IIMDIHIOV
HANDI
De Industrieele Ontwikkeling
van Eindhoven
Vele ups en downs
Nog enkele
indrukken
DE VOORNAAMSTE TAALKUNDIGEN
VAN EUROPA IN UW HUIS
LINGUAPHONE
INSTITUTE
Een Groot-Stad in wording
//r
Woensdag 29. Oct.#)
door C. F. J. SCHELLENS, Voorzitter der Kamer van Koop
handel en Fabrieken voor Oostelijk Noord-Brabant te Eindhoven.
Stadsbestuur en gemeenschap hebben zich
met een bewonderinqswaardige kloekheid
uan de zware eischen van de zich zoo snel
gewijzigde omstandigheden aangepast.
Waken voor de Zedelijke belangen
Het behoeft geen verwondering te wekken,
dat Eindhoven de laatste jaren meer en
meer in het teeken der belangstelling is ko
men te staan. De ontwikkeling nam hier in
korten tijd ongewone verhoudingen aan en
het ongewone trekt gemakkelijk onze aan
dacht.
In de 1860er ja
ren was het 56
Hectaren omvat
tende grondgebied
van Eindhoven be
volkt met 3200 zie
len. Na een grens
wijziging in 1874,
waardoor aan dit
grondgebied 23
Hectaren werden
toegevoegd, volg
de in 1920 de an
nexatie van de
vijf mgt de stad
geheel saamge-
bouwde dorpen
Gestel, Stratum en
Tongelre, waar
door de opper
vlakte tot 64-11 Hectaren werd vergroot
met een inwonergetal van 45624. Thans, na
«zen, jo jaren js dit getal tot 94161 gestegen, en is
en Eindhoven de zevende gemeente des lands
j geworden, de grootste in de Zuidelijke Pro
vinciën.
Eindhoven en zijn omgeving bezat van
iwei oud3 een veo'zijdige industrie. De vestiging
der Kamer van Koophandel dagteekent van
■Jtpn ^aar uitbreiding tot de bovengenoemde
omringende gemeenten van 1900. Van het
tak tijdstip der vestiging dezer Kamer kan de
hoo- ontwikkeling van het bedrijfsleven van jaar
eele tot jaar worden nagegaan. De voornaamste
ïini- van nijverheid werd toen gevormd door
[rijf, de weverijen van wollen-, halfwpllen-, lin
ing, nen- en katoenen stoffen. Het weven gc-
j schiedde nagenoeg uitsluitend als buis-
foor arbeid. In de elf stoffenfabrieken vonden de
voorbereidende bewerkingen der garens
Iho- P'aats, benevens de nabewerkingen, nadat
rat0 deze garens in huisarbeid tot weefsel waren
ene- verwerkt.
'iool
ver- De sigarenindustne, die in latere jaren de
da feerste plaats zou innemen, stak toen nog in
en de kinderschoenen. Zij nam echter snel toe
het j en telde in 1867 reeds 24 fabrieken te zamen
aan 773 personen werk verschaffende met
1929 een productie van 35.000.000 sigaren en
inde I 300.000 ponden gekorven tabak, welke pro-
voe- ductie voor wat de sigarenfabricage betreft,
be- I in 1874 reeds tot 50.000.000 was gestegen.
I Heden zijn in deze gemeente niet minder
BNt- dan 77 sigarenfabrieken gevestigd
zijn Naast beide voorgenoemde bedrijfstakken
Qm- nam de vervaardiging van vilten en vooral
zijden hoeden een voorname plaats in.
zelf- Voorts waren er verschillende leerlooierijen,
ond bierbrouwerijen, zoutziederijen, een fabriek
illli- van harde zeep, een draadnagelfabriek en
M2 I tal van vormen van kleinindustrie. waarin
gul- behalve de ingezetene vau Eindhoven bet
too overgroot deel der bevolking van de ook
•°e| toen reeds de stad omknellende dorpen haar
rde bestaan vond-
Hoe dat bestaan er uit zag? Hef loon van
ijke mannen en vrouwen bewoog zich van f 3
sch tot f 9, van jongens en meisjes van f 1 tot
han f 3.50 per week. Hoeveel uren een week toen
niet telde, zeggen de verslagen met, maar wel be
roer vatten zij het merkwaardig getuigenis, dat
ZU „tot de aanzienlijke stijging van den ac-
t"50" „cijns op bier, veel bijbracht de welvaart on-
v.on I bder de werkende klas, die ook het accijns
„op het geslacht aanzienlijk en wel bijna
,jnet een vierde deed stijgen, daar tenge-
e.£ „volge dier welvaart de ambachtsman meer
eert iiRobruik van vleesch kon maken."
Inderdaad een puzzle, die wij in onzen
tijd niet meer weten op te losscni
lat-
Intusgchen werden voortdurend nieuwe
Industrieën in en om Eindhoven gevestigd,
waartoe de aansluiting aan het spoorwegnet
in 1866 ongetwijfeld veel heeft bijgedragen.
Zon ontstond onder meer in 1869 de Luci
fersfabriek, die in 1881 aan niet minder dan
i 600. in 1884 zelfs aan 900 personen werk ver
schafte. Een belangrijke sigarenkistenfabrlek
voorzag in dit voor de sigarenindustrie on-
t misbare hulpmateriaal; zij nam later bnven-
dien op groote schaal de vervaardiging van
triplex-platen ter hand. In 1887 herleefde
j hier de trijpindustrie, die toen in Nederland
geheel was uitgestorven.
Toch ging het ook toen niet altijd voor
den wind en talrijk waren in die jaren de
klachten over buitenlandsche concurrentie,
zoodat reeds in 1883 de Kamer een adres
aan den Koning richtte om reciproci-
teitsrechten te bepleiten.
I De hierop volgende jaren zijn nagenoeg
I een aaneengesloten jammerklacht en wijzen
op achteruitgang over de geheele lijn. zoo-
I dat de economische toestand der bevolking
omstreeks 1890 alles behalve rooskleurig was.
Juist in dien tijd, in 1891. werd in een
j voormalige wollenstoffenfabriek. die ten
i deele tot heden met prijzenswaardige piëteit
voor den niets ontzienden Phlllps-moker ge
spaard bleef, begonnen met de vervaardi
ging van gloeilampen. Het zou nochtans nog
jaren duren, vooraleer dit thans machtige
bedrijf aan Eindhoven een geheel ander aan
zien zou geven. In 1897 telde het 153 arbei
ders en de zorgen en kwalen der kinder
jaren zijn ook aan dit bedrijf niet voorbij
n-gaan. Nog geruimen tijd was de groei een
zeer geleidelijke. De laatste jaren echter was
de expansie geweldig. In October 1927 trad
de 10.000e arbeider in de Philipsfabrieken te
Eindhoven in dienst, om reeds in het eerste
kwartaal 1929 door den 20.000e te worden ge
volgd, welk getal intusschen nog tot ruim
23000 klom, om in den loop van dit jaar
weer op circa 20 000 terug te komen, die on
der de veilige leiding van een der machtig
ste laboratoria der wereld, de nieuwste vin
dingen van het menschelijk vernuft over
den aardbol verspreiden.
Het is inderdaad een verbazingwekkende
prestatie geweest hel bedrijf in een zoo snel
tempo tot dezen omvang uit te bouwen.
Maar het getuigt evenzeer van een bewon
derenswaardige kloekheid, dat stadsbestuur
en gemeenschap zich met een hieraan even
redige voortvarendheid aan de zware eischen
van de zoo snel gewijzigde omstandigheden
hebben weten aan te passen. Geen mecnings-
verschil over details staat de erkenning in
den weg, dat een complex van problemen
van allerlei aard met onbevangenheid is on
der het oog gezien en met doortastendheid
aangepakt
Het woningvraagstuk, dat eenige jaren
niet te verzadigen scheen, gaat in de om
standigheden van dit oogenblik zijn scherp-
sten kant verliezen; de middenstands-
bedrijven hebben zich in weinig jaren ge
heel weten te moderniseeren en aan te pas
sen aan den nieuwen tijd; aan de eischen
van het intehse verkeer zijn zware offers ge
bracht; weldra zullen twee moderne
scheepvaartwegen onze indrustrie ten dien
ste staan: Nog dringt het spoorwegvraag-
stuk om een oplossing. Wanneer onze voor
gangers reeds in 1883 „andermaal vergeefs
bij den Minister klaagden" over het pro
bleem der spoorwegovergangen, dan moge
dit ter verklaring strekken van het onge
duld, waarmede in 1930 nog steeds naar de
oplossing van datzelfde probleem wordt uit-
Op het gebied van het onderwijs
Uitbreiding van industrie, als gevolg van
een natuurlijken drang tot uitzetting zal in
het algemeen ten gevolg hebben meerdere
arbeidsgelegenheid.
Het probleem der industrieele vestiging
treedt hierbij op den voorgrond. Wil ons
land niet achter geraken, dan zal op indus
trieel gebied een frissche bries steeds de
zeilen moeten stijven; nieuwe industrieën
zullen zich hier moeten vestigen, reeds be-
ooral het Ambachts- en Nijverheidsonder-1
wijs, dat met klem om uitbreiding vraagt
Voor Eindhoven met zijn enormen bevol
kingsaanwas is het stopwetje wel bijzonder
een stropwetje geweest.
Het ontbreekt ons niet aan vertrouwen,
dat ook aan deze en andere wensc.hen recht
zal wedervaren, maar ook dan nog zullen
talrijke vraagstukken het voorwerp blijven
van onverminderde zorg. waaronder die
j voor de zedelijke belangen der hier van
heinde en ver saarpgevloeide bevolking wel
de eerste plaats verdient, omdat Oostelijk
Noord-Brabant met het nijvere gebied, waar
van deze stad het centrum is, in zijn onge-
evenaarden groei de cultureele goederen uit
een eerbiedwaardig verleden moge weten te
bewaren en tot evenredige ontwikkeling te
brengen, zijn bevolking en geheel het vader
land ten zegen.
staande fabrieken zullen geen kapitaal mo
gen ontzien om zich, zoo noodig,
moderne productiewijze aan te passen. Voor
bij is de tijd dat de gehechtheid aan een
plaats mag bepalen waar men zich vestigen
zal. Voorbij is de tijd, dat men zelfs de ge
ringste kostprijs voordeelen, die aan een be
paalde plaats verbonden zijn mag negeeren.
Het kiezen van de juiste plaats waar men
zijn fabriek denkt neer te zetten, is één van
de eerste stappen die gedaan dienen te wor-
Nu blijkt Eindhoven aan al deze voor
waarden te kunnen voldoen. Haar ligging
aan de groote spoorwegverbindingen is goed
te noemen. De locale-, zoowel als de buiten
landsche spoorwegverbindingen laten noch
in snelheid, noch in aantal iets te wenschen
Naast goede verkeerswegen speelt zeker
de grond, de eigenlijke vestigingsplaats, een
niet minder belangrijken rol voor den fa
brikant. Eindhoven nu heeft in het uitbrei
dingsplan groote terreinen gereserveerd
de industrie, uitmuntend gelegen aan
water en niet te ver van den spoorweg, zoo
dat men zoowel van H vervoer te water als
per as gebruik kan maken.
Door vestiging van nieuwe bedrijven en
uitbreiding van de bestaande, heeft zich te
Eindhoven een kern van arbeiders gevormd
Waar eenmaal een centrum van arbeiders
aanwezig is, vormt zich automatisch een
grootere arbeidersbevolking, terwijl zoowel
het particulier initiatief als de gemeente
Uwe leeraren:
LEERAREN IN DE
ENGELSCHE TAAL.
Van I.n.r.: Professor in de Phonetiek
aan de Universiteit te Londen: Dr.
Daniel Jonas, cn de Secretaris van
het „Broadcasting Committee",
Docent ann de Universiteit te Londen:
Dr. A. Lloyd James. Voorts:
Prof. J. R. Tolkien. Prof. H. C. Wyld,
Doc. D. Arundell, Doc. J. R. Firth,
Dr. V. C. Cllnton-Baddeloy, Doe.
Mist K. Forde. e.n.
LEERAREN IN DE
FRANSCHE TAAL.
Van l.n.r.: Prof. Paul Passy,
Voorzitter van het Internat. Ver
bond voor Phonetiek. en Professor
in de Phonetiek aan de Universiteit
te Ovford: H. E. Berton. Voorts:
Prof. A. Desseignet. Prof. D.
Saurat, Prof. Daniel Michenot,
Doc. Mile. Noel-Vildé, Mile. B.
Coustenoble, e a.
LEERAREN IN DE
DUITSCHE TAAL.
Van i.n. r.: Professor in de DuH-
=ehe
de Univ
Dr. Paol Menzerath, en
Docent in de Phonetiek aan da
Universiteit te Göttingen: Dr. W.
Gerlach. Voorts: Prof. Dr. Karl
Niessen, Prof. Dr. K. Slebs, Doe.
Erich Drach. Doe. F. Funke, Doe.
Frao E. Hernnstadt-Oettingen, c.a.
WIJ ZIJN HET ER ALLEN OVER EENS, DAT DE
LINGU APHONE-METHODE GENIAAL EN HEEL
EENVOUDIG IS OM TALEN TE LEEREN.
De Linguaphcme-Methode is door enkele der voornaamste taalkundigen
van ons werelddeel samengesteld. De verschillende lessen zijn op een
serie gramofoonplaten ingesproken, waarbij de laatste verbeteringen op
het gebied der gramofoontechniek zijn toegepast.
W\
De Linguaphone-Methode maakt het voor iedereen
mogeljjk om thuis vreemde talen te leeren.
Ja, en wel met het typische accent en de zins
melodie, den buitenlander eigen. Juist hierdoor
leert men de taal zonder eenige inspanning.
i U vóór een 20-tal
jaren terug had gezegd, dat U
in 1930 naar een voordracht of
een concert te Londen, Parjjs
of Berljjn zou kunnen luisteren,
dan zou U, meewarig glim
lachend, Uw schouders hebben
opgehaald
Daarom mag U niet de Lin
guaphone-Methode met eenzelfden
glimlach veroordeelen!
Methode gebruik zult maken, dan
hebt U van de 8760 uren, die
een jaar telt, slechts 60 tot 100
uren noodig om een nieuwe taal
U kunt dus den Linguaphone-
leeraar, uit het land, waarvan
U de taal wenscht te leeren, bjj
U thuis hebben en les van hem
dit zelf verkiest.
Alle lessen der Linguaphone-Cursussen zijn soa
uitstekend samengesteld, dat zü zoowel voor eerst-
beginnenden als voor diegenen, die op school of
door zelfstudie talen hebben geleerd, maar deze
kennis perfectionneeren willen, even interessant
en leerzaam zijn.
U door deze methode met
organen leert, krijgt U een
veelzijdig en zeer effectief on
derwijs.
Hierbjj komt nog, dat U er altijd
zeker van bent, dat Uw leeraar
U de beste uitspraak leert.
5 Dagen een cursus op proef
(zie brochure).
DE LINGUAPHONE IS DE BESTE EN GOEDKOOPSTE TAALLEERAAR!
HOLLANDSCHE PROFESSOREN BEVELEN DEZE METHODE TEN ZEERSTE AAN.
INDIEN U THANS BIJ HET
BEGIN VAN HET NIEUWE JAAR
zich een cursus aanschaft, dan kunt
U reeds vóór dezen zomer klaar
zijn. U kunt dan een nieuwe taal
vloeiend spreken en ver
staan. Het eenige, wat hiervoor
noodig Is, is te beslissen om met de
studies te beginnen en dan volgens
het studieplan methodisch te werken.
Wat het meest den eerstbeginnende
aantrekt Ie, dat hij oenoegen In de
studies zal vinden en om reeds na
de eerste les In de vreemde taal te
kunnen converseeren! Natuurlijk met
een zeer beperkten woordenvoorraad,
maar met een perfecte uitspraak en
zinsmelodie. Vanzelfsprekend spoort
dit tot verdere Inspanning aan.
Als drie of vier personen een cursus tezamen koopen ea de
Linguaphone verschaft hun een honderdtal lesuren, zijn de kost*-n
al zeer gering. Complete cursussen zijn verkrijgbaar op gunstige
voorwaarden, met maandelijksche afbetalingen van fl. 7.of Fl. 13.
THE LINGUAPHONE
INSTITUTE,
Postbus 135 - A'dam-C.
THE
Kalverstraat 149, Amsterdam
Bijkantoor: DEN HAAG
PLAATS 27a
Moderne Parkaanleg in de Industriestad Eindhoven.
niet te vergeten Philips' woningbouw alles
doen om Eindhoven ook den arbeiders tot
een aangename woonplaats te maken.
Wanneer we hier in 't kort de factoren
hebben nagegaan die een stad tot industrie
plaats stempelen, dan kunnen we niet an
ders zeggen, dan dat Eindhoven alle voor
deelen van een dergelijke stad biedt.
Algemeene beschouwingen.
Bedroeg het bevolkingscijfer einde 1928
77547, ultimo December 1929 was dit cijfer
reeds tot S9619 eestegen en zooals men uit
het voorwoord van den burgemeester kan
lezen telt Eindhoven thans reeds 94350 in
woners. De groote toename der bevolking in
1929 vond hoofdfzakelijk haar oorzaak in de
uitbreiding der Philipsfabrieken en der si
garenindustrie met daaruit voortvloeiende
toeneming der werkzaamheden in de bouw
bedrijven. In Eindhoven wonen ongeveer
4000 mannen meer dan vrouwen.
Kerkelijke zaken
a. Het dekenaat Eindhoven omvat 18
parochiën, waarin een vijftigtal geesteltj-
ken werkzaam zijn.
In de Ned. Herv. Gemeente zijn werk
zaam 2 predikanten, welke met zeven
ouderlingen en vier diakenen de geeste
lijke belangen behartigen.
c. Ook de Gereformeerde Kerk heeft twee
d. Israëlietische kerk, omvattende de bur
gerlijke gemeenten Eindhoven, Helmond
en Oirschot.
Nu heeft geen onzer die toekomst in de
hand, maar iets anders Is het of men met
de factoren, welke die toekomst bepalen
kunnen, rekening houdt dan wel ze ver
waarloost.
En dan is het ons eon groote voldoening
hier te mogen neerschrijven dat oi. het
Gemeentebestuur alle krachten inspant
om de moeilijkheden die in het verschiet
liggen op te lossen. We geven toe, dat het
uit den aard der zaak moeilijk is in eenige
dagen een beeld van Eindhoven te krijgen
Maar de eerste indrukken zijn in den regel
de beste en gaarne verklaren wij dat het
Onbekend maakt onbemind, na ons bezoek
aan Eindhoven voor de zooveelste maal
bewaarheid is.
door E. A. WIJSMULLER, Gemeenteraadslid van Eindhoven,
nilllllllllllDllillllllllllllllllllllllllflll
Toen ondergeteekende zich voor ongeveer
18 jaren te Eindhoven vestigde, was het een
klein, hoewel nijver stadje van ongeveer
G0O0 inwoners, welke grenspalen zich maar
weinig buiten de voormalige, eerst voor kort
gedempte stadsgracht uitstrekten. Toch was
toen reeds te zien. dat voor Eindhoven groo
tere dagen zouden aanbreken. Of vermoed
den dat ook niet reeds de vaderen van het
tegenwoordige geslacht toen zij hun gemeen
te met eenige gebouwen verrijkten, die ook
heden nog in het zooveel grootere stadsbeeld
waardig pareeren?
De plaats lag als het ware in knellende
banden door de vijf uitgestrekte dorpen
welke haar in een kring omsloten en di<;
zelf, elk op z'n eigen wijze, naar vooruitgang
streefden. Doch toen deze dorpen, Woensel,
Tongelre, Stratum, Gestel en Strijp waren
rpannexeerd en de omklemming was opge
heven, kon Eindhoven zich vrij ontwikkelen
n volgens een vast systeem verder uitbou-
ven.
Een krachtige, energiek geleide industrie
ïi een nijvere bevolking, onder het wijze be
stuur van bekwame overheden, hielpen daar
toe mede. De sigaren-, textiel- en houtindu
strie, de gloeilumpen- en later de radio-
industrie, om van andere niet te spreken,
verschaffen aan duizenden arbeid en brood.
Het zielental steeg op Inderdaad wonder
baarlijke wijze, in de laatste jaren aanmer
kelijk opgevoerd vooral door vestiging van
elders. En wanneer deze vooruitgang op de
zelfde wijze blijft voortduren, is de tijd niet
verre meer dat het stadje aan de samen
vloeiing van Dommel en Gen.ler zal zijn uit
gegroeid tot een plaats van 10U.000 inwoners!
De opkomst van Eindhoven is waarlijk
Wnig hl (Ie geschiedenis der vaderlandsche to" een^aneduri.
sleden, waaronder er weinige zijn aan te langdurig v
werd inmiddels besloten. Verwacht mag
worden dat de moeilijkheden bij de spoor-
overgangen op de voorname lijnen die in
het hart der stad samenkomen, eerlang door
ingrijpende maatregelen zullen worden op
geheven.
Een lang en moeilijk programma moet nog
worden afgewerkt, doch hij die van nabij de
activiteit hierbij tentoongespreid gadeslaat,
zal moeten erkennen, dat de afwikkeling
plaats heeft met de noodige bekwaamheid
en een snelheid, die aan het ongelooflijke
grenst.
Eindhoven ia volstrekt niet arm aan
schoon. En ongetwijfeld mag tot dat schoone
gerekend worden de binnenstad met haar
smalle, veelal gebogen, oude straten, die
wellicht juist daarom voor veler oog aantrek
kelijk zijn en waar prachtige zaken met rui
me winkel-galerijen van den durf en do
voortvarendheid van den Eindhovenschen
Middenstand getuigen. Waarlijk imponee
rend voor hem die Eindhoven bezoekt zijn
de kolossale Philipsfabrieken, die op den
Emmasingel, waar deze industrie haar ba
kermat had, hun hooge gebouwen-massa's
wigvormig in de stad vooruitschuiven.
Langs groote stadsgedeelten, zooals Elzent-
en Villa-park met fraalen Villa-bouw. slin
gert zich de oude Dommel door het Oostelijk
deel der plaats. Tegen haar zacht glooiende
oevers werden op sommige gedeelten reeds
aardige plantsoenen aangelegd en kloeke
bruggen beginnen hier en daar de rivier te
overwelven.
Eindhoven is een Groot-Stad in wording.
Met kracht wordt het aanleggen van ring
banen en wegen ter hand genomen cn met
zulk een snelheid ontstaan in alle deelen
der stad nieuwe, uitgestrekte wijken met
breede straten en ruime pleinen dut ook de
geboren Eindhovcnnar moeite heeft er weg
wijs in te worden. Reeds kruipen de lange
huizenrijen naar de thans niet meer vèr-
venvijderde dorpskommen van Aalst, Meer-
veldhoven, Zeist, Nuenen e. a. Rijks- en Ge
meenteinrichtingen en instellingen, vereni
gingsgebouwen en andere komen als uit den
grond te voorschijn; allerwegen worden
scholen gebouwd voor lager- en mlddelhaar-
onderwijs. F.n dan te weten dat Eindhoven
tot voor pl.m. 18 jaren b.v. voor H. B.-onder-
wijs nog op Helmond was aangewezen, welks
3-jarige Rijks-H.B.S. de eenige in verren om
trek wasl
Met koortsachtigen ijver wordt gearbeid
aan belangrijke werken, zooals het groote
nieuwe Ziekenhuis, de Verbindingsvaart met
het Wilhelminakanaal. de verbetering ven
het zeer drukke Elndhovensche kanaal,
langt welks boorden vooral tlch bloeiende
fabrieken verheffen. Tot den bouw van
een nieuw stadhuis, Eindhoven waardig,
Twee gemeentelijke wandelparken L w. het
loofboomige Stadswandel park en het don-
nenrijke Philips-de Jongh-park noodigen uit
i vertoeven
Van de schitterende wegen die te Elndh®.
ven samenkomen noem ik slechts den b»iis
weg naar 's-Hertogenbosch, den schoonen
Roschdijk, bijna geheel gebetonneerd, wanr-
lungs de gebouwen en paviljoens van hel
Rijkskrankzinnigengesticht temidden van
gezonde dennenbosschen oprijzen en de
voortzetting van dezen weg naar het nijvere
Valkenswaard, door een omgeving rijk aan
natuurschoon.
tige industrie waarop Eindhoven in hoofd
zaak drijft, zich ondanks in dezen tijd over
al opdoemende moeilijkheden zal weten t«
handhaven en verder ontwikkelen en dat da
bestuurderen der stad, die in het verleden
toonden hun zware verantwoordelijkhetd
ten volle te begrijpen, hun moeilijke laak
niet vreugde zullen voortzetten, met de hulp
van God en tot heil van het volk en van de
stad Eindhovenl
