Uit het volle leven
WOENSDAG 30 APRIL 1930
DERDE BLAD PAG. 9
NED. HERV. PREDIKANTENVEREENIGING
DRIEDAAGSCHE CONFERENTIE
TE UTRECHT
Besproking van de referaten van
Prof. Dr. Th. L. Haitjema en
van Prof. Dr. Böhl
Een referaat van Dr. J. Chr. Kromsigt
over „De reorganisatie en wij,
predikanten"
liet referaat van Prof. Dr. Th. L. H a i l-
jema, van Groningen, over „Verzoening",
van wolk referaat wij gisteren reeds verslag
deden, gaf aanleiding tot een levendige ge-
dachtenwisseling.
Dr. A. TI. de Har tog (Amsterdam) zou
willen beginnen met „Amen". Maar hij moet
opkomen tegen die Seitenhieben op de ine-
taphysica. De zaak is in dit referaat om
gaan. Blindheid voor kencritische en meta-
physische vraagstukken! Dit opzijzetten is
gevaarlijk. Het maakt ons vluchtheuvelbe
zoekers.
Spr. wil de philosophic onschadelijk
maken, door haar volle recht te laten weder
varen. Spr. doet niet mee aan dat redencere»
over „het gestoorde denken", hij wil zijn ver
stand niet stopzetten. Openbaring gelijk te
maken aan verzoening is noch Bijbelsch
noch reformatorisch.
Spr. zou op 'n volgende vergadering nog
wel eens de principiën aan de orde wil
len stellen.
Hij protesteert tegen die zelf-vergoddelij-
king, die ligt in. dien term „i k-v erwisse-
1 i n g".
Ds. Tjalma (Veen) zegt: de verzoening
is aangebracht in den weg den gerecli
tigheid en wordt in den weg der gerechtig
heid ons deel. Waarom wordt die Biblion
zoo verworpen? Waar moeten wij het dan
.vandaan halen?
Ds. Locher (Leiden) wil Zondag 5 an
ders zien en meent, dat openbaring en ver
zoening niet zoo ver van elkander staan.
Dr. Riemens (Leiden) heeft veel lof
yoor de structuur van het referaat, maar
acht, dat te veel gegeven is, om direct daar
op te kunnen replicecrcn. Spr. is dankbaar,
dat hior gewaarschuwd is tegen het gewone
„tegen over elkaar stellen" van Vader en
Zoon.
Dr. Berkelbach v. d. Sprenkel
(Rotterdam) acht dat één kant is over het
1 ioofd gezien, n.l. onze vijandschap.
Verder zou hij meer nadruk willen leggen op
Christus' opstanding.
Ds. van Mei le (Nijkerk) wil eveneens
de waarde van de Biblion wat hooger aan
slaan dan referent deed.
Referent antwoordt, da,t hij de afwij
zing van de metaphysica niet ongegrond
liccft gedaan. Dc „Vergottungstheorie", waar
van Dr. de Ilartog hem beschuldigde,. is
totaal niet aanwezig in zijn referaat. Wat
liij sprak van de „doodslinie" is voldoende
bewijs.
Spr. wil geen vluchtheuvels voor het den
ken. Kierkegaard noemt het terecht de hoog
ste activiteit van den menschelijken geest.
De ketterijen konden wel eens gevonden wor
den in een anderen hoek, dan Dr. de Ilartog
zoekt.
Spr. wil de erkenning van verlossing door
recht gaarne aanvaarden, maar critiseerdo
Zondag 5 van uit methodisch stand-
punt.
In de poenale satisfactie (e t satisfactio e t
poena) is het gevaar van Ansclmus verme
den.
Dc Biblion moge iets goeds gedaan hebben
maar negeert de eenheid der Schrift.
Verkiezing.
In de pauze werd de stemming gehouden
voor twee leden van het moderamen.
Gekozen zijn Prof. Dr. A. II. de Ilartog
(Amsterdam) cn Dr. P. J. Kromsigt.
Bespreking referaat Prof. Böhl.
Na heropening der vergadering sprak Prof.
Böhl over: „Hoofdvragen aangaande het
Oude Testament". Ook van dit referaat deden
we reeds verslag.
Het referaat werd met enthousiast applaus
beloond.
Prof. Obbink (Utrecht) is het wat den
zakelijken inhoud betreft geheel eens mei
den referent. Deze was echter z. i. te een
zijdig historicus. Naast den historischcn D-
trein, wil Spr. een theologisch boemeltrcintjo
laten loopen. De oude volken plaatsten ach
ter de grillige goden steeds een vaste macht
(noodlot). Israël durft het wereldbestuur in
handen te leggen van Jehovah. In dc oude
Oostersche wereld zijn meerdere reformato
rische profetische stroomingen' geweest in de
7de of 8ste eeuw voor Chr., Confucius, Boed
dha etc. De Grieksche strooming was niet de
ccnigc in deze eeuwen.
De legislatieve periode was noodzakelijk
gevolg op de profetische. Dat is een alge
meen verschijnsel ook in het protestantisme.
Een Oud-Testamentische theologie is nog
niet te schrijven, omdat we nog niet voldoen
de weten van den tijd, waaruit de verschil
lende uitspraken stammen.
Dr. Tjalma (Veen) kreeg den indruk,
«lat het laatste doel van het referaat meer
liet geheel had moeten beheerschcn: liet
Nieuwe Testament ligt verborgen in het
Oude, hot Oude staat open in het Nieuwe.
Jesaja 6 betoont het goddelij'.e van het pro
fetenwoord. Verband tusschen wet en Evan
gelie had ook meer naar voren moeten ko
men.
Referent dankt voor dc aanvulling, die
Prof. Obbink gaf. ITet Israölietisch opstan-
dingsgeloof is vooral door de Farizeërs voor
uit geschoven. Spr. beschouwt de wet liever
als een synthese.
Dc middagvergadering wordt gesloten.
BS AVONDVERGADERING.
Toespraken.
Daarna sprak Pastor L a u f f s uit Barmen
nnniens den Duitschen Gereformeerden Boml
Spr. wijst op de oude historische banden, die
de Kerken der Rijnprovincies en die van Ne
derland verbinden en wenscht de Nederland-
sehc broeders Gods zegen.
Prof. Go etters uit Bonn dankt voor de
uitnoodiging en herinnert zich de jaren, die
ldj hier als student aan de L'trechtsche hoo
goschool mocht doorbrengen. Toen kon hij
hier van nabij kennis maken met de zoo be
langrijke Nederlandsche, Gereformeerde the
ologie.
In Duitschland neemt dc Gereformeerde
theologie slechts een kleine plaats in. Geluk
kig heeft zij van de Zwitsersche in den lnat-
stcn tijd grooten steun gehad. Spr. vraagl
den steun van de Nederlandsche Kerken cn
hoopt, dat de relatie levend blijve.
n s i g t, van Rinsuma-
In aansluiting aan de hoofdgedachte
van Groen van Prinsterer'sf „O n g e 1 o o
en revolutie", gaat Spreker uit van
de stelling: de organisatie van 1810
verlegde op kerkelijk gebied do sou-
vereiniteit van liet goddelijke naar lier
uienschelijke, bijzonder van liet goddelijke
W o o r d naar den souvereinen lecraar, den
dienaar des Woords. Daardoor wordt te
gelijk de grond van het ware gezag en dc
bron der ware vrijheid weggenomen, zoo-
dat beide gezag en vrijheid worden vcr-
valscht. Nu is er een heen en weer slinge
ren tusschen geestelijke dwingelandij ecner-
zijds en bandelooze willekeur -anderzijds.
Daarmee is de eisch van reorganisatie ge
geven, d.i. de eisch van kerkelijke bekce-
ring, waardoor de revolutionaire omkeering
wordt te niet gedaan, terwijl alles en een
ieder wordt gesteld onder de souvereiniteit
van het eenig levend Hoofd der Kerk,
Jezus Christus, het eeuwige goddelijke
Woord. Achtereenvolgens staat spreker stil
bij:
le. de valsclie dienstbaarheid onder- val-
sche geestelijke dwingelandij.
2e. de valsche vrijheid onder geestolijke
anarchie.
3e. de eisch der reorganisatie.
le. Wij predikanten mogen niet zijn
dienstknechten van menschen
(1 Cor. 7 23. 1 Thess. 2 4). Sommigen
onzer zeggen, dat vrees hiervoor hen dwingt
tot verzet tegen reorganisatie, die met do
presbyteriale kerkorde een onderlinge dwin
gelandij zou invoeren. Hiertegen moet op
gemerkt, dat ons bevestigings-formulier van
ouderlingen sprekend over kerkregcering,
positie neemt tegen monschendwingelandij.
Onze organisatie vestigt echter juist in haar
kleine bestuurscolleges een „dwingelandij
van zeer weinigen". Ook kent art. 11 van
liet Algemeen Reglement aan de kerkleer,
die, waar ze gehandhaafd wordt zqndor be
roep op het goddelijk Woord, tot menschen-
leer ontaardt, een gezag toe, dat alleen aan
het goddelijk Woord zelf toekomt. Tegen
zulk handhaven protesteeren Dr. Hoedema-
kcr en Prof. Gunning in hun reorganisatie-
streven. wijl dat in wezen geestelijke dwin
gelandij over leeraars en belijders zou zijn.
Metterdaad komt echter in do praktijk der
reglementen op leergebied, deze dwingelan
dij niet tot openbaring. Door „een fatale
reductie" toch. worden in onze reglements
praktijk alle lcergeschillen auto
matisch gereduceerd tot regle
mentengeschillen. Alleen na deze
reductie leeft dan de bestuursdwingelandij
zich ten volle uit, tegen de doodzonde der
„reglements-ovcrtreding".
2e. Op leergebied slaat, onder vigueur der
huidige organisatie, de dwingelandij ons
tot het andere uiterste, de valsche wil
lekeurige v r ij h e i d onder geestelijke
anarchie. Dit blijkt o.a. in de reglementen
omtrent de toelating tot het leeraarsanibt.
Niet alleen vervalt hierbij de valsche con
trole van art 11 A. R.. De leer wordt daarbij
onder g e e n e r 1 e i controle der kerk-
regecring gesteld. Niet naar de leer, alleen
naar dc kennis der a.s. leeraars wordt on
derzoek gedaan. Met de plicht tot handha
ving van Art. 11 A. 11. wordt tevens ter zij
de gesteld alle deurwachtersplicht om te
waken tegen het insluipen van wolven tot.
de kudde des-Heeren (Hand. 20 29). Het
gevaar voor de kudde legt hier geen
gewicht in de schaal. Daarvoor behoeft niet
gewaakt. Ecnige plicht van kerkbestuurders
schijnt hier 't waken voor de „vrijheid"
dor leeraars. Van hen wordt slechts een al-
gcmecnc belofte omtrent het prediken van
bet evangelie van Jezus Christus gevraagd.
Door het ontbreken van alle controle hierbij
wordt feitelijk dit evangelie gesteld inhun
souvereine hand en dienst, inplaats
dat zij worden gesteld in dienst van het
souvereine evangelie. Zoo wordt door deze
valsche vrijheid op revolutionaire wijze de
orde omgekeerd, althans voor deze omkee
ring de deur geopend. Te noodlottiger is dit,
omdat hierbij tweeërlei opvatting van het
evangelie, in het geding is. Het evangelie
is dat: het evangelie waarvoor Jezus, de
Rabbi van Nazareth, de Prediker is, waarin
geen plaats is voor den persoon van Jezus
als onmisbaren Zaligmaker? Of is dat het
evangelie, waarvan deze persoon en Zijn
werk de inhoud het één en al is? Moet dus
de lecraar met zijn gansche kerk zich stel
len onder Jezus Christus als het souve
reine Hoofd der Kerk, uit Wien alleen al
haar zaligheid, haar leven cn wasdom is?
Of niet? Is de kerk in Hem één en moet
dus de prediking het hieromtrent ééns zijn?
Of niet? De vrijheid des leeraars wordt zoo
niet slechts wettige vrijheid ten opzichte
van Dordtsche leer en Dordtsche vaderen,
maar een valsche vrijheid ten opzichte van
het Woord en zijn dienst. Wordt vrijheid
van „Christelijke" gezanten ten opzichte van
Christus als hun Zender cn Lastgever. Zij,
die dienaars des Woords behooron
te zijn, worden zoo „dominé's", „heeren" in
verkeerden zin, heeren over het
Woord. Zoo vestigt de organisatie domino
krat ie. De heele kerk en alles in de kerk
wordt hiermee gemaakt tot dominó'szaak.
Met Prof. Gunning voelen we dit in onze
organisatie niet als onze glorie, maar be
zwaart dit ons als „onze zonde".
De gevolgen blijven niet uit De dienst
van het ééne Evangeliewoord maakt plaats
voor spraakverwarring. Waar wij niet ge
steld zijn in dienst van het souvereine
Woord, ziet men in do praktijk hier weer
dat heen cn weer slingeren tusschen val
sche gezagsaanmatiging eenerzijds en een
in valsche vrijheid spelen met het gezag der
waarheid anderzijds. Of de eene leeraar
treedt op den kansel tegen de anderen op
als lmd hij alleen alle waarheid in pacht,
of leeraars onder elkaar behandelen onder
den kansel in collegiale samenkomsten de te
nstelling van, waarheid en leugens en all"
tegenstellingen van het Evangelie als beu
zelachtige richtingsverschillen. Daardoor
wordt, zegt Prof. Gunning, de kanseltoon
vervalscht. Zoo wordt de dienst des Woords
beroofd van de glorie en glans (Ps. 19) die
ze heeft in de werking en verster
king van geloof en bekeering als
instrument des Geestes. Zoo wordt cener-
zijds do ij dele waan van farizeesche
eigendunk, anderzijds de twijfel
zucht van Pilatus en de Sadduceeërs ge
werkt cn gesterkt. Zoo wordt niet het huis
des Heeren gebouwd en s' Heeren gemeente
vergaderd, maar tallooze partijtjes vergade
ren zich om hun partij-dominé's in een huis
dat tegen zichzelf is verdeeld en zoo niet
kan blijven bestaan.
3e. Tegenover deze revolutionaire omkee
ring nu, stelt de eisch van reorga
nisatie en kerkhcrstcl zich als een
roepstem tot kerkelijke - bekee
ring. Alle souvereine zelfhandhaving bij
zonder ook dominé's zelfhandhaving wijke
voor een zelfverloochenend zich stellen on
der het eene souvereine Hoofd der Kerk, cn
het souvereine goddelijke Woord. Dan komt
alles op zijn rechte plaats en in de rechte
ordy Dat is dc juiste „kerkorde". Als het
Hoofd in Zijn souverein recht wordt geëer
biedigd, dan krijgen ook de leden ieder het
hun toekomend betrekkelijk recht, elk zijn
rechte plaats in het lichaam. Wanneer wij
stellen in dienst en onder de macht des
Woords, dan doet het Woord door ons zijn
macht in werking en sterking van geloof
en bekeering. Als dienaars des Woords zijn
wij dienaars van Christus, dat is
niet dienaar van den Geest zonder meer.
INGEZONDEN HEDEDEELING.
Niet dienaars van een Christus in on?, die
vereenzelvigd wordt met den Geest. Maar
dienaars van Christus, die voor ons stierf
en in ons leefL Dienaars van het Woord
der verzoening, dat we door dei.
Geest belichaamd vinden in de Schrift.
Dit Woord staat boven ons. Wij geven daar
van een vertolking. Dat is de glorie en
het gezag onzer prediking. Daartegenover
mogen niet worden erkend de vrijheid van
den natuurlijken mensch om zich aan de
tucht des Woords te onttrekken waar dit
hom oordeelt in zijn geweten. Doch onze
prediking is g c b r e k k i g c vertolking. Van
daar het recht en de vrijheid om zich van
deze vertolking te beroepen op het vertolk
te Woord. Tedere prediking, de leer van
iedere leeraar,, ook ri? leer der kerk, blijft
aan de toetsing door het Woord onderwor
pen. Deze onderwerping aan het Woord in
leer en leven beide van leeraar en leden,
moet organisatorisch tot uitdrukking wor
den gebracht en in werking gesteld. Daar
toe zijn de organen, do wettige kerkelijke
vergaderingen noodig. 't Was onrecht, dat
die aan de kerk werden ontroofd, onrecht,
dat dc kerk-belijdcnis werd weggemoffeld
Dit onrecht moet hersteld. De toetsing door
het Woord cn den Geest ,de openbaring van
de heerschappij van het Hoofd der Kerk
door Zijn Woord cn Geest is noodig, wil
dc kerk ophouden te zijn een huis tegen
zichzelf verdeeld en zich vertoonen écn in
Hom, levend en opwassend en vrucht dra
gend uit Hem. Zoo blijve onze Kerk niet
een verzameling van partij-kuddetjes, maar
openbare zich als een kudde onder den
éénen Herder.
Bespreking referaat Dr. Kromsigt.
Het referaat van Dr. Kromsigt gaf zoo
als begrijpelijk is ruime stof tot discussie.
Ds. Boeko wil het eerste schaap zijn dat
over de brug komt. De kwestie is oud en
blijft aan de orde. De een wil het supcr-
inten.dentschap en de tucht, op den arbeid.
Anderen vragen in meer gereformeerde lijn
om deputaten. Spr. pleit dus voorloopig voor
reorganisatie van den arbeid.
Ds. Wa go naar (Rotterdam) hoorde in
het referaat een ideabstische beschrijving
van een Gereformeerde Kerk. Do huidige toe
standen passen echter niet daarbij. Het mis
verstand wordt steeds grooter.
Vooraf moet gaan een reorganisatie van
bestuur. Onze Kerk helijde Jezus Christus als
haar Koning. De Kerk boude daarnaast ech
ter ook vast aan dc vrijheid van het gewe
ten. Duizenden loopen heen: laten wij niet
meerderen uitzetten.
Prof. Haitjema, sinds 1 Januari ook
een „gewone Leviet", wil nog nader zich aan
sluiten hij het pas verworpen reorganisatie
plan. Spr. vraagt: lo. erkent men algemeen
het Aufkliirungstype van do organisatie van
181fi? Verder: erkent men niet, dat die Auf-
klürung heeft uitgediend? Zoo ja, dan moet
reorganisatie komen.
2o. Het humanisme van een Allard Pier-
son mag evenmin plaats hebben in onze
Kerk. Zelfs van moderne zijde wordt dit er
kend. Afstemming geschiedde niet op prin-
eipiecle maar op practische gronden.
De mogelijkheid is geopperd, dat een
episcopale organisatie meer succes kan heb
ben. Spr. is, op deze erve, niet bang voor her
ziening in presbytorialen zin.
Dat het accent in het referaat op 1 c e r-
tucht viel, spijt spr. De huidige toestanden
van het kerkelijke leven doen vvcnschen die
leertuchtparagraaf uit te lichten uit het voor
stel, niet omdat leertucht ongereformoerd is,
maar omdat zo practisch te veel moeilijk
heden zou geven in deze abnormale verhou
dingen.
Gaarne steunt spr. elke poging tot acti
viteit, maar vreest, dat men bij reorganisa
tie van den arbeid toch telkens weer stui
ten zal op de diepere reorganisatie.
Daarom niet berusten en zeggen: het reor
ganisatieplan is nu pas van do baan.
Een pas opgekomen beweging onder pre
dikanten zoowel als leeken, tracht de grond
lijn weer op te vatten van het verworpen
voorstel.
Ds. Locher (Leiden) zegt: de Kerk is
organisme en wij predikanten zijn leden
van dat organisme.
Ds. van Dijk (Lisse) zegt, dat het recht
der Kerk is, dat Christus kondigd wordt
als „eenige naam ter zalig -d De reorga
nisatie blijve op liet program, vrees is een
slechte raadgeefster.
Dr. van Leeuwen (Veizen) miste dc
dank. dnt God ons toch nog zooveel gege
ven heeft in de Ned. Herv. Kerk. Spreker
vraagt: zeg nu eens klaar: wat is dat hui
gen voor Gods W oord?
Prof. Slotemaker dc Bruine zegt.
dat men reorganisatie niet bepleiten moet
met behulp van oen onlangs aan de predi
kanten gezonden brochure. Non tali auxilio.
Spr. vraagt: is de drang naari meerdere
kerkelijke vergaderingen hetzelfde als de
vraag naar reorganisatie?
Iu dc Kerk regeert het Woord'— zei de
referent Spr. vraagt: Wat is het wezen van
het gezag van het Woord? Uitwendig of in
wendig? Uitwendig beteekent: 't gezag van de
helft plus één. De richtingstrijd is het pijn
lijkste onder dc belijders. Alleen dan is sa
menwerking moreel, als men elkaar vooi
„vol" aanziet Men zegge vierkant wat het
uiteindelijk doel is van het roorgani-
satiestreven.
Dr. Riemens (Leiden) zegt, dat het niet
gaat om een leer, maar om Jezus Christus.
Hij verzekert, dat er geen politiek zetje
achter zat bij het reorganisatievoorstel.
Dr. Kromsigt dankte voor het princi-
picole debat Hij erkent de botsing tusschen
ideaal on werkelijkheid. ,Het Hoofd behou
den" dat was Gunning's vraag.
Spr. vil bijeenhouden wit bij Christus be
hoort. maar niet het tegenstrijdige. Wie
Christus erkent als de ecnige weg tot zalig
heid. kan niet tegelijkertijd samenwerken
met hen. die deze bcteckenis van Christus
ontkennen.
Onder de leuze „Gewetensvrijheid pleite
men niet voor saambinden van het hetero
gene. Zich onderwerpen aan de Schrift is:
zich onderwerpen aan Christus.
WAT EENS OP
30 April
GEBEURDE
Op den 30sten April 15?» s'ierf d® be
roemde Bayard. k I ais „de ridder «onder
vrees en blaam
Heel zijn leven, zou men kunnen zegg u,
was aan strijd -n oorloz g. wijd.
Geboren in 1173 'ral hij «1 '-"•1 spoedig
in dienst van den koning en nam in 1M&
deel aan den slag bij Tournoue.
In 1493 deed hij met Lodewijk uen 1 waan
den. een aanval op Milaan.
In 1502 zien wij hem stro-ka in het konin
krijk Napels, waarme 1- <i 1
appeltje hadden te sebi'den.
In 1509 streed hij nn^Jc in
Ugnadel en blinkt uit L-ij belegering van
Padoua. ,.l0
B'j «le belegering van Pre--ia. in
werd Bavard ernstig gewond. Hij herstelde
en nam Vervolgen.- deel aan den b'.oect igen
slag bij Ravenna, in 1512. waarbij dc Fran
je hen een
slag bij
Na het zingen van Gez. 50 4 wordt de
avondvergadering gesloten.
VERGADERING VAN HEDEN
In de ochtendvergadering was het woord
aan Prof. Dr. J. R- Slotemaker de
Bruine, om te spreken over:
De plaats van het religiense in hel
socialisme.
Spr. boperkt zich dan tot Centraal Europa;
hij 'laat (lus Engeland en Rusland ter zijde,
omdat daar het vraagstuk een eigen karak-
'"S lant spr. hol roottKh-luilhollcism, m
ter zijde. Het vraagstuk -si", ttaar audo.v f k,'r ."rar lïü."
dan bij dc piotestanten. onder «lo hovTon lo st.-l'en van
I-Iet onderwerp, zooals hot nu overblijft, i> Bcnrevet con .Vl.-.-.-ins i.nh-kwaani
neg rijk genoeg; het is oovcndlen Juist toog o Bonnevct gaf Bavard bevel xicfi
sneden op onze prcdiKanten I me0ster te maken 'van L dorp lb becco bij
Een bevredigende I «'Handeling Milaan een z-vr beUnzrok stiat-gisoh punt.
vraagstuk eischt, dat tehu-ns de beide termen gavar<j deej a. 0I:, t,< doon go-
nauwkeurig worden omlijnd. Dat de discus
sie altoos verward is en een resultaat haast
nimmer wordt verkregen, ligt daaraan, dat
de sprekers niet zeggen, waarover zij lic'
precies hebben. Men praat nu langs elkaar
De beweging, die de beide termen samen
voegt als religious socialisme, is in Duitsch
land cn Zwitserland zoor vertakt. Een een
hcid vertoont zij niet. In Nederland kan men
dc BI ij de-Wereld groo p noemen ynd- 1302;
het christensocialisme sinds 190.», hec.'t opge
houden. Het Rol. Soc. Verbond sinds 1915 is
weinig talrijk cn zeer verdeeld. Sinds 1327
werkt de arbeidsgemeenschap der Woodhroo
kers. Volgens Banning neemt deze langzaam
het work van de Blijde Wereld over: de/e
laatste is theologisch-vrijzinnlg, terwijl d-
massa voor liet vrijzinnig-religicusc stand
punt niet voelt,
In 1912 heeft het Leidsche Program de
S. D. A. P. een formtilo gekozen op moreel
gebied, die de religieusen in elk geval niet
afstoot. Omstreeks 1322 begon in H e t V o 1 k
een zeer drukke gedachtenwisseling pro c
contra hot religieus socialisme.
Men zal niet megen vergeten te vermelden
dat vooral door en na den oorlog mr. Troel
stra met zijn dichterziel de behoefte aan
verdieping van het socialisme heeft ervaren
cn tot uiting gebracht.
In den gang van het proces kan men drie
fasen onderscheiden. Eerst was het socialis
me beslist anti-religieus. In do tweede fase
werd de godsdienst \crklaard tot privaat-
zaak. Het is echter onmogelijk om vast te
stellen, wat dc uitdrukking beduidt; soms
scheiding van kerk en slaat, sotns dnt dc
godsdienst geen rol speelt in het openbare
leven.
Dc dorde fase erkent de onmisbaarheid
van buiten-materieelc drijfvegren cn geeste
lijke krachten. Hier noemt men mevr. Ro
land Holst of Bagaz maar vooral Hendrik ds
Man.
Dit ontwikkelingsproces vraagt een verkla
ring, liet Marxisme sluit geheel aan don
goest van het midden der negentiende eeuw
aan met zijn mechanisme, intellectualisme,
causaal-verband. Mnrx bekoorde bovendien,
omdat hij het socialisme leiddo van utopie
tot wetenschap. De anarchistische idee van
do bevrijding door het „ni dieu ni maitre"
speeldo een rol.
Over de fase van het „godsdienst privaat-
zaak" kan spr. kort zijn. Hij verklaart haar
enkel uit tact en berekening, daargelaten
dat dc leuze een belcediging is voor de reli
gie.
De derde fase breekt aan, als alom tegen
over mechanisme en materialisme de ziel
haar rechten herneemt. Dichtere cn kunste
naars voeden liet verbeeldingsleven en zij
worden tegelijk door het socialisme als groot
Rcho idee los van economische vragen
gegrepen. Tegenover het egoisme, dat met
do klasse-constructie persé wordt gevoed,
ontstaat behoefte aan nieuwe regeneree ren de
krachten. Voor Duitschland heeft M&hling
novendien ontroerend geteekend, welke een
nioue teleurstelling het socialisme na 13i^
aan de massa heeft bereid; van waaruit een
religieus reveil zich gemakkelijk laat ver-
Spr. teekent aan de hand van Wilbrandt,
hoo thans het socialisme van utopie langs
wetenschap en practicisme iti menigen kring
terugkeert tot utopie.
Dit geldt echter niet overal. Het anti-gods
dienstige is niet overwonnen, liet program
van Heidelberg 1925 vraagt nis consekwen-
tie van het „godsdienst is privaatzaak", dat
net onderwijs van laag tot hoog zal worden
geseculariseerd. Dezelfde stemmen gaan in
Noderlund op. Ook thans uiten de leiders
zich anti-godsdienstig. Spr. herinnert aan den
kreet door Psechowski. den leider der reli
gieuse socialisten in Duitschland. geuit te
genover de macht der vrijdenkers. Hier drijft
nog steeds een anti-goddelijke macht. Boven
dien blijft zelfs volgens religlcuse socialisten
het socialisme als zoodanig een geestelijke
beweging met eigen taak men wil zich
als zondanig b.v. aan de ivclasseering wij
den. Hier heeft dus het socialisme eigen
geestesleven cn is do religie bijkomstig.
Waar dc religie in hot socialismo zichzelf
mag zijn, vei-valt alle zekerheid, dat dc so
cialistische orde van zaken komt cn wordt
Bavard deed alles om het plai
lukken. Hij trok de S<-sia over, toen iuj i
rijde werd getroffen door e« n steen door ivn
ijandelijk soldaat op hem afgeschoten. De
vervelkolom werd doorbroken. Bavard liet
zich onder een boom brengen in het gezicht
an den vijand.
.Ik heb nog nooit mijn rug aan den vijand
getoond en dat wil ik nu ook niet. nu ik
sterven ga".
Radio Nieuws»
HUIZEN' (1ST;
k"'VVder Korte Zlckendlenaten. 10 J0
11 Korte Zlehendienst. u- lelden door iv<
Uuyvondai;. Evans. Luiti. I'rtdlkaat te
Bussum. 1111-30 Lam* n Chr. Eectnur Co or
MeJ. J. C. M. Poyen. te Hilvrrium. 11.10— II JO
r; to verzorgen door
.1 d.-r Lan,!- en Tuin-
(U IJ 1.' 15 Politie-
n. 12 30 TLMm
van Ka vi-li
H. Herman;
r.. cello Mevi
2
i. viool. De - -
R. A. v d. Hoi itUleeK-
22.45 OramofoonpUtan-
j 45—3 45 Cursus 1«te Handw rk, n. tc
r mfj G. Ably. Leer r he Jn-
houdïchotl tc Hilversum, i TUd-
nuiiril.-, te 1'. uien door 1»». C- A.
Muzikale ir»edcw*-r-
- en Hu
—5 Z.ek
r*/*H
«;i kerkorgel H sin',
crkorgclbegelcidlng- 55 10 «Jr
iclfunrtje. 6.30— 6.30 Orgelcor
oor den heer W. Abraham. On
verk te Utrecht. 0.30—7 Lttern
7.45
•erbet
den
zang: In hu
Caro te Utrecht, met pianobegeleiding vnn aan
heer Alex. Ademg, tc Am.Ur i dni T U.-S Politie-
berichten. KRO. 6—9.J0 Katholieke Mclhu.de
aan de Zooto Lieve Vrouw vnn d n )io»ch. in
dc- Kathedraal van St. Jnn S.jn Xleuwsbor. IMK
—10 Platenconcort. 10—12 Populair concert door
IJ Tijdsein van de .KRO-Klok co
in"l M VARA
OcAtendgrroet. 77.30 Poor den secretarie van o*
VARA S—8.30 Door d'n vo i titter van de VARA.
9 Gramofoonplaten. 10 Concert. 11 Spreekkoor
11.20 Eenvoudigs Liederen. 11.45 Tm-prank. Ij
Het Roode Lied t
eert. 12.50 Korte
eert. 2 Vo
«uk. 1.05 Vervolg
dus het socialisme verzwakt. Dat hier door
socialisten strijd tegen gevoerd wordt, is be
grijpelijk. De zaak wordt niets beter, wan
neer wordt verklaard, dat het socialisme op
geloof gefundeerd wordt cn niet tot utopisme
vervalt De economische inhoud van het so
cialisme wordt bovendien bijkomstig ge
maakt en toevallig; het socialisme wordt
door de religieusen van elders overgenomen
doch niet gefundeerd. Zelfs maakt men zich
meermalen van alle progrnmma's en partij
verband los; wat niet verhindert, dat men
in feite werkt voor do georganiseerde sociaal
democratie. Spr. geeft meerdere voorbeelden
uit de literatuur; o. a. meent d«' Man. dat in
het socialisme noch het stelsel noch het
practisch gedrag constitutief zijn.
De religie heeft in «Ie beweging zeer onder
scheiden inhoud. Zij zal, zoodra ze chnsteitjk
is, botsen tegen het humanitair optimisme
van het socialisme. Zij zou moeien eisch en
primair en dominant tc zijn: wat zo echter
vrijwel nimmer doet. In Duitschland en
Zwitserland keert men zich zelfs tegen de
christelijke vakbeweging en don socialen ar
beid van Stockholm ter wille van het socia
lisme.
Hoe onbevredigend dit alles zij. spr. hoort
hier een ernstige roepstem ann de christe
nen. Niet om met het socalismc min of me«r
te gaan concurrecren; zij moeteu alleen zich
zelf zijn en krachtig opkomen voor het dit.--
scitig karakter van het Evangelie, voor den
eisch der sociale gerechtigheid en voor eri-
lick op de toestanden Rgcnover het conser
vatisme, dat nog veelvuldig is in christelijke
kringen. De scheiding van liet rcligieuso on
het socialo moet bestreden worden. En dc
christenen moeten zich laten waarschuwen
door het scherpe woord van Ragaz: de socia
listen kennen ullcen do nieuwe narde, de
christenen kennen alleen den nU uw i n h< nat
Want het Evangelie verwacht beide.
TENTOONSTELLING
BETER DRUKWERK
IN DE MILITIE-ZAAL
TE AMSTERDAM
0p plechtige wijze geopend
WAT DB TENTOONSTELLING BIEDT
EN BEDOELT
De drukkerswereld was in otcn getale
opgekomen om de plechtige evening der ten
toonstelling voor beter drukwerk bij te wo
nen. Dc Voorzitter der Federatie de heer S.
S Korthuis sprak een zeer kort openings
woord en gaf toen onmiddellijk hot woord
aan den heer Ed. Polak, wethouder van
onderwijs en kunstzaken te Amsterdam, die
namens het gemeentebestuur de tentoonstel
ling zou openen.
Rede wethouder Polak.
De heer P. o 1 a k gaf allereerst de verzeke
ring, dat het gemeentebestuur gaarne en
gul medewerking had verleend, omdat het
overtuigd is, dat dc tentoonstelling geen
reclame in eng-egoïstischen zin bedoelt, doch
iets hoogers, do verheffing van hot vak na
streeft-
Zonder drukwerk kunnen wij niet leven.
Het gesproken woord, het hanuschrift, dc
schrijfmachine, telegraaf, telefoon en radio,
zijn kostelijke hulpmiddelen om onze gedach
ten uit te wisselen; maar het gedrukte stuk
is toch niet te vervangen.
Vrijheid van drukpers was er steeds in
Nederland; da Nederlandsche drukkere-
menschen hebben zich die vrijheid immer
waardig gemaakt
Als wethouder van onderwijs cn kunst
zaken weet de heer Polak wat dc drukpers
waard is: het boek is onmisbaar voor het
onderwijs en vaak een kunststuk op zich
zolf. En het Hollandsche bock geniet een
wercldreputatic.
Deze tentoonstelling geeft van oen en an
der blijk en déórom wenscht spr. er dc
Federatie van harte geluk mee. Echter, hij
wil niet vergeten, dat dit alles slechts be
reikbaar is, omdat een sterke organisatie van
patroons met een sterke organisatie van
werknemers samenwerkt, niet alleen tot be
hartiging der maatschappelijke belangen,
maar ook tot verheffing van het vak-
Dddrom kan men thans spreken van een
fcestweek der Ned. Drukkere.
En hiermede verklaarde hij de tentoon
stelling, waaraan ook stad cn lijk door in
zendingen deel nemen, voor geopend.
i (Applaus),
Rede van den heer Korthals.
In '11 uitvoerige rede beantwoordde de voor
zitter der Federatie de rede van den wet
houder; daarmee tevens doel en omvang dor
tentoonstelling toelichtend.
Neen, doze tentoonstelling is geen reclame
zaak in engeren zin, doch zij beoogt toch
reclame tc maken; d.w.z. de boekdrukkers
willen het publiek duidelijk maken, van hoe
veel beteckenis beter drukwerk is. Dat is
reclame in den goeden zin des woords en
daarvan zijn overheidslichamen tegenwoor
dig ook niet afkecrig.
Deze expositie laat geen ratelende machi
nes zien, doch enkel dood materiaal, zij wil
echter don grondslag leggen voor een
groot-sche tentoonstelling over drie jaar bij
liet 25-jarig bestaan der Federatie, en dan
moet alles compleet zijn.
NochUins, ook thans kan gezegd worden:
het werk prijst den meester: want de inzen
dingen bewijzen, wat de Nederlandsche druk
ker presteert Patroons en arbeiders werkten
samen om er iets moois van te maken.
Spr- heeft gesnuffeld in de boeken van
Moes en Burger en het trof hem. hoe men
in onze gouden eeuw ook zocht naar het
scluxine in het drukwerk. Wat was het ver
val daarna groot en de inzinking radicaal.
De geslachten van beroemde drukkers zijn
uitgestorven: de Blauw, Elsevier, Van Waes-
bergen.
In later tijd werd met eenigen ophef mel
ding gemaakt van den drukker Breeman,
de grootste van Amsterdam, die 12 man
aan 't werk had, wier dagloon precies 11
per man bedroeg.
Gelukkig, thans zoekt men in de drukkers
wereld ook weer tiaar het schoone, cn deze
tentoonstelling getuigt er van.
Daarom bracht de lieer K o r t h u 1 s donk
aan allen, die meewerkten: aan het Genoot
schap voor Reclame, aan de jury en aan
Ir. Knuttel en aan het Verbond van
Boekenvrienden.
Prijsuitdccling.
Hierna ging de voorzitter over tot dc
prijsuitdeeling.
Overeenkomstig liet rapport der jury werd
e eerste prijs voor liet mooiste al-
fiche toegekend aan de drukkerij Levis-
son, Den Haag (ontwerper W. P. J. v. d
Meer), terwijl een eervolle vermelding kre
gen: Blikman en Sartori us. tc Amsterdam;
Huisman te Zaandam en Van der Drift te
DelIL
Voor de mooiste uitnoodigingskaart
werd dc eerste prijs toegekend uan „De
Spaarnestad' te Haarlem, ontwerper J. II.
Lecwerke.
Dc tweede prijsvraag had betrekking op:
reclame-drukwerk in eiken vorm. l»e eerste
prijs voor de mooiste c11 c c t i v rd ge
splitst cn toegekend aan J -.1» Pul! suyker-
buyk te Roosendaal en K. Huisman Jzn. te
Zaandam; een eervolle vermelding kregen
..De Spaarnestad" te Haarlem en Blikman
fc Cartorius te Amsterdam.
De eerste prijs voor het mooiste n t w e r p
werd toegekend aan „De Spaarnestad" welke
drukkerij ook eeu tweede prijs kreeg; ter
wijl een andere tweede prijs werd toegekend
aan J- II. de Bussy tc Amsterdam. Een
eervolle vermelding verkreeg Huisman te
Zaandam.
De jury bestond uit de heeren A. Stok tc
's-Giavcnhngc. Jos. Clcerilm te 's-Iierlogcn-
bosch en R. Zomer to Wagenin'gen.
Het feit, dat de laatste lid der jury was,
verklaart wellicht het feit, dat de drukkerij
..Vada" tc Wageningen, van de firma Keu
ning en Zomer buiten mededinging bleef.
Deze collectie trok echter de aigetnecne be
langstelling.
Hiermee zijn we feitelijk onze
rondwandeling
reeds begonnen. Voor de voorzitter daartoe
echter aanspoorde, had de heer Hols, n:i
mens den Kring Amsterdam een welkomst
woord gesproken en was er ecrcwijn gepre
senteerd.
Daarua gingen de aanwezigen zien ei
Ixswrinderen. Als gezegd, trok het origineelc
werk van „Vada" zeer de aandacht: het is
terecht «ie drukkerij niet de tri^ehc- ideern
Vlak in de buurt is de stand der firma S
II. Buhrnmnn's Papiergroothandel mei
monsterboeken en daarnaast is de M. A. G
met de Linotype: de machine, die blijf:.
Beide stands dienen shchts ter opluistering.
In dit centrum vindt men ook de inz.-n
ding van de Federatie: munten, gedenkpen
ningen, oude drukjw en Loutjo in brons
(dat i9 niet het Kamerlid, niaar Lourens
Janszoon).
Merkwaardig zijn de inzendingen van de
Stads- en van de Landsdrukkerij. Do eerste
bewijst, dat daar mooi werk geleverd wordt;
wat ook wat waard is. als men een kwitan
tie van het G. F B. of een waarschuwing
van de Waterleiding krijgt
De Landsdrukkerij zond zoldzamo exem
plaren van il«- oudste Staatscouranten iu
Fransch cn Hollandsch en ter \orgehj-
king dc jaargangen 1S15 cn 1929 van hot
Staatsblad.
De aandacht trokken v«x.rt«: De drie kleit-
ren-iinncnperetlnik van Mouton Go.. Den
Haag. welke firrr.a een europrijs kre.-c nu
het Gerrit Jan Thietnefonds; Di.k-1. boeken
op perkaraent en op zii win Jonchunstlul,
di ie kleurendruk inEll.*rman Harms A
Co.; vierkleur--:;.; -.1; A|
(autotypie); DinlumaVlh'. uit dc NI r ;a-
ren van B. de Graaf .Vzn mei een veelheid
vnn lettertype: de inzending vnn ifci>t.-r-
boom JL- lc Cointre te G - hu U -ekhoven
te Sommelslt:k; de rinekle» r-ndrvik v.n;
Van Marken Calv.'- te Delft: de PUttonen
druk in iandhuisklrur v.m l ev: ie Den
Haag; de ilheinlschc Moaalkwci k«tntta: de
Kalender in •wiiolcumdruk vnn Schipper te
Huttent; het werk van «le Arieidcrspars on
ten slotte vooial ntet te v.-rg.»en'-- het
Ringenboekje vnn de fir.vta lh-grer. uitge
voerd door J. ll. de Bu-«v. waar de afbeel
dingen wei schitterende diamanten sch'j-
nen.
.VI deze Inzendingen, niet de bekroond;
en bcprijsde cn de nict-gencerude maken dc
tentoonstelling voor beter drukwerk aan-
