HEVEA-FABRIEKEN
BERIJDT HEVEA BANDEN
W
N.V. Vereenigde Nederlandsche Rubberfabrieken
BOUWCREDIETEN
Dooris
Ifeer enlUincl
Leder-schoen met
Rubberortderivei-k.
Schitterende
constructie
AA
fi
VV
lichtere gang
A A
Langere
levensduur
Inrijdingen
minimaal
AA
Filiaal HEVEA
Rotterdam
Concurreerende
prijzen
Nieuwe Haven 113
Is U voornemens in
RIJSWIJK
te gaan wonen? Verzuim dan niet
eens te gaan kijken aan de CAAN
VAN NECKLAAN. U vindt daar.
PORTIEKHUIZEN
badkamer met batÜ Ruime' slaapkamers.
Prima atwerking Aanvaarding par Juni a s
Bouwbureau GEBR. v. d. L00 S.Th'.V
N.V. HET ONDERLING CREDIET
Gevestigd te Rotterdam
HOOFDSTEEG 39 h. Toerijstuin
Opgericht 1865
!en hoogst belangwekkend bedrijf
te Oosterbeek
Banden, Schoenen en Gasmaskers.
15000 Hevea rijwielbanden per dag.
Er zijn in Nederland 't is een !ruwe
schatting ongeveer 2y2 millioen rijwie
len, waaruit dus volgt, dat er jaarlijks ver
schillende millioenen fietsbanden versleten
worden. We zijn in de gelegenheid om over
de fabricage van rijwielbanden het een en
ander mee te deelen, omdat ons van de zij
de der bekende Hevea-fabriek te Oosterbeek
het verzoek werd gedaan het bedrijf eens
in oogenschouw te willen komen nemeiL
Daaraan hebben we gaarne gevolg gegeven,
te meer, waar 't ons zoo buitengewoon go-
makkelijk gemaakt werd: de hoofdverte-
tegenwoordiger te Rotterdam, de heer Rut-
teman, haalde ons n.L met z'n auto van
huis en bracht ons binnen enkele uren op
de plaats van bestemming, 't Was een pret
tige autotocht, die gevolgd werd door een
bezoek aan het uitgestrekte fabrieken-com-
plex, dat in alle opzichten hoogst interes
sant genoemd mocht worden.
Voordat we onder deskundige voorlich
ting van den adjunct-directeur der Hevea-
fabrieken, den heer J. Warners, een wande
ling door de verschillende afdeelingen be
gonnen heeft deze ons verteld, dat de ben
den productie langzamerhand een prach
tig record gevestigd heeft
We vervaardigen, ging hij voort, hier
dagelijks in totaal twaalf en een half dui
zend binnen- en buiten-rijwielbanden en
binnen enkele weken zal dat cijfer tot 15.000
worden opgevoerd. De vraag naar de Hevea
rijwielbanden is allengs zoo gestegen, zoo
wel in het binnen als buitenland, dat we
bijna handen te kort komen. En dat wil
iets zeggen, als men weet dat we, in diver-
se ploegen werkend, hier ruim duizend
man aan den arbeid hebben gezet We ma
ken naast fietsbanden ook de Cres leder-
schoen met rubberonderwefk en de Rublin
linnenschoen met eveneens rubber onder
werk en sedert enkele jaren als nieuwig
heid ook gasmaskers voor het Nederl.
leger. Met de fabricage van rijwielbanden
heeft de Hevea-fabriek in 1909 te Hoogezand
een aanvang gemaakt, maar toen uitbrei
ding in verband met de jaarlijks steeds groo-
ter wordende productie gebiedende eisch
.•was, werd het bedrijf in 1915 overgebracht
naar Oo3terbeek, waar het niet alleen om
verschillende reden gunstiger gelegen was,
doch waar het ook beter de gelegenheid had
z'n vleugelen naar alle kanten .vrij uit te
slaan.
dit grooto bedrijf, "dat wel zeer 'duidelijk 'den
indruk vestigt, dat hier op degelijken grond
slag een onderneming is gegroeid, welke
van meer dan gewone beteekenis is. Men
vindt er 150 woningen, welke bewoond zijn
door een gedeelte van het personeel, ver
der een eigen postkantoor, een kliniek, een
lagere school, een aantal winkels, een bak
kerij tot zelfs een sportterrein, zoodat men
eigenlijk niet meer van een fabrieksterrein
kan spreken, maar beter van een Hevea
dorp.
Gelegen aan dé onmiddellijke nabijheid
van den Rijn, is de hoofdfabriek gebouwd op
een heuvel ter hoogte van 50 M. boven A.P.,
terwijl de Electrische Centrale, groot genoeg
om een groote gemeente te bedienen, en de
magazijnen aan den voet van den berg ge
legen zijn.
Toen het eigenlijke bezoek aan 3e fahrle-
ken een aanvang nam, kregen we allereerst
te hooren, dat een rijwielbuitenband uit drie
deelen bestaat, nl.: de katoenen onderbouw,
het z.g.n. carcas, de metalen draden en ver
der de rubber bekleeding, bestaande uit een
loopvlak en twee zijvlakken. De binnenband
daarentegen bestaat slechts uit rubber met
een ventiel, waarbij een klein stukje katoen
gebruikt wordt
De vervaardiging van Het katoenen carcas
vereischt de grootst mogelijke zorg. wijl de
sterkte van dit gedeelte van den buitenband
van groote beteekenis moet geacht worden
voor de kwaliteit van den geheelen band.
IN DE. TWIJNDERIJ
Hevea koopt Sèt garen van 3e spinnerij en
zorgt er dan voor, dat in een eigen twijnderii
de draden gecombineerd en in de weverij tot
stof geweven worden.
In deze afdeeling staan eenige 'duizenden
klossen katoenen draad, welke afgerold door
machines getwijnd opnieuw op klossen ge
wikkeld, weer afgewonden worden, om ten
slotte eenige naaien door elkaar gedraaid te
worden en aldus een sterken, elastischen
draad opleveren.
Deze sterke draden, tot klossen opgewon
den, komen ln rekken te staan, waarvan
elk er 2000 telt Evenzooveel draden, ver
bonden met het centrale punt ,een groote
machine, jormon tenslotte een warnet dat
Hierboven ziet men ïên der groote Kalanders van de Heveafabrieken
HET HEVEADORP
Wié èen Eezoèk brengt aan de „Hevea"
wordt in de allereerste plaats verrast door
de zeer belangwekkende fabrieksinrichting;
maar tevens door de geheels organisatie yan
den leek bij den eersten Aanblik even doet
duizelen. Verder vindt men ln de weverij
een aantal weefgetouwen, die voortdurend
in beweging zijn om canvas en diagonaal
koorddoek te .vervaardigen,
HET IMPREGNEEREN MET
RUBBER
De aldus ontstane lappen katoen komen
dan in een andere afdeeling, waar de stof
met rubber geïmpregneerd wordt. Tusschen
de bedrijven door komen we in de metaal-
bewerkersafdeeling met de gieterij, waar de
vormen voor de banden en werktuigen en
gereedschap, voor de fabricage benoodigd,
vervaardigd worden. Dan krijgen we den
ruwen rubber te zien, zooals die in triplex
kisten in twee soorten wordt aangevoerd.
Rubber is weinig elastisch en zit .vol
Een normale Revea-blnneiïand, 'opge
pompt tot een geweldigen omvang ten
einde de zuiverheid van de rubber te
demonstreeren en te laten sten welk een
spanning hij kan verdragen,
kleine gaatjes. We zien erfipe rubbef, wit
goedje, dat in vele vellen aan elkaar ge
kleefd zit en „Smoked sheet rubber",
groezelig bruine substantie, ook al in groo
te plakken aan elkaar klittend. Om dezen
ruwen rubber voor de bewerking geschikt te
maken, moeten er vele chemische processen
doorloopen worden, 't geen naar de heer
Warners opmerkte het „geheim van den
smid" is, waarbij we alleen zagen, dat zwa
vel en zinkwit een voorname rol spelen.
In bussen gaat dan de chemisch geprepa
reerde rubber naar de walsinrichting.
Een krantenman, die dagelijks 't geklet
ter van de zetmachines en 't ratelend la
waai van rotatiepersen te genieten heeft,
vindt het lawaai, dat de tegen elkaar
wringende en schurende walsen ontketenen,
toch wel weer iets anders, maar verder zal
menigeen bij deze bewerking wel met den
schrik worden bevangen, dat de geheele boel
elk moment uit elkaar dreigt te spatten.
Dat gebeurt natuurlijk niet. De ruwe rub
ber is wel uiterst taai, maar de walsen
stampen en kneden net zoo lang, totdat het
mengsel voldoende verwerkt en soepel ge
maakt is om tot z.g. rubber-poppen te wor
den gedraaid.
Deze rubber-poppen worden thans in twee
vormen verder verwerkt Ten deele worden
deze door middel van kalanders uitgerold in
lange vellen, welke op doeken worden op-
eerold. Uit deze vellen worden reepen ge
sneden, waarvan de gummidekken voor de
rijwiel-buitenbanden worden vervaardigd.
Een ander deel der rubber-poppen worden
opgelost in benzine, waarvoor wij ons be
geven naar de solution-afdeeling, waar een
lange rij molens voor deze bewerking zorgt.
Vervolgens zien wij het gommeeren van
het diagonaalkoorddoek, hetwelk wij in de
weverij hebben zien maken. Voor deze gom-
meering wordt de solution gebruikt welke
wij zoo juist hebben zien bereiden. Katoen
en solution moeten zoodanig met elkander
worden verbonden, dat zij ongeveer één ge
heel vormen. Daarvoor worden gebruikt de
strijktafels en koorddoekmachines.
De benzine verdampt op de strijktafel ot
koorddoekmachine uit de solution, de rub
ber drjngt in de stof, waardoor deze een
grootere sterkte krijgt De vrijkomende ben
zine wordt opgevangen en gecondenseerd,
zoodat er slechts een gering percentage ver
loren gaat
HET STUKWERK
In een andere afdeeling zagen wij de ver
vaardiging van de metalen hoepels, een
oogcnschijnlijk eenvoudig, maar uiterst se
cuur werkje, waarmede een groot aantal
meisjes zich bezighouden, 't Zijn verschil
lende bewerkingen, welke de losse draden
tc doorloopen hebben, zoodat de hoepels als
het ware van hand tot hand gaan. Over de
uit twee draden bestaande hoepels wordt
dan de canvas gewikkeld, een werkje,
waaraan ook jongens te pas komen en
waarbij de jeugdige arbeidskrachten een
bewonderenswaardige snelheid aan den dag
leggen 't geen hun eigen belang is, daar
ze in stukwerk arbeiden. In een ander ge
deelte van de zaal wordt daarna op het ge
raamte een stuk rubber gelegd. Is men
zoover, dan gaat de band naar een andere
afdeeling om gevulcaniseerd te worden, een
arbeid, die de grootst mogelijke zorg ver
eischt De banden worden hier tusschen
ijzeren ringen geklemd, ze worden met hy-
dvaulischen druk tegen elkaar geperst in de
groote ketels om in een korten tijd gevul
caniseerd te worden. Het vulcaniseeren ver
leent den rubber grootere sterkte, doordat
dit proces een chemische verbinding ver
oorzaakt, die meerdere elasticiteit ten ge
volge heeft.
Vulcaniseeren is een chemisch proces,
dat ontstaat door warmte en mechanische
kracht. Wanneer de banden uit de vulcani-
seerketels komen zeldzaam handig wip
pen de werklieden de banden uit de ijzeren
vormen is de buitenband gereed. Het
eenige werk, dat dan nog overblijft, is het
afknippen van rafels, dat door jongens ge
schiedt. Het zijn ook dezen, die de duizen
den banden naar de magazijnen transpor
teeren om ze daar volgens merk en profiel
te sorteeren, want vele rijwielfabrieken en
grossiers willen hun eigen naam op de ban
den gegraveerd hebben.
DE BINNENBAND
De fabricage "der binnenbanden lijkt zoo
op het eerste gezicht veel eenvoudiger dan
die der buitenbanden, maar dat neemt
niet weg, dat ook hier vele handen noodig
zijn. voordat het product voor aflevering ge
reed is-
De rubber moet eerst grootendeels dezelfde
Voor hen, die veel bij den weg
zijn, is C.R.E.S. het aange
wezen schoeisel.
Het waarborgt absoluut droge
en warme voeten, terwijl
C.R.E.S. sterker en hygiënischer
is dan welk ander schoeisel ook.
Die éénmaal C.R.E.S. draagt,
zal nooit meer veranderen 1
C.R.E.S. met zijn gepatenteer-
den voetsteun loopt buitenge
woon aangenaam.
Eisch C.R.E.S.,weiger namaak.
De schoen voor elke beurs l
Verkrijgbaar bijt
R. E. S,
WE BIN!
BOTTERDAM
lange metalen buizen geschoven, er worden
slordige hoeveelheden speksteenpoeder aan
toegevoegd, de met gummi omstrengelde
ijzeren latten worden op wagens geladen en
daarna weer in vulcaniseerketels gereden
om een zelfde bewerking te ondergaan, als
He twijnmachines van de Hevea fabrieken.
bewerking ondergaan als voor 'de fabricage
van den buitenband, doch als het mengsel
van de walsen komt, is daar geen benzine
aan toegevoegd. Voor den leek is de wijze,
waarop een binnenband „getrokken" wordt,
stellig hoogst interessant Wat onmiddellijk
in deze afdeeling de aandacht trekt zijn de
groote spuitmachines. die men zou kunnen
vergelijken met toestellen, waarin gehakt
bereid wordt Van boven in de groote trech
ters worden massale hoeveelheden rubber ge-
plonst; de monding, waar in lange slierten
de worstband uit komt wordt onophoudelijk
warm gehouden, zoodat er onder voortdu-
renden druk eindelooze stukken binnenband
naar buiten worden gespoten.
De arbeiders, die deze machines bedienen,
hebben precies voor zich aangegeven de
lengte, welke elke band moet hebben, waar
door zij met een schaarknip in enkele mi
nuten tallooze binnenbandjes vervaardigen
Een eind verder worden dan de banden oVer
Komt de band uit den ketel, dan bezit hij
de vereischte elasticiteit Noodig is dan nog
het aanbrengen der ventielen met de daarbij
behoorende buisjes, waarna met het lasschcn
de laatste hand aan het werk gelegd wordt
Het lasschen van een band, waarbij de twee
einden om een gespleten buis gelegd wor
den, is uit den aard der zaak een uiterst
seecuur werk, doch wanneer men het ziet
gebeuren als men niet ter dege acht geeft,
is het al gebeurd, voordat men weet wat de
rappe meisjeshanden precies tot stand ge
bracht hebben lijkt 't zoo bijzonder een
voudig.
NAUWKEURIGE CONTROLE
Er is geen enkele beweging iin 't -tngewik
kelde proces van de fabricage der binnen-
en buitenbanden, of steeds weer wordt er
een nauwkeurige oomtróle toegepast waar:
door niet anders dan bereikt kan worden,
dat het eindproduct in alle opzidhten deq
toets der crifdek kan doorstaan.
Bij onze rondwandeling door de fabric
ken hadden we meer den eens de gelegen<
heid om te oonstateeren, dat het rubber,
wanneer een of andere medha/medhe bewei
king niet precies het voorgeschreven resuh
tast had opgeleverd, „teruggezonden" werj
om opnieuw het proces te doorloopen, tax
einde te bereiken, dat de fouten volledig
werden opgeheven.
En dan tot slot de proefneming, waaraaz
elke binnenband zich te onderwerpen heeft
Wanneer er bezoek is, dan maakt de chel
van de lasöhafdeeldng daar een demonstratie
van, tot niet geringe vreugde van de arbeid
stère, door wier handen het product een
paar minuten geleden voor de allerlaatste
maal betast is. De band wordt opgeblazen,
sterker, steeds sterker, zoodat het rubbe<
een vorm gaat aannemen, die doet denken
aan een miniatuur Zeppelin.
Wie aan de elasticiteit mocht twijfelen
keent bij het zien van den band, dne voorti
durend nog grootere vormen gaat aannemen
ongetwijfeld direct van de dwalingen zijna
weegs terug en men kan zich zelf een mo<
ment niet aan de indruk onttrekken, dat
dergelijk product niet stuk springen wil,
Totdat de band tot zulk een gevaarte is
uitgegroeid, dat hij de halve breedte van dé
afdeeling overspant en ten langen leste ge<
noodzaakt is den strijd op te geven.
«Plof' zegt bet ding, die chef lacht, de
meisjes hebben gilletjes geslaakt, maar hei;
vatten haar arbeid weer onmiddellijk.
En voor ons Is dan 't oogenblik gekomen
de fabriek te verlaten, niet echter dan na
den heer Warners bedankt te hebben voog
zijn vriendelijk geleiide en duidelijke voor.
lichting.
W« hadden een werkelijk hoogst
belangwekkend bedrijf in volle
werking gezien.
