J-jet Communisme in de Practijk
9
\^n\4ncl
aa
1
DINSDAG 19 MEI 1931 DERDE BLAD PAG. 9
(Nadruk verboden)
Objectieve mededeelingen en critische beschouwingen
ILLUSTRATIEVE TREKJES
Tusschen de opgeschroefde officieele be
richtgeving in de sowjet-pers, die het voor
stelt alsof er niets dan schitterende over
winningen worden behaald bij den strijd
om het."5-jarenplan, treft men zoo nu en dan
'n verdwaald schaan aan, dat blijkbaar aan
de aandacht der censoren is ontsnapt en on
verwachts niet-officieele toestanden belicht.
Zoo wordt nu ineens melding gemaakt
van conflicten op het platteland tusschen de
verschillende organisaties, die door de sow-
jet-regeering met zoo kwist.ige.hand over het
land wordon verspreid, zonder dat bepaald
wordt wat elke organisatie nu precies tot
taak heeft. x
Bij de kolchozen heeft men haast het
kolchez-bestuur nog het sowjet-bestuur, daar
boven het sowjet-bestuur van liet rayon,
waaraan alle plaatselijke organen onderge
schikt zijn, maar vervolgens ook de partij
besturen de besturen van de tractor-stati
ons, en dan de afdeelingen ter plaatse van
het volkscommissariaat van landbouw,
waarnaast weer plaatselijke afdeelingen van
de organisatie Tractorcenter bestaan.
De lezer behoeft het niet aan gebrek aan
begripsvermogen te wijten waaneer hij uit
deze wirwar van organisaties, die alle soort
gelijke functies hebben, niet wijs wordt. In
de sow jet-unie zelf wordt men daaruit even-
mm wijs, al bombardeert het partijbestuur
de districten ook nog zoo met brieven vol
instructies en richtlijnen. Tractorcenter geeft
bijv. opdracht om eenige tractoren over te
brengen naar een ander district, maar de
districts-sowjet autoriteiten verzetten zich
daartegen en plaatsen gewapende militio-
natirs bij de tractoren om te. zorgen, dat ze
niet weg worden gehaald. Er bestaat voort
durende strijd tusschen de kolchozen en de
tractorstations over de vraag, wie verschil
lende machines onder zijn berusting hebben
moet. Het gevolg is meestal, dat de betwiste
machines onbruikbaar, in kapotten toe
stand, ergens liggen te verroesten.
Bij een inspectie in het Zuiden der Oe
kraïne en de Krim is het den bezoekers op
gevallen, hoeveel machines er niet in ge
bruik zijn. Meestal betreft het hier bescha
diging van onderdeelen, die niet hersteld
kunnen worden, omdat de deelen mankee-
ren. Ook laat de kwaliteit van het werk
zeer veel te wenschen over, zelfs als opper
vlakkig alles goed is georganiseerd. Waar
Jiet stelsel van stukloon is ingevoerd tracht
ieder zoo veel mogelijk te beploegen, waar
bij getracht wordt ondiep te ploegen en zoo
doende sneller te kunnen vooruit komen.
Een andere serie klachten betreft de
brandstof voor de tractoren. Degenen, die
de petroleum voor de tractors aanvoeren,
verkoopen vaak een gedeelte daarvan onder
weg, daar het in de dorpen zeer moeilijk
is petroleum te krijgen, ondanks de over-
vervulling van het vijfjarenplan door de
sowjet olietrusts. De vaten worden dan met
water aangevuld. Ook de coöperatie werkt
mede in deze richting door geregeld vaten,
verontreinigd met andere vloeistoffen, voor
petroleum af te geven.
De Moskousche correspondent van de „Lo-
kal Anzeiger" geeft een aardige beschrijving
van de toestanden in een kolchoz bij Kief,
<jie onder leiding staat van een lid der jeugd
organisatie. Dit jongmensch vereenigt in zijn
persoon vier of vijf functies, heeft de ge
woonte vergaderingen te leiden met een re
volver in plaats van een voorzittershamer,
en laat op die vergaderingen geen enkele te
genspraak toe. Zijn bestrijding van „koe
lakken" bestaat hierin, dat hij kippen, bran
dewijn, enz. van hen opëischt en dit bij zich
thuis laat bezorgen. Deze correspondent
wijst erop, dat zulke leiders der kolchozen
volstrekt, geen uitzondering zijn, terwijl het
bedoelde dorp slechts eenige kilometers van
het districtscentrum verwijderd ligt en dus
direct onder de hoogere partijcontrole staat
Een eigenaardig licht werpt ook een be
richt uit Samara op de toestanden ten plat-
telande. Volgens dit bericht werken de groo-
te sowj.et-lan dbouwbedri j ven in deze streek
alle veel slechter dan de collectieve bedrij
ven. In deze laatste wordt thans allerwegen
vrouwenarbeid op groote schaal toegepast.
Men heeft er brigades ,die geheel uit vrou
wen bestaan en ook onder leiding van een
vrouw werken. Volgens de rapporten wer
ken de vrouwen over luet algemeen beter
dan de mannen en vervullen de productie
normen voor meer dan 100 procent.
Een dergelijk overzicht van korte berich
ten die men in verloren hoekjes dier sow-
jet-pers vindt, maakt het verklaarbaar waar
om er nog steeds voedselrantsoeneering be
staat ondanks de mooi gekleurde officieele
resultaten van de collectivisatie-beweging.
DE VOORJAARSZAAICAMPAGNE
Het overzicht van het volkscommissariaat
van landbouw der sowjet-unie geeft aan,
dat op 1 Mei 13.7 procent van de opper
vlakte wc.s bezaaid, die volgens het plan
bewerki moet worden. Dit wijst op een te
langzaam tempo Op deze wijze komt men
niet gereed in de paar weken, die nog over
zijn, want una «veer half Mei is de zaaitijd
afgoloopen, dan breekt in een groot deel
van het land de boete, droge zomertijd aan
en kiemt het daarna gezaaide niet meer.
Wat tarwe betreft is de verhouding guns
tiger, nuurbij is ruim 23 procent van de op-
pervlakte op 1 Mei in bewerking genomen.
De si.w (et-bladen blazen alarm over. dezen
toestand, vocra. cmdat over het algemeen
de collectie*.e bedrijven-een hooger percen
tage van net plan vervulden dan de indi-
vie.ueele. <h-jankt d" propaganda voor col
lectivisatie is nog meer dan de helft van
den grond in het bezit der individueele boe
ren, zoodat een achterblijven van den indi-
vidueelen sector zeer sterken invloed heeft
op den geheelen oogst.
Dit achterblijven van de individueelen
boeren is vaak niet aan onwil te wijten,
maar aan onmacht. De regeeringsorganen
ten plattelande hebben al het zaaikoren op-
geëischt voor de collectieve bedrijven, vaak
ook het trekvee en de gereedschappen, en
de individueele boeren krijgen van hen geen
hulp, terwijl zij, door de zware belastingen,
vaak gedwongen waren hun eigen vee en
gereedschappen te verkoopen.
Men ageert steeds krachtiger voor de in
voering van stukloon op het platteland. Do
officieele gegevens deelen mede, dat slechts
een vierde der collectieve bedrijven tot. nu
toe de regeeringsvoorschriften in dit opzicht
heeft opgevolgd.
OOK AL WEER NIET GOED
Een aantal voorname sow jet-ambtenaren
hebben een publieke berisping gekregen.
Wat hebben zij misdreven? Papier vermorst
en de post te veel werk gegeven. Zij wilden
nl. toonen, hoe ijverig zij waren en stuur
den doorslagen van hun instructies en van
hun klachten over niet nakoming der over
eenkomsten aan verschillende controle-orga-
nenen soms aan de G.P.Ooe. Dat mag niet
meer. Er mogen geen extra doorslagen van
brieven meer gestuurd worden, behalve aan
organisaties, die direct in een zaak te be
slissen hebben. Wat een heerlijk vrij land
toch, dat iemand in zijn kantoor, die meent
te klagen te hebben over de handelwijze van
een ander persoon in zakelijk opzicht, maar
direct een doorslag van de klacht aan de
geheime poiitie zendt,
ROEBELS INPLAATS VAN
BUITENLANDS CH GELD
Er doen geruchten de ronde, dat de sow-
jet-regeering vanaf 1 April zal ophouden
met het betalen der buitenlanders in bui-
tenlandsch geld, en zal overgaan tot beta
ling van hun loon en salaris in roebels. Zij
kunnen dit geld naar het buitenland zen
den op dezelfde voorwaarden als de sowjet-
burgers, hetgeen wil zeggen, dat zulks prac-
tisoh onmogelijk is. Want volgens de voor
schriften mag ieder per maand aan één
adres 50 dollar- sturen. De bank, die deze
bedragen overmaakt, heeft echter slechts de
bevoegdheid in totaal een gering bedrag
naar het buitenland te zenden. Is dit ge
schied dan komen verdere aanvragers niet
meer in aanmerking, terwijl men een vol
gende maand den achterstand niet mag in
halen. Het wordt dus in de rij staan, zooals
overal in de sowjet-maatschappij, en in ne
gen van de tien gevallen tevergeefs.
De loopende contracten met buitenlanders,
die nog recht hebben op uitbetaling in vreem
de munt, zullen worden „herzien".
HET ROODE LEGER
Een te. zake deskundig buitenlander, die
de 1 Mei parade te Moskou heeft ge/jen, be
richt vo.gens de Roel, dat deze parade geen
schrik heeft verspreid onder de buitenland-
scho kapitalisten, integendeel. De demon
stratie t'ionde, dat de tanks en de andere
moderne gevechtsmiddelen van het xoode le
ger primitieve imitaties waren van in het
buitenland reeds als verouderd beschouwde
constructies. In vele afdeelingen ontlrakeen
deel van de bewapening.
Eenige dagen later werd in bet Kremlin
een maal gegeven ter eere van de nieuwe
hoofdoffieren, die pas de acadftxni" hadden
verlaten. Stalin had de uitnoody.ng tot
deelname afgeslagen, Molotof was wel ge
komen. Men beschouwt dit als een bewijs
van toer,--mende tegenstelling tussci.cn Sta
lin en Voroshilof, waaromtrent ree.h gorui-
men tijd hardnekkige geruchten de ronde
doen.
VERKEERSOPVOEDING
Ter gelegenheid van de motorweek te Oosterbeek, door de Ver. voor Vreemdelingen
verkeer georganiseerd, roerden op instigatie van de Onderwijs-verkeers-commissie daar
op den rijksstraatweg aan een groot aantal automobilisten, motorrijders en andere
weggebruikers strooibiljetten door politieagenten uitgereikt. Deze bevatten een opwek
king om mee te helpen het aantal ongevallen te verminderen. Een groote Ooster-
beeksche politieman overhandigt de chauffeuse van een miniatuur-autotje een Veilig-
Verkeer-biljet.
DE GEMEENTELIJKE DIENSTEN IN
LENINGRAD
De gemeentelijke diensten in Leningrad
zijn sterk ten achter. De verouderde water
leidingstations werken met minder dan 5
procent reserve, terwijl het waterverbruik
jaarlijks met 30—40 duizend kubieken meter
per dag toeneemt. Op elke 10.000 inwoners
der stad komen slechts 7 tramwagens. Niet
tegenstaande de sterke toename van de wo
ningnood in Leningrad worden de bouw
plannen slechts voor een klein gedeelte uit
gevoerd, in het eerste kwartaal van 1931
slechts voor 40 pCt, Zeer ongunstig is de
toestand van de assaineering, kanalisatie,
De plaatselijke fabrieken weigeren bestel
lingen te aanvaarden ten behoeve der stad
of "plaatsen die bestellingen achterop de
lijst der arbeiders, met het motief, dat de
orders voor de industrialisatie, op voorschrift
dier regeering, in de eerste plaats moeten
woden uitgevoerd.
De vergadering van den sowjoi heeft in
haar laatste zitting de toestanden bespro
ken en tot maatregelen besloten, allereerst
tegen het ambtenarencorps der gemeente,
dat te conservatief zou zijn. De methode van
„socialistische wedstrijden" on „keurarbei-
ders" moet ook hier worden toegepast.
Voorts besloot de vergadering om zich tot
den raad van volkscommissarissen der Rus
sische sowjet-republiek te wenden, de on
middellijke superieuren van den sowjet.
van Leningrad, en te verzoeken binnenkort
voor dien raad verslag te mogen uitbrengen
over de gemeentelijke diensten in Lenin
grad, voor deze stad een aanvullend aantal
autobussen te bestemmen en eveneens
vrachtauto's en taxi's. Verder zal worden
verzocht den bouw van tramwegen, water
leiding, kanalisatie en gasfabriek te ver
klaren tot werken van urgent belang, zoo
dat deze Avat betreft de voorziening van
materialen en arbeidskrachten op de lijst
van de werken worden geplaatst, aan wel
ker behoeften allereerst moet worden vol-
Men ziet hieruit duidelijk, dat de auto
riteit der plaatselijke sowjets, zelfs van de
tweede stad van het rijk gelijk Leningrad,
niets te betéekenen heeft, niet eens wat be
treft de eigenlijke gemeentediensten. De cen
trale regeering heeft de zeggingschap over
alles wat er in het geheele land geschiedt.
Bij den „socialistischen opbouw" in de
sowjet-unie is blijkbaar de behoorlijke ver
zorging der steden niet ingesloten.
WYSHINSKI OPVOLGER VAN
KRYLENKO
Wyshinskl, professor aan de Moskousche
universiteit, voorzitter van hooggerechtshof
in eenige der groote processen van de laat
ste jaren is benoemd tot opvolger van Kry-
lenko in diens functie van advocaat-gene
raal bij.het hooggerechtshof, of zooais het in
sowjet-termen heet: openbare aanklager der
sowjeteunie.
Gemengd Nieuws.
DOODELIJK AUTO-ONGELUJK.
Bij Doesburg werd de landbouwer Jansen
door de autobus van de Geldersche Tramweg-
Maatschappij aangereden en zwaar gewond.
Omtrent de oorzaak van het ongeval verne
men wij nog, dat J. met twee kinderen op
de fiets in de richting Dieren reed en door
de bus werd ingehaald. Om onverklaarbare^
redenen stak J. plotseling den weg over,
waarbij de fiets door de bus werd gegrepen.
J. werd in hopeloozen toestand naar het St.
Elisabethziekenhuis te Doesburg overgebracht
waar hij overleden is. De kinderen bleven
ongedeerd. Dè chauffeur had voldoende
signalen gegeven.
Motorrijder gedood
Te Halfweg (N.-H.) heeft een ernstig mo
torongeluk plaats gehad. De heer K., uit
Halfweg, kwam met zijn auto uit de rich
ting Amsterdam en wilde de Wllhelmina-
straat inrijden, toen op hetzelfde oogenblik
uit de richting Haarlem een motorrijder
derde. Een botsing was onvermijdelijk. De
motorrijder vloog door de voorruit van de
OM to, waarbij hemde' halsader werd afge
sneden. Hij overleed eenige oogenblikken la
ter. De duorijder kwam er goed af. De motor
werd zwaar beschadigd. De bestuurder van
de auto bekwam geen letsel. Zoowel het
motorrijwiel als de auto zijn in beslag ge-
De naam van het slachtoffer is Van Eys-
den, wonende te Amsterdam. De man was
werkloos.
HET EINDE VAN EEN DRINKSTER
Bij Stevensweert (I?.) is de 70-jarige
vrouw van een landbouwer te water ge
raakt en verdronken. Op eenigen afstand
vond men een half geledigde flesch met
jenever.
DOODELIJK AUTO-ONGELUK
Te Anna-Paulowina (N.-H.) werd de 12-
jarige jongen H S., kort nadat hij de school
had verlaten, door een vrachtauto ov
den. Het knaapje was deerlijk gewond. De
dokter, die spoedig ter plaatse was, kon
slechts den dood constateeren.
De politie stielt een onderzoek in, in hoe
verre den bestuurder schuld treft.
HOENDERPOKKEN
In de Friesche gemeenten OoststeMing-
werf en Weststellingwerf komen onder de
kippen de pokken voor, waarom de aange
taste dieren afgezonderd worden.
Wils.
BIJ DEN BLANKEN MAN
Van Albert Schweitzer heeft wel ieder
gehoord of gelezen. Thans werkt hij in
Afrika, en interessant is 't te lezen wat K.
Eelderink over zijn arbeid aldaar in „Koers
houden" mededeelt.
Met groote hartelijkheid werd Schweitser
ontvangen, maar ook oogenblikkelijk bij
zijn komst deden zich moeilijkheden voor.
Een jaar te voren had zich een zekere me
neer N'Zeng aangeboden als tolk en assis
tent van den nieuwen dokter. Hij was aan
genomen, maar als Schweitzer in Larnbareue
is aangekomen, dan is de tolk er niet. Hij
kon nog niet komen, want een geschil over
een erfeniskwestie was nog niet opgelost.
Dit ging voor en de eene boodschap na de
andere liet hij kalmpjes aan zich voorbij
gaan en zendeling Ellenberger ziet zich ge
noodzaakt aan Schweitzer mee. te deelen,
dat zijn leertijd in Afrika pas begint. „Voor
de eerste maal ondervindt ge nu, wat ge
eiken dag als een voortdurende beproeving
zult moeten aanvaarden: de onbetrouwbaar
heid der zwarten." Erg bemoedigend, niet-
Gelukkig vindt Schweitzer toch eindelijk
een tolk en helper onder zijn patiënten. De
man was vroeger kok geweest. Om gezond
heidsredenen had hij dit baantje moeten
opgeven, maar nog altijd bezat het de lieF
de van zijn hart, want bij de geneeskunde
ontleende hij zijn beeldspraak aan de keu
ken. De volgende uitdrukkingen waren in
zijn mond heel gewoon: „Deze man heeft
pijn in zijn rechterhammetje", „Deze vrouw
heeft pijn in de bovenste linker coteletjes
en in haar filet."
Van dezen helper. Jozef, heeft Schweitzer
veel pleizier gehad en daarom hield hij
hem, toen eindelijk N'Zeng met een stalen
gezicht aan kwam zakken, of er niets ge
beurd was. N'Zeng heeft het niet lang uit
gehouden bij den dokter.
De helperskwestie is niet de eenige moei
lijkheid, ja zelfs niet de belangrijkste. Veel
moeilijker was de vraag: waar moeten de
zieken behandeld worden. Was het niet
zulk een ernstige kwestie, we zouden in
lachen uitbarsten, als we vernamen, dat een
kippenhok tot hospitaal wordt bevorderd.
Dat was nog een heele verbetering bij het
begin vergeleken. Toen moesten de zieken
verbonden worden in de open lucht voor het
huis en wanneer de avondstorm opstak,
dan werd alles vliegensvlug in de veranda
geborgen. Aan de bepaling, dat men den
dokter de eerste drie weken niet mocht
lastig vallen, dan voor dringende aangele
genheden, had men lak. Het was immers
allemaal dringend.
Het kippenhok was een weelde. De zaak
kon nu voortgaan. Zijn vrouw zorgt voor
de instrumenten, de verbandstoffen, de
operatiewasch, en is tevens assistente bij
de operatie. Dus werk genoeg aan den win
kel.
Om half negen 's morgens begint de zie-
kenbehandeling. Eerst worden de huisre
gels van den dokter voorgelezen, nl.:
1. Het is verboden in de nabijheid van
het doktershuis op den grond te spuwen.
2. De wachtenden mogen niet luid met
elkaar praten.
3. De patiënten en hun begeleiders moe
ten voor een dag voedsel meebrengen, daar
niet allen 's morgens behandeld kunnen
4. Wie zonder'verlof van den dokter den
nacht op het erf doorbrengt, wordt zonder
medicijnen weggestuurd. (Het gebeurde nl.
niet zelden, dat patiënten, die ver vandaan
kwamen, 's nachts in de shiapzaai der school
jongens drongen, dezen er uitzetten en hun
plaatsen innamen).
5. De flesschen en bussen, waarin de me
dicijnen meegegeven worden, moeten weer
teruggebracht worden.
6. Als het schip in het midden der maand
den stroom opgevaren is, mag men, behalve
in dringende gevallen, den dokter niet op
zoeken, tot het schip weer de rivier afvaart,
omdat hij in die dagen naar Europa schrijft
om de goede medicijnen.
In- verschillende dialecten worden deze
ge- en verboden voorgelezen en de aanwe
zigen knikken ten teeken, dat ze het begre
pen hebben. Bovendien wordt hun ver
zocht, deze woorden van den dokter te ver
spreiden onder hun stamgenooten.
Wanneer een patiënt vertrekt, krijgt hij
een ronde schijf karton mee, waarop zijn
nummer, naam, ziekte en meegekregen me
dicijnen staan. Komt dezelfde zieke later
terug, dan behoeft maar even het register
opgeslagen te worden, om te weten te ko
men, wat er al met hem gebeurd is.
Moeilijk is het, de negers aan het ver
stand te brengen, hoe ze de medicijnen moe
ten gebruiken. Het wordt hun voorge
kauwd, ze moeten het nazeggen en ten
slotte wordt het op de doos of flesch, die ze
meekrijgen, geschreven, opdat ze het van
iemand in hun dorp, die lezen kan, nog eens
kunnen hooren. Nochtans moet Schweitzer
verhalen, dat hij er niet zeker van is, of ze
niet de heele flesch in één keer uitdrinken
zullen of de zalf opeten en met de poeders
de huid inwrijven.
Dertig a veertig patiënten worden per dag
behandeld. Allerlei ziekten komen voor, in
die mate, dat een jonge man verklaart: „Bij
ons Is iedereen ziek" en een oude hoofdman
beweert: „Dit laad verslindt zijn eigen kin
deren."
Geen wonder, dat de inboorlingen dank
baar zijn voor de hulp van den blanken
man. En die dankbaarheid èn het besef zeer
nuttig werk te doen zetten Schweitzer heen
over de dageljjksche moeilijkheden.
Radio Nieuws.
Woenadog 20 Mei 1031
HUIZEN (1876 M.K NCRV. 8 Tijdsein; 88.15
Schriftlezing; 8.15—0.30 Morgenconcert; 10.30
Tijdsein; 10.30—11 Korte Zlekendienet, leider
Ds P. N. KruyewtJk, Goref. predikant te Hil
versum; 11 Tijdsein: 11—13 Harmoniumbespe
ling, door den heer H. F. Jurjaanz, te Hilver
sum; zang mej. A. Geest, sopraan; 1212.15
Politieberichten: 12.15—12.30 Gram.-muz.; 12.30
Ttldsein; 12.302 Middagconcert; mevr C. van
Ra venzwaayMöllen kamp. zang; H. Hermann,
viool; H. v. d. Horst Jr.. ceUo; mevr. R. A. v
d. HorstBleekrode, piano; 2 Tijdsein; 22.30
Gram.-platen; 2.303 Lezen Chr. lectuur; mej.
M. Wentink, te Hilversum: 3 Tijdsein; 34.30
Concert: W Tump, viool; 'Réne Hendriks, cello;
Chris Veelo, piano; 4.304.46 Gram,-muziek;
4.455 Verzorging van den zender; 56 Kln-
deruurtje: mevr. L. M. v. d. Veerv. Engeland
te Den Haag; zang en piano mej. T. Stronck-
horst, Den Haag; 6 Tijdsein; 66.46 Voor de
landbouwers: H. Pilon; onderwerp: Vreterfl in
bessen, frambozen, enz.; 6.467.15 Voor de rij
pere Jeugd: Dr. P. Stegenga Azn Evang. Luth
predikant te Amatordam; 7.157.30 Namens de
Ned. Chr. Reis vereen.: de heer T. K. Roos jen.
te Bloemendaal; onderwerp; Auf In den Harz;
7.307.46 Politieberichten; 7.46—8 Gram.-muz.;
Vanaf 8 op last v. Min. v. Waterstaat afgest.
H.I.R.O. 8 Gram.-muziek: 8.10 Lezing; 8.30
Gram.-muzlek; 8.40 Lezing; 9 Concert; 9.10
Lezing; 9.30 Concert; 9.50 Lezing; 10.10 Concert
10.20 Nieuwsberichten Vaz Diaa; 10.35 Concert;
11 Gram.-muziek.
HILVERSUM (298.8 M.). VARA. 8 Tijdsein;
8.01 Gram.-muzlek; 9,30 Orgelspel. V.P.K.O. 10
Morgenwijding; VARA 10.15 Lezing; 11 Gram
muziek; 11.05 Radio-Volksuniversiteit; 11.35
Gram.-muzlek; 12 Tijdsein; 12.01 Middagconcert
I.45 Onderbreking verzorging zender: 2.15 Gram
muziek; 2.26 Vrouwenuurtje; 3.15 Gram -muziek
3.20 Lezing; 3.36 Cursus; 4.25 Gram.-muziek:
4.30 Kinderuurtje. O. v. d. B. 66.30 Cursus, de
heer P. Veldstra. V.A.R.A. 6.30 Mandollne-cur-
bim; 7 Radio-Volksuniversiteit; 7.30 Joodsch
'tje; 8.30 Concert; 9.15 'Radio-drama; 10.16
-— -j gr -• Concert: 11.10
Persberichten Vaa Dia;
iziek.
DE RADIO-CENSUUR
Vrijdagavond zou Mr J. E. W. Duys voor de
V.AR.A.-mdcrofoon spreken over „16 Mei in den
Nederlandschen Radio-omroep", aldus meldt Het
verband houden niet de radiopolitiek Tegelijkej
tijd is een satiriek tooneelapelletje van Bever
sluis om dezelfde reden verboden. Mr. Dulja
heeft namens de V.A.R.A. den staat der Neder
landen in kort geding voor den rechter gedaagd
en doorlating van deze uitzendingen gefiischt.
De V.A.R.A. stelt zich n.l. op het standpunt, dat
de normen van de radio-oensuur zijn: Veiligheid,
openbare orde en goede zeden. Met de radio
politiek heeft do censuur niets te maken. De
zaak zal in het begin van de volgende week voor
GROOTE VILLA AFGEBRAND
Te Blaricum ging Zondagavond te onge
veer 10 uur in een groote villa Engerhoogt.
genaamd en gelegen aan den Englaan,
plotseling het licht uit. Toen men den oor
zaak Avilde nagaan, bleek, dat de geheele
bovenbouw reeds in lachte laaie stond De
brandweer, die slechts over enkele stralen
beschikte, kon tegen het vuur slechts wei
nig uitrichten, zoodat do geheele villa een
orooi der vlammen werd. Enkele personen
die toegeschoten woron. en die trachten nog
enkele der vele kostbaarheden te redden,
slaagden er in nog eenige schilderijen e.d.
in veiligheid te brengen. Enkele hunner
werden hierbij licht gekwetst. Het grootste
gedeelte der kostbaarheden kAvam echter
in het vuur om.
De brand schijnt haar oorzaak te vinden
in een open haard. De villa was laag ver
zekerd.
WAT DE TORENKLOKKEN ONS
VERTELLEN
I.
Ei* zullen waarschijnlijk weinig voorwer
pen zijn, die zoozeer in aller belangstelling
mogen deelen, als de torienk lokken. Op
allerlei manier heeft men er over geschre
ven, dichters hebben er hun zangen aan
gewijd, met nauwkeurigheid heeft men haar
opschriften ontcijferd, de makers er van zijn
grootendeels bekend en de k lok ken gi eters-
families zijn van vader op zoon nagespeurd.
Van waar de belangstelling in die meta
len voorwerpen, de voorliefde waarmede men
kennis neemt van hun lotgevallen?
In de eerste plaats is het Avel haar ouder
dom, di'3 de klokken zoo belangwekkend
maakt. Als ge geplaatst wordt voor een
voorwerp, dat vijf-, zeshonderd jaar oud is,
dan stemt u dat toch even tot nadenken. En
nu zijn er natuurlijk klokken genoeg, die
in den tegemvoordigen tijd gegoten zijn,
maai* verreweg de meeste hebben toch een
eerbiedwaardigen ouderdom. Er zijn er bij
van minder dan honderd jaar, maar er zijn er
ook, die meer dan 600 jaren tellen. Van wat
al lotswisselingen en gebeurtenissen is zoo'n
klok wel niet de stille getuige geweest; wat
al golven van den tijd zijn aan haar voorbij-
gevloeid; hoevele geslachten zijn er tijdens
ihaar bestaan gekom'en en gegaanen bij
al die wentelingen van den tijd is de klok
in wezen gebleven niet alleen, maar al die
jaren lang heeft zij schier ongerept haar
bestaan gehandhaafd. Is het dan te verwon
deren, dat zoo'n eeuwenoude klok den be
schouwer doet stilstaan en het tot nadenken
brengt?
De kunst van klokkengieten is zieer oud;
ivoor 't eerst wordt er in de Vie eeuw gewag
van gemaakt. Er is wel beweerd, dat ze van
Italiaanschem oorsprong zouden zijn, welke
meening berust op den naam „campana",
ftvaarmede dü oudste klokken werden aange
duid, en die er op zou wijzen, dat ze het
eerst in Campanië in Italië zouden vervaar
digd zijn. Meer aannemelijk is echter een
andere opvatting, nl. dat ze van Noordschen
oorsprong zijn; in het Frankische Rijk treft
men dan ook reeds in de Vile eeuw klokken
gieters aan.
Oorspronkelijk waren het de monniken, die
zich met het klokkengieten bezig hielden,
gelijk ook andere kunsten en wetenschap
pen door hen beoefend werden, maar sedert
de XHIe eeuw waren het de leek'en, die zich
daarop toelegden. Zij hadden hun vaste giet-
hui zen, maar in de middeleeuwen weiden
dö klokken ook dikwijls gegoten aan den
voet van den toren, waarin zij zouden komen
te hangen. Hierdoor werd het voordeel ver
kregen, dat men die zware voorwerpen ntet
over lange en dikwijls moeilijk begaanbare
wegen behoefde te vervoeren, maar tevens
was men er dan zeker van, dat de klokspijs
van goede hoedanigheid was, want in dit
opzicht waren de klokkengieters ntet altijd
even betrouwbaar.
Van het gieten van de groote, wereldbe
roemde klok „Gloriosa" te Erfurt, welk werk
aan den vermaardsten van alle klokken
gieters, aan onzen Geert van Wou was
opgedragen, heeft een ooggetuige ons de
volgende bijzonderheden nagelaten, waaruit
blijkt met welk een plechtigheid zulk een
werk geschiedde:
Op St Kiliaansavond, den 7en Juli van het
jaar 1497, op een Vrijdag, toen de klok des
namiddags één uur sloeg, liet da meester
vuur maken in de beide smeltovens, die hij
op het SL Severus-kerkhof had doen op
richten. Toen de klok 's avonds tien uur sloeg
was da klokspijs gesmolten. Nu kwamen de
domheeren en de geestelijken van de St.
Mariakerk in processie aangetreden met het
hoogeerwaardig Sacrament en plaatsten dat
op ean tafel, die rijk versierd was met bloe
men, behangen met welriekende kruiden, ge
tooid met vaandels en door kaarsen verlicht
Toen de klok 's nachts één uur sloeg, rukte
de meester den tap van den eenen smeltoven
open en toen het metaal uit dien oven gc-
loopen was opende hij den tap van den an
deren oven. Toen de klok twee uur sloeg
was het werk volbracht en hief de geeste
lijkheid een TeDeum Laudamus aan...
Ook in latere eeuwen gebeurde het gieten
van de klok wel aan den voet van den
toren. Zoo verhaalt de geschiedenis, dat nog
In 1696 de klok voor den kerktoren te Doe-
zum in da provincie Groningen op het kerk
hof aldaar gegoten werd door meester Pe
trus Overney in tegenwoordigheid van
den edelen heer Johan Clant van Aduard en
anderen.
De oudste klok, waarvan het jaar van oor
sprong bekend is, bevindt zich te Iggens-
bach in Nederheieren; ze draagt tot opschrift:
„Anno MCXLIIII ab incar. Dni fusa est
campana", d.i. „In het jaar 1144 na de ge
boorte des Heercn is deze klok gegoten". In
dezen tijd waren ook in ons land de toren
klokken reeds geen zeldzaamheid: in 1130
hing er in den toren van de St. Servaas-
kerk te Maastricht reeds meer dan één, en
in den Dordtschen kerktoren werd er één
geplaatst in 1168 en weer een in 1170. Maar
van die klokken uit de Xllde eeuw zijn er,
voor zoover wij weten, geen aanwijsbare over;
als de berichten juist zijn, zijn de oudste gedad
teerde klokken in Nederland die te Echt,
die van 1272 en die te Herkenbosch
beide plaatsen in Limburg), die van 1273
dagteekent. Dan volgt een klok te He k fi
ling e n in Zuid-Holland, waarvan niet
alleen het jaartal, maar ook de gieter bekend
is blijkens het opschrift:
Pyniam me fecit A. Dni MCCLXXXV.
Daar zij gebarsten is en dus niet meer ge
luid kan worden, heeft zij een plaats gevon
den in een museum. En in den toren te
Staphorst moet nog een klok hangen, die
volgens het opschrift van 1290 dagteekent en
waarop ook de naam van den gieter vermeld
wordt: Gerhard Brandt. Het verhaal
luidt, dat de Kampenaren deze klok, die uit
munt door haar helderen klank en mooi en
vorm, hebben willen koopen voor zooveel
dubbele stuivers als daarin geborgen konden
worden, maar dat de Staphorsters weigerden
dit bod te aanvaarden. Overigens vermelden
de klokken, dia uit de XlIIde eeuw nog ove
rig zijn, op een enkele uitzondering na, niet
den naam van den gieter.
Daar men eerst in de Xllde eeuw begon
mat het aanbrengen van opschriften, worden
die op de oudste klokken gemist. Nu treft
men nog verscheidene van zulke klokken
aan alleen in Friesland 22 zoodat het
zeer goed mogelijk, hoewel niet na te gaan,
is dat er nog oudere klokken dan uit de XlIIe
eeuw hier te lande aanwezig zijn.
Ook de XlVde eeuwsche klokken, waarvan
er in ons land nog al eenige voorkomen, ver
melden gewoonlijk niet den naam van den
gieter. Te Stedum in da provincie Gronin
gen hangt er een van het jaar 1300. Volgens
Ds. M. ten Broek te Westeremden luidt het
opschrift als volgt:
„Anno dni (Domini") MCCC tepa (temporis)
inventionis see (sancte) crucis fusa sura"
hetgeen beteekent „In h'et jaar des Heeren
1300 ten tijde van het vinden van het heilige
kruis ben ik gegoten".
Het Zuid-Oosten van ons land is in deze
vrij goed vertegenwoordigd: men vindt er
een te M i 11 e n van 1303, te Vlodrop van
1323, te Linne van 1349, te Maarbree
van 1353, te Sevenum van 1369, in den
Stadhuistoren te 's-H e r to g e n bo s c h
van 1372, te V e n 1 o van 1373 en te Heel
van 13S0. Maai* men vindt er ook enkele in
Friesland, zoo te A e g u m. gemeente Idaar-
deradeel, waar er een hangt van 132S en te
W y c k e 1 in Gaasterland, welks toren et-
een bevat van 1338. En te Haarlem hangt
een klok in den toren van de St. Bavo van
het jaar 1385 met het volgende opschrift:
Maria es minen name
min luut moet Gode sine bequaree
van tempeeste behoed God al
alsoo varre als me min luut hooren sal.
Anno Doen. MCCCLXXXV
(Volgens &en andore lezing is 't jaartal 1375.)
In dit opschrift hebben we tevens een voor
beeld van do beschermende kracht, die aan
het klokgelui werd toegeschreven.
Hoogstens twintig klokken zijn er in ons
land, waarvan men weet, dat ze vóór 1400
gegoten zijn. Eén, die echter helaas bij een
torenbrand in 1918 verloren is gegaan, wil
ik nog noemen .omdat het opschrift sterk met
dat te Haarlem overeenkomt, zoodat men
haast tot de gevolgtrekking zou komen, dat
beide door denzelfden gieter zijn gemaakt
Het is trouwens een gewoon verschijnsel,
dat een gieter zijn klokken van opschriften
voorzag, die veel op elkaar geleken. Ik behoef
slechts te wijzen op Peter van Trier,
een yèrmaard klokkengieter uit de XVIlde
eeuw, op wiens klokken bijna altijd voor
komen de woorden:
De klok dan, waarop ik doelde, hing te
Zuid land op 't eiland Voorne, en had
tot opschrift:
Also verre als men my hooren zal
Wilt God bewaaren overal
Wouter Kaenvas maakte mij in 't jaar
MCCCLXXXVI
Hier hebben we een van de weinige voor
beelden van een XlVde eeuwsohe klok, die
ook den naam van den gieter vermeldt, nl.
Wouter Kaerwas.
Dc oudst bekende klokkengieter uit
Noord-Nederland is de Utrechtenaar Johan-
nes de Tra jee to, die in d3 Xllde eeuw
werkte en van wien nog oen klok aanwezig
is te Hönnepel in het Munstersche. Vorder
treffen we in de XlVde eeuw nog enkele
Nette rl an dsche meestergieters aan, b. v.
Kerst iane en zijn zoon Piet ren te
Middelburg, en te Vechcl in Noord-Brabant
meester Wilhelm en zijn zoon. Dezen
togen in 1375 naar Xanten om daar klokken
te gieten voor de collegiale kerk. terwijl de
zoon alteen een werk uitvoerde te Calcar.
En ten slotte moet nog genoemd worden het
beroemde klokkengietersgeslacht van W o u,
dat zich gedurende twee eeuwen, nl. de
tweede helft van de XlVde. de geheele XVde
en de eerste helft van de XVIde eeuw met
deze edele kunst heeft beziggehouden. Een
van dit geslacht, Gcrardus deze .naam
komt er telkens in voor goot in 1384 een
klok voor Zwolle, waarop to lezen slaat:
Maria vocor, divina loquor, fugo demonie.
Gherardus de Wou me fecit anno
MCCCLXXXIV.
Dit wil zeggen:
Maria heet ik, het Godgewijde spreek ik,
hat booze verdrijf ik, enz.
Nederland heeft in de volgende eeuwen
nog vale tientallen klokkengieters voortge
bracht, die zeer bedreven waren in hun vak
en die ons land op 't gebied van deze
nijverheidskunst een eereplaats, zoo ntet de
eerste plaats hebben doen innemen. Het ligt
echter niet in mijn bedoeling die thans te
behandelen, al zullen de namen van som
migen hunner in het volgende genoemd die
nen te worden.
E. D. J. DE JONGH Jr.
