WOENSDAG 19 NOVEMBER 1930
DERDE BLAD PAG 9
ON EN SCHILD TE AMERSFOORT
een juweel van een
stichting
der Vereeniging: Ned. Herv.
stichtingen voor «enuw- en
geesteszieken
WRIJVING VAN HET GEBOUWEN
COMPLEX
NOG GROOTSOHE PLANNEN
IN VOÜÜJdiuRjjiDiNG
le K lii
- 170
- 143
- 4'
- 1IG1
- 116
- II!
I6) N
- 6J
- 8'
- 93
n\ ia
iöa -
- 3 23
- 406
- 46J
- 19
leur J
div.
dlv.
Inleiding
was op een mgoieii izoinnigcn dag,
ueze wsasi ons er veie gegeven
jat we oiis naar Auiers/oiwt ue^nven,
'aiuneiUing van een Jmiuotugmg, uie
iauue^1 OJKvangen out nei in <iam>M.uvv
1 gesiicni voor zenuw- en geesteszieken
j öwnud" eens ie nomen zien.
lezers wisten van ue lotstanukomlng
suciumg ui. tueemere maten nenucii
Ui van verieiu, o.m. bij geiegenneiu
enue Steenlegging, in den xiervuruiuen
gual Zien Luptn en meer een sneven
omen oin op uiieyiei tenein actie le
eien en zoo was net recus lang van
i uuiueujii, «Jat liet terrein acr ter
der geesteszieken niet lang nruak
yen liggen,
j, van Ue» -Berg, die de voorzit-
dageiijKscne couwiusaie van „Zon en
is," ontving ons niet u§n geuookueer-
jjrs, J. vV. üruyn en uen aumi-
üen heer G. btumpi, pui ue
g§ inlichtingen te geven, bn direct
ris. v. d. berg aan met het prin-
ne gedeelte, bei is niet de hedoeung
cojicurreeien met andere sticntingen.
ideel helmen wc hoop straks saam te
j werken met de V ereeniging, die
,e jaren een hesphamend voornecid cok
Hervormden is geweest. Maar dat
l-jjvamen tot vorming aer vereeniging en
jouw van dit gestiont, vindt oorzaak in
eit, dat in den Hervormden kring de
behoefte gevoeld werd aan zoodanige
aiging. \ve willen niet anders dan wat
rat-neten hebben, wat de Koomscli-Ka-
:n hebben en wat ook de Gereior-
m hebben, nl, gelegenheid vojr onze
ivzieken om verpiu.egu te worden in ceii
sieer. Urn eenige cijfers te geven: in
ipuald jaar waren er van de geestes-
41 pet. Ned. Hervormd, 35 pet. K. K.
pet. kerkelijk-Gereforineerd. i>e H.-Ka
pil hadden toen voor hun patiënten
ruimte, de kerkelijk Gereiprmeerden
voor hun 1330 patiënten een 4uU0
seh beschikbaar, en voor de 41 pet. Hei
geesteszieken waren 300 a 400 plaat
_chikbaar.
vragen de Hervormden njet anders dan
tegenheid om hun geesteszieken te
en verplegen in een eigen sieer. Name
oor deggnen, die zulks wensehen. Ap
zijn zij volkomen vrij om te gaan naai
gesticht zij of hun familie wensehen,
ndien is er in de provincie Utrecht
Christelijk gesticht, zoodat er dus alle
was, om in dit gewest te komen tot
/uw vah een Christelijk krankzinnigen
Dit is wel een bewijs, dat het'hee
niet te doen is om concurrentie mot
stichtingen. Er Is samenwerking ge
in orthodox-Hervormde kringen. De
ïslag der vergenlging is positief, name-
van den admlnifttnaiteur, en er was nog niet
veel van kanloorinetal'/itie te bemerken.
Maar dat er hard en flink gewerkt worat,
viel af te leiden uit tal van dingen, o.a. uit
het feut, dat er tal van monsters lagen van
allerlei aard, naar welke beoordeeld moet
worden, wat besteld zou worden, of wat b-i-
ste'd was, voor de inventaris der inrichting.
Wfl wieden bij de bespreking soms niet of
we in Dr. Bruijn voor ons hadden de genees
he er-directeur. dan wel de technische lei-der
Hij bleek van alle finesses op de hoogte te
ziin en het moeit voor heim een groot, gemak
zijn. dat hij reeds tijdens den bouw in functie
zijnde, zelf kan zien wat er all-eimaa-1 noodrig
is. Hij kan zoo-doende allies d-oen aanbrengen
wat dient lot een zeer zorgvuldige verple
ging der loako nietige patiemten, en dat hij
zijn iinvl-oed weet aan te wenden ten goeie
blijkt vveil uit het feit dat een tweetal dira*1
teu.ren van neutrale stichtingen de bouw in
oogensohouw kwam nemen en d-ezen zenden
,.v krijgt hier een juweel van een stichting".
op de door de wet voorgeedhreven ruimte.
Maar de oplossing is zoo vernuftig gevonden
door 6erre-bouw d3t men de indruk krijgt,
dat de verblijfdruimten en slaapruirnten to
taal apart zijn. Zoonis gezegd is er voor uit
breiding en voor werktherapie voldoende
nnimte beschikbaar.
De inspectie heeft goedgevonden, dot de
eerwte tijd één paviljoen in gebruik zai wor
den genomen en dat daarin zoowcfl rnnnnen
als vrouwen zullen worden verpleegd, de
mannen op de benedenverdieping, de vrou
wen op de bovenverdieping. Dit is slechts
zeer tijdelijk, totdat ook hert. tweede pavil
joen gereed zal zijn.
Ook heeft de inspectie goedgevonden, dat
de kemere van de eerste verdieping
voorzoo-ver die kamers nog niet tot dit
doel noodig zijn. tijdelijk voor de verpleging
van le en 2o kilns patiënten mogen worden
gebruikt. Er is dus reed6 bij do aanvang ge
legenheid om ook le en 2e klas patiënten
op te nemen.
In he zoogenaamde economie-gebouw, wat
men ook
hot hoofdgebouw
-lei
i-C -
-
101,4 It
109 B' 11
t 123
112'ft
het Evangelie van Jezus Christus
naar de Schriften des Ouden en
Nieuwen Verbonds. overeenkomstig
de belijdenis der Ned. Herv. Kerk.
hopen zooals gezegd, op samenwerking
q 11e stichtingen, ook met de groote vcr-
ing van Ghr. stichtingen, zob eindigde
d. Berg zijn uiteenzetting,
srna gingen we over tot een bespreking
de bouw dor slichting.
was in het geimprovi&aerde kantoor
„Zon en Schild" bij Amersfoort. - Halve voorzijde van het gebouw.
Wal on6 bij one bezoek gefrappeerd heeft,
is het feit, dat a-Mee zoo sober is opgevat
Alles ziet er keurig en smaakvol uit, en zelfs
als leek ziet men re-ecte, dat hier alles gedaan
is om de patiënten zoo goed mogelijk te kun
nen verplegen maarer is z-eif6 geen
zweern van luxe. En dot is zeer te prijzen jn
dezen tijd van economisch beheer en toege
paste zakelijkheid.
De indeeling
van het gebouwencomplex is zoo, dat men
heeft in liet midden het econoroiegebouw,
waarin in hoofdzaak de huishouding der
ski oil ting geleid zal worden en daaraan ge
bouwd twee paviljoens, n.l. een mannen- ep
een vrouwenpaviljoen. Als eer en ander ge
reed is,- dan zal er plaats zijn voor 24G pa
tion-lon in totaal: 123 mannen en 123 vrou
wen. Er zijn nog grootedhe plannen. Het ter
rein dat de stichting in eigendom heeft is
55 II.A. groot en het gebouwencomplex kar
zoo worden uitgebreid, dat er plaats zal zijp
voor ?UÜ patiënten. Ook zal er een eigen kerk
gebouw komen. Eveneens zal bij uitbreiding
tot een getal van 700 patiënten, er een a-part»*
istoomkeuken op het terrein gebouwd wc
den, thans heeft men een gaskeoiken lngp
richt, die voldoende capaciteit heeft voor hef
aaptal patiënten, dat voorshands verpleegd
diicnt te worden.
De paviljoens
zijn zoo ingericht, dat er zijn twee zalen, een
boven en een beneden. Elke zaal is weer ver
deeld in drie afdeelingcn. welke van elkaar
gescheiden zijn door glaswanden. De opzet is
zoo, dot verpleegd kan worden in de obser-
vatie-afdeeüng, in de afdeetón-g voor geeetes-
kranken, die tegelijk lichamelijk ziek zijn.
en in de aideeüng geesteekranken. die bed
.patient zijn als gevolg van hun geesteskrank
beid.
De zalen zijn slaapzaal en zitzaal tegelijk
Dit was de goedkoopste manier voor de
bouw, omdat men daarmee correspondeerde
i1AL!A VAN SOLMS
EN
HET HUIS TEN BOSCH
efcuurskamer. de kamer van de le verpleeg
ster en d-e hoofd verpleegster eh de kamer
van de geestelijke verzorger. Het is de be
doeling om i-n de toekomst te geraden tof
een eigen predikant alleen voor deze stich
ting. Voorloopig zal echter de geestelijke ver
zorging van verpleegkrachten en patiënten
worden opgedragen aan een Dienaar des
Woords. die in een de-r Ned. Herv. Gemeen
ten zijn arbeid heeft. In hert hoofdgebouw
vinden we dan verder de Röntgcnhamer, de
boogtezonlearner, en de kamer vuor den por
tier. Deze laatste wordt i-ntern. Voorts vipden
we in dit gebouw .de geneeskundige biblio
theek, de bibliotheek voor de patienien, het-
archief en de apotheek. In den centralen
lcedder on-der dit gebouw is ondergebracht de
centrale verwarming, die zoowel dientjvoor
de warmtevoorziening als voor de 6toomver-
warming, voor. de krulkenmoeders, vopr 'de
vchtila-tieUasten, voor de warmiekasten.vO'Or
het aanvvarmen Van eten. Een bijzonderheid
bierbij is, dat op de centra-Ie verwarming vier
electro motoren zijn aangekoppeld. Hè't'ie
daardoor mogelijk om dra morgens In tijd
van een. half uur de temp era tuur, lot z.Ml-
warmtc op te voeren. Is dik' geschied, dan'
worden de electromoto-ren weer voor het
verdere -deelte van don dag uitgeschakeld
De oprijlaan.
Vanaf de Straatweg ligt het gesticht in
volle breedte en het middengedeelte van de
voorgevel staat precies op de as van de op
rijlaan. Deze heeft aan de etraatwegzijde
twee fraai gem Keelde gebouwtjes. Eén daar
van \va6 noodig door een eiscb van de
P.U.E.M. cn de architecten vonden deze op
lossing, dat een tweede gebouwtje werd ge
sticht, waarin dc buizen enz. voor gas en
waterleiding binnenkomen. Tusechen beide
gebouwtjes in komt een monumentaal in rij
hek waarop de woorden „Zon en Schild". De
oprijlaan wordt in twee gedeelten gescheiden
door plantsoen aan leg in het midden.
Zon en Schild heeft een ha He voor de
aut&buedicnstcn, en heeft nu ook een, halte
voor de tram AmersfoortUtrecflit gekregen
Men kan de stichting dus makkelijk bo-
Morgen vertellen we meer van de inrich
ting der gebouwen.
Gemengd Nieuws.
TOCH NGG ONTSNAPT.
Van een parkeerplaats ie Hengelo (O.)
werd een pieuwo auto gestolen. De politi
aldaar vroeg aan verscheidene"steden om
aanhouding cn zoo stond ook te Deventer
aan den Snippelingsdijk eon tweetal politie
mannen op wacht. Dezen gaven aan een
•langzaam naderen auto eon stopsein, maar
toen do wagen tot op tien meter was genu
derd, gaf de bestuurder plotseling vol gas
zoodat de agent-n in allerijl opzij moesten
springen, wilden zij door den wagen niet
worden overgereden. Por rijwiel zetten zij
de vluchtende auto na, welke men even later
aan de Handelskade verlaten vond staan
De bestuurder cn wie e.v. bij hem in den
Wagen h-bbon gezeten, waren verdwenen. Ue
auto werd in bewaring genomen en den
geheelcn nacht zijn de nasporingen voon-
gezet, echter vruchteloos.
BENZINE-ONTPLOFFING WONDT
TWEE EINDEEEN.
Te Leeuwarden is bij het spoorblok oen
bijna leeg vat benzin ontp'oft. Twee schip
perskinderen waren daar aan het soele
Een van hen, dc 13-jarige H. Tienstra werd
door de stukken van het vat ze r er .stig
gewond, zoodat men voor zijn leven vreest.
De 15-jarige B. Landstra werd eveneens gc
woud. Beiden zijn in het ziekenhuis opgo
nomen.
De zwarte baars is het zwarte schaap bi
de visschers, waarom „Onze Zoetwatervis
scherij" hén dringend aanraadt, om zich tij
dig tot den inspecteur te wenden of tot den
technisch opziener der Visscherijen, voor n< t
verkrijgen van eon ontheffing, opdat met d
opruiming van de zwarto baars in hot a.s
voorjaar kan worden begonnen, zoodra dn
in massa's worden gevangen.
Wordt de ontheffing eerst .aangevraagd
wanneer men de zwarte baars begint te van
gen. dan loopt men gevaar, dat men den goe
den tijd" ten decle ongebruikt moet later
voorbijgaan.
De kleine, zwarte baai-s is niet andere dan
als vischonkruid te beschouwen, die nier
alleen aan de ontwikkeling van een goeden
baarss tand in den w:g staat, maar die, als
groote kuit- en broedvers'inder, ook ernstige
seliade kan toebrengen aan de ontwikkeling
van de andere meerwaardige vischsnorten
Een grondige opruiming van de zwarte
baars moet dan ook in ieder opzicht als
hoogst aanbevelenswaardig worden be
seliomvd. Do beste tijd om de zwarte baars te
lijf te gaan is h%t voorjaar. Gedurende den
pahftijrl van de baars loopen de aalfuiken
vaak vol van dat kleine goed.
Wetenschap.
DE SNELLINS-EXPEDITIE GEËINDIGD,
COX U KUNT PONDEN AANKOMEN!
Ic/rier, die te mager is mop-st een voorbeeld
nethen aanr Mev.ropw S. S. ;te 's Grnvenhage
en haar raad onmiddellijk bpvolgen. U hebt
altijd wol geweten, dat levertraan goed voor
U zóu zijn, maar ven als zij kon U ook geen
pure-4ever traan innemen door-den afschu-
welijkcn smaak en reuk.
Ziehier wat zij ons spontaan schreef:
„Ongeveer een maand geleden las ik de
advertentie van Uw Mac Coy's Levertraan
tabletten en hoewel ik absoluut geen lever
traan kan innemen, ben ik cr wol in geslaagd
de tabletten te gebruiken. Na tot nu toe 3
flacons verbruikt te hebben, ben ik ruim 4
pond in gewicht toegenomen cn voelde ik mij
verplicht U daarmede in kennis te stellen
omdat ik voorbeen getwijfeld had aan de re
sultaten. Ik zal de tabletten dan ook aan al
mijn bevriende relaties aanbevelen".
Stel niets uit, wat Uw gezondheid betreft
Koop nog vandaag een doos Mac Coy's Le
vertraan Extract Tabletten. U zult onder
vinden, dat dit het eenige middel is om die
leelijkc en ongezonde magerheid kwijt te ra
ken. Deze kleine, met suiker bedekte tahlet-
ten zullen U evenveel goed doen als lever
traan. doch zij hebben niet dien vreeselijken
vischachtigen smaak. Daardoor zijn zij zoo
gemakkelijk in te nemen. Begin er vandaag
direct mee en binnen een maand zult U pon
den zijn aangekomen.
Mac Coy's Levertraan Extract Tabletten
zijn verkrijgbaar bij icderen apotheker of
drogist h j 1.95 per doos. Eischt Mac Coy's ta
bietten de origineele en eenige echte.
Weigert namaak. Indien niet direct ver
krijgbaar wendt U dan tot N.V. Rowntree
EEN AVONTUURLIJK SCHILDER.
Een achiidereknecht van Duitsche aikomst
die bij een schïiuer te Üoxt-l in beLreüKmg
was en aldaar onder een vaischen naam leef
de. heelt op klaarlichten uag kans gezien
••en aantal insluipingen in n-t nooiUelijK
ileel van Ti.burg te plegen. Zijn baas tuut
worfwerk ondernanden in de Paduaslraal
De Duïtscher, genaamd J. G., 19 jaar oud.
was eenter des morgens door zijn patroon
ontslagen. Nochtans wist de knecht in dc
buurt een laduer machtig te worden en met
dit klimwcrkluig gewapend, begaf hij zien
naar de Paduastraat, waar hij ach lore, n
volgens insloop in de woningen van G. M.,
li. G. H.. W. B. en J. H. SI. en tenslotte hy
P. van A. in de W.' van der Venstraafc.
De knecht plaatste een ladder tegen tb-
woningen en kwam zoo op de bovenverdie
pingen. Uit de drie eerstgenoemde woningen
nam hij weg een zwart gebrand zilveren
dameshorloge met dito ketting, een poi-ie-
monnaic met een guldt-n en een bedrag van
f 5.25. Bij Si. had de man geen kans, daai
hij gestoord werd, terwijl bij van A. ia oi-
van der Venstraat alles wel werd doorzocht,
doch niets ontvreemd w-rd.
Dc politie mocht er in slagen reeds den
vo.geilden dag te Boxtel den jongen te doen
aanhouden. Hij heeft direct een volledige be
kentenis afgelegd.
Ongeveer veertien dagen geleden kwam hij
uit Italië in ons land. Niettemin stond lii|
reeds in het Algemeen Politieblad gesigna
leerd voor een verduistering van f 60 te
Overasselt gepleegd. Ook deze verduistering
heeft de man bekend.
AUTO ONGELUKKEN.
Te Enschede is op den hoek Oldenzaal
schestraat—Minkmaatstraat een vrachtauto
in botsing gekomen met een taxi, welke laat
ste over den kop sloeg. De chauffeur ervan
bic f vrijwel ongekwetst: de inzittende na9
sagier Stuvé kreeg niet ernstige snij wonden
aan het gelaat.
Onder Hees bij Nijmegen is de 6-jarige
W. Toonen bij het oversteken van den we-
door een auto aangered-m. Met gebroken
beenen en een hoofdwonde werd de jongen
naar het St. Canisiusziekcnhuis te Nijmeg&n
vervoerd.
FRAMBOZEN IN NOVEMBER.
Te 51->n .fooii plakt" K. H. Steenbeek r.og
rijpe frambozen in den tuin.
REUZEN KAZEN.
Te Woerden werden door A. de Jong- uit Hon-
dijk negen kazen aangevoerd, welke in totaal
700 pond wogen. De eigenaar wist een pry's te
maken van 5S cent.
TUSSCHEN MACHINERIEËN
VERPLETTERD.
Op de Ammoniakfabriek der Staatsmijn Mau
rits te Lutterade gebeurde een ernstig ongeluk
Ir, Kiser was bezig een zoutdroogmolen, welke
niet naar behc-oren functionneerde, te contro
leeren.
Toen hij, blijkbaar in gedachten verzonken,
de droogkarner binnentrad, kwam hij daar tus-
schen de machinerieën terecht. De ongelukkige
werd op slag gedood.
Radio Nieuws.
HUIZEN". (1S75 M.) X-C.R.V. 10 Tüdsetn; 10--
10.30 Zanc dcor het N'.C.lt.V. Dames'rcour. 10.30
TüO.iln. lft-30IX Korte Zie'-f:ndlenst, te lelde»
door I's. G. J. I>uyvendaJv. Ev. Luth. Pred. t*
Kiisanm. 2 Tltdsein. 2—£.i& Graniofoonmuriek.
2 153.15 Cursus Fraaie Handwerken, te geve»
door nicj. G. Ably. Ueerares Gooische Industrie
en Hui Ti uijsehon] to Hilversum. 3.1a4 Gratno
fooninuïlck. 4—5 Ziekvnuurtje. te lelden door
lis. II. U Boerlüst, Ev. Luth. Predikant te Ara-
sterdum. Muzikale medewerking door J. H.
Smit I>uyzentUun8t, bariton en harmonium. H.
Snul Dujzcnikunst, harmonlumbeseleidlng I
Ti!il8eln. 5—6 30. Kamermuziek door Trio ..Artl
I.irk Vos. viool: Mevr. Anny Morel.
Mevr, llanny Helderman-Smit. plano. 6.-0--6.4»
hot^n^litL'utE WS.A.M T-I.-'— <nBel 54, f
Utrecht. 6.15—7 Gramofoonirtupiek- 7 rijd-i-.»,
77.30 Cursus Malelsch, te geven door Raden
S. Nimpoepo. 7.30—7.15 Politieberichten. 7.43
,10.30 Ullzpnnin? van dc Evangellsatle-eamen-
kvrpst van de Stads-Evangrelisatle te Oeventer
In do Luthersolw Kerk aldaar. Sprekers: Ps. C.
van der Zaal. Ohr. Geref. Pred. te Deventer, da
hoer P. O. riissen. Ned- Herv. Evangelist te
DetK-nter- T»s. W. J. Kooiman. Ev. Luth Pred,
te liai-c-nter. Ds. P. Prins. Geref. Pred. te De
venter. ^luzikale medewerking verleenen: Mevr
A van B.wap—Vennoman, sopraan, de heer A. J,
Mooy. or«l. Het dubbelkwartet ..Ad Del Glo
ria m". o. I. .v. den heer A. J. Mooy. 10.30—1 MO
Persberichten Vaz Dlas. lz.4011.30 Gramo-
foonplatonconcert.. K.R.O. 8—9.15 Plstencon-
cert. 11.30—12 Godsdienstig halfuurtje 12 Tjld-
,-ein. 12.01—12.15 Politieberichten. 18-16—145
Lunchmuslek. 1.45-^3 Nieuwe gramofonnpUten.
HILVERSUM. (298 M.) A.V.R.O. S Tttdseln,
8.09—9.45 Gramofoonmuziek. 10 Tildseln inni
10.15 Morgenwijding. 10-30—12 Concert. 12 Tod
sein. 12.01—2 Concert. 22.30 Halfuur, voor de
Vrouw 34 Naaicursus. 44 30 Oramofonnmu-
ziek. 4.5 Ziekenuurtje 5.30—7 Concert. 7—
7.30 Engelscho les. 7 3u8 Radio Volks-unlver-
sltelt. 3 Tüdf^ln. 8.01—8.30 Concert. .8 S<>—9.1»
Concert. 9.10—9.40 Lezing. 9N'0—10 CoiicerL 1®
Nieuwsberichten Vaz Dins 1090-10 30 Muzlefc
10.30—11 Concert. 11—12 StudiQ-uitsendlpg 13
Sluiting. 4
De H. L R. O.
Het bestuur van de vereeniging Humani*
tairc-Ideallstische Radio-Omnüep heeft een
adres gezonden aan den minister van wa
terstaat, we ar tl» het verzoekt thana de een
half jaar geleden gegeven belofte gestand te
doen, n.m.: een uor zendtijd in de veertien
dagen, daar allerlei bij de H. I. R. O. aange
sloten vereenigingen dringend vragen een
radio-rede te rnngen houden.
NIETS NIEUWS 0NDER DE ZON.
Acties en werkstakingen kwame» 460 jaar
geleden cok- al voor. In de Middeleeuwen was
een der middelen, waardoor gezellen tegen
him patroons soms hun wil wisten door te dri
ven of door te zetten werkstaking on zelfs „uyt
gang uyt der stede1'. Zoo dreigden in 1470 tn
Amsterdam de vollersknechts de stad te verla-
Iten, „om by dien middel", aldus de patroons,
„te commen tot harer ondeuchdelike meyninge
ende opset tegen die gemeene welvaart". Zelfs
Karei de Stoute liet zich met dit conflict in en
verbood op straffe des doods het verlaten der
„Soo ist dat wy daerom allen den voirscreven
1 voller verbieden ende bevelen uptie (op de) ver
beurten isse van heuren lyven ende goeden dat
I zv noeh nyemant van henluyden uytganck en
i maken van der voirscreven stede van Amster
dam, maer daer in blyven en heur-werek ende
[ambacht..doen gelyc sy sculdich syn ende van
outs gewoenljjk is''.
PiEPNELJS EN
BIBBERSNOET
Nadruk verboden.
61. „Wedden?" zei ik. „Aan die mallig
heid doe ik niet! Maar Iaat eens zien, wat
je durft!" Dadelijk maakte de spin een
draad en liet zich tot vlak. voor den neus
van den slapenden man zakken. Om beter
te zien, kroop ik op een lager gelogen takje.
Had ik dat maai1 niet gedaanl
62. Want toen ik me even te ver naar vo
ren boog, tuimelde ik naar omlaag en wel
precies in den hals van den slapenden me
neer. De man was ineens klaar wakker, en,
terwijl de spin hup! hupl hup! naar boven
khuterde, pakte de man me bij mhi staart
en wandelde met me den tuin in.
(Wordt Vrijdag vervolgd.)
III (Slot)
Oranjezaal munt uit door sohoone ver
ingen, maar dankt vooral haar waarde
de indrukwekkende allegorische en my-
lispho schilderwerken, waaiTnede haar
m en haar gewelf bedekt zijn, én die de
i irte, het loven en het sterven van den
i uitbeelden, De medewerking vn,n de
i&amste schijders werd daarvoor ingc-
in. De Hollandse,lie schilders Gerard van
1 horst, Pieter de Grebber, Cesar van Ever
i, Jan Li evens, Salomon :1e Bray, Pie-
lutman en Cornelis Brisé, alsmede do
j ijngen Jacob Jordaans, Theodoor van
"eri en Thomas Willehots werkten daar
onder de bezielende leiding van Jacob
Campen, die zelf ook schilder zijnde, dc
sen vervaardigde voor dio monumen-
ichilderwerken, die één geheel uitmaken
de architectuur en daarmede organisch
inden zijn. Al deze werken, zoowel de
itectonische als de schilderkunstige,
iden den in dien tijd in zwang zijnden
ieken geest, terwijl de voorstellingen ge-
doortrokken zijn van den adem der Griek
en Romeinsche mythologie. Dit kan ons
verwonderen als wij bedenken, dat bij
Ic-ze prachtwerken de kunstzinnige ge
le Constantyn Huvgens de raad-
en bezieler was, en deze- was een ver-
tegenstander van f' iiheemsche en een
tdriftig aanhanger van de klassieke
itrichting, die in zijn dagen de geesten
nenderhand innam en beheerschte. We
n reeds, dat Huygens de vertrouwde
ïman van Fvederik Hendrik was go
rt; hij stond met den Prins op vriend-
Huw ten Bosch (Achterzijde)
sehappelijkcn voet, op zijn krijgstochten
sliep hij in zijn tent en de Prins zond hem
vanuit de omgeving van Breda boomen voor
zijn buiten „Hofwijck", waar hij hem ook op
gemeenzame wijze opzocht. Met Amalia was
de verhouding minder vriendschappelijk;
hooghartig als zij was verweet zij hem. dat
hij een parvenu was, geen edelman van ge
boorte en slechts bij toeval tot zoo hooge
positie gekomen.
Ik zal den lezer niet vermoeien met het
gewn van een beschrijving van de vele luis
terrijke schil denverken, die de Oranjezaal te
zien geeft Slechts enkele daarvan wil ik
aanstippen. Het grootste en ook het schoon
ste schilderstuk, dat deze taal vertoont, is
het door Jordaens vervaardigde tafereel,
dat den Triomftocht van Frederik
Hendrik voorstelt. De held is hier gezeten
in een luisterrijken triomfwagen, getrokken
door vier witte paarden, die door Pallas en
Mercuiius worden geleid. De Overwinning
houdt lauwerkransen boven 's Prinsen hooft!
de Vrede in de gedaante van een lieflijke
vrouwengestalte door eugelcnflguren omge
ven, zweeft boven den vorstelijken held, ter
wij] de Faam de schichten afweert, waar
mede de Dood hem bedreigt.
Een ander tafereel, door van Tulden
geschilderd, stelt voor de HoIIandsehe Maagd,
die den stadhoudersstaf overreikt aan den
in een Romeinsch gewaad gestoken Prins.
Cesar van Everdingcn heeft op alle- moet zijn. Dan zijn er nog eenige vertrekken,
gorische wijze 's Prinsen geboorte uitgebeeld. I die niet toegankelijk zijn voor het publiek,
waarbij Louise de Coligny haar p~a5ge.bo- o.a. die, welke door koningin Sophie (do
ren kind aan Pallas-Alhene overreikt die heteerste gemalin van koning Willem III) be-
opneemt op haar schild en neerlegt op den j woond werden, en die in denzelfden toestand
Nederlandschèn Leeuw. gelaten zijn. Deze vorstin is daar ook don
Weer andere schilderingen verheerlijken 3cn Juni 1877 gestorven. Ook is Prins Willem
den Prins als V r e 1 e s t i c h t c r, terwijl IV op het Huis ten Bosch overleden (1 Sep
ook Amelia van Solms, de stichtster van de i tomber 1711), terwijl koning Willem I er den
Oranjezaal, niet is vergeten. Op een der wan- 24en Augustus 1772 het levenslicht aan-
den is zij voorgesteld, omgeven door haar j schouwde.
vier doch te re Louise Henrietta, Albertinej Pieter Post, de oorspronkelijke ontwerper
Agnes, Ilenri'ëtte Cat.harina en Maria, die j van het Huis ten Bosch, heeft in 1C>55 koper-
alle vier bloemen en lauwerkransen in do prenten van het gebouw in het licht gegeven
hand "houden; een engelengestalte ziet dc j met een opdracht aan de keurvorstin van
Prinses aan, op wier gelaat de droefheid cn j Brandenburg de oudste dochter van Frede-
rouw op aangrijpende wijze is uitgedrukt, rik Hendrik. In 1751 is het palcis met de
Deze schildering is van de hand van j twee zijvleugels uitgebreid en verbouwd, het
Gerard van Honthorst. En eindelijk I geen het uiterlijk van het gebouw niet ten
om niet meer te noemen, prijkt in het mid j goede is gekomen; gelukkig dat mon het in
don van het koepelgewelf de door Gr o b b e r j wendige ongerept gelaten heeft. Hot Huis
geschilderde beeltenis van Amelia-in rouw ten Bosch met zijn idyllische omgeving is
gehuld en door zwevende engelenfiguren om- j zeker een van de aantrekkelijkste bezittin
geven, en in de nabijheid daarvan leest men gen van ons Oranjehuis en een krachtig be
een Latijnsch opschrift, door Constantljn wijs van den kunstzin en het kunstvermogen
Huygens ontworpen, dat liet doel van dc dat hier te lande in de Gouden Eeuw gevon
stichting aangeeft en waarvan de Holland den werd. Wij mogen ons dan ook gelukkig
sehe vertaling luidt: rekenen dat terwijl zoovele prachtige palel
zen van de Oranjes op vandalistische wijze
„Aan haar onvergelijkclijken gemaalmet den grond gelijk gemaakt zijn, dit lust
„Frederik Hendrik, Prins van Oranje, i oord in het aanzijn is gebleven.
„heeft Amalia van Solms, de troostclooze Toch is er een tijd geweest, dat het Huis
„weduwe, dit hem alleen waardig ge-ten Bosch hel eigendom was van een bui
denkteeken van haar eeuwigdurendetonlandschcn vorst Toen namelijk Willem
„rouw en liefde opgericht". j III in 1702 gestorven was zonder kinderen na
I te laten, ontbrandde er een strijd over de
Behalve deze Oranjezaal, die de kern en j nalatenschap tusschen Jan Willem Friso.
het voornaamste deel van hot Huis ten Bosch den Frieschen Stadhouder cn Frederik 1.
uitmaakt, mogen van de bijzalcn wegens koning van Pniissen. De uitslag was. dal het
haar prachtige stoffeering nog genoemd Huis ien Bosch met neg drie andere paleizen
worden: de Witte Eetzaal wegens de „de in en bij den Haag aan den Pruissischen
Witjes" (een bcdriegclijke nabootsing van koning werden toegewezen. Deze liet de
bas-reliefs), in 1719 geschilderd door Jacob voornaamste schilderijen en beeldhouwwer
de Wit, de Chincesche Zaal en de groote ken naar Berlijn voeren en andere verkoo
en de kleine Japansche Zaal. Deze drie zalen pen. In 1754 keerden de paleizen weer Ir. 't
munten uit door 'naar geborduurde behang- bezit der Oranjes terug en den ?i>en Februari
seis, haar kostbare vazen, prachtige ameu-van dit jaar werden zij met veel plechtigheid
blementen en goudlakken en een zilveren j aan de Prinses-gouvernante Anna overgedri
Japansch theeservies, dat eenig in zijn soort i gen. De gebouwen waren echter onder hot
vreemd beheer danig verwaarloosd en hon
derden schilderijen verkeerden in een ontred
derden toestand zoodat er geen heretellen
aan was. Toch bevat het Huis ten Bosch nog
tal van waardevolle schilderijen van de voor
naamste meesters.
Amalia van Solms heeft haar prinsefijken
gemaal niet minder dan 28 jaar overleefd,
daar zij don 8 Augustus 1675 od 73-jarigen
leeftijd te 's Gravenhage overleden is. De
verdrietelijkheden cn smarten des levens zijn
haar in haar vervier leven niet bespaard ge
bleven. Haar eenige zoon Willem II stierf in
1050; ook haar oudste dochter, de vrome
Louise Henriëttc van Brandenburg werd
haar door den dood ontnomcu; zij lag over
hoop mot haar trotsehe Enigelscne schoon
dochter, die haar maar niet vergeven kon,
dan 7.ij de hofdame van haar tante was ge
weest. en ook kon zij het niet vinden niet
haar schoonzoon Willem Frederik en andere
leden van haar familie. Voeg daarbij de zor
gen voor haar kleinzoon, die zijn vader
nooit gekend had en zijn moeder op 16 jari
gen leeftijd verloor, de zorgen om hem op te
leiden voor de groote taak, die hem wachtte
in de Republiek en het zal duidelijk'zijn, dat
haar pad nu juist niet op rozen ging.
Er is wel voor gezorgd, dat AmaNa's beel
tenis voor het nageslacht bewaard is geble
ven. De grootste schilders hebben haar her
haaldelijk uitgeheeld en zoo vindt men haar
portretten in het Gemeente-museum in den
Haag. het Rijksmuseum, het Mauritshuis en
in buitenlandsche musea, behalve dan nog
in de allegorische voorstellingen, waarmede
zij zooals wij gezien hebben de Oranje
zaal heeft laten versieren. Maar meer nog
dan door deze afbeeldsels wordt haar herin
nering bij het Nederlandsche volk bewaard
door het vredesmonument. dat zij in het
Huis ten Bosch heeft gesticht, en op tref
fende wijze werd die vrèdesgedachte gehul
digd toen haar verre nazaat, de jeugdige
Koningin der Nederlanden dat gebouw ho-
schikbaar steide voor de in 1899 cn 1907 g*
houden vredesconferenties.
- T'T?:. E. D. J. DE JONGH J*
