rc
ghobqc
27°/.
OGARNi
Buiten Wonen
|rotestantsche Kerkenbouw
in Nederland
*£*PICUS
Meubelkunst en Huisinrichting
STEI0ERH01TEI
GUIS RIETVELD
:s
H
BOUWBLAD No. 68
34824-36824
De bouw der lot dusver behandelde kei
ken beteekende nog slechts een zeer b<
scheiden aanloop in de richting van ee
specifiek- Protestantschen Kerkenbouw.
Zoo werd in 1603 tot den bouw van d
Zuiderkerk te Amsterdam besloten, man
het moest nog tot 1606 duren alvoreo
met den eigelijken bouw een aanvang kon
worden gemaakt. Langv.aam inderdaad
derde de bouw: op den raamdorpel
npordelijkste travee van den oosthoek
staat het jaartal 1607 ingehakt.
Volgens een in den noordwand van den
torén ingemetselde gedenksteen, was he'
werk in 1611 gereed en werd met Pink
steren de eerste predikatie gehouden. Eerst
in 1614 was volgens de Architectura Mo-
derna de kerk met haar toren en kerklid
gereed.
Het aldus tot stand gekomen gebouw
Is in plattegrond een rechthoek, waarvan
de zijden zich ongeveer verhouden als 3:2
welke door twee rijen van zandsteenen
Toskaansohe zuilen verdeeld wordt in
een breede middenbeuk en smallere zij
beuken, beide zes traveeën lang; de zuide
lijke travee van den Westbeuk wordt inge
nomen door den grootendeels ingebouwden
toren. Hoofd- en zijbeuken zijn overdekt
door houten tongewelven; die der laatste
sluiten met steekkappen aan op de gecas-
setteerde zandsteenen bogen van de hoofd
beuk.
Deze, inwendig niet zooveel hooger dan
'de zijbeuken, heeft een zeer hoog zadel-
druk, de ziibeuken daarentegen platte da
ken met een schild aan de buitenzijden,
welke niet ver beneden de daklijst tegen
de muren van de hoofdbeuk aansluiten.
De tweede en vijfde travee der zijbeuken
hebben echter met een zandsteenen ba
lustrade afgesloten gevels, welke met dak
schilden aan de zijbeuksdaken zijn ver
bonden. Inwendig zijn naar* de op gelijke
hoogte als de bogen van de middenbeuk
tfilg'gende vensters dezen traveeën steek
kappen geopend, zoodat hier kruisgewel-
vèn onstaan. Door deze onderstreping der
dwarsas krijgt het gebouw een meer cen
trale tendenz. Tevens is zoodoende een
ruimere lichttoevoer verkregen, waartoe
ook reeds de excentrische ligging van den
toren had bijgedragen.
Deze gehegle opbouw sluit ten nauwste
aan bij den aanleg dier laat-middeleeuwsche
pfe'eudp-basilieken, waarbij de lessenaars
daken der zijbeuken dicht onder de daklijst
tegen de muren van den hoofdbeuk aanslui
ten en boven sommige of alle traveeën der
zijbeuken .topgeveltjes zijn opgetrokken,
welke: met zadeldaken aan hunne bedaking
zijn verbonden^
Soms heeft men zelfs deze topgevels tot
de vpdlè hoogte van den middenbeuk opge-
'tfókkeii.' Het hoogtepunt dier ontwikkeling
vormt het na den brand van 1639 herbouwde
schip van drie even hooge en breede beu
ken der St. Jacobskerk te 's-Gravenhage,
waar de tegenoverliggende traveeën der
zijbeuken telkens met dwarse tongewelven
zijn gedekt, zoodat bij de doorsnijding van
den middenbeuk kruisgewelven ontstaan.
Feitelijk is bij dit, een hoogtepunt in de ont
wikkeling der specifiek Nederlandschë Go-
TRIPLEX!
Een schitterend motief voor een kerkraam, naar een
bekend schilderij van Raffaelo Santi (14831520):
De hemelvaart van Christus.
thiek vormende, doch in ruimeren zin wel
ongothische schip, reeds 'n veel grooter
schrede gedaan in do richting van den cen
traal bouw dan bij de Zuiderkerk.
Wij staan in de Zuiderkerk voor een nog
.rat
AARZELEND BEGIN
solide aanlc-p
der kerk, waarbij de druk der kapconstruc
tie niet slechte door de zware steunbeeren
der zijbeuken, maar bovendien in hoofd- en,
zijbeuken xloor trekbalken wordt geneutrali
seerd. Het is natuurlijk mogelijk, schrijft'
Dr. Ozinga, dat deze becren te verklaren
zijn uit een voorgenomen overwelving dei
zijbeuken in steen. Het opgeven van dit
voornemen ware dan wel een treffende
Mouthv/h N.V.J .van Schijndel fyCo. Hoo/akanloor. Opslagplaatsen. Zagerij en Schaven,
ANNO 1863 Oost-AAmiraliteitskade 47'J Rotterdam Nassctuhaven - Boerengat
Interieurkunst betreft niet alleen het meu
bel en deszelfs plaatsing in de ruimte, maar
het hout zich vooral bezig met de ruimte
en de gepaste vulling daarvan.
Het zijn vooral'de verhoudingen, waarin
de voorwerpen ten opzichte van elkander
geplaatst worden, die een sfeer geven aan de
ruimte. Want het hangt voor de meer of
minder goede indeeling af of een meer o:
minder behaaglijk interieur geschapen wordt
De verdeeling der wanden, 'vloer en plafond
doet verhoudingen ontstaan die met elkan
der in evenwicht moeten zijn.
Door alle tijden heen, lezen we in Vade
mecum der Bouwvakken, hebben de archi
tecten getracht om karakter te geven aan
de ruimte-indeeling en vulling, do>r bij dit
evenwicht nog bovendien te komen tot een
typeerende uitdrukking een overtuiging.
Bij interieurs van Duitsclie en Oostenrijk-
sche architecten als Behrens, Bruno Tant,
Hoffman, e. a. wordt gewezen op bet nu
eens overheerschende verticalismc, clan op
een doorgedreven horizontalisme, sorns ook
op de toepassing van beiden als harmoni
sche tegenstelling in een enkele ruimte.
Elke tijd had voor zijn overheerschende
vormwil ook zijn karakteristieke uitdruk
king. Bij de hvzantijnsche bouwmeesters
was dit het zware rotsachtige karakter, tot
uiting gekomen in zwaren muurbouw; bij de
G.othiekers het levendige organische karak
ter, zich uitsprekende in de lijnen van bo
gen en pijlers; bij de Klassiekers het in zich
zelf gesloten karakter, waarvan de zelfstan
dige vormen der details getuigen; lnj de
Barok een bewogen karakter, tot uitdruk
king gekomen in expressieve lijnen en op
gewondenheid in vormdwang.
Ook in de moderne interieurs zijn diezeif-
de grondbepalmgen, diezelfde kenmerken
terug te vinden. Het begin der nieuwe pe
riode is te beschouwen als een reactie op
het verval in de 19e eeuw.
Waren de Renaissance en de Lodewijkstij
len nog bezielde kunstuitingen, de Kuipen
stijl was Icchts een slaafsche navolging van
de Romeinen en hield niets anders in dan
een holle bewondering. Door bet Martiale
regime hadden de krijgswetten der aestho-
tica verdrongen en omdat de Emperistijl
niet In staat was om ook de weelde der Ro
meinen ten toon te spreiden, bleef er slechts
een suggornat van over, in zich zelf kil en
onbewogen.
De toepassing van behangselpapieren en
de invoering van houtbewerkingsmarhines
vermeerderden hel aantal surrogaten Dat
alles leidde cr toe dat die stijl een sentirnen
teel-romantisch karakter aannam. De maat
schappelijke omstandigheden als concur-
ren ti est rijd en het ontbreken van elk coller
ticf gevoel, brengen bet verval nog verder
Wat had de laatste helft der 19e eeuw voor
grootsch; wat anders dan gemaskerde vor
men van politieke vrijheid.
William Morris gal de schuld van het ver
val aan de opkomst der machine, liet beeft
lan geduurd voor men, deze stelling verliet
en zich aan de machine aanpaste.
De Fransqhe revolutie bracht wel een
keerpunt na don tijd waarin alles vérstof-
felijkt was, maar geen onmiddellijke veran
dering in de materialistische opvatting,
waaruit het kapitalisme ontstond. De vrij
making van het verstijfde dogma der kerk
had eenerzijds het voordeel, dat daardoor
vrijheid voor de ontwikkeling van het indi
vidualisme mogelijk werd, anderzins ging
liet groote gemeenschappelijk gevoel verlo
ren. De eenheid van den Gilclentijd had de
Gothische kathedralen tot stand gebracht;
het ontbreken van elk collectief gevoel
bracht de inzinking, het verval in de 19e
eeuw tot stand. Daarom was de opkomst
van het socialisme van zooveel waarde,
want het was voor het eerst weer oen col
lectieve uiting van een geheele maatschap
pelijke klasse. De opkomst van het socialis
me deed dan ook op de kunst zijn invloed
gelden en was tegelijkertijd het begin der
moderne vormontwikkeling. Er ontstond een
hevige strijd tusschen de industrie die de
behoorlijke sfeer van bet handwerk miste
en slechts dorre copiën gaf, en de kunst die
nieuwe wegen zoeken moest.
Uit dien strijd ontstonden de nieuwe vor
men, omdat men niets tnlereeren wilde uit
den voorafgaan den tijd, die niets geestelijks
had achtergelaten. Er werd een geweldige
arbeid en studie gevergd van de pioniers,
die men. om hun volharding niet genoeg kan
waard eeren.
Meubelkunst en huisinrichting zijn twee
begrippen die tegenwoordig niet van elkan
der te scheiden zijn.
Dat kon wel in het verleden toen het meu
belstuk zélf de persoonlijke uiting van de\
kunstenaar zelf was.
Die pern~>i>nlijke uiting is tegenwoordig het
ontwerp waarnaar liet meubelstuk gemaakt
wordt. Vandaar dat een gedeelte der energie
welke bij den vroegcren kunstenaar geheel
en al noodig was voor de vervaaraigiim van
het meubel, vrijkomt en de kunstenaar zich
gaat bezighouden met het geheele interieur
Langzamerhand ontwikkelde zich de be
oefening van het interieur dan ook als
kunst in verschillende Europeesche lan
den. Van do Hollanders waren het vooral
Penaat, Berlage en De Bazel, die de nieuwe
richting uitstekend inzetten, al kon hun
eerste werk toch niet blijvend zijn. De con
structieve eerlijkheid was bij ben toon het
eenige ideaal, waarbij de grens der nuttig
beid zelfs overschreden werd. Dc aandoen
lijkheid dezer eerlijke spontaniteit kon op
den duur geen bevrediging geven. Opzich
tige doelmatigheid brengt geen kunst die
ontroerend is. Evenmin is de eerlijkheid in
de opvatting een waarborg voor kunst en
schoonheid. Langzamerhand liet men dan
ook de strenge ernst van liet eerste ix»gen
varen en ging men weer afzien van dc oude
stijlen, waaraan men motieven voor den
nieuwen stijl ontleende. Op de eenvoud van
constructie volgde een eenvoud van zien.
Maar al spoedig ook een niet zich storen
aan dc matérie, dat zich vooral uitte in de
scheppingen van Franschê ontwerpers, o.a.
Röhlmann en Duset, die in verzet kwamen
tegen de macht der materie en In hun meu
belen en interieurs zuiver expressionistisch
Ook bij de Duitschers, o.a. Bruno Taut en
Margold, werd dit streven merkbaar, en ten
slotte gaat over alle landen diezelfde ont
wikkelingslijn.
1-Iet ornament is alleen dan waar eii
schoon, wanneer liet in zijn toepassing een
dienende plaats kan innemen, welke opvat
ting vooral belichaamd is in het werk van
Hiïdo Krop, die, ofschoon beeldhouwer,
daarin toch niet het ornament liet over-
heerschcn. Wanneer wij bij de I-Iollandsche
kunstenaars de stijlontwikkeling nagaan,
zien wij bij hen enkelen, die in hun werk
„klassiek" zijn en anderen „barok". De klas
sieke kunstenaar is tot de wetenschap ge
komen van zijn eigen aandoeningen. Het
waarnemende verstand neemt een belang
rijk plaats in. „Regen is goed voor de plan
ten voedsel is goed voor de dieren
maar schoon kan slechts iets zijn voor de
illustratie van het
dezer bouwmeesters.
Het komt Dr. Ozinga echter
hier vrij gedaclitcnloos het bij onze Uol-
landsche Gotische kerken gebruikelijk sy
steem van muurversterking heeft overgeno
men, wat eigenlijk bij dezen Renaissance
bouw zeer slecht past.
Toch kan Dr. Ozinga niet geheel mede-
gaan met diegenen, die in de Zuiderkerk
slechts een in Renaissance-gewaad gestoken
gotfschen bouw zien, waarvan dwarssehip en
koor zijn weggelaten.
Met haar zoo regclmatigen aanleg, die on
miskenbaar een centrale tendenz vertoont en
haar helle, gelijkmatige belichting, is zij
niet .slechts in hare detaillcering een echte
Renaissance-lcerk. De opzet is weliswaar (al
heeft men dit bezwaar schromelijk over
dreven) nog weinig geschikt voor een
HERVORMDE PREEKKERK
daar de zuilen het gezicht op den kansel
belemmeren. Om practische redenen, wel
licht uit traditie, heeft men terecht den
preekstoel gesteld tegen een middenzuil aan
een der lange zijden, terwijl het in tegen
stelling tot de katholieke kerken deels vaste
bahkenplan uiteraard op den stoel is ge
richt. Zoodoende ontstond een conflict tus
schen de liturgische (dwarse) en de archi
tectonische (langschepige) hoofdrichting dei-
kerk.
Ook het rijkst behandelde deel van het
gebouw, de toren, is geheel naar den geest
van den nieuwen tijd. Zijn zonder steun
beeren vlak opgaande onderbouw gaat bovc:.
een stcrk-geaccentueerde kroonlijst door be
middeling van overhoeks geplaatste vrij
staande zuilen over in een achtkant van
Bcnthemerstecn, dat een der meest karak
teristieke Amsterdamsche houten spitsen uit
dezen tijd draagt. Op zijn hoogst kan men
zeggen, dat die tijdstijl ten slotte nog niet
ver van de Gothick afstaat.
Typeerend voor deze op schilderachtig
heid beluste periode is de plaatsing van den
toren op den van het oostwaarts gelegen
kerkhof, het eenige open terrein bij dc kerk,
afgezien den hoek van het gebouw. Aldus
wordt de aandacht langs den lagen zij
Leuks- en hoogeren middenheuksgevcl ge-
troken naar de sierlijke spits en komt de
toren bovendien in de as van den Groen
burgwal te staan.
Grepen uit: „De Protestautsche kerken
bouw in Nederland van Hervorming tot
Franschen Tijd" door Dr. M. D. Ozinga.
virkzwager's Bouwmaterialen-
f handel le Rotterdam
Reeds eenigen tijd liepen er geruchten,
dat er bij de conservatief beheerde N.V.
Bouwmaterialen v.li. H. Luytcn te Ridder
kerk veranderingen op til waren. Het eer
ste wat wij hoorden was, dat de vanouds
bekende onderneming in liquidatie ging
alhoewel dit naar wij vernamen, niet het
"gevolg van een minder goeden gang van
zaken was. Andere oorzaken zijn daarvoor
aan te wijzen.
Nu op dit uogenblik de toestand zich
heeft geconsolideerd, veroorloven wij ons
mede te deelen, dat de heer S. Dirk
zwager gewezen directeur van genoemde
N.V. mede speciaal belast met de leiding
vah liet bijkantoor te Rotterdam uitgetre
den is, en voortvarend als hij is, zeil een
bouwmatcrialenhancjel op den Oostzeedijk
26 te Rotterdam heeft opgericht, waarvan
men met goede redenen verwachten kan,
dat zij onder deze deskundige leiding tot
bloei zal komen.
begrijpende mcnschen" (Pitt). Zoodra -■ een
klassiek kunstenaar een opdracht krijgt,
gaat hij tot bestudeering van alle onderdec-
len over. Hij zoekt verstandelijk beredeneer
de analytische bewuste vormenschoonheid.
Bij hem is harmonie tusschen zijn eigen
„ik" en zijn wereldbeeld, zijn voorstelling
van het geheele leven. Hij heeft een zucht
van bovenzinnelijkheid, hij leeft zich uit bin
non de perken van een organisch bestaan.
De niet-klassieke kunstenaar heeft dit ver
lossende gevoel niet. Het innerlijke en het
wereldbeeld zijn nog onverzoend en juist
die onverzoenlijke tegenstellingen drijven
het geval op tot overprikkelde aandoeningen.
Hij kan slechts zich uitleveren door zijn
onrust en disharmonie op tc zweepen tof
het punt waarop do verdooving intreedt. Het
pathetische heorscht om innerlijke wan
klanken te overstemmen. Maar juist deze
overstemde wijdstrekkendc gevoelens zijn
in staat.om het verhevene in ons op te
N.V.KON.V/ER'^NIGDE
TAPIJTFABRIEKEN
ROTTERDAM
1 N.V. Rotterdamsche Fijnhouthandel
OOSTZEEDIIK !tl - BOTTERDAM TEE. 12414 (0359
Coromandelfineer I
ADMIRUITEJTSKAOE 35
Coromandel
GLAS IN LOOD
GEBRAND GLAS
J. A. HAGG, Eschdoornstr. 74-80
TELEFOON 37050 - DEN HAAG
a
NV.MEUBILEERlNGMy
IPESTNIEUtl'LAND !3
fBETlMiVIERINGÉN]
R0TTERDAM.TEL:5I774
A. VISSER ZONEN
Meubelm kers Rotterdam
Woonhuis: Lambertusstr. 101
WerkplaatsSchoutenstr. 131
Behangerij Stoffeerderij
1 0. DE GRAAFF ZOON
OE LA REYSTRAAr 29
m= Rotterdam - Tel. 50800
H ET fe-siïJiri
Vraagt uiterst concurreeren
den prijs van versch.geve'.de
in lengten van 815 M.
Bij grooten aankoop
belangrijke Reductie
Openrijstutn 5 b
Tel. 14487 - Rotterdam
K. U. BOS ZOOM
VUREN
GRENEN
HOUTLAAN 19 GEZAAGD
TELEF. 1302-1303
HOUTHANDEL
ROTTER AM
GESCHAAFD M
SI.
STALEN MEUBELEN
MAGAZIJN StrSTALLATiES
ENZ.
illliSSi
j. G:DD£NG
DEN HAAG
TELEF. 37429
POSTBOX 346
H.H. Automobilisten!-
Gaal U naar Osn Haag?
1 Dan naar
Motel KUYS WiTSENBURG
g Voor logeersas'en g alis Garag, aan huis beschikbaar.
§g Parkeerplaats voo; minstens 20 wagens.
LOGlHi» MET ONTBIJT vanaf 3 Gld.
1 Hötel KUYS WITSEN3URG
haagweg rijswijk-den HAAG.
i Gas, Water,
Electr, Voor- cn Achter-
luinen. Huizen in verschil
lende grootten en prijzen
dicht bij Spoor en Bus.
Groote Hypotheken be
schikbaar.
Te zien en te bevragen bij:
W. v. Viiet, Omring 26m
te Vlaardingen-Ambacht
INKOMSTENBELASTING MET
LAAT UW WONIKG BOUWEN
TE APELDOORN AAN DE
Van Haersma de Wittlaan - Mr. Van Hasselt
laan cn Prinsenlaan
met het prachtig uitzicht in het Prinsenpark
Bouwterrein te koop van 300
tot lOOO M'. Meerdere terreinen
tegelijk tegen zeerbillijken prijs.
Tc bevragen bij den eigenaar P. VLIETSTRA.Teunisbloemhan 1
te 's-Gravenliage en bij den architect G. W. v. D. BELD,
Van Swietenlaan 6 te Apeldoorn.
J. B-S. SPOOLER - LOODGIETER
Ruilstraat 71 ROTTERDAM - Telefoon 30872
Himniiiiiiii Leverde allo Lood. en Zinkwerken aan de pandon 393-403 Rochussenstraat Rotterdam
BOUWMATERIALEN HANDEL
OOSTZEEDIJK 26 ROTTERDAM TELEFOON 12644
MANNHEIM-CEMENT,TRAS,KALKEN
Slilir alle soorten (VIETSELMATERIALEN
roepen. Het is een grootheid, overweldigend,
tot razernij opgevoerd .onbewust, ver, ver
boven ons zelf uit.
Tot de klassieken kunnen wij de z.g.
Haagsche school rekenen en bij dc niet-
klassieken dc Amsterdamsche school.
Een goed interieur moet zijn een ryth-
misch geordende woonruimte waarin men
zich behagelijk kan voelen.
Het ameublement wordt dikwijls te veel
met het interieur verward, vooral dour
de bedrijvigheid van mcubelmat*azijne:i.
die nief anders dr.n ame'il lemen en kin
nen leveren en dus gedwongen zijn een
meubilecring le propageeren, waarhij de
eenheid van het geheel ontstaan moe" door
de eenheid van de meubelen onderling,
dus door een op elk meubel herhaald mo
tief bij wijze van etiket en als stempel van
saamhoorighcid.
Zoo'n amenblement geeft maar een schijn
bare, een van buiten opgelegde kamerhnr-
monie. De echte onderlinge hand in ilr
meubileering ontstaat pas als er eenheid in
de ruimteverdeeling is. De gewijzigde ver
houdingen van levenswijze en woningruim
te na den grooten oorlog hebben andere toe
standen geschapen en voel naar de goede
richting geleid, in dat opzicht hebben sleidr-
te tijden toch iets goeds voortgebracht. IV
kleinere woningen dwingen tot een zich ne-
perken. Met meer zorg moet do indeeliog
gemaakt worden. De omgangsvormen z.ipi
vrijer geworden, het stijf-deftige is verdwe
nen. Bij het ontwerpen van het interieur
moet de aandacht bepaald worden tot de
hoofdzaak waaraan al het andere onderge
schikt blijft, waardoor men komt tot de zvt
gewenschte rustige omgeving waarin ilc
nerveuze mensch van hcilen zijn kalmte en
krachten kan terug vinden
et meten van de
lichtsterkte
Niet alleen voor nieu'
ook \oor bestaande geh
vergaderlokalen, is het \an liet grootste
belang om de lichtsterkte van dc lichtin
stallatie te kunnen meten. Het kan hv,
voorkomen, dat door een niet goed licht
weerkaatsende omgeving een overigens
zeer goede lichtinstallatie niet het offer;
geeft, dat daarvan verwacht wordt. Onk
kan het gebeuren, dat in een school, ver
gaderzaal of dergelijke inrichtingen, ge
klaagd wordt over de verlichting, die op
een andere plaats bij gelijke afmetingen
van het lokaal cn gelijke verlichting goed
voldoen. Om nauwkeurig na te kunnen
gaan, hoe sterk het licht in werkelijkheid
is, wordt gebruik gemaakt van dc z.g. Lux-
Doe het veilig
We bladerden een dezer dagen weer eens
het bekende boekje van Ir. A. A. Gorter, di
recteur van het Veiligheidsmuseum le Am
sterdam, door, getiteld: „Dcmj het veilig"
Kn weer werden we getroffen door het de
vies van dit pittig geschreven boekje:
Als we aan het werk gaan. nu.lat ze ons
thuis goeiendag gezegd hebben, rust de ver
plichting op ons, voortdurend aan de vei
ligheid van onze makkers en dio van ons
zelf te denken, opdat liet geen ongeluksdag
zij, maar een van broederdienst".
Betreffende de bouwvakkon stippen wij
het volgende aan:
1. Het gevaar van in spijkers te trappen
moet vermeden door hout met naar buiten
stekende draadnagels niet achteloos weg re
werpen. Deze draadnagels of uithalen of
plat slaan.
2. Draag nooit zagen, mossen, beitels, Imv
ren of dergelijk gereedschap z. «i, dat het je
zelf, of and°ren kan verwonden, wanneer ie
elkaar passeert.
3. Dikwijls verwonden werklieden zich
wanneer ze willen voelen of beitels en der
gelijk timmergereedschap scherp zijn. ni
ervaren werklieden verwonden vaak hun
vasthoudt. Watin
je in je knieën.
4. Zorg cr v »o
klink liggen (In
illeti i
irkstuk
Het
het i
sntj
dat
'oor het laatste don
steigerplanken niet
delsteiger tentoonge-
rkolzagen een duwhoirt
van he
metus. Ook dc bekende Philip's fabrieken
heLhen een toestelletje In zakformaat in
den handel gebracht, waardoor het mogi-
lilk is, het inoeilijko probleem van de ver
lichting op een meer wetenschappelijke
wijze op te lossen.
