dra^bpo bsx^besdboj]®
NBESTEDINGI
ENCI-CEMENT
steengaasproeven
Stijging van de bouwkosten
D
iELDEN beschikbaar
BOUWBLAD No. 64, PAG. 2
MAANDAG 18 AUGUSTUS 1930
SIERLIJK EN DOELMATIG ZIJN DE
D. D. P. SCHOORSTEENPOTTEN
„SANKEY"
voor rookkanalen van 11, 15, 20, 25 en
30 cM. - Vraagt onze attesten.
Firma J. MASSÉUS Wzn.
Aelbrechtsplein 3a - Telefoon 31309 - Rotterdam
•WOENSDAG 20 AUGUSTUS
DENEKAMP, 3 nam. De bouwk. J. H. Son
jekke. Wilhclminastr.. Deneknmn. In het ca
ran G. Bekhuis, Kanaal,
lan de Noord hor
!st, ri.
lude'NlJe
■ikrljgb* WJ
Handolaverc-er
te De Wijk; i
f2,
De a
einde 91, Meppel,
Landbouwersbank
Meppel: het aan
bouw aan den m
aanbiedingen woi
Aug. ten kantore
Mc-ppel; bestek ei
krljgb .ten kanto:
inl. verstrekt.
RIJSOORD, nan
Dubbeldam, name
in het koffiehuis
Rijksstraatweg Rotterdam—Dordrecht, nab
Rijsoordsche brug. Bestek en 3 teek. verki
bij J. M. van Nes. Pruimendijk. Rijsoord, ad f 2.50
a "/.GO aan A."\\ Wal ravenB U rge m c es" er
laan. Dubbeldam. Rest. f 1.
VRIJDAG 22 AUGUSTUS
HAARLEM. 11.30 sin. De arch. Fred, M.
flO. i
Groote Markt
stek en teek. ad f
:rljgb. bij de fa. Anton de Hoi
g 14; Inl. bij
MAANDAG 25 AUGUSTUS.
ROTTERDAM. De arch. .T. A. Brinkman en L
v. d. Vlugt, Nieuwe Haven 89 te Rotterdam
imens de N.V. Abraham van Slolk en Zoonen t(
Rotterdam: het bouwen van a een kantoorge
bouw: b. een schaftlokaal: een garage, d. eer
rrrein aan den AbrHhnrr
hle; bestek en teek. ad f
va^Sto'kwe
vekrijgb. bij
DINSDAG 26 AUGUSTUS.
GORINCHEM. Het Gei
;en transformatorgeboir
plein te Eindhovc
bestek no. 11. dien
:ek. ad f 20. rest. f
onderdeel
930, met 2
verkrljgb.
i hotel „Lion d'Or'
nn 58 eengezin a
i nabij de Weltc
1); bestek met 6
architect.
Haarlem; het
VRIJDAG 29 AUGUSTUS
HILVERSUM. 11 sm. Het Gem.best.: 'bestek
idlng Hoogi
9. dier
k. 1930: dJMIPM
in den Jonkers weg te Hllverai
6 perc. of ln massa; perc. 1, het grond-, metsel-,
beton- en timmerwerk met de daarmede verband
houdende werken: perc. 2, het «tcenhoiiwwerk:
porc. 3, het stucadoorwerlc; perc. 4, het IJzel-
werk; perc. 5, he tlood-, zink- en mastiekwerlt
en aanleg van leidingen; perc. 6, het glas- en
verfwerk; nauw. op 20 Aug. vm. 11 u. op het
terren der school; bestek inet 4 teek en Inachr.-
bllj z.IJn te verkrijgen ter gem.secr., afd„ F-
nanciön, ad f10; nl. ederen werkdag aan de be
steding voorafgaande, vm. van 9—12 u. aan het
Nijverheidsschool
lemnenersir^i^oi^
n terrein aan de Tette-
em; bestek en teek. ad f7.50
ntore van voorn, arch., Flora-
12, Haarlem.
DINSDAG 2 SEPTEMBER
UTRECHT, 10 sm. Do Genie, ln het bur. der
arenie, Mineurslaan aldaar: bestek no. 161, dienst
10: het verrichten van werkzuomhedon ln ver-
loolgeboi
srkrijgb.
iand r
bestek en afsc
krljgb. bij dc-i
rekkini
i den Rijks:
ullc-i
tuu«n im
jlfde tijdstipper
or een proces-verb., fr kosten In-
begr., aanw. op de plaats wordt gehouden op 23
Aug. aanv. te 10 u. vin., bij de toegangsbrug tot
de wachterswoning van het Fort op de Bildtstr.
In het kantoor-
■aat t™Rotterdam;"bestek, voorw.
ter kennisneming In het Stndn-
zijn ad f5 verkrljgb. bij C. Har-
tlmmerhuls, Roi
Oost-SIngclsgracht t
gje 171,
i fl en
1 f 0.75 verkrljgb. bij de
Lh; bestek ad f l
telegraafkantoor
nd. te Don Haai
WOENSDAG 10 SEPTEMBER
I,K, 2 nam. De Dir. dor N.V. KI
"sselcentrale", in een der
Uljlenbeek, Stutloi
Isfubrlck „IJssc
rkrljgb. bij drukkerij 1
•ê-GRAVENHAGE. 11
Speykstr. 50. d<
ai H
-d
Alg. Landsdr. te Deii Huag'
bij den
n bij'de
er plaat-
Inl. ligt op 3 Sept. t_
te Dordrecht, Nieuwe Haver
T Jr., boekdr., Bierstr. Ca en
28 Aug.. vm 10 u.: punt van
i Ingang vun het terrein dei
g aan den HonlngerdijkIn!
DONDERDAG. 11 SEPTEMBER.
im Het Best. der Bouwver.
ilsmeor, in het cafó Floralia.
:rkrijgb.
•en. to Den Hang. x
In het 4de urr. die
dijk 98, en HIJ del
•s-GRAVENHAOE, 11 sm. Do Rijkswaterstaat
tan het gebouw van hot Hop. van Waterstaat to
oer. Bestek"en vier "teek. vei
r stel (fr. toez.. op giro-rek. I
juxvk. C'. v. Dame. Nleuwsteeg 31, Hoofddorj
UITSLAG AANBESTEDINGEN
■est het maken vai
ijke verbouxving vai
e Ged. Boterslooi
-.h. Woiterbeek en
Dorp. aldaar, f340 450.
ROTTERDAM. De arch. H. Sutterland, namen
den raad der Geref. Kerk van Roterdam-Zun
(Katendrccht)het bouwen van een k&rkgebouv
NAALDWIJK. De arch. W. H. J. Jolink, Naald-
ijk. voor rek. van de Woningbouxvvereen. Jacob
an Cumpen: het bouwen van 63 arbelderswonin-
on op het terrein Kruysbrouck. Laagste inschr.
v. Doorn. Den Haag. f 162.000.
UTRECHT. Door arch. J. C. Wentinck te
Utrecht ls bij onderhandsche aanbesteding opge-
agen aan de N.V. Aann.bedr. vh. Boele en v.
es te ren, Den Haag. het bouwen van een gym-
tn de Diaconessenstraat'\eCUtrecht °.rg' "S
ALMELO. De arch. Th. J .v. Elsberg: het ult-
elden der confectiefabr. van J. H. v. Weert,
Sluis kade. Laagste inschr.: bouwwerk Wielink
3898; verfwerk J. Bak-
MAASTRICHT
NEDERLANDSCH FABRIKAAT
VertegenwoorQigers voor fl Ail11VC S Po AELBRECHTSKADE 147b
ROTTERDAM en OMSTREKEN: H- IVIUIö Ol UU. TELEFOON 30404-30233
A. VAN WIJNGAARDEN ZONEN
l J. C. de Geu
iakei
ljpolder.
Laagste inscl.r, N.V. Oberon, f 201.685.
AMSTERDAM. Het Gem.best.: het mi
n rioolgomaaltje en leggen persleiding Tutn-
>rp Buiksloot. Laagste inschr. J. F. v. Acker
f 21.450.
ILLE. De Dir. van de Watei
lings werken aan het pomosti
Waterleiding onder Oostx
J. in 't Veld. Dordrecht, f 3295; pi
•n mach.fund, en transfoi
icljer, aldaar, f 1570, en
...achten f1100. Derc. 4. hei
drijfv.
Inschr.:
luigleldln
Installatie, Groeneveld en Co., Amsterdam, f 6250
BUSSUM. Het Gem.best de bouw van h.
kei) In „De. Eng", nabij de Godelindest
behoeve van de indijking
_#aagste Inschr. J. Prins var
WIJugaarden, Arnhem, f 10.800.
EINDHOVEN. De Dir. der Gemwerken: he'
•bindlngsweg
lagazijn lungs de H.
chr. Gebr. Steging. aldaar, f 11.450.
EINDHOVEN. D.
Laagste In-
Ik
arch. L. J. P. Kooken, na-
het bouwen van een winkel-
n den Demer. Laagste Inschr. H. J. Brink-
H. Hendriks: h
Demer.
f29.892.
i-GRAVENHAGE. De Ged. Stat.
Holland: het nmkci
bijk. xverken; (god. In de gem. Schiplulden van
Den Hoorn tot Lierhand). Laagste inschr. N.V. v.
Splunders Aann.- en Handel-Mij., Ridderkerk,
a. f 322,350, b. f332.350; a. rivierzand; b. di
Hoe de proeveü verliepen op de Internationale
Brandweertentoonstelling te Rotterdam,.
Op de nu al weer beëindigde Inter
nationale Brandweer Tentoonstelling waren
ccnjgc van de belangrijkste proefnemingen
tot de laatste dagen bewaard.
Wanneer het tcntoonstellingsbestuur ge
dacht beeft aan het spreekwoord „L e s t-
B e s t", dan heeft het een vooruitziende
blik gehad, want zeWen zal dat beter uit
gekomen zijn dan bij deze gelegenheid.
Vrijdag werd het materiaal steengaas op
brandvrijheid beproefd en dat wel op een
ijze, die eiken twijfel uitsluit. Men heeft
mnar niet zooals zulks met de meeste
materialen op de brandweertentoonstelling
het geval was een klein stukje materiaal
in de demonstratie-oven aan eenige proe-
ondenvorpen, maar een proefneming op
grootsoher schaal gehouden. De N. V. Steen-
-MaaLschappij heeft zich de moeite en
kosten getroost op het tentoonstellingster
rein een heel gebouwtje op te richten en dit
een buitengewoon zware brandproef
onderworpen, om de brandvrijheid van het
materiaal steengaas voor ieder klaar en
duidelijk als in de practijk te demon-
streeren.
Het steengaas zelf mag in de bouwwereld
voldoende bekend worden geacht om het
al te breed te verklaren. Het bestaat uit
een netwerk van gaas, dat omringd is met
een op het eerste gezicht kurkachtige mas-
vnn een dusdanige samenstelling dat
specie, bestemd voor het afstrijken, er uit
stekend op pakt.
Het steengaas is dus allereerst als ge
knipt voor pleisterwerk. Daarenboven heeft
het echter de eigenschap, dat het scheurvrij
's, geluiddempend en zeer isoleerend werkt
mi buitengewoon gemakkelijk is te bewer
ken.
Ter bescherming van ijzeren binten b.v.
lang werd geacht de vraag, welk materiaal
een ijzeren constructie op afdoende wijze
tegen den invloed van het vuur beschermt
IJzerconstructie was wel reeds jarenlang
aanbevolen als brandveilig, maar de prac
tijk had een woordje meegesproken en ge
leerd, dat ijzer, al brandt het dan zelf niet,
tegen een hevigen vuurgloed daarom nog
allerminst bestand is. Bij groote branden
zag men de ijzeren balken als draadjes om
krullen en een treffend bewijs, dat ijzer
nog niet brandveilig is, wanneer het niet is
beschermd, leverde wel de groote brand in
het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam.
Vooral de laatste jaren gaat het er dan
om een juiste beveiliging van ijzerconstruc
ties te vinden. Daarom was ook op de I.
B. T. zulk een groote plaats ingeruimd
allerlei bouwmaterialen, welke men preten
deerde brandveilig te zijn.
Het steengaas had die pretentie reeds ge-
ruimen tijd en niet alleen steunde dat op
laboratoriumproeven, maar ook op prac
tijk. Zoo bleef bij de groote brand in het
Floratheater te Amsterdam het geraamte
van het gebouw, dat van steengaas was
vervaardigd, volledig in tact, zóó goed, dat
de verzekeringsmaatschappij met den eisch
kwam, dat om dit geraamte het theater
maar moest worden gerestaureerd!
Om breeder bekendheid te geven aan
brandveiligheid van steengaas en deze offi
cieel vast te leggen, heeft echter de steen-
gaasmaatschappij het speciaal daarvoor op
gerichte gebouwtje op de Branweertentoon-
stelling aan een zeer zware proef laten
onderwerpen.
In het gebouwtj'e, dat 5X6 Meter grond
oppervlak had en 3 Meter hoog was, was
door het tentoonstellingsbestuur een partij
van 2800 K.G. hout aangebracht, meest
JOEMPENO
KER-EN ZAAG BAAR
Door decellenstructuur i$ GASBETON een primal
isolatiemateriaal tegen warmte.koude.electnciteit erv
derhalve aangewezen voor binnenmuren, separatie-3
wanden, daken, vloeren en ommanteling van stijlen^
en binten. Te leveren in Platen van diverse afmeting'
en S.G J
Fabriek Hooge Ri.nd.jk, ZOETERWOUOE
Tel et NS 2952?
JcaIntoor" N.V. AEROCRETE - HOLLAND
■nzxea WassenaarscneWeg20den Maag Tel N? 11334
behoeft men het gaas maar om te buigen
en zulk een leelijkc kale balk kan dan ver
der afgestreken worden met specie om een
sierlijk effect te maken.
Men weet echter, dat op de Internationale
Brandweer Tentoonstelling van groot be-
zware balken, die bij brand een geweldigo
hitte verspreiden. Dat mocht wel, want het
doel was een temperatuur van 1000 graden
te bereiken.
Met benzine werd de brand in het hout
gestoken en dank zij een krachtige jymd
wakkerde het vuur na korten tijd al hevig
aan. Om den trek nog te vergrooten wer
den nog eenige raampjes opengestooten en
na een half uur had het vuur de zware
halken goed te pakken. Met bijgevoegd klein
hout was de brandstapel nu tot ongeveer
3000 K.G. aangegroeid.
De ijzeren deur werd op een kier gezet,
alle raampjes stonden tegen elkaar open
en het duurde niet lang of het vuur loeide
door het gebouwtje.
Dit was van een ijzerconstructie geheel
met steengaas omkleed, terwijl ook de
wanden en de zolder waren beschermd met
steengaas, afgewerkt met 3 c.M. cement-
specie. De binnenruimte tusschen het steen
gaas was aangevuld met een Bimsniortel
van 1 op 12.
De vraag was nu, of het gebouw in tact
zou blijven en of de ijzerconstructie met
het steengaas eveneens stand zouden hou
den. Te ruim twee uur was de brand in
het gebouwtje gestoken en tot half vijf
heeft de proef geduurd, waarbij afwisselen
de temperaturen werden bereikt In den
aanvang waren die nog niet zoo hoog
als men tenminste 500 4 G00 graden een
koeltje wil noemen, maar spoedig was een
temperatuur van 1000 graden bereikt en
meer dan een half uur lang bewogen de
temperaturen zich tusschen de 1100 en 1150
graden.
Deze temperaturen werden maar niet op
den gis genomen, maar werden zeer nauw
keurig aangegeven door thermo-elementen
van Philips. Maar ook zonder dien kon men
wel bespeuren, dat geweldige temperaturen
in den gloeienden oven moesten heerschen:
het was in de naaste omgeving niet om uit
te houden en wie eens naar binnen keek
kreeg den indruk, of alles daar wit
gloeiend stond. Door de deur en de open
gestooten raampjes spoten geweldige vlam
men naar buiten.
Hoe heeft zich nu de constructie ge-
hooiden?
Te half vijf werd eindelijk met blussching
begonnen; ieder zou verwacht hebben, dat
het materiaal onder den invloed van een
zoo ongelijkmatige en sterke afkoeling het
zou begeven, maar nadat de vuurmassa was
gedoofd, bleek, dat niet alleen het geheele
gebouwtje in tact was gebleven, maar dat
ook de muren niet het minste spoor van
verbuiging toonden. Ook de kolommen en
draagbalken waren liniaal-recht gebleven.
Uiteraard zal het voor technici van het
grootste helang zijn straks het deskundig
rapport van de daartoe aangewezen com
missie te lezen, maar nu reeds hoorden we
van deze heeren, dat ze meer dan tevreden
waren over de resultaten van de proef.
De Mij. Steengaas mag met groote vol
doening op haar initiatief terug zien, want
na deze zware proef zal het wel voor ieder
vast staan, dat steengaas meer dan ten volle
de kwalificatie „brandvrij" verdient
gen nieuwe villawijk in de
tuinstad Bandoeng
Alle bouwgronden, in eigendom bij de ge-
moente, om het departement van gouverne-
ments-bedrijven gelegen, zijn, naar het A. I.
D. bericht, aangekocht door het Bouwkundig
Bureau Bennink Co. ten behoeve van den
bouw van een groot complex villa's volgens
ontwerp van den heer A. Aalbere, architect
der firma Bennink Co., in samenwerking
met den heer ir. H. de Roo, verbonden aan
het gemeentelijk bureau voor stadsontwik
keling. Dit gedeelte vam Bandoeng belooft
volgens het blad één der mooi6t« van de
bergetad te worden.
Een greep uit het Jaarverslag van Ir. H. van der Kaa.
In het jaarverslag van den hoofdinspec
teur, ir. H. v. d. Kaa. belast met het toe
zicht op de handhaving van de wettelijke
bepalingen betreffende de volkshuisvesting
over 1929, wordt het volgende opgemerkt
over een stijging van de bouwkosten:
„In de tweede helft van het verslagjaar
openbaarde zich in verschillende deelcn des
lands een stijging van de bouwkosten, wel
ke hierin tot uiting kwam, dat allerwegen
de uitslag van aanbestedingen de begr
ting met een meer of minder belangrijk
percentage overschreed. Eerst tegen het
einde van het jaar kwam deze prijsstijging
tot staan en bleven de aanbestedingen weer
beneden de, inmiddels aan het hoogere prijs
niveau aangepaste, ramingen.
Een der voor de hand liggende oorzaken
van deze prijsstijging was wel de reeds ge
noemde' groote bouwbedrijvigheid, veroor
zaalct door den in den aanvang des jaars nog
gunstigen toestand van handel en nijver
heid, en voorts door den langdurigen stil
stand van het bouwbedrijf gedurende den
ongewoon strengen winter. Deze groote
bouwbedrijvigheid was niet alleen in ons
land te constateeren, maar ook in België
Duitechland, om niet te spreken van verder
weg gelegen landen, waaromtrent mij even
wel geen gegevens ten dienste staan. Dien
tengevolge waren ook de prijzen van de
terialen van buitenlandschcn oorsprong vrij
belangrijk gestegen. Genoemd zij slechts de
Belgische steen, die gedurende een reeks
van jaren te verkrijgen was voor 12,h
13,— per 1000, en die in de tweede helft
van 1929 voor 16,— a 17— genoteerd
stond. De prijs van kalkzandsteen, welke
steeds dien van de Belgische steen volgt,
vertoonde een overeenkomstige stijging.
Ook de prijs van de zachte binnenland-
sche baksteen (rood) maakte deze 6tijging
mede, waardoor de middenprijs, die reeds
sedert 1 Mei 1928 verhoogd was door het
zoogenaamde „extra-rood-contract" der
cenigde steenfabrikanten, nog hooger werd.
Ook de transportkosten woren in het af-
geloopen jaar zeer hoog, terwijl mede de
rentevoet gedurende een groot gedeelte des
jaars aan den hoogen kant was. Al deze
factoren hielden evenwel, behalve met den
algemeen gunstigen bedrijfstoestand, ten
nauwste verband met de groote bouwbedrij
vigheid, waardoor op verschillend gebied
de vraag hot aanbod overtrof. Mocht dit als
vaststaande worden aangenomen, dan zou
daaruit volgen, dat de prijsstijging als van
tijdelijken aard kon worden beschouwd,
dat het dus geraden was, eenigen tijd te
wachten met het op de markt brengen van
nieifwe bouwplannen.
Sommige gemeentebesturen en gemeente
lijke diensten kwamen eigener beweging tot
dergelijk besluit. In de gemeente 's-Gra-
venhage had de aanbesteding van eenige
complexen woningen rtiet bijdrage voor
groote gezinnen en voor ouden van dagen
een zoo ongustig resultaat, dat, naast nog
andere beweegreden, hierin aanleiding
werd gevonden den bouw niet te gunnen,
doch in het voorjaar van 1930 een nieuwe
aanbesteding te houden.
Andere gemeenten evenwel, die blijkbaar
tot eiken prijs wenschten te bouwen, ver
zochten verhooging van toegezegde voor
schotten, teneinde tegen den hoogeren prijs
te kunnen gunnen. In sommige gevallen
werd de prijsstijging aangevoerd als motief
om spoedig tot gunning over te gaan, ten
einde nog hoogere prijzen te ontloopen.
In verschillende adviezen heb ik Uwe Ex
cellentie geraden, niet in de gevraagde
verhooging te bewilligen, doch aan de be
trokken gemeentebesturen in overweging
te geven, nog enkele maanden te wachten,
in de hoop op een gunstiger aanbieding.
In geen enkele gemeente toch was de be
hoefte aan woningen zoo nijpend, dat niet
een paar maanden kon worden gewacht
Toen in het najaar de achterstand in
woningproductie, die door den strengen
winter was ontstaan, was ingehaald, kwam
de stijging der bouwkosten tot staan. Hoe
wel er toen omtrent de toekomst niets kon
worden voorspeld, achtte ik het geraden,
eenig geduld te betrachten. Zou er weer een
strengen winter komen, dan was een hand
having van de gestegen prijzen wellicht te
wachten. Zou de weersgesteldheid even
wel gunstiger blijven, dan was er alle reden
E BAKSTEEN-INDUSTRIE GEDURENDE
HET WINTERSEIZOEN 1929—1930
Blijkens de Juni-aflevering van het Maand
schrift van het Centraal Bureau voor de
Statistiek konden, in groote tegenstelling
met verleden jaar, de werkzaamheden in de
baksteenindustrie in dezen winter regel
matig worden uitgevoerd, dank zij do zachte
weersgesteldheid en den niet hoogen water
stand.
De fabrieken hadden dan ook voldoende
grondstof om de campagne op normale
wijze aan te vangen. Hoewel, zooals ge
woonlijk in een zachten winter, het winter
werk vroeg was afgoloopen, zorgde -men
toch aldus een verslag in algemeenen
zin de vaste arbeiders, die op de fabrie
ken waren, aan het werk te houden. De ten
dienste staande werkloozcncijfers voor deze
industrie waren niet alleen belangrijk lager
dan in de vorige winterperiode, doch staken
over het geheel ook gunstig af bij de win
terperiode 1927-1928.
Het deel van het personeel der vorige
campagne, dat dezen winter te werk werd
gesteld ter voorbereiding van de nieuwe,
liep als gewoonlijk in dc verschillende fa
brieken nogal uiteen. In 't algemeen kan
^.ezegd worden dat het varieerde van 40 tot
90 pet. der volwassen arbeiders (voor de
overigen over 't algemeen weinig werk. In
sommige rapportcercnde fabrieken was het
percentage kleiner, maar anderzijds waren
er, welke alle of bijna alle arbeiders der
vorige campagne in dienst hadden, terwijl in
één fabriek, doordat hier bij uitzondering be
langrijk meer voorbereidingswerk te ver
richten viel, zelfs met versterkt personeel
gewerkt werd. Uiteraard hadden die fabrie
ken, welke de grondstof uitsluitend tijdens
de campagne aanvoeren (zooals in Gronin
gen) slechts weinig personeel in dienst.
Het steenmaken begon, afgezien van de
betrekkelijk .wsipige conüuu-ïoruibodrijy_eü,
Op de vraag naar steen had de zachte
winter uiteraard een gunstigen invloed. In
de eerste maanden van 1930 was de afleve
ring dan ook grooter dan verleden jaar,
omstreeks het begin der campagne echter
over het algemeen iets geringer. Het „extra-
rood contract" bleef gunstig werken, hoe
wel tevens werd opgemerkt, dat het effect
nog niet groot genoeg is, doordat een aan
tal fabrikanten zich afzijdig houdt. Op 1
Mei j.l. was de nog af te leyeren hoeveel
hcid op afgesloten orders in 170 fabrieken
rond 99 millioen grooter don de totale voor
raad gebakken steen. Bij een splitsing der
fabrieken in die aan do groote rivieren en
die in de overige deelen des lands blijkt in-
tusschen dat de totale voorraad in laatst
bedoelde fabrieken niet onbelangrijk grooter
was dan aan loopendc orders moest worden
afgeleverd, waarmede niet gezegd is dat dit
voor elke fabriek of streek op zichzelf geldt.
De invoer van „onverglaasde metselstee-
nen en straatklinkers" (v.n.l. uit België
bedroeg in Jan. t/m April 1930 ongeveer
113.700 ton (tegen resp. ongeveer 92.300 en
208.400 ton in dezelfde periode van 1929 en
1928), de uitvoer van ongeveer 30.000 ton of
ongeveer 2600 ton minder dan verleden jaar;
tegenover een grooteren export naar Duitsch
land en Groot-Brittannie stond een kleinere
naar België en Curacao.
Het aanbod van werkkrachten was bij den
aanvang der campagne in de meeste stre
ken voldoende of zelfs ruim (in Limburg
vooral door aanbod van Duitschers) „Onder
huren" kwam niet ol zoo goed als niet yoor-
'om te wachten, of niet de bouwkosten zou
den dalen temeer daar in de overige takken
van nijverheid in de tweede helft des jaars
een niet belangrijke crisis was ingetreden.
Bovendien zou vermindering van den aan
bouw het proces der prijsdaling versnellen.
Het scheen mij meer in het belang van
de toekomstige bewoners der te bouwen wo
ningen te zijn, enkele maanden met den
bouw te wachten met althans de karis, dat
gedurende 50 jaar met een lagere huur zal
kunnen worden volstaan, dan den bouw te
verhaasten met de zekerheid, dat de huur
50 jaar lang hooger zal moeten zijn dan
noodig is."
Tot zoover het verslag van de Hoofdin-.
specteur der Volkshuisvesting, waarin dus
een stijging der bouwkosten naar voren
wordt gebracht naar aanleiding van aanbe
stedingen van arbeiderswoningen door ver-
eenigingen of openbare lichamen.
Toch betwijfelt „het Centraalblad" of de
beschouwing van den Hoofdinspecteur wel
juist zijn.
Dat de aanbestedingen van woningwet-
bouw boven de ramingen uitgingen, vindt
haar oorzaak niet in een stijging van
materialen of bouwkosten, maar in andere
en wel in twee hoofdfactoren.
Ten eerste: dat het totaal van aanbeste
dingsbedragen van werken, welke in de
laatste jaren zijn aanbesteed door particu
lieren. instellingen, overheidslichamen, enz.
een stijgende lijn vertoont en dus een ver
ruiming van werk beteekent, zoodat minder
aannemers zich beschikbaar zullen stellen
voor de minder in trek zijnden arbeiders
woningbouw.
Vervolgens, dat de categorie van aanne
mers, die zich vroeger speciaal op den wo
ningbouw wierpen en tegen de laagst mo
gelijke prijzen inschreven, uitstervende is*
terwijl door hun meestal geringe kapitaal
krachtigheid de afschaffing van den borg
tocht bij aanneming van werk daaraan een
laatsten stoot heeft gegeven. Deze factoren
zullen zich voorloopig blijven doen gelden.
Wanneer voor woningwetbouw mindere
prijzen zullen kunnen worden bedongen,
zal dit dan ook gelijken tred houden met de
algemeene bouwkosten door de economische
crisis, welke zich het vorige jaar heeft in
gezet, maar die zich onafhankelijk beweegt
naast de vorenvermelde factoren en er ook!
zou gekomen zijn zonder den strengen win
ter in het eerste kwartaal van 1929.
Verder wijdt de hoofdingenieur eenige
aandacht aan de opschuiving, n.l. ln ver
band met de huisvesting van de uit op te
ruimen krotten verdwenen gezinnen. De
vraag, welke hierbij zeer op den voorgrond
treedt, is, in hoeverre de opschuiving werkt
op de normale woningmarkt, m.a.w. of, in
dien uitsluitend nieuwe woningen worden;
gebouwd boven een bepaalden huurprijs*
ook in de behoefte aan woningen van lage-
ren prijs zou worden voorzien, namelijk door
opschuiving. Hierop was nog geen bevre
digend antwoord gekregen. -Sommige ver
schijnselen wezen er op, dat op deze op
schuiving niet te zeer mocht worden gere
kend, en dat een beduidende aanbouw in.
ale huurklassen, ook de laagste, noodig was.
Een punt, dat hierbij veelal uit het oog
werd 'verloren, is evenwel, dat reeds jaren
lang de woningvoorraad niet zoo groot is
geweest, dat de opschuiving haar werk kon
doen. De nieuwgebouwde woningen werden
in het algemeen nog zoozeer door de nieuw
ontstane behoefte in beslag genomen, dat
de opschuiving niet tot haar recht kon ko
men.
Ie Hypotheken, Rente huizen
5%, landerijen 4?f%.
Bouwcre dieten - Financieering-
Voorscholten.
B. SEVINGA Co.
Essenburgstraat 71a - Tel. 3658B
ROTTERDAM
Haagsche Woningmarkt
1 Juli telde Den Haag 437.051 inwoners.
In Juni is de woningvoorraad bruto met
377, netto met 364 woningen vermeerderd.
Daardoor is de woningvoorraad van 110.583
voor 432.680 inwoners op 1 Januari gestegen
tot 112.482 voor 437.051 inwoners.
Er waren 1 Juli 3153 woningen in aanbouw
■Wlaamsche Architecten-
v Vereeniging
Naar on6 gemeld wordt is Jezer degen een
yiaamsobe Vereeniging van Architecten op
gericht onder voorzitterschap van Prof. Dr.
Sten Leure te Antwerpen. Secretaris is Huib.
Hosté. De nieuwe vereeniging zal zich naet
met beroepebelangen bezighouden, maar en
kel aesthetische doeleinden nastreven.
Om te onthouden
Ge kunt gratis een kunstbeen krijgen, als
ge uw eigen been door een bedrijfsongeval
crloren hebt.
Maar welk is betet?.
