten
worden op eenvoudige wijze door middel
van specie tegen de muren gezet waardoor
een wand ontstaat zonder een enkele voeg.
Deze bevestiging heeft een groot voordeel
boven de vroeger met het dunne melkglas
toegepasie methode, toen dit met metalen
schroeven moest worden vastgezet, waardoor
het oppervlak een eenigszins zonderling
aanzien kreeg.
De duurzaamheid van een „Marbrite"-be-
kleeding behoeft niet in twijfel getrokken
te worden, want het materiaal is ,glas"-
hard en de dikte der platen (voor wanden
6 a 7 m.m.) waarborgt voldoende vastheid'.
Ook voor vloeren wordt een soortgelijk
materiaal bijgeleverd, doch met een stroef
oppervlak.
Voor plafonds wordt dit materiaal toege
past en bevestigd met behulp van speciale
dekJijstjes of stripjes, welke methode trou
wens ook voor wanden gebruikt kan worden
Ongetwijfeld zal dit materiaal zich weten
te handhaven, temeer daar de kleurstelling
zoodanig is, dat vele goede combinaties te
maken zijn.
De kostprijs, een zeer belangrijke factor,
is zoodanig dat toepassing een mogelijk
heid is.
De firma Pieterman heeft in de v. d. Duyn-
straat te Rotterdam enkele showrooms la
ten inrichten, waar belangstellenden met
dit materiaal kennis kunnen maken.
J. P. L. HENDRIKS,
Architect B.N.A.
De VERGLAASDE STEENEN
en DAKPANNEN voor de
R. K. Kerk te Naaldwijk zijn
5 geleverd door
N.V. ..DE FRIESCHE STEENHANDEL"
j—jLEEUWARDENI
GELE genuanceerde BAKSTEEN
SPECIAAL VOOR INTERIEURS VAN KERKEN, SCHOLEN ENZ.
SCHEEPMAKERSSTRAAT 55 - DEN HAAG - TEtlEF. 772240
BINNEN- EN BUITENLANDSCHE HOUTSOORTEN
EIKEN, MAHONIE, TEAK, NOTEN, ENZ.
N.V. M.J.F EENSTRA'S
DRIJFSTEEN eh BIMSINDUSTRIE
CAPELIC A/O USSEL
TEL. 21
ADVERTEERT
IN DE
BOUWWERELD
Gegarandeerde kwaliteit en verlijim
Weenaplein 8 ROTTERDAM Tel. 41490
WADDINXVEEN TELEFOON No. 6
Opslagplaats ROTTERDAM aan den ZWAANSHALS No. 203-205 - Telef. No. 40091
ROTTERDAMSCHE BETON- MAATSCHAPPIJ
TELEF. 21094 (3 lijnen) FILIAAL ENSCHEDE
GEWAPEND BETON
EN BIJKOMENDE WERKEN
d.Prima Belgische KLUITKALK
Telefoon 32246 GIPS en CEMENT
Rotterdam Scherp concur ree rende prijzen
VOOR HET NIEUWE G.E.B.-GEB0UW
WORDEN DOOR ONS VERVAARDIGD
EN AANGEBRACHT.
EEN BEWIJS DAT WIJ OOK VOOR GOR
DIJNEN EEN SPECIAAL ADRES ZIJN.
BEDDEN- EN TAPIJTHANDEL
NIEUWE BINNENWEG
288-290-292
TEL. 34066
WEST NIEUWLAND
