De delftsche industrie
ISPQORIJZERI
r\e Burgemeester
aan
HANE
het woord
i*3f
Gelirs. «EN
Firma Gebrs. Manger
PoSsStorlo
.V. HEES Co. Delft
telffsche Machinefabriek
en Reoarafie-Snrichfing
51
Machines voor Waschindustrie
Reservoirs - Stoomspiralen voor
vacuum en overdruk.
y Scheepssmeedwerk
Grofsmederij
M-iia?MLQCQMQIIEtfEM I
Eigen Haard
en óns Drukwerk
goud waard!
Woensdag 16 Juli 1930
zijn belde m
NV. Vereenigde Drukkerijen m
JUDELS BRINKMAN DELFT m
Ons Drukwerk is „al". tel. 247
Bijblad van „Be Nieuwe Leidsehe Crt*
lllillllllllll!
Wanneer twee drukkers
hetzelfde leveren, ls hel n~g niet
heizelfde!
«y?
N.V. Vereenigde Drukkerijen |g
JUDELS BRINKMAN DELFT M
Ons Drukwerk is „af". TEL. 247
u de immer actieve Directie van
de „N. Leidsche Crt." eenige artikelen
j over Delft laat verschijnen, mag ik het ver-
zoek om ook een bijdrage te leveren van
iEN i meer algemeene strekking niet afwijzen. Het
verleden en het heden van onze oude Prin
senstad levert inderdaad stof te over.
'aZ Pat onze stad oud is. heeft ze met vele
'f— andere gemeen, maar Delft onderscheidt
i li zich hierin van verreweg de moeste steden,
dat het een belangrijke plaats in de historie
'■4 inneemt.
Delft was in vroegere eeuwen vergelijken
'derwijs een machtige stad, de derde onder
de Hollandsche steden, het bezat vele rijke
bezittingen, waaronder verscheidene am-
bachtstheerlijklieden, zoodat haar invloed
zich tot in verren "omtrek deed gelden. Het top
punt van haar glorie bereikte de stad toen
in 1572 Prins Willem van Oranje, de Vader
des Vaderlands, Delft tot woonplaats koos.
Geen wonder dus, dat hier in Delft, de na
tionale plek bij uitnemendheid, de banden
aan het Huis van Oranje sterk trekken.
Geen wonder ook dat hier in Delft, in de
Nieuwe Kerk, het schoone monument is ge
plaatst voor den Vader des Vaderlands en
geen wonder dan ook dat hier in Delft ook
in rio Nieuwe Kerk in den vorm van een gc
reetaureerd koor aan onze geëerbiedigde
Vorstin, Koningin Wilhelmina, het hulde
blijk is aangeboden bij Haar Zilveren Regee-
j-ingsjubileum in 1923.
Prinsenhof en Nieuwe Kerk vallen bij
uitstek in de nationale sfeer en ieder recht-
;eaard Nederlander zal bij zijn bezoék aan
)elft nooit of te nimmer verzuimen een be
zoek te brengen aan Prinsenhof en
Nieuwe Kerk. ter verlevendiging van eigen
nationaal besef.
1 Trouwens ook nog in tal van andere op
lichten wordt bij een bezoek aan Delft de
nationale trots geprikkeld.
Delft toch heeft groote figuren voortge
bracht, die de roem van ons Vaderland bewa
ren. Ik noem bv. Hugo de Groot, den grond-
van het Volkenrecht, een man van
internationalen naam en die de eeuwen door
blijft leven in zijn bedoelen en in zijn wer
ken. Hier in Delft leefde de groote natuur
onderzoeker, Anthony van Leeuwenhoek.
Op het gebied van de schilderkunst noem
ik Vermeer, Jan Steen, Paulus Potter, Fa-
"..ojbritius en Mierenveldt
Op dat der dichtkunst. Poot, De Genestet
17.u!en Lodensteyn, de dichter van het godsdi n-
Btige lied.
Worden door het noemen van al die man
nen, die hier zijn geboren of hier hebben
geleefd, herinneringen gewekt aan het
roemruohtige Oud-Holland, de 6tad als zoo
danig bewaart ook zelve Ln haar bouw en
n haar gansche structuur de herinneringen
,an Oud-Hol land.
Over Delft's Stedenschoon behoef ik zeer
i/-6 leker niet breed "uit te weiden. Hoe langer
jn woont, des te meer wordt het
ontsloten voor haar schoon; en het is
pretentie van Delft, dat wellicht in geen
d het Oud-I-Iollandsch Stedenschoon be
trekkelijk zoo ongerept bewaard is gebleven.
Was Delft voorheen, zooals ik zooeven
lemoreerde, een stad van beteekenis. ook
lans nog mag Delft in de rij der Ilolland-
iche steden van middelbare grootte een
eRrvolle plaats innemen. Delft toch kan o.m.
igen op 't feit dat hier de Technische Hoo-
oV.ifeeschool staat met haar 70 Professoren en
or.Jhaar ongeveer anderhalf duizend studenten,
feemt alzoo onze gemeente onder haar zus
ters op het gebied van Hooger Onderwijs een
gelukkige uitzonderingspositie in, ook op
het terrein van lager, middelbaar en voor-
lereidend onderwijs zijn we niet misdeeld.
1 991
1031 Ook als industriestad mag Delft worden
911 jenoemd. Trouwens zoo was het ook in
rroeger eeuwen.
Van die oude industrieën is nog overgeble
de zeer bekende industrie van het
lelftsch blauw. Vroeger telde Delft 23 pla-
eelbakkerijen, thans nog alleen de Porce-
eyne Fles. maar die kan er dan ook zijn en
draagt ertoe bij dat Delft wordt es-
3.'|ioerncl tot in verre landen.
In de laatste 50 jaren is Delft op industrie-
'fiï ebied zeer belangrijk vooruitgegaan. En
n heb ik ln de eerste plaats te noemen:
Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek,
Oliefabriek Calvé-Delft en de Lijm- en
lelntinefflbriek. Voorts noem ik nog de Ne-
3 erlandsche Kabelfabriek, Van Enthoven's
'leüerij. Braafs Fabrieken van Metaalwer-
3} en, bekend o.a. op het gebied van Centrale
li Verwarming, de Ned. Verf- en Chemicaliën-
91] abriek, Spjorijzer, enz. enz.
Uit hetgeen boven gezegd is, mag m. i.
rorden geconcludeerd, dat Delft èn in his-
j arisch èn in cultureel èn in industrieel op-
ficht, in de rij der Nederlandsche gemeen-
waardige plaats inneemt.
3 M
tji-
IX-
f 4.3S
ƒ301
1 lf
93;je
ilOl Vei
91
90
ófi
i of
98
9:1'
Intusschen is het mede de taak van het
:emeentebeslunr er alles op te spannen dat
ifilft ook voor de toekomst een beteekenen-
.A";j 6 6tad blijft, reden waarom de eischen
en nieuweren tijd niet i
[)e Spaarbank te Delft
De Spaarbank. Oude Delft 48, opgericht
n 1821 door, de Maatschappij tot Nut van
Algemeen is een instelling, welke uitslui-
end werkt in het belang der inwoners van
ï'j.i )elft en omstreken.
Vijf jaargeleden werd de Spaarbank ge
organiseerd in dien zin, dat zij, overeon-
omstig de eischen des tijds, dagelijks open
[[j, estehl werd en tevens een Afhaaldienst
ui an Spaar-, en Belastinggelden ingesteld
,01) ferd.
i uo Dat het werk der Spaarbank door het
90 ubliek op prijs gesteld wordt, moge wel
itoo lijken uit de navolgende cijfers, sedert
,^921 is het kapitaal der inleggers bijna
erdrievoudigd nl. van ongev. 1 tot ongev.
'I milliocn gulden gestegen, terwijl het aan-
Jal spaarders kloni van ongev. 4000 tot 12500
In het laatste jaar wordt ook door de
tvvoners der omliggende gemeenten o.a.
uinders voel van de Spaarbank gebruik
emaakt daar men wel overtuigd is van
e groote veiligheid en zekerheid, welke de
entegevende bewaring bij deze instelling
openbaar nut geboden wordt.
Het arbeidsveld van den Afhaaldienst
an Spaar- en Belastinggelden strekt zich
it van Naaldwijk over Schipluiden tot
J 'ijnacker en Nootdorp.!
blijven, en dit plaatst ons telkens wear
voor nieuwe vraagstukken.
In dit verband moge ik opmerken, dat een
win de vraagstukken die zich voordoen is.
eenerzijds de onafwijsbare plicht het steden
schoon te bewaren en anderzijds de even-
Mr. G. VAN BAREN
Burgemeester van Delft.
zeer onafwijsbare plicht om Delft te doen
aanpassen aan het leven van dezen tijd. Ik
noem 6lechts het verkeersvraagstuk. Unze
vaderen hebben uitteraard alleen maar ge
dacht aan stille wandelaars en keurige rij
tuigjes. Aan ons de taak Delft ook te laten
voldoen aan de eischen van het moderne
verkeer. Daarom werd het plan ontworpen
om den weg, parallel loopende aan het
Oude Delft, nl. de Phoenixstraat en de
Westvest in zoodanigen staat te brengen,
dat het de hoofdverkeersweg zou worden
voor tram en auto, een plan dat reeds tot
uitvoering werd gebracht.
Voorts moge niet onvermeld blijven dat
Delft van Deri Haag uit een nieuwen toe
gang krijgt over de thans nog rn aanbouw
zijnde hooge brug over de Provinciale Vaart.
Een brug die 4 Meter boven het water ligt.
zoodat èn het scheepvaartverkeer èn het
verkeer te land ten zeerste wordt gebaat
Men verwacht dat straks 90 van de
schepen onder de brug kunnen doorvaren
Hierdoor zijn dus de obstakels voor het ver
keer te land en te water op dit punt van de
stad zoo goed ais geheel weggeruimd. Tooh
blijven er dan nog gewichtige wenschen
over. De aansluiting aan het Westland 's
niet wat ze wezen moet. Ziehier een zeer
belangrijke zaak Eenerzijds de eisch Delft's
centrale ligging in het oog te houden, dus
ook het Westland zooveel mogelijk zich op
Delft te doen instellen, wat met zich mee
brengt het bouwen van een tunnel aan de
Westelijke zijde der stad, en anderzijds de
niet minder belangrijke vraag of Delft :ich
deze enorme uitgave getroosten mag. een
uitgave zoo zwaar dat het gemeentelijk bud
get daardoor uit zijn evenwicht zou kun
nen geraken. De ontsluiting en snelle be
bouwing van den Voordijkhoornschen Pol
der maken dit vraagstuk nog nijpender.
En er is zooveel meer. Straks wordt het
havenplan aangenomen eai het abattoir ge
bouwd. En dan is daar nog het Markt
vraag® tuk.
Misschien zijn er geweest, die gedacht
hebben dat de wet inzake de verhouding
van de finantiën van Rijk en Gemeente wel
perspectieven zou bieden voor de gemeente
kas. Maar dan is dit een vergissing geweest.
Delft blijft zoo ongeveer op hetzelfde. En
dit ./il zeggen dat een zuinig beheer
plicht is. En toch moet Delft zich blij
ven handhaven tusschen de twee groote
zusters in: Den Haag en Rotterdam, en kan
men tal van vraagstukken niet onopgelost
laten liggen. Klagen mogen we niet. In de
laatste jaren kon veel tot stand worden ge
bracht en toch konden de belastingen voort
durend blijven dalen. Natuurlijk komt daar
eens een eind aan en dat is er thans.
Laat ik hier mogen afbreken. Het is mijn
vurige wenecb dat Delft zij een gemeente,
niet alleen van betcekenis vanwege haar
roemruchtige historie, maar ook van betee-
kenis in bet huidig tijdsgewricht, en dat
haar zeer nijvere burgerij zich moge ver
heugen in een zich steeds uitbreidende stad
en zelf niet al te zeer gehukt ga onder de
lasten, die de nieuwe tijd onverbiddelijk
J^elftsche Machinefabriek
Directeur Af. Rapis
Een bezoek aan een in werking zijnde
machinefabriek heeft voor iemand, die het
lied van den arbeid gaarne hoort, altijd 'n
eigenaardige bekoring. Machtige machines
gedreven door onzichtbare kracht en be
diend door vakkundige handen geven met
haast onbegrijpelijke nauwkeurigheid iede-
ren gewenschtcn vorm aan 't zoo even nog
schijnbaar ondeelbare ruwe materiaal.
Bij een bezoek aan de Delftsche Machine
fabriek en Reparatie-inrichting, waar zoo
wel nieuw werk als ook reparaties worden
verricht, zagen wc de modernste werktuig
machines, die niet alleen nauwkeurig maar
ook snel produceeren: Ook op he.t gebied
van smeedwerk, waarop deze firma zich
speciaal toelegt, heeft zij een goeden naam
Zij levert bv. regelmatig aan de grootste
scheepsbouwwerven van Nederland. Op
onzen rondgang zagen We zware schëeps-
lieren jn bewerking, verschillend plaat- en
smeedwerk, zooals scepters voor schepen
en vele andere smeedstukkon. Het lasscjjen
geschiedt zoowel electrisch als autogeen,
zoodat dit bedrijf, zeer goed ingericht en
vakkundig geleid door haar actieven direc
teur, den heer M. Rapids, volkomen in
staat is alle werken uit te voeren, welke
op het machinevak betrekking hebben.
Markt 30 - Delft
Origineele
Borsalino
Hoeden
f 13.50 en f 14.-
Dr. C. Visser, Secretaris van de Kamer van
Koophandel en Fabrieken voor Delft en Omstreken.
geen oogenblik twijfelen aan het karakter
van deze stad. Van het Zuiden komend,
ziet men allereerst de gebouwencomplexen
van de Lijm- en Gelatinefabriek en van de
Aardefabriek „De Porceleyene Fles". En
aan den overkant van de Schie de lang
gerekte fabrieksgebouwen van de N.V. Ne
derlandsche Kabelfabriek, de groote con
structiewerkplaats van de Pletterij Ent-
hoven en de terreinen van de N.V. „Spoor-
ijzer". Dichter bij de stad gekomen, vindt
men spoedig den toegang tot de terreinen
A. Hillen's Sigarenfabriek en de kan
toorgebouwen van Braat's Koninklijke fa
briek en metaalwerken. En nauwelijks is
wandelaar na een 10 of 15 minuten
lange wandeling over 't rustige Oude Delft
tot de conclusie gekomen, dat de Delftsche
nijverheid zich in het Zuiden der stad ge
vestigd heeft of voor hem doemen de reus
achtige fabrieksgebouwen der Ned. Gist- en
Spiritusfabriek en van de Oliefabriek Calvé
Delft, op. Zelfs het laatste, wat de bezoeker
in 't Noorden de stad verlatende van Delft
aanschouwt, zijn de 2 groote fabrieken, be-
hoorende aan de N.V. van Deventer's Glas
fabrieken en aan de N.V. Machinefabriek
„Reineveld".
Van de geschiedenis van het voor Delft
zoo karakteristieke industriebedrijf zal ik
in het volgende een en ander vertellen.
Kortheidshalve zullen we de geschiedenis
der Delftsche industrie aanvangen in het
jaar 1816, in welk jaar Koning Willem I
een enquête naar de Nederlandsche nijver-
Dr. C. VISSER
Secretaris Kamer van koophandel en
Fabrieken voor Delft en omstreken.
bliek een eigenaardig karakter gehad. In
de oude binnensteden, afgesloten van het
groote vaarwater was van ouds een sterke
textielindustrie gevestigd, welke ook in
Delft van belang geweest is. Daarvan lm-
Fabriek van Chemische Producten
Kantoor en Fabriek Terrein Leliestraat, r.
Telefoon 5'}2 (2 dj nen) L).eljt
Fabriek en Groothandel in
7 eerproducten,
Ontsmettingsmiddelen,
Plantenziektenbestrijdingsmiddelen,
Chemicaliën,
Verfwaren
Oliën en Vetten.
Groote voorraad. ZEbR SCHERPE PRIJZEN.
INSTITUUT VOOR OOGONDERZOEK
SPREEKUREN WERKDAGEN 's middags van 2 lot 5 uur
van den Arts: ,n °P MARKI0AGEN 44k '«"""/«"J
van 9'o tot 12 uur
Pnncnlt f 1 (Leden van Zlekentondsen gratis.
uunsuu i i. op „trt##n van kaart)
Nleuwstraat No. 2 - DELFT
Wij hebben voor U
mere getuigen nog de Saayhalle, het tegen
woordige Prinsenhof en straatnamen als
Voldersgracht, de Raam e.a. Maar toen
tijdens en na den oorlog met Spanje, han
del en verkeer in Holland snel opbloeiden,
en het loonpeil omhoog dreven, konden
deze industrieën, bezwaard door de belas
tingen, gevolg van kostbare oorlogen, niet
meer mee, en geraakten meer en meer in
verval.
In Brabant en Twenthe, waar de boeren
in hun vrijen tijd tegen laag loon weefden
en de vrouwen het garen sponnen om hun
schamel landbouwersbestaan wat te verbe
teren, bloeide de nijverheid daarentegen op
De ondernemers uit Haarlem lieten daar ter
stede het linnen nog slechts bleeken, ter
wijl in Helmond de spinnerij en weverij
in huisindustrie gevestigd was. Uit Leiden
zond men wollen garens naar Tilburg om
daar tot laken geweven te worden en ten
slotte in Leiden te worden geverfd, totdat
de industrie ten platte land, sterk genoeg
geworden was cn ook deze afwerkingsbe-
drijven uit Holland verdwenen.
In de zeesteden, Rotterdam. Dordrecht en
vooral Amsterdam, de groote knooppunten
van handel en verkeer, was onderwijl een
nieuw industriebedrijf ontstaan. De handels
waren uit Indië, Frankrijk, Spanje en En
geland aangevoerd, werden daar op wee
naar Duiteschland veredeld. Suikerraffina-
dreijen zoutziederijen, katoendrukkerijen,
branderijen en andere bedrijven, die met 't
drukke verkeer samen hingen, en daarom
„trafiek" werden geheeten, bloeiden daar
op, zoodat van een verval der industrie
nauwelijks kon. worden gesproken.
In Delft, een landstad als Leiden en Haar
lem, was het beeld minder gunstig. Daar
was dè oude textielnijverheid reeds voor
den Franschcn tijd vrijwel geheel teniet
gegaan. De brouwerijen, eens grondslag
van het economische leven der stad, waren
vervallen en nog slechts weinig in aantal.
Ook de aloude aardewerk-industrie maakte
moeilijke tijden door, en meer en mecy
scheen het dat de stad zich tot haar rol
van marktstad in een bloeiend agrarisch
centrum zou moeten gaan beperken.
De Fransche tijd, welke de handelssteden
van de zee afsloot, en daar dus geweldige
moeilijkheden veroorzaakte, kon Delft nog
slechts weinig schaden. Wel gingen dc
weinige brouwerijen zoo mogelijk nog slech
ter dan vroeger, en kwam de plateelbak
kerij eerst thans ernstig in moeilijkheden,
maar daar stonden spoedig enkele voordee-
len tegenover. Zoo ging de landbouw over
het algemeen niet slecht, en vonden de
weinige Delftsche brouwerijen eenige com
pensatie voor hun verlies van den afzet
aan de visschersvloten van Vlaardingen en
Maassluis in den stijgenden afzet aan de
omgeving. Ook de plateelbakkerij, ontsla
gen van Engelsche concurrentie, kon zich
weldra herstellen. „De Porceleyne Fles"
voerde zelfs in 1806 het procédé voordien
in Engeland gevolgd, in. en verbeterde daar
mede aanzienlijk de in Holland bestaande
techniek.
Zoo bestonden in Delft, aan het einde
van den Franschen tijd nog altijd de resten
der oude nijverheid, welke thans vrij ge
regeld afzet in de omgeving vónden, en
du§ stevig waren gegrondvest
Uit de reeds vermelde enquête van Ko
ning Willem I, laat zich een duidelijk
beeld van het Delftsche industriebedrijf in
dien tijd afleiden.
Het hoofdbedrijf was de glas- en aarde
werkindustrie, waarin nagenoeg 230 arbei
ders werkzaam waren.
Allereerst treffen wij, buiten de Haag
poort, de glasblazerij van Boers en Co. aan
het bedrijf, >vaaruit later van Deventer's
Glasfabriek afdeeling Delft gegroeid is. Het
bedrijfverschafte regelmatig aan ongeveer
30 werklieden een bestaan, terwijl in druk
kere tijden dit personeel tot 60 man kon
worden uitgebreid. De afzet was voorname
lijk op het binnenland gericht, waar in
1816 reeds een vrij loonend debiet werd
gevonden.
Minder goed ging het de aardewerk-in
dustrie waarvan een 9-tal vertegenwoordi
gers in Delft werd gevonden, met gezamen
lijk ongevoer 200 arbeiders, 't Voornaamste
bedrijf was „De Porceleyne Flo9" waar 50
arbeiders geregeld werk vonden en waar
van de producten verzonden werden naar
Smyrna, West-Indië, de landen om de Oost
zee en voorts door het geheelc land. Groote
bedrijven waren verder „De Acht Klokken"
met 30 arbeiders on export naar Hamburg
en Bremen. „De Bloempot" van de heeren
Terburg en Perk, waar eveneens 30 arbei
ders werkten en waarvan het product naar
West-Indië en door geheel Nederland ver
zonden werd en tenslotte de fabriek van de
firma Sandevis en Co.. welke 36 arbeiders
in dienst had en voornamelijk binnenslands
haar aardewerk verkocht
Al deze bedrijven waren „kwijnende",
voornamelijk tengevolge van sterke buiten
landsche, vooral Engelsche concurrentie. De
leiders grepen dan ook gretig de geboden
gelegenheid aan, om bij de reeeering aan
te dringen op hooge invoerrechten op En
gelsche en ander vreemd aardewerk, ten
einde de eigen industrie in stand te kunnen
houden.
Een tweede belangrijke tak van bednjf
se
Alléén de betere kwaliteiten
KLAAS VOS
Viamirrstr. 82 Tel 990
DELFT
Weet U dat?
U me: onze ORGELS
met ingebouwd speelapparaat,
direct zonder leeimeester, zon
der inspanning kunt spelen met
volle accoorden, even mooi als
een kerkorganist?, zonder dat
de prijs belangrijk hooger is.
Vraagt Catalogus No. 46
Wij leveren franco huis met 10 jaar garantie.
Betaling naar keuze
Kon. Fabriek F. W. BRAAT N.V. - DÏLFT
STALEN RAMEN, CENTRALE VER WAR A ING, ENZ.
SCHEEPSLUCHTKAPPEN GLASDA .ROEDEN
LOON SCHOC PEERINRICHTING
Bijkantoor R'dam, Oostzeedijk 237, Tri. 50222
Brochure over bovengenoemde onderwerpen i -mede over
^9 oliestoo inrch ingen wor en op aanvrage gaan.] verstrakt
Wie meer wil weten over
Delft, leze het werk
„ONZE PRINSENSTAD".
Geschreven door den heer
P. A. v. Schuppen. Een keuriq
boek met een schat van
gegevens. - Verkrijgbaar in
boekhandel G. Niessen, Delft.
•*-
MET GAS
WAMT MET VERWARMT
EH VERBRUIKT AIIÉÉH.
WAMME-E-R U HET
MOODIC HtBT
TI3
DPAKTISCH
GOEDKOOP
GEr MAKKELUK
E-CONOMISCH
VRAAGT INLICHTINGEN OMTRENT HET VA5TRECHTTARIEF
Kaagweg
Delft
RAILS - NORMAAL ENSMALSPOOR
WISSELS - KIPWACENS - KRANEN
was de leerlooierij, welke door een vijftal
ondernemingen, met gezamenlijk 35 arbei
ders in Delft vertegenwoordigd was. Het
grootste bedrijf was, dat van I. Hogersdijk
De Nieuwe Kerk, waarin het praalgraf t
den beroemden Zwijger.
waarin 9 arbeiders werkten. Daarnaast
waren belangrijk de zaken van de heeren
W. J. Vaillant en van Kranendonk, ieder
met 8 arbeiders. De afzet was voornamelijk
binnenslands, waarbij men scherpe con
currentie van het buitenland te verduren
hud. Desondanks zagen de Jriders der be
drijven over bet algemeen yjij
gunstig fn mits de regeering een uitvoer
verbod van huiden uitvaardigen wilde en
de oude gilden voor dit kleinbedrijf weer
zou invoeren, opdat geen onbevoegden het
vak zouden kunnen uitoefenen.
Een derde groep fabrieken wordt gevormd
door de voeding- en genotmiddelen indus
trie, waarin ongeveer 100 arbeiders werkten
De voornaamste branche was de brouwerij
met ongeveer 45 arbeidres en drie onderne
mingen, waarvan de grootste „De Pape
gaai" van de firma van Berekel en Co. en
„Het Truweel" van de firma Hoek van
Swinden, respectievelijk 20 en 16 arbeiders
in hun dienst hadden.
De afzet van deze bedrijven was voorna
melijk op de omgeving der stad gericht;
Delft en Westland en natuurlijk op de stad
zelve.
Do toestand dezer bedrijven was vrij
gunstig, echter belemmerden do hooge be
lastingen en accijnzen de verdere ontwik
keling der industrie ernstig. Do brande
rijen 33 in getal met ongeveer
twintig arbeiders en afzet in binnen- zoowel
nis buitenland gingen minder goed, al
was volgens het bericht van den eigenaar
van „De \erkeerde waereldon „Do l^eo-
'ingon" de toestand niet direct ongunstig
Ook deze bedrijven leden onder hooge he-
•stingdruk en accijns moeilijkheden even
als de mouterijen, twee in getal met 6 of 8
irbeiders. De carotten makerijen, tabaks
fabrieken. waarvan er 3 in Delft gevestigd
waren, gingen slecht. De leiders klaagden
over den invoer van vreemde carotten en
verzochten aan de regeering dit euvel door
een invoerverbod tegen te paan. In de groot
ste bedrijven. Ilillen en Van Loon en Co.
werkten ongeveer 10 arbeiders.
Tenslotte werkten in de instrument-make
rij. de metaalgieterij en de reepilederij
nog een 15-tal arbeiders zoodat de geheel*
Delftsche particuliere nijverheid in 1816 aan
ongeveer 350 personen werk gaf.
Tic vervolg pag.
