DHOW
HANDEL IN DNDUSTDD
en Oude zaak in een nieuw huis
hovennummer pag. XI.
llllllBIIUIIIIIIIlilIlllilll|llOIIIHIir,IB!lllllinillllllllllll!II[Illllinill]DllllllllllIlllll!lllOI!l!
Woensdag IP October IPSO.
Magazijnen der firma Vroom en Dreesmann te Eindhoven.
Hjdens ons bezoek aan Eindhoven ont-
igen .wij van de firma Vroom en Dreee-
>en uitnoodiging om eens haar ge
el verbouwde magazijnen te komen be
ken, een uitnoodiging waaraan we oa-
urlijk gaarne gevolg gaven. En wanneer
-ze uitgave onder de oogen van de Eind-
•enairen zal zijn gekomen is de nieuw-
ivv dezer firma reeds eenige weken ge-
end.
ïindhoven mag trotsdh zijn op het nieu-
gebouw, een modern winkelpaleie van
beste soort Het maakt op iederen be-
iker van buiten reeds een fonschen,
lohtigen indruk. Daardoor is het als het
ire een symbool van de twee eigenschap-
elke ook de artikelen van deze firma
zitten: soliditeit en degelijkheid.
Liniks 'Ti rechts boven de hoofdingang is
teressant beeldhouwwerk aangebracht,
twee bronzen beelden van drie meter
ogt-e, voorstellende de Nijverheid en de
ndel, terwijl het geheel, een ontwerp van
architect Oscar Leeuw uit Nijmegen ais
tengewoon geslaagd mag worden aan-
Jmerkt.
[Niet minder dan 36 etalages met een to-
lal oppervlak van ruim 800 M2. telt deze
jeuwbouw, waarin de veelheid der artiike-
in op overzichtelijke en smaakvolle wijze
ordt geëtaleerd. Een wandeling door
passage zal menige huisvrouw
aarne .ondernemen .Welk een gemak is
'el thans van de Reohteetraat in de Vrij-
raat te. kunnen komenen natuurlijk ook
ngekeerd, zonder van' het steeds drukker
-ordende verkeer op dat punt hinder te
idervihden.
Binnen gekomen gevoelen we ons wat
ein door de geweldige oppervlakte drr
irechillende afdeelingen, waarin diverse
•tikelen op overzichtelijke wijze, keurig
irangsohikt, zijn ondergebracht Vriende-
ke verkoopstere geven alle gewenschte m-
ïhtingen. Achtereenvolgens bezoeken wij
lingerie- en 6toffenafdeeling, staan ver-
lasd over de veelheid en verscheidenheid
m sportartikelen, heeren regenjassen enz.,
in parfums en zeepen en ontdekken dat
deze firma ook de „heer der schepping"
t in de kleinste details kan worden aan
kleed. Welk een sorteering overhemden,
(orden en dassen. Zelfs de meest verwende
Eindhoven ah Woonstad
Eindhoven als woonstad met haar ruim
1.000 inwoners vertoont nog wel het karak-
ristieke beeld van de samensmelting met
vijf industriedorpen, doch dit vervaagt
en meer.
Naast de smaakvol aangelegde arbeiders-
oonvvijken, treft men aan de villawijken,
aar de groot-industrieel woont en waar
wandeling langs de sierlijk aangelegde
linen en villa's in hun verscheidenheid
in bouwtrant een genot is.
Het centrum der stad met haar aantrek-
ilijke winkels, waartusschen door verschil-
jnde groote gebouwen voor industrieele en
nancieele doeleinden zijn verspreid, trekt
aandacht
Hét geheel stadsaspect wordt afgewisseld
en groot aantal kerken van diverse
azindten, waaronder de St. Catharinekerk
omineert.
Naast de vele kleine plantsoenen, kwistig
oor de nieuwe aangelegde woonwijken ver
eeld, biedt een tweetal stadsparken, n.l.
et stadswandelpark en het Philips de Jongh
Wandelpark een heerlijke wandelgelegen-
eid.
De natuurliefhebber vindt in Eindhoven
eel van zijn gading: uitgestrekte bosch- en
eidevelden liggen in de onmiddellijke na-
ij hei d der stad, waarheen vele rijwielpaden
eiden.
Als kruispunt van spoorwegen geeft Eind-
loven een directe verbinding met Midden-
Turopa en de groote plaatsen in Nederland.
Ook het onderwijs is bijzonder goed ver-
orgd; naast gemeentelijke H B. Scholen
net 5- en 2-jarige cursus is nog een 5-jarige
-K. H.B.S. aanwezig; verder hoogere en
liddel bare Handelsscholen, Gymnasium,
wemeontelijke Avondschool voor Theore-
isch Nijverheidsonderwijs. Ambachtscholen,
Textielschool, Vakschool voor meisjes, In-
lustrie- en Huishoudschool. Ook bestaat in
>ze gemeente een lagere Landbouwschool,
een tweetal kweekscholen en een 50 scholen
fnor Lager- en U.L.-onderwij^ met ongeveer
15000 leerlingen.
heer kan hier volop keuze maken. Is het
eigenlijk geen dwaasheid hier de verschil
lende etages er zijn er vier 6tuk voor
Het kapitale gebouw van Vroom en
Dreesmann te Eindhoven.
stuk aan een bespreking te onderwerpen?
Koopt niet elke practisohe huisvrouw bij
V. en D.?
Daarom volstaan wé "met nog enkele bij
zonderheden van dit moderne winkelpaleie
te memoreeren. Bezoekers, die geen tijd of
lust hebben trappen te klimmen kunnen
De Af deeling Tricotages, Lingeries enz. van Vroom en Dreesmann.
per Lift naar elke gewenschte etage worden
gevoerd. Een vriendelijke liftboy brengt U
waar U moet zijn; natuurlijk vergeet u niet
een bezoek te brengen aan de confectie af-
deeling op de eerste etage. Kolossaal, wat
een voorraa! De firma is in staat heel Eind
hoven te kleeden. We vernamen dat de om
zet der confectie afdeeling de laatste jaren
geweldig was gestegen, met als gevolg
steed6 grootere sorteering, terwijl bij een
nieuwe mantel of japon ook een bijpassende
hoed geleverd kan worden.
De afdeeling meubelen had onze volle in-
tresse en we kunnen u werkelijk advi6eeren
bij de firma V. cn D. eens op dat gebied een
kijkje te gaan nemen. Ge zult dan ook mer
ken dat de firma veel zorg heeft besteed
aan de inrichting van de afdeeling kinder-
confectie .Wat u ook voor uw jongens of
meisjes noodig heeft, jasjes, mantels, regen-
goed, voor al die kleedingstukken kunt u
in deze n.fdeeling terecht.
Ook de tapij taf deeling is een bezoek over
waard. U vindt hier niet alleen de prachtige
Perzische tapijten, maar ook Bouclé, Smyr
na, Wilton, Tapis Beige enz. Bovendien zijn
op dezelfde afdeeling een groote linoleum-,
matten-, en tafelkleedenafdeeling.
De illustraties in dit korte overzicht af
gedrukt geven een beeld van het inwendige
van het gebouw en wij willen besluiten met.
u aan te raden zelf ecn6 een kijkje te gaan
I peinen.
I) werkzaamheid van Philips op het
gebied van de Volkshuisvesting
door Ir. F. BAKKER SCHUT, Secretariaat Afdeeling
Woningbouw N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken te Eindhoven.
Slichting Eindhmensche Woningbouw „Thuis Best"
Vrijgezellen-Tehuizen El'entpark te Eindhoven.
Met opzet kies ik het woord volkshuis
vesting en niet het woord volkswoningbouw,
omdat het eerste meer omvat dan het ver
schaffen van een passende woning alleen.
Juist in deze stad, waar de nieuwe wijken
als paddestoelen uit den grond verrezen, is
de noodzakelijkheid gebleken van een gelijk
tijdige verzorging met scholen, ontspannings
lokalen, parken en speelterreinen, etc. Hoe-
De Amsterdamsche Bank
Bijbankte Eindhoven.
wel de meeste van dergelijke voorzieningen
in den regel geacht worden te behooren tot
de gemeentetaak, werd van de werkzaamheid
van het gemeentebestuur in deze tijden het
uiterste gevergd, waaraan het vermoedelijk
te wijten is, dat zijnerzijde voor de voorzie
ning in bovengenoemden zin van de geeste
lijke en lichamelijke belangen van de bewo
ners van zulk een nieuwe wijk niet in vol-,
doende mate werd zorg gedragen. Het gevolg
hiervan was, dat die behoeften, waarin ook
de confessioneele vereenigingen, aan wie in
elk onzer woningcomplexen grond voor kerk
en scholenbouw ter beschikking werd ge
steld, niet konden voorzien, zooveel mogelijk
door de N.V., door harerzijds gesteunde ver
eenigingen of door Dr. Philips persoonlijk,
werden gedekt. Zoo kwamen tot stand neu
trale soholen, buurthuizen, parken, speel- en
sportterreinen en zijn een tweetal vrijgezel
len tehuizen in aanbouw.
Alvorens een kort overzicht te geven van
wat op het gebied van den woningbouw tot
stand is gekomen, wil ik even nagaan, hoe
de noodzakelijkheid ontstond, dat de N.V.
zelf de huisvesting van haar werknemers
ter hand nam.
Tot voor eenige jaren was de ontwikkeling
van het bedrijf en daarmede de vermeerde
ring van het aantal arbeiders in zijn dienst
wel zeer snel, doch regelmatig te noemen.
Hoewel er steeds een woningtekort hcerschte
en dit, vooral in de crisisjaren door do eigen
houwers bij geen benadering kon worden ge
dekt, was de activiteit vtn de woningbouw-
vereenigingen hier ter stede toch zoo groot,
dat door regelmatigen nieuwbouw in het
tekort kon worden voorzien. Dat de N.V.
ook reeds in die jaren kleinere complexen
woningen tot stand heeft gebracht, was dan
ook niet zoo zeer het gevolg van de noodza
kelijkheid hiervan, dan wel van den wensch
om sociale redenen een eigen dorp te stich
ten, waar de bewoners tegen een normale
1 huur een betere woning dan elders ter
I plaatse ter beschikking gesteld kregen. Als
Ieen min of meer op zichzelf staande vesti
ging bood op deze wijze het z.g. Philipsdorp
in een aangename omgeving goede woon-
Het Philipsdorp.
Sinds 1910 verrees- geleidelijk, onder archi-
Het moderne kantoorgebouw van
de Rotterdamsche Bankvereeniging
aan dé Groote Markt te Eindhoven
tectüur sranéwijlcn den heer de Bazel en den
heer Smit, het Philipsdorp. Het straten
plan werd ontwórpen vanwege de N.V., de
straatnamen, vastgesteld door de familie Phi
lips, de straten in eigendom, beheer en on
derhoud bij de N.V, en als afsluiting van
het geheel twee zware hekpalen, die aan
geven: hier houdt Eindhoven op en begint
het Philips territorium. Sindsdien zijn de
tijd veranderd: het stadje met dorpsche allu
res werd de zetel van een wereldconcern
en daarmede veranderden de toestanden.
Nieuwe uitbreidingen vonden plaats, waarbij
de straataanleg echter door de gemeente ge
schiedde. In de eerste oorlogsjaren werden
glasblazers uit het buitenland naar Eindho
ven gehaald en hun woningen verstrekt,
werkloozen met groote gezinnen uit Drente
en omgeving verhuisden naar Eindhoven en
verwisselden dikwerf krotwoningen voor goe
de arbeidershuizen. Als uitbreiding van hot
Philipsdorp ontstond zoodoende het z.g.
Drentsche dorp.
Dooh eerst in 1928 begon plotseling de
koortsachtige uitbreiding van de fabriek. Uit
alle deelen des lands werden arbeiders ge
haald: geschoolde vaklieden en groote gezin
nen, waarvan vooral de meisjes gevraagd
waren. En nu was er geen kwestie van, dat
de gemeente, woningbouwvoreenigingen of
particuliere bouwers in den nood voorzagen.
De gemeente vond het niet verantwoord, het
risico op zich te nemen, dat bouw op groote
schaal bij een mogelijke industrieele malaise
in de toekomst zou bieden, welke haar op
groot kapitaalverlies zou komen te staan.
Eerst den laatsten tijd heeft de gemeente
weer op ruimere schaal woningen gebouwd.
Gevolgen van den woningnood
De gevolgen Vein den woningnood waren
drieledig en alle drie bleken deze nadeelig
voor de werknemers en dus indirect voor de
fabriek, die noodgedwongen tot woningbouw
op grootsohe schaal werd overgegaan.
lo. werden de woningtoestanden zeer
slecht, waardoo gevaar voor de moreel
en physiek van den arbeider ontstond
wat natuurlijk op den duur in de arbeids
praestatie een terugslag moet vinden. Het
teel weer de normale hoogte gaan berei
ken, er vele gevallen voorkomen, waar
deze met 40 verminderd worden.
Niet alleen in Eindhoven, doch ook in
de omringende dorpen werden hu
ren voor gewone arbeiderswoningen van
f 8 f 9 per week regel, een prijs, die in
Noord- en Zuid-Holland misschien niet
hoog moge lijken, maar die aanzienlijk
uitgaat wat boven wat te Eindhovee met
de vreoger zoo lage grondprijzen en de
goedkoope fundeering betaald behoefde te
worden.
3o. moest een zeer groot gedeelte van de
werkkrachten uit de omliggende plaatsen
worden gerecruteerd (zelfs uit België
werden autobussen en treinen met arbei
ders heen en weer vervoerd), met natuur
lijk als gevolg: hooge transportkosten.
Een ander bezwaar werd gevoeld door
die arbeiders, die niet in schafttijd naar
huis konden gaan, nl. het ongemak niet
warm te kunnen eten in de middaguren.
Ook de herwaren van een ver vervoer
per fiets konden duidelijk worden gecon
stateerd: vermoeidheid en verlet maak
ten, gevoegd bij de slijtage van fiets en
kleeding, het fietsvervoer niet veel min
der kostbaar dan bus en trein.
De eenige uitkomst bleek dus: het bouwen
van woningen. Dit had evenwel het bezwaar,
dat voor 't bopwen op groote schaal bedui
dende kapitalen rouden moeten worden vast
gelegd, waartoe de N.V. niet genegen was.
Rijksvoorschot
De oplossing werd gevonden door de op
richting van een stichting in het belang van
.de volkshuisvesting „Thuis Best",, die tegen
een rentevoet van 4% Rijksvoorschot ont
ving tegen eerste hypotheek, voor 80 van
de bouwsom, waartegenover de N.V. 20
voorschoot. Het Rijk werd hiertoe bereid ge
vonden, omdat hierdoor aan tallooze werk
loozen uit andere streken van ons land in
Eindhoven werk kon worden verschaft. Im
mers de eerste voorwaarde voor het te werk
stellen van deze werkloozen was het ter be
schikking kunnen stellen van een woning. De
exploitatiekosten van de woningen worden
lypt'ib
ftltl/IE A0ftft7CP?W(yil>1Q.
Koanr oftOT VcMr0/ia
Philips' Bouw
bij een afschrijving in 50 jaar van de wo
ningen en in 75 jaar van den grond volledig
gedekt door de huuropbrengst. Op behoorlijke
bewoning wordt toezicht gehouden door in-
spectricee, die ieder een 900-tal woningen te
controleeren hebben.
Wat betreft de woningen zelf, een gedeelte
van don ouderen bouw is zeer ruim opgevat
De Keuterijtjes te Son. Philips' bouw.
aantal bewoners per huis werd onrust
barend hoog in verhouding tot andere
plaatsen, hetgeen het gevolg was van een
groot aantal kostgangers en tallooze ge
vallen van duhbelwoning (twee gezin
nen in één huis), heide verschijnselen, die
voor een behoorlijke bewoning niet doel
matig zijn;
Ien zelfs gedeeltelijk voorzien van een inge
richte badkamer. Deze woningen, die oor
spronkelijk werkelijk voor arbeiderswoning
j bedoeld waren, werden later meest aan la
gere beambten verhuurd. De later gebouwde
woningen zijn ook zeer ruim (zij hebben alle
woonkamer, „mooie" kamer, keuken en 3 of
4 slaapkamers hoven) doch proeven met een
badkamec zijn niet meer genomen, Wal is
box-en een stortbak met kraan aangebracht
en zijn de woningen van vele kasten en
andere gerieflijkheden voorzien, die bij de
moderne volkshuisvesting ook in arbeiders
woningen geboden worden.
In totaal worden 6 verschillende typen
door Thuis Best gebouwd: 2 typen voor groo
te gezinnen met weekhuren van f 7.25 en
f 6.65, een type voor vaklieden met een
weeskhuur van =fc f 6.25, twee typen voor
kleine gezinnen van ongeschoolde arbeiders
met weekhuren van 5.30 en f 5 en ten
slotte een type kleine boerderijtjes voor zeer
groote gezinnen, die van elders geïmporteerd
werden, waarvan de vader niet bij de fa
briek te werk gesteld is, doch het land, groot
V2 K.A., beweriit en waarvan de kinderen op
de fabriek arbeiden, niet een weekhuur van
f 7.50.
Proeven zijn genomen met het verkoopen
van huizen aan de arbeiders, waarbij slechts
een kleine som gestort behoefde te worden
cn de rest als hypothecaire leening werd af
gelost, doch dit systeem voldeed toentertijd
niet: er waren weinig liefhebbers en het
komt mij voor, dat het doel: de arbeider zijn
eigen huis te gevein, er sleohts zelden door
bereikt zal worden.
Bij dit systeem kunnen tegen verhuizing
en wederverkoop moeilijk maatregelen geno
men worden, waardoor het althans voor fa-
briekswoningbouw niet geschikt is, omdat
het daarbij juist begonnen is om de eigen
arbeiders te huisvesten.
Verder werden woningen voor lagere en
hoogere beambten gebouwd in de meest ver
schillende huurwaarden en steeds in afzon
derlijke, op eenigen afstand van de arbeiders
wijken liggende complexen. Hieronder volgt
een staaltje, betreffende de gebouwde aan
tallen woningen:
Arbeiders-won. 1359 1953 3312
Be ambtenwon. 12-1 177 301
Villa's 219 219
Totaal 1702 2130 3S32
Gezellen-tehuizenm
De 2 geaellentehuizen, die in aanbouw zijn
en waarvan een afbeelding 'hiernevens, wor
den gebouwd ieder voor 50 man met ge
meenschappelijke woon-eetzaal, leeshoekjes
eti biljartkamer, terwijl het de bedoeling is,
dat de bewoners ook overdag, in den regel
in de zit-slaapkamers verblijf houden, waar
aan door de ruime afmetingen (3.08 X
3.40 M.) het divanbed, de boekenrekken,
hanglegkast, ingebouwde vaste waschtafel,
centrale verwarming, schemerlampjes, vloer
kleed volkomen het interieur vam oen zitka
mer is gegeven.
De architecten, aan wie grootere opdrach
ten voor onzen woningbouw werden ver
strekt zijn de heeren:
wijlen de Bazel, voor arbeiderswoning- cn
villabouw;
Smit, te Eindhoven, voor arbeiders- en
middenstandswoningen;
Architectenbureau Hanrath te Hilversum,
voor villabouw;
Ingwersen, te Amsterdam, voor den bouw
van tehuizen en een buurthuis;
Roosenburg, te Den Haag, voor den bouw
van scholen;
Tersteeg te Naarden, voor tuinarchitectuur.
Tenslotte nog eenige opmerkingen over de
keuze van de terreinen voor de woningcom
plexen. Na de oorspronkelijke centralisti
sche wijze van bouwen, waarvan PJiilipsdorp
het typeerend gevolg is, werd het heter ge
acht bij de latere uitbreidingen de woning
bouw te verspreiden. Welke factoren ertoe
geleid hebben een gedeelte van den woning
bouw buiten de gemeentegrenzen te ver
plaatsen ,kan hier buiten beschouwing gela
ten worden. Genoeg zij, dat de lagere grond
prijzen te zamen met de veel lagere kosten
van bouwrijp maken van de terreinen (dus
van het aanloggen van bestrating cn rio-
leering) in de buitengemeenten, bleken op ie
wegen togen de iets hoogere kosten van ver
voer, die door den grooteren afstand werden
veroorzaakt.
Ik meen te mogen constateeren, dat niet
het scheppen van 'n grootq^kvoorrand >o.l-
afgewerkte, ruime woningen en bijbehoon n-
de sociale gebouwen de N.V. Philips e>-u
groot deel van de stof geleverd heeft voor
het nieuwe gewaad, waarmee Gementcwer-
ken bezig is de stad Eindhoven te tooien. Als
bewijs hiervan in letterlijken zin moge ook
dienen, dat door de werknemers bij de N.V.
Philips te zamen meer dan 6T> \nn de in
komstenbelasting wordt opgebracht.
