DINSDAG 14 JULI 1931 EERSTE BLAD PAG. 3
Schoolnieuws.
POTE.^
ingebrc
onge-
I.-K. UNIVERSITEIT TE NIJMEGEN.
fot hoogleeraar in de Faculteit der Lette-
Wijsbegeerte, meer bepaaldelijk
handschriftenkunde en oorlcondenleer,
dooaoemd pater Dr. Willebrord Lampen,
erzijde]
KOL. LANDBOUWSCHOOL TE
DEVENTER.
^n tus. roor het tijdvak van 1 September 1931 tot
eptember 1932 is benoemd tot leeraar
Middelbare Koloniale Landbouwschool te
■enter Dr. C. E. van der Zijl, te Soebang
iva).
HOOFDBENOEMINGEN.
N.ViVehl (G.), G. H. van Dingstee, ond. te
olie (Prinses Julianaschool).
ONDERWIJZERSBENOEMINGEN.
vord^Ticlimond, mej. C. G. Groenewegen te
-Amsterdam.
..juwe-Pekela (Groen van Prinsterer-
ooi, hoofd G. Wildeboer), mej. J. Offringa
Groningen. Voor Nutt. Handw. en tevens
kweekelinge met akte.
leskensgvaaf. Drietal: de dames H.
Breugel te St. Annaland, P. C. Koppert
F Berkel (Z.-H.) en B. J. Rozeboom te
larlem.
Oud e-W et er in g. mej. J. M. Hijlkema
Hillegom, thans tijdelijk te O.-W. werk-
r
VACANTIECURSUS BINNENVAART.
De Vacantiecursus voor de Directeuren er
JHR. jraren der Binnenvaartscholen van 't Onder*
jsfonds voor de Scheepvaart zal dit jaar ge-
Lden worden in de eerste week van Augus-
lJSJn"p aan boord van het Instructievaartuig
lUden Lns Hendrik". 0:p 4 Augustus zullen de
feVe felnemers aan de cursus van Amsterdam ver-
tkken. De oefentocht wordt gemaakt naar
erder Fmer' Sneek en Stavoren. Vandaar zal
j f|e feoek gebracht worden
ter-P
de Zuiderzeewer-
via Wieringen en Medemblik wordt
r Enkhuizen gevaren. Gedurende den cur-
reen. zul,en eenige belangrijke inleidingen wor-
gs- gehouden.
t in
EXAMENS-MIDD. TECHN. SCHOOL
TE HAARLEM
Het einddiploma verwierven:
liiiK Bouwliunile: de heeren J. J. Brui
nsterdamJ. H. Brünningliaus. Iserlohi
J. Silvis. Heemstede
EXAMENS
Kuiper, Amster
rersum: D. H. Langebacl
V. Lijster, Haarlem: G. A.
,r: J. A. Pot. s'-Gravenha
i, Amsterdam: F. H. Pre
Rossum, Haarlem; C. W.
L. IC. Tempelman-IClu
erk, Haai
W. Kr Ij:
«-Gravenhagc;
en 3.j
leellng Werktuigbouwkunde: de heeren H.
akker, Stompetoren; D. N. Barn ar. Half-
J. D. Boerkoel, Delft; J. C. Born, Haar-
H. H. Bruyns. Hengelo (O); J. P. Bi
Vc
Hen|
J. Davidson. Amsterdam: J. St.
Éeltlnk. Alkmaar; J. A. Haan. Hengelo (O.);
Hardonk. Dev. T UUfi
S. Jager. Heet
H. F.
de Joi
Haarlem
de
m. Hengeto (O.)
.ene man 8.
0»
lid- Lyn, Haarlem" h. W."mÓi
[jj„ NtJhoff. Hengelo (O.): a. rome
J Ige; G. ëlllakus. Haarlem: M. J.
peldoorn; W. L. Vervest, Eindho
jndvoortW. Wisman. Santpoort; W. J.
»r Worff. 's-Gravenhage. Afgewezen 5. Te-
iggetrokken 1.
Afdecling Electrotechniek: de heeren S. A.
1-dt artstra. Aerdenhout; E. A. M. Beek, Heem-
'itï _~_o
•rdenhout: G. J. M. Govera, Hi
aan, Velsen: H. Hoogenboom. Heemstede: J.
jyton, Haarlem; J. Gmelig Meyling, Bloemen
lal; J. P. Posthuma. Haaksbergen; A. Rlem-
s, 's.Gravenhfegre; H. van Riessen, Bloemen
Al km
Ruys, Haarlem; N. G.
A. Verhoeven. 's-Gra-
n Walen, P. Wielart, Haarlem.
vrkundc: de heerc
EXAMENS-NOTARIAAT
laag, 13 Juli. Geslaagd voo
f. Belgraver. N. de Bruyn. 1
Johzn.. D. Bot
EXAMENS-HANDENARBEID
Utrecht (Chr. Kweekschool ..Rehoböth").
Groep III. Geslaagd de dames: J. Binnema. G.
J. Dambrlnk. N.
EXAMENS/POLITIE
leid door den Alg. Nc
;ich 1913 candidaten
gehouden worden te
noemd de hèer Jac. van Waning. burgemeester
van Ouderkerk a. d. IJesel. en tot secretaris
de heer W. L. H. Koster Henke, oud-commis
saris van politie te Amsterdam, te Harderwijk.
stuurman |roote toom vaar t ^heer^ H. Bitse-
stoomvaart: de heer' E. Schoenmaekers.
EXAMENS-MACHINIST
Den Haag. 13 Juli. Geslaagd voor diploma
A. de heeren J. Eronder te Eussum. A. E. Stam
te Dordrecht. L. van Assenderp te Assen en L
Gemengd Nieuws.
EEN DRAMA OP EEN NOTARIS
KANTOOR
MOORDAANSLAG EN ZELFMOORD
De Notaris H. L. Morreest, wonende Jan
van Nassaustraat, te Den Haag, zat heden
ochtend in conferentie met een zekeren V.
uit de TenhovestraaL Plotseling hoorde het
zich in een aangrenzende kamer bevindende
personeel een paar schoten lossen, en direct
daarop vluchtte de notaris die klaarblijke
lijk in het linkeroor getroffen was, hevig
bloedend uit zijn kamer om in de gang neer
te vallen.
Inmiddels werd een derde schot in de ka
mer gehoord. Het bleek dat V. zichzell
doodgeschoten had. Hij was in het hart ge
troffen. Tot nu toe ontbreekt elke aanwij
zing omtrent het motie! tot deze daad.
De notaris is naar het Roode Kruis Zie
kenhuis overgebracht Zijn toestand is
ernstig.
BRAND DOOR DEN BLIKSEM.
j een kort maar hevig onweer is gister
avond te Nieuwe Wetering de bliksem inge
slagen in de boerderij van S. v. B. Voordat
de brandspuit arriveerde stond reeds het
grootste deel in lichterlaaie. De hooiberg, die
juist geheel was gevuld, benevens de stallen
en schuren, brandden tot den grond toe af.
Slechts de woning bleef behouden. Het vee
werd gered. Verzekering dekt de schade.
ZIJN ZUSJE DOODGESCHOTEN.
Men meldt ons uit St. Agatha by Cuyk
(N.-Br.): Zaterdagavond heeft ten huize van
L. Bruimten, hoeve „Padbrolk", alhier, een
droevig ongeval plaats gehad. Terwijl de
vrouw des huizes in bijzijn van haar kroost
cenige werkzaamheden verrichtte in de
keuken, heeft het 11-jarig zoontje met een
geweer zijn 9-jarig zusje doodgeschoten. Een
6-jarig meisje werd gewond aan hoofd en
schouder. De jongen heeft het geweer uit de
zich in de keuken bevindende bedstede ge
haald. Het geweer was geladen en uit elkan
der genomen. Toen het ventje het weer in
elkaar wilde zetten ging- het schot plotseling
af met bovenstaand gevolg.
VERDRONKEN.
Te Hoogezand is een auto, waarin vier
jongelui zaten, door tot nu toe onbekende
oorzaak in het Winschoterdiep geraakt,
waarbij een 20-jarig meisje, mej. H. Hesse-
ling uit Vlagtwedde, is verdronken.
Op de Zuiderzee tusschen Marken en het
Gooi is het lijk gevonden van de vrouw van
den Uitdammer visscher G. Sanders. Zij had
den I7en Januari j.l. haar woning verlaten
en was sedert spoorloos verdwenen.
TWEE BOERDERIJEN AFGEBRAND
Te Kerkwijk bij Zaltbommel zyn twee boer
derijen afgebrand, bewoond door de landbou
wers A. de Bijl en S. Traxel. De oorzaak van
den brand is nog onbekend. Het huis van De
Bijl was verzekerd. Een gedeelte van den in
boedel van beide boerderijen kon nog worden
gered. De bewoners waren juist aan het
hooien, toen de brand uitbrak, terwijl het vee
in de weide liep. De brandweren uit Zaltbom
mel, Ammerzode en Kerkwijk zelf verleenden
assistenttie.
HAZARDSPEL TE UTRECHT
Hoe het publiek beetgenomen werd.
Men schrijft ons:
Tijdens tf'? lustrumweek is liet eenige
malen voorgekomen, dat kooplieden betrapt
werden, terwijl ze aan het publiek gelegen
heid aanboden tot hazardspel.
Op de Neude werd een Amsterdammer ge
arresteerd, die daarmee bezig was. Hij had
een heel vernuftig spel uitgedacht om zich
zelf eten zak te spekken. Hij had negen dob-
belsteenen. die op dc gewone manier van
een tot zes oogen hadden. Onder de top-
cijfors stond vermeld': prijs; het spel was
nu zoo, dat als de topcijfers boven kwamen
liet publiek een prijs won. Maar in den
regel komen niet de topcijfers boven, doch
dc middelcijfers. De inleg was een kwartje;
degenen, die meespeelden wonnen schier
nooit iets, zoodat al de ingelegde kwartjes
winst waren voor den koopman.
Hij vloog erin, doordat eeji pölitie-agent
in burgerkleedïng zich onder de toeschou
wers begeven had. en dus den dader op
hceterdaad betrappen kon. Toen de man ge
arresteerd werd. deelde hij mee, dat hij in
Amsterdam nagenoeg alle politie in burger-
kleeding kent, maar dat hij de Utrechtsche
politicmenschen natuurlijk niet kent.
Gisteren stond de hazardspeler, een 47-
jarige man van Joodsche origine terecht,
hij bekende 't feit en bleek al heel wat von
nissen achter den rug tc hebben, waaronder
er verscheidene wegens gelegenheid geven
tot hazardspel. Op zijn bewering, dat zoo n
vonnis niet meer was voorgekomen sedert
1912 en hij in al die jaren liet hazardspel
niet had' uitgevoerd, merkte dc Politierech
ter op, dat dit zeer te bezien was, omdat de
man juist alle Amsterdamschê politiemen-
schen kent en er dus in Amsterdam voor
zorgen kon, dat hij niet betrapt werd, maar
dat hij in Amsterdam zeer hekend staat als
hazardspeler.
De politie-agent. die den man verbaliseerd
had. gaf een toedracht van de wijze, waar
op het spel werd gespeeld, en zeide, dat
naar zijn meening de man twee handlangers
gehad had, die dienden om het publiek tot
spelen te animeeren en tevens om op wacht
te staan tegen de politie.
De Rechter vond het een heele gemeen e
manier om zoo te spelen omdat het publiek
op deze wijze altijd slachtoffer wordt.
U mag het zelf zien hoe liet gaat, betoogde
de koopman, druk gebarend, en deze uitnoo-
diging bracht een vroolijke stemming in de
rechtszaal teweeg. De Politierechter ging op
het aanbod natuurlijk niet in.
De Officier vroeg twee maanden gevange
nisstraf.
Mr. Van Genechten, de verdediger, vond
de straf te zwaar; de man heeft in negen
tien jaar dit spel niet gespeeld, of voegde
de verdediger er aan toe, hij is althans niet
gesnapt.
Dc Politierechter grondde zijn vonnis op
het feit, dat hij dit een zeer gemeene manier
van hazardspel vond, en veroordeelde den
koopman o\ ereenkomstig den eisoh, tot twee
maanden gevangenisstraf. En de verdachte
nam daarmee genoegen.
Men ziet uit het bovenstaande hoe ver
keerd koerd het is- in te gaan op de mooie
aanbiedingen, welke soortgelijke lieden op
de weekmarkt of tijdens feestelijkheden aan
het publiek doen. Maar altijd nog weer vin
den ze hun slachtoffers; de wereld wil nu
eenmaal bedrogen zijn!
ROTTERDAM
DE GESTOLEN MOTOR
Na een half uur reeds terecht
Zondagmiddag kwam de 24-jarige kantoor
bediende J. R., uit de Jagerslaan, op het
politiebureau in de Meermansstraat hevig
ontdaan vertellen, dat voor een school in
de Boezemstraat zijn motorfiets, die onbe
heerd stond, was gestolen. De politie toog
op (Jhderzoek uit, doch kon aanvankelijk
geen spoor van den dader ontdekken. Toch
is dc benadeelde nog op wonderlijke wijze
in het bezit van zijn motor teruggekomen,
want een half uur nad#t de diefstal was
gepleegd, reed op den Goudschestr.gel een
man een invalidenwagentje aan met een
motorfiets. Het wagentje werd niet ernstig
beschadigd, doch het zonderlinge was dat
dc man zijn motor neersmeet, en er met
een vliegende vaart vandoor ging. Later
bleek dc motorfiets toe te behooren aan den
kantoorbediende, die deze als zijn eigen
dom herkende.
Dc dief is in de consternatie ontsnapt.
HINDERLIJK GESTOMMEL
Pas op de inbrekers!
Zaterdagavond hoorde zekere J. C. K„ wo
nende in dc Teylingerstraat, toen hij m de
achterkamer van zijn woning zat, plotseling
gestommel in de voorkamer en op dc gang.
Vermoedende dat er iets niet in oicle was,
ging hij zien wat er aan dc hand was. Zijn
vermoeden bleek juist. Een vreemde mail
was bezig zijn slag te slaan. Toen deze zag.
dat hij ontdekt was, is hij in één groote
buiteling hals over kop de gang en dc trap
afgerend, de straat op. De bewoner, ook
niet mis, ging hem achterna. Builen ont
stond een geweldig spektakel, en roepend:
„Houdt den dief"! vloog men er van door.
Het zat den inbreker niet mee, want op
de hoek van een der zijstraten vloog hij
in letterlijken zin twee politie-agenlen in de
armen!!
Deze hebben hem in de kraag gepakt en
op het politiebureau aan de Berg^mgcl op
gesloten. Het bleek te zijn de 3G-jarigc loop
knecht H. N. v. O. Vermoedelijk is hij met
valscho sleutels binnengedrongen, doch ei
wordt niets vermist.
EEN MOOIE GIFT
Naar wij vernemen is door wijlen den
heer J. J. Hagenbeek een bedrag van f 10.000
gulden vermaakt aan het pensioenfonds
\an het ziekenhuisfonds „Eudokiageves
tigd aan deu Bergweg te Rotterdam.
Zondagmorgen werd in de godsdienstoefe
ning der Chr. Geref. Kerk in het kerkgebouw
aan de Jonker Fransstraat door oen Die
naar des Woords, Ds. S. van der Molen,
medegedeeld, dat de vorige week in de col
lecte oen gift gevonden was van f 1000, wair
van fóOO bestemd voor de Chr. Geref. Kerk
en f500 voor de Diaconie.
Laatste Nieuws.
KERKNIEUWS
GEREF. KERKEN
CANDIDATEN TOT DEN H. DIENST
Land. C. B. jBavinck te Rotterdam,
Bergschelaan 246 (telef. 43249), is door de
sis Rotterdam praeparatoir geëxami
neerd en beroepbaar verklaard bij* de Geref.
Kerken in Nederland. Hij zal gaarne een
entueel beroep terstond overwegen.
Gevaar, dat de steun te laat komt.
NEW YORK, 14 Juli. Het bestuur der
Federal Reserve Bank te New York heeft
Maandag in het Parlementsgebouw verga
derd, daar men van de besprekingen te
1 een practisch resultaat verwachtte en
geen tijd verloren wilde laten gaan om de
crediet-actie te openen. De conferentie werd
in den laten namiddag afgebroken, toen
het bericht binnenkwam, dat overeenkomstig
het te Basei' genomen besluit verder onder
handelingen tusschen de regeeringen noodig
zijn. Verschillende particuliere banken, die
met de Federal Reserve Bank voortdurend
in contact staan, verklaarden, volgens de
„Times", dat de deelneming hunner banken
aan dé eredietleening voor Duitschland tot
de mogelijkheden behoort. De grootste spoed
is echter geboden.
De catastrofale ontwikkeling der Duitsche
financiën gedurende de laatste dagen doet
reeds thans een crediet van minder dan 500
millioen dollar onvoldoende achten, en elke
verdere vertraging brengt het gevaar mee,
dat de steunactie te laat komt en daardoor
nutteloos wordt.
VENIZELOS TE LONDEN
LONDEN, 14 Juli. De Grieksche Minister
president Venizelos is Maandag te Londen
aangekomen. Heden zal bij een onderhoud
met den Britschcn Minister van Buiten-
landsche zaken hebben, terwijl hij lunchen
zal met Mac Donald. I
Daar Griekenland op de a.s. Vrijdag te be
ginnen conferentie van deskundigen niet ver
tegenwoordigd zal zijn, zal Venizelos bij de
conferentie namens Griekenland een memo
randum indienen naar aanleiding van het
plan-Hoover.
HONGARIJE NEEMT MAATREGELEN
BOEDAPEST, 14 Juli. De crisis in Duitsch-
land heeft aanleiding gegeven voor de Hon-
gaarsche regeering, voorzorgsmaatregelen te
nemen om eventueele gevolgen van de in
Duitschland bestaande moeilijkheden voor
economische leven in Hongarije te ver
hinderen of althans tegen te gaan. Om deze
reden besloot de regeering oen verordening
af te kondigen, volgens welke elke finan-
cieeele instelling en firma, die zich uil hoofde
van hun bedrijf bezighouden met crerliet-
zaken, hun kassen op li, 15 en 16 Juli ge
sloten moeten houden.
HANDELSBERICHTEN
ROTTERDAM, 14 JULI
'iSeptember 78
MARKTBERICHTEN
ALPHES n. d. RIJST, 13 Juli. (Tuinbouwveil)
Prözen: tuinboonen t 7—8; heerenboonen f 30
31; snijbocnen f 2836. postelein f 47:
augrurken fön f 40: basterd f 28 alles per ICO
ksr: peen f 8—13; kroten f 4: andüvie f 3—3.20
alles per 100 bos; kropsla f 1—1.60; komk !e
srt f 1114: bloemkool f 7—8; alles per 100 st;
iiodegravex, 14 Juli. Kaas. Aangrevoei
07 partijen, waarvan 400 met rljksmerk. 172-
tuks. wegende 155.1C9 kg. Prijzen: met r(jk
nerIc* le sit f 38—42; 2e art f 32—36; zwaa
.M. 14 Juli Vee. Aangevoerd- 245
eulens: 497 magere runderen: 695
n; 362 vette kalveren; 463 nuclit.
rapen of lammeren; 20 bis&en; E
8 Overloopors.
-50
Prijzen per stuk van mager vee: melkkoeien
f 220—300; kalfkoeien f 210—380: stieren f 120
—480: paarden f 200325: slachtpaardcn f 140
—233: hitten f 90—170: veulens f 75—140: bic-
7: idem p week f 0.90—1.15: fok nucht
f 16—25; idem slacht f 7—13.
Aanvoer loeien op de vette markt kort. en
aronder nog een flink aantal stieren. Han-
Een best
iiing Ossen
del
sr-oelingbeest tot 3 ct boven
hoegenaamd niet aangevoerd.
Stieren handel iets beter, p
»rd,
kw lets stiiver.
?t kalf tot 244
dalende prlizr
;rd. handel flauw en prijzen vor
moeilijk te handhaven.
;en gering aangevoerd, hande len prijzen
eiling). Bot
u-ijs M.42; i
ROTTERDAM, 14 Juli. (R'damsche Veiling!.
Eieren) Aangevoerd 200.000 stuks. Kipeieren
2 954.60: eendeneieren f 3.40—4 p 100 stuks
Juli.
pr(Jz«
rt be
Ekel vlei
Pl'RMEREND, 14 Juli. V
prlizen: 295 vette
matig: 232 melk- f
ma re. r_,;20 "pér kg: 312
slacht f 9—31: vo
stuk. matig: 549
kens, voor de slacht 40—45 ct; zouters 40—41
rt per leg., vlug: 60 magere varkens f 11.50—
21 matig: 309 biggen f 7—13 matig: 164 scha-
pen f 24—33 Stug: 423 lnmmeren f IC—23 stug.
12 bokken: piepkuikens f O.r.ïï—2.20 alles p st.
Kaas. Aanvoeren en prijzen: 8 partiien klrl
'iriekskaas met rljksmerk t
kalveren, voc
f 9—30; alle'
f 0.96—1.02 per k-
Idekoelen f 160—375 per
den f 80—300 per stuk: 65
g; 312 nuchtere
de fok
aiatig.
f 39.
20.000 kg. Ha
Kipeieren f 3.504.25; eendeieren
f 3.CO beide per 100 stuks.
(Noord-HolI. Plulmveevereenlging). Aanvoe
ren en prlizen 24129 Iclpeieren A f 3.904.80:
675 idem e f 3.40—3.80; 8620 eendeneieren a
f 3.80: 137 idem 13 f 3 allés per 100 stuks.
Aangevoerd 12980 kippen; 512 eenden.
KATWIJK n. cl. RIJN, 13 Juli. (Tuinbouwver.
TC. en O.) Prlizen: Due of York f 2—2.70: idem
drielingen f 0.601.20: eerstelingen f 22.50:
0.70—1.20 alles per kist van
'iloemkool le srt per
70 kist aardappelen:
250 bos peen: 1700 stuksbloemkool.
I.i:ide\. 14 Juli. AnndQvie f 0 40—2.60: kro-
1.40; kropsalade f 0.501.70: selderij f 0.50-
10: uien f 1.10—4.10: wortelen fS.40—8.70; p.
f2—18 p 100 stuks. snUboonen f29—.:;
lokboonen f 4045;
Weerbericht.
Hoogste stand te Jan-Maycn 761.6,
Laagste stand te Malinghead 7-49.0.
Stand vanmorgen halftwaalff 706.0.
~WEER VERWACHTING.
(Medeged. door 't Kon. Ned. Meteorologisch
Instituut te De Bilt).
Verwachting matige Zuidoostelijke tot
Zuidwestelijke wind, meest gedeeltelijk be
wolkt, waarschijnlijk eenige regen met kans
op onweer. Iets warmer.
TEMPERATUUR
Stand vanmorgen lialftwaalf 18.8 C
Zonsopgang 4.57 u.; Zonsondergang 9.14 n.
Maansopgang 4.01 u.; Maansonderg. 9.59 u.
Nieuwe Maan 15 Juli 1.40 u. nam.
VOERTUIGEN MOETEN HUN LICHTEN
OP HEBBEN
Van 's avoéds 9.44 u. tot 's morgens 4.28 u.
WATERSTANDEN RIVIEREN
Constanz
Huningeu
Kehl
Mannheim
Rinzen
Caup
Coblenz
Keulen
Duisburg.
Ruhrort
Maastricht
0.00 d
HOOGWATER NED. ZEEHAVENS
(Oude Amsrerdamsche ttJiS).
15 Juli
Delfzijl 10.10 23.39 Hellevoetst. 2.35 15.04
Terschelling 8.20 20.51 Willemstad .3.28 15 50
Ilarlingen 0.14 21.40 Brouwersb. 1.47 14.16
Helder le 3.46 6.57 Zierlkzee 2.25 14.48
Idem 2e 16.00 10.33 Wemeleinge 2.44 15.11
IJmulden 2 35 15.05 Vlisslngen 0.55 13.14
H. v. Holland 1.52 14.22 Temeuzen 1.27 1.3.50
Rotterdam 3.56 16.15 Hansweert 2.13 14247
f3—79 p 100 kg.
ZOETER1VOI'DE. 13 Juli. (Eieren.) Aange
6000 eieren. Kipeieren f 44.7u. eendeneier
f 3.10—3.60 p r~
f 1.65 p stuk.
VISSCHERIJ
Trawlviach: Tarbot 1 1.05—1.25; tong f2.15—
2.90 p kg.; griet f 80—66: zet schol f27—28; kl
schol f 5.8025; pieterm poontje f48; groote
(chelvlseh f 38—43; middel schelvlsch f 22.50
30; kl midd Idem f 12.50—16.60: kl schelvlsch
r 5—11.50; gr gullen f 13—18; kl gullen f 3.80—
f 6.208.50: makreel f 2G—27 p lclst
kg.:
f 4.7
kabeljauw f 52.50—60
per tons: 9 ton gezouten gul f 37.36 p ton; 1
ton gezouten leng f 40.50 p ton.
De besommingen der stoomtrawlers warerg
IJ M147 Oostzee (215 manden) f 3358. IJM
Maria 1530 manden) 3866. IJM 19 Adelante
ƒ4012. IJM 72 Condor (140 mm-
i 271
IJslni
n: IJM 168 Odln (600
iden: KW 190 f 865,
HOE DE REFORMATIE IN
TWENTE WERD INGEVOERD
TWENTE: LAND VAN ARBEID EN
NATUURSCHOON
Door Ds. A. H. HILBERS, Enschedé.
I.
Wie Twente «enigszins kent, zal moeten
toestemmen, dat het tot de belangrijkste
streken van ons land mag gerekend worden
En wel, om meer dan een reden. In geen
deel van ons land vindt men zulk een
krachtige en veelzijdig ontwikkelde textiel
industrie als in ons Twente.
Hier wonen de groot-industrieelen, de Van
Hoek's, de Ten Cate's, de Gelderman's, de
Storks e.a., wier geslachten van ouds her
reeds bekend stonden als stoere werkers, die
door hun ondernemersgeest en durf voor
honderdtallen van arbeiders rijke bronnen
van maatschappelijk bestaan hebben ge
opend. En velen hunner toonen tevens met
de kracht van hun kapitaal te willen mede
werken tot de geestelijke en zedelijke ver
heffing des volks!
Uitgezonderd bijzondere tijden van alge-
meene malaise, kan dan ook gezegd worden,
dat in Twente zulk tóen welvaart heerscht,
dat geregeld zich hier arbeidersgezinnen uit
zeer vele stroken van ons land vestigen.
Men ontmoet er Friezen, Groningers, Dren
tenaren, Gelderschcn, ja ook menigen Hol
lander, kunt ge hier aantreffen.
Meen echter niet, dat Twente's roem al
leen zou bestaan in massale fabrieksgebou
wen met snorrende en fel ratelende machi
nes, met zwart gepluimde hooge schoorstec-
nen en met zwaar klinkende fabrieksfluiten.
die op de minuut af den werk- en rusttijd
aangeven.
Integendeel. Men vindt hier tevens zulk
een bijzonder natuurschoon, dat het met de
schoonste streken van ons land ten volle
kan wedijveren. Reeds Twente's bodem is
zoo rijk aan verscheidene bijzonderheden,
dat het den geoloog veel geeft te leeren. En
de natuurliefhebber kan hier dwalen door
bloeiende heide en schaduwrijke bosschen,
terwijl zijn oog zich in een rijken planten
groei verlustigen kan en in den schoonen
lentetijd zijn oor gestreeld wordt door het
helder klinkend lied van zeer vele geveder
de zangers.
Ge vindt er vruchtbare akkers met gol
vend graan, uitgestrekte graanvelden, waar
in het rund ten volle voedsel vindt, terwijl
ge tór zoowel dc meest smaakvolle buiten
plaatsen naar den stijl der laatste eeuw ont
moet als eeuwenoude kasteelen en land
goederen, met antieke Twentsche boerde
rijen en watermolens.
Naar waarheid zingt dan ook de Twente
naar in zijn lied:
„Er ligt tusschen Dinkel en Regge een land,
Ons schoone en nijvere Twente;
Het land van den arbeid, het land der
natuur;
Heit steeds onvolprezene Twente".
Twente kennen is Twente beminnen.
Menige vreemdeling, van elders gekomen,
verliest er tenslotte zijn vreemdelingschap
en gevoelt zich er thuis.
Wij willen echter thans geen breede be
schrijving geven van Txyente's industrie,
noch van hetgeen hier de natuur geeft te
aanschouwen, maar wij willen het geschied
boek van Twente's verleden opslaan om het
antwoord op de vraag te geven:
Hoe de Reformatie In Twente werd
ingevoerd.
Om echter die vraag naar recht te beant
woorden, zullen wij vooraf iets moeten mede
deelen uit de oudste geschiedenis der Twen
tenaren opdat wij iets weten van het oor
spronkelijke godsdienstig leven en het volks
karakter, dat hier gevonden werd, toen de
reformatie der kerk alhier doorbrak.
Bovendien zullen wij ons de gevolgen der
Reformatie tot op dezen tijd in breede trek
ken u hebben te schetsen.
De oudste bewoners
Zoo goed als zeker kan aangenomen wor
den, dat de naam „T went e" ontleend is
nan den Germaansrhcn volksstam, die
eeuwen her in dit deel van ons land woon
den en met den naam „Tuhantiërs" betiteld
werd.
Aangaande dit volk doet de Romeinsche
geschiedschrijver Tacitus eenige mededee-
lingen.
Het werd mede door de geweldige legers
der Romeinen, aangevoerd door Caesar, (en
onder gebracht. Ter herinnering daaraan
heeft men op den koepel, staande op den
schoonen Tanktónherg, nabij Oldenzaal, den
volgenden zin van Tacitus geschreven:
„Profana simul et sacra et celeberrimum
illis gentibus templum qued Tamfanae vo-
cabant solo aequantur".
Men vermoedt, dat op den Tankenberg
door de Tubantiërs een tempel gebouwd
was tot. aanbiding van hun godin Tamfana,
die echter door de Romeinen, evenals al de
andere eigendommen van dit volk, geheei
verwoest werd. Dit moet geschied zijn onge
veer 14 jaar na Christus.
In den loop der volgende eeuwen, toen
telkens volksverhuizingen plaats vonden,
hebben zicli echter hier de Saksers geves
tigd, gelijk als in het andere oostelijker ge
legen deel van ons land.
En deze Saksers worden genoemd de ech
te stamvaders van de thans nog onverbas
terde Twentenaren.
Nu is het niet zonder beteekenis even na
te gaan, hoe erkende historici het karakter
der Saksers beschrijven, wijl dit volkskarak
ter zich telkens in later eeuwen op den gang
der geschiedenis gelden laat.
Het volgende wordt daarvan gezegd:
„Het was wantrouwend, moeilijk te gena
ken, niet toeschietelijk, meestal zelfs terug
stootend, bij de eerste kennismaking; daarbij
was het een trekker of talmer, bedachtzaam
en voorzichtig, langzaam in het overleggen
cn langzaam in het besluiten, taai in het
vasthouden aan het oude met een daarmede
gaanden afkeer van al wat nieuw was.
ITad hij echter het nieuwe als het betere
erkend, dan hield hij er zich voortaan ook
even taai aan vast als voorheen aan het
oude. Wie dan ook eenmaal het vertrouwen
van een Sakser, al was het met moeite, had
gewonnen, kon voortaan vast cn zeker op
zijn trouwe vriendschap rekenen. Niet licht
ontsnapte den Sakser een belofte, doch elke
gedane belofte was hem heilig.
Daarbij had hij een hoogen dunk van zich
zelf gepaard met een sterke zucht naar vrij
heid in zijn doen en laten en met een groote
gehechtheid aan eigen huis, aan vrouw cn
kinderen. Bovendien was hij uiterst gastvrij,
waarheidlievend en spaarzaam, dit laaste
bij het gierige af. Men kan van den vrijen
Sakser door een verzoek veel, doch door een
bevel weinig verkrijgen."
De Evangelieprediking.
dom zeer moeilijk ingang kon vinden. Dit
ondervonden de eerste gezanten van 't kruis-
evangelie ter dege.
Het was vooreerst Lebuïnus, die na
den dood van Bonifacius uit Engeland was
gekomen en ongeveer in 772 een kapel te
Deventer stichtte. Vervolgens was het. M a r-
c e 11 i n u s, die do ajiostel der Twentenaren
genoemd wordt en veel in en om Oldenzaal
gearbeid heeft, waar hij in 762 in zeer hoo
gen ouderdom stierf. Van hem is echter zeer
•weinig bekend. Hij schijnt aan de Utrecht
sche school zijn opleiding ontvangen te heb
ben en tevens van daar te zijn uitgezonden.
Dan moet nog Plechelmus genoemd
worden, die in 732 te Roermond overleed en
naar wien de kerk van Oldenzaal den naam
van de PItóchelmus-kerk draagt.
Ofschoon de invloed dezer Godsgezanten
niet gering mag genoemd worden, toch brach
ten zij het Saksische volk van Twente niet
aan den voet van het Kruis.
Het was de bekende Ivarel de Groote, Ko
ning, straks Keizer der Franken, die na vele
geweldige oorlogen Wittekind, den onbuig-
zamen vorst der Saksers in 801 voor goed
aan zich onderwierp en deze onderwerping
hield tevens in aanvaarding van het Chris
tendom. Werd het niet gewillig aanvaard,
dan nam Karei eenvoudig geweld te baat.
De Saksers moesten Christen worden.
Bij den vrede van Selz was de eerste voor
waarde: De Saksem moesten den Christelij-
ken Godsdienst aanvaarden en aan Bis
schoppen en geestelijken, die hun in de
christelijke leer zouden onderwijzen, gehoor
zaam zijn.
Het is beleend, dat Karei al zijn overwon
nen volken zoo tot den overgang naar het
Christendom dwong cn soms om tijd te win
nen, daartoe groepen van honderden Sak
sers in beken en waterplassen liet drij
ven en dan door zijn geestelijken „collectief
liet doopen.
Dat zulk een opgelegd Christendom zoo
op eens maar niet tot de ziel der Saksers
was doorgedrongen en dat het de heiden-
sche leefwijze en godsdienstige gewoonten
bij dit taai vasthoudend volk zoo maar niet
verbrak, laat zich terstond gevoelen.
Zeer veel van het Saksisch heidendom
bleef eeuwenlang voortleven, al ontving hel
ook langzamerhand een Christelijke tint.
Heidensche gebruiken.
Laten wij enkele dingen daarvan noemen.
Had de Sakser bijv. zijn winter of Joel
feest op den hernieuwingsdag van den Zon
negod Wodan, het Roomsche Christendom
vervormde het tot zijn Kerstmis, dat mor
versierde Kerstboomen werd gevierd. Het
lente- of Ostarafeest, gewijd aan de altijd
jeugdige Ostara, werd vervangen door het
Paaschfeest, maar de heidensche gewoonten
als eiertikken en eiereten, het eten van offer-
vleesch, van Paaschbrood en Paaschos, die
te voren werd rondgeleid, zijn nu nog zelfs
niet uit het volksleven verdwenen.
Evenzoo 'de heidensche zomerfeesten wer
den omgezet in de St. Jans- en Pinksterfees
ten, terwijl eveneens het planten van een
meiboom, liet blazen op een middewinter-
hoorn naar de heidensche gewoonten der
Saksers terug wijst. Zelfs gewoonten en ge
bruiken bij geboorte, huwelijk en dood droe
gen voor een halve eeuw nog de sterke spo
ren van het Saksische heidendom.
De ziel der Saksers houdt met een onge
kende taaiheid zijn oude gewoonten vast
Dat ook het Christendom sleohts langzaam
bij dc Saksische Twentenaren vorderde, be
wijst wellicht ook dit, dat pas in 1140 te
Weerselo het eerste klooster werd gesticht.
En als wij nu bedenken, dat geheel hel
Christendom van Europa toen onder „de
duisternis der middeleeuwen" bedekt lag,
dan laat zich wel bevroeden, dat toentertijde
ook in ons Twente de Christelijke Kerk op
geen hoog geestelijk peil stond.
Er moesten nieuwe tijden komen.
Gods Geest moest de hof Zijner Kerk door
waaien cn nieuw leven wekken.
Dat gaf God.
Bij de Oosternaburen werd Luther gebo
ren.
Hij werd her-boren.
Irt hem brak door nieuw leven, nieuw
licht.
Daardoor werd hij de van God geroepen
reformator Zijner Kerk.
Hij was de held Gods, die dorst te getui
gen, te spreken, te strijden, te breken.
Zijn woord sloeg in.
Zijn woord bracht licht
En dit licht scheen ook over Duitschlands
grenzen in ons geestelijk duistere Twente.
Luther en rijn leer.
Al behoorde Twente ook in staatkundig en
kerkelijk opzicht onder liet Bisdom Utrecht,
zoodat hot vandaar uit bestuurd werd, prak
tisch leefden van ouds de Twentenaren meer
mede met die bevolking van het aangrenzen
de Bcntheim en West fa len. Met dezen behoor
den do Twentenaren feitelijk tot één oor
spronkelijk volksstam, wat zich in taal en
zeden zelfs tot op heden laat gevoelen.
Daarbij hadden vele Twentsche families
hun bloedverwanten aan de overzijde van
du grens wonen, terwijl de grooto bandels-
weg van Deventer op Burgsteinfurt, Munster
en ander plaatsen via Enschede als pleister
plaats door Twente liep. Dit alles maakte
dus, dat er een geregeld verkeer tusschen
Twente en de Duitsche buren bestond.
II t behoeft ons dus niet te bevreemden,
dat toen de leer van Luther bij zijn land-
genooten hoe langer hoe meer aanhangers
vond, deze ook in Twente verbreid werd.
Vooral toen Graaf Arnold I. die van 1Ö30 tot
1553 over Benthcim regeerde, de Roomsche
Kerk aarwei zei en in 1544 de Lutherselie
leer beleed, waarop hij deze officieel in zijn
graafschap invoerde. Zoo was het ook hier:
Al wie heer is van liet land.
Zot den godsdienst naar zijn hand.
En niet alleen had men kennis van de Lu
therselie leer. die bij zeer velen ingang vond
maar evenzeer werd hier in Twente dc leer
der Wuderdoopers bekend.
Reeds tusschen 1520 en 1530 kwamen er
Doopsgezinden voor, die uit Vlaanderen cn
Brabant waren gevlucht, vanwege de he
vige vervolgingen. Zij wanen linnenwevers
van Waldonzischen oorsprong cn richten in
Enschede, Borne, Hengelo, Almelo, Zendo
ren cn andere plaatsen weefstoelen op. Zij
kregen aanhang, waardoor zij een Doops
gezinde gemeente stichtte, die te Twekkelo
vergaderde.
Ook liet hier de Roomsche Kerk de „nieu
we sectc" niet met rust. Waren reeds lang
de dreigende plakkaten bekend tegen de
nieuwe leeringen en sccton, de inquisitie
begon ook metterdaad in te grijpen.
Onder leiding van Bernard Gruwel. Prior
van het Predikheeren-klooster te Zwolle,
werd een geloofsonderzoek ingesteld naar
de gevoelens van de adelijk>- \rouweii
Maria van Bcckum en baar schoon
zuster l* r s u 1 a van W e r d u tn. wonende
op het kasteel van Beckum. Zij waren do
Doopsgezinde leer toegedaan, en omdat zij
bij de loer bleven volharden, werden zij ver
oordeeld om levend verbrand te worden.
Dit vonnis werd den 13den Novemer op het
Galgenveld te Delden door den Drost van
Twente volvoerd.
