DINSDAG S OCTOBER 1929
TWEEDE BLAD PAG. 5
DE DOCHTERS VAN FREDERIK HENDRIK
EN HAAR LUSTVERBLIJVEN
DOOR E. D. J. DE JONGH JR.
BIJZONDERHEDEN OVER
VERSCHILLENDE LUSTVERBLIJVEN
De dochters betoonden, als haar
vader, groote liefde voor de kunst
Prins Frederik Hendrik had behalve zijn
zoon, den lateren Prins Willem II, vier
dochters:
Louise Hen ri t te, geboren in 1627 en
gehuwd met Fricclrioh Wilhelm, keurvorst
van Brandenburg;
Albertine Apes, geboren in 1634 en
gehuwd met Willem Frederik van Friesland
graaf van Nassau-Diez;
Henriëtte Catharina, geboren in
1637 en gehuwd mot Johan Georg II van
Anhalt-Dessau; en
Maria, geboren invlG42 en gehuwd met
paltsgraaf Lodewijk Hendrik Maurits, hertog
van Simmern
Dezo prinsessen hadden, als echte leden
van het I-iuis van Oranje-Nassau,
groote liefde voor de kunst
•n badden van haar ouders geërfd een bij-
sonderen êust tot het bezitten van vorstelijke
paleizen en een groote liefde voor kunst ver
zamelingen.
Haar vader Frederik Hendrik bezat die
eigenschappen in hooge mate. Vooreerst was
bij eigenaar en bewoner van bet Oude
Hof, bet paleis in het Noordeinde in Den
Haag, dat tot den huidigen dag toe, zij het
ook met onderbrekingen, onzen Oranjevor
sten tot woning heeft verstrekt Dit huis
droeg oorspronkelijk den naam vap „Hof
,van Brandwijk".
In 1595 huurden de Staten van Holland
deze huizinge ter woning voor de weduwe
van Willem van Oranje, Louise de Coligny;
Tater werd het huis door hen aangekocht
om het in 1609 aan haar zoon Frederik Hen
drik te schenken. Deze liet het gebouw on
der leiding van zijn architect Jacob van
Campen geheel verbouwen en tot een vorste
lijk paleis inrichten. Dit gebeurde in 1641.
Het beschilderde pleisterwerk van de ge
vels is een XIX de eeuwsche verfraaiing of
liever verminking geweest Het voorplein
was oorspronkelijk door een verguld ijzeren
hek van de straat afgesloten. Later heeft het
palcis nog verschillende verbouwingen on-
I dergaan.
Ook bezat Frederik Hendrik betKasteel
te Breda, dat hij in 1637 voor goed aan
Nederland en aan zijn Huis terugbracht en
j weer tot het middelpunt maakte van histo
risch leven.
Verder had hij bet Stadhouderlijk
Kwartier in Den Haag tot zijn be
schikking, waaraan de zijnen behoeve in 1634
tot. 1636 een gedeelte werd bijgebouwd.
Ook bezat hij de heerlijkheid IJsel-
ste-yh*MBiï- het. Kasteel te Buren.
Vooral vertoefde hij gaarne op het laatste
dat hij ook weef geheel liet verbouwen, en
welks „Triumfzaal" de beste hofvertrekken
moet hebben kunnen evenaren. Bekwame
kunstenaars stelde hij te werk om bet te
Vervolgens liet Frederik Hendrik twee
prachtige lustsloten bouwen, het eene was
gering het Huis ter Nieuwburg te Rij fl
an in 1634 de eerste steen ge
legd werd, en dat bekend is door den aldaar
gesloten vrede van Rijswijk in 1697. Nog
vorstelijker en weelderiger was het andere
lustpaleis, het Huis Horselaarsdijk
b ij N a a 1 d w ij k, dat de stadhouder in 1640
geheel in den geest van zijn tijd, dit wil
zeggen, in classicistischen trant liet verbou-
wen. Beide paleizen waren ontworpen door
1 PO den architect Jacob van Campen.
In 1640 werd de Prins door aankoop eige
naar van het Kasteel Zuylesteïn, ge-
e legen tusschen Leersum en Amerongen op
eenige minuten afstand van laatstgenoemde
plaats. Ook dit slot liet hij vergrooten en in
„d den toestand brengen, waarin het nagenoeg
Va: thans nog verkeert
tcgei En eindelijk liet Frederik Hendrik op t
01 eind van zijn leven door den architect Pieter
re Post achter in het Haagsche Bosch het
Huis ten Bosch bouwen voor Amalla
van Solms, zijn gemalin, waaraan deze na
's Prinsen dood in 1647 de beroemde Oranje
zaal liet bouwen als een hulde aan haar ge
storven gemaal. Honderd jaar later is het
huis verbouwd en vergroot met de twee zij
vleugels.
.Welgeteld zijn dit
negen palelzen o! kasteelen,
die Prins Frederik Hendrik tot zijn beschik
king had, waarbij nog gerekend moeten wor
den de bezittingen, die hij had te 's Grave-
sande, te Hooge en Lage Zwaluwe, enz.; zijn
leven lang werd hij beheerscht door een hart
stochtelijke zucht tot bouwen en het op vor
stelijke wijze versieren van paleizen en lust
verblijven. En hoewel hij een krijgsman was
in zijn hart en als stedendwinger uitblonk,
zoodat hij door zijn tijdgenooten voor den
uitstekendsten krijgsheld zijner eeuw gehou
den werd, zoo bleef hij toch onder al zijn
krijgsbedrijven een liefhebber en bewonde
raar van de kunst
Ook waren zijn paleizen vol van de edel
ste schilderijen en de schoonste kunstvoor
werpen, die zijn aan kunstzin zoo rijke tijd
ópleverde, en die hij met .voorliefde verza
melde. En hierin werd hij ijverig bijgestaan
door zijn even kunstzinnige als prachtlieven-
de gemalin, die zich daarbij misschien wat
al te veel liet leiden door uiterlijke praal en
een zekere grootschheid des levens.
Het was toen een en al weelde en schit-
tenng aan het Stadhouderlijke Hof: het
prinselijk echtpaar gevierd en geëerd, hij
om zijn dapperhei den krijgsmansdeugden,
zij om haar schoonheid en vorstelijke gra
de. En dat bevoorrechte echtpaar was om
ringd door vijf edele Nassau-telgen: één veel-
belovcnden zoon en vier bevallige dochters,
die straks zouden uitgehuwelijkt worden
aan even zoovele doorluchtige vorstelijke
personen. En de glans van dat hof werd nog
verhoogd door de welvaart, den bloei en den
rijkdom, waarin het volk zich mocht ver
heugen door zijn rijk cultuurleven en door de
hooge plaats, die het innam te midden van de
volkeren van Europa, welke ons kleine land
naar de oogen zagen. En die nationale voor
spoed, dio hand aan hand ging met de
ontwikkeling van wetenschap en kunst,
weerkaatste zich op het Stadhouderlijke
Hof en op het prinselijk echtpaar, dat ge
lijk reeds gezegd is het eene lustverblijf
na bet andere stichtte en zijn paleizen tot
ware kunstmusea maakte.
Was het'wonder, dat waar de ouders zóó
voorgingen
de dochters volgden
en dat de priuscssen van Oranje, Frederik
Hendriks dochters, gewoon als zij waren aan
den luister van het Stadhouderlijke Hof,
haar liefde voor lustverblijven en kunstver
zamelingen niet verloochenden in haar le
ven?
Wat Louise Henriëtte (1627-1667)
betreft, bij een vorige gelegenheid beb ik
reeds verteld, dat haar gemaal, de Groote
Keurvorst van Brandenburg, voor haar niet
ver van Potsdam het kasteel Or a n i n
burg heeft laten bouwen, dat uitmuntte
door luisterrijke feestzalen en kunstzinnige
versieringen. Ik hoef daar dus niet .verder
op in te gaan.
Prinsen tweede dochter was Alberti
ne Agnes. Zij was geboren op bet Binnen
hof ln Den Haag den Ben April 1634 en huwde
Prinses Albertine Agnes.
in 1652, dus op achttien jarigen leeftijd, met
Willem Frederik, graaf van Nas-
sa u-Diez, stadhouder van Friesland, Gro
ningen en Drenthe. Zij kwam daar in Fries
land in een zeer kunst- en prachtlievende
omgeving. Haar schoonouders, Ernst Casimir
van Nassau-Diez en Sophie Hedwig van
Brunswijk-Luneburg, bezaten in het Prin
senhof te Leeuwarden een galerij van niet
minder dan 357 schilderijen, terwijl ook de
inventaris van hun staldepartement en hun
juweelenschat van groote pracht en weelde
getuigden.
Ernst Casimir sneuvelde in 1632 voor
Roermond, en toen ook zijn weduwe in
Januari 1642 overleed vervielen al deze
kunstschatten aan haar eenig overlevend
kind Willem Frederik, en deze werden na
derhand nog vermeerderd met vele kunst
voorwerpen uit de nalatenschap van Amalia
van Solms (t 1675). Inmiddels was Willem
Frederik den 31 October 1664 door een nood
lottig voorval overleden. Op een Zondag
morgen, terwijl zijn gemalin naar de kerk
was, hield hij zich onledig met het onder
zoek van een pistool; ongelukkigerwijze
ging dit af, de hagel trof hem in de kin en
zeven dagen daarna stierf hij tengevolge
van de daarbij opgedane verwonding, nog
maar 51 Jaar oud. Van hem wordt getuigd
dat hij uitblonk in
godsvrucht en milddadigheid.
Zijn weduwe Albertine Agnes bleef tijdens
de minderjarigheid van haar zoon Hendrik
Casimir II het regentschap voeren, maar
door droefheid overmand, wensohte zij zich
zooveel mogelijk uit het openbare leven te
rug te trekken en in de eenzaamheid buiten
het gewoel van het stads- en hofleven zich
te wijden aan de nagedachtenis van haar ge
liefden gemaal.
Zij besloot zich een landgoed te stichten in
de buurt van Heerenveen in de onontgonnen
en woeste heidevelden. Daartoe kocht de
Prinses in 1676 de noodige terreinen van
de geslachten Oenema, van Slckengo en an-
BEGRAFENIS DR. STRESEMANN
Onder geweldige belangstelling werd het stoffelijk overschot van Lr. Stresemann grafwaarts gebracht. Bovenstaands foto werd
genomen, toen de rouwstoet de Bergmannstrasse -passeerde.
({Oranjewoud", het lustverblijf van Prinses Albertine Agnes,
UIT HET SOCIALE LEVEN
DE STAKING IN SLUISKIL.
BIJ relletjes werden een paar menschen
gewond.
't Schijnt in de buurt van de cokesfabriek
te Sluiskil nog al rumoerig toe te gaan en
botsingen tusschen stakers en werkwilligen
zijn niet zeldzaam.
Gistermiddag was er een heibeltje waar
in zich ook vrouwen mengden. De politie
moest er aan te pas komen en enkele men
schen werden licht gewond.
Onder velen der stakendearbeiders
heerscht ontevredenheid over de steunver
lening, die varieert van f6.tot f14.
De meerderheid profiteert echter niet van
de hoogste uitkeeringen omdat een groot
aantal arbeiders slechts kort- geleden met
het oog op de staking tot de organisatie
was toegetreden.
De niet-aangesloten werklieden zijn
reeds bij andere werkgevers in dienst ge-
treden voor cleii duur der staking, terwijl'
het.ook voorkomt, dat arbeiders, die gaar
ne, op de fabriek het werk zouden hervat
ten door vrees weerhouden, landarbeid ver
richten, daar voor aardappels, en bieten-
rooien in deze streek hooge loonen betaald
worden.
GASFABRIEK TE HENGELO.
Een ultimatum der werknemers.
Naar wij vernemen uit Hengelo zal aan de
directie van de gasfabriek aldaar door den
Alg. Ned. Bond van Personeel in Overheids
dienst een ultimatum gezonden worden, waar
tegen Maandag een staking wordt afgekon
digd, indien uiterlijk Zaterdag 12 October geen
bevredigend antwoord is ontvangen op her
haalde vragen om betere arbeidsvoorwaarden.
De directie was steeds weigerachtig een on
derhoud toe te staan, omdat het hoofdbestuur
van den bond nog steeds in gebreke is geble
ven de staking van 1922 in het openbaar als
een fout te erkennen.
Ook van de zyde van B. en W. van Hengelo
is tot tweemaal toe getracht in het conflict
bemiddelend op te treden, doch zonder resul
taat. Wel heeft de directie zich bereid ver
klaard in verbinding te treden met den R.-K.
bond, doch hiervan zijn slechts enkele leden
van het personeel lid.
Dat de staking een feit zal worden, wordt
algemeen ter plaatse aangenomen.
EEN MOOI PLAN
Uit mededeelingcn in de vakbladen blijkt
dat overal daarvoor de noodige maatregelen
worden getroffen.
Het C.N.V. geeft aan dezen arbeid leiding
In de op 27 September jl. gehouden ver
gadering van het Algemeen Bestuur van het
C.N.V werd een speciaal plan daarvoor vast
gesteld.
De weken van 4 tot 15 November zijn
bestemd voor propagandavergaderingen van
de Besturenbonden. In 2 weken tijds dus
nagenoeg honderd propagandavergaderingen
in verschillende plaatsen, waar 2 sprekers
vanwege de Chr. Vakbeweging optreden. De
medewerking van de hoofdbesturen der Chr
Vakbonden is gevraagd om sprekers daar
voor beschikbaar te 6tellen.
Op 11 November een radioavond, spreker
de voorzitter van den Chr. Txtieüaiheiders-
bond Unitas.
Van 18 tot 30 November een veertdendaag
sche speciale hrjisbeaoek-ipropaganda actie.
Een handleiding voor huisbezoekers woTdt
beschikbaar gesteld.
Ten dienste van schriftelijke propaganda
zal een mooi uitgevoerd geschriftje beschik
baar worden gesteld.
De imaand November wordt dus als spe
ciale propagandamaand bestemd.
Inderdaad een mooi plan. Moge het slagen
deren, het de woeste gronden ontginnen,
mooie dreven, bosschen van loof- en naald
hout aanleggen en boomgaarden planten.
En te midden van die 6choone omgeving
liet zij een prachtig lusthuis bouwen, waar
van de Oranjes het geheim bezaten, omringd
door plantsoenen en tuinen, die voorzien
berden van de in dien tijd in zwang zijnde
vijvers en waterwerken, terrassen, loofgan
gen ai grotwerken, vazen en beelden, en
doorsneden werden door schoone rij- en wan
delwegen. Alles afgewisseld door bouwland,
weiden en grachten.
Dit lustverblijf werd door de Prinses
Oranjewoud genoemd, in welken naam
de traditie van haar doorluchtig geslacht
voortleefde.
Het landhuis zelf liet zij vereieren met al
wat deze aan kunstzin zoo rijke eeuw
spreekt men niet van de gouden eeuw viel
Frederik Hendrik? kon voortbrengen en
opluisteren met de vele kunstwerken en fa
milieportretten, die haar zoowel van haar
eigen ouders als van haar. schoonouders wa
ren ten deel gevallen.
Albertine Agnes vertoefde gaarne op Oran
jewoud, waar zij jaren lang heeft gewoond
en waar zij den lien Mei 1696 óp 62-j&rigon
leeftijd oök gestorven fe. Slechts als dc st'aats:'
zaken, haar naar Leeuwarden riepen als
regentes voor haar minderjarigen zóón
Hendrik Casimir II, die bij den doodi van
zijn vader nog maar zeven jaar oud was
hij was geboren te 's:Gravenhage den. 18
Januari 1657 onderbrak zij tijdelijk haar
verblijf op haar geliefkoosd Oranjewoud.
Daar in haar eenzaamheid moest zij in de
'Laatste dagen van haar leven nog de smar
telijke ervaring opdoen, dat haar eenige
zoon baar den 15 Maart 1696 voorging .-jn
den dood, nog maar 39 jaar oud! terwijl haar
ook reeds een jaar it cv oren haai- eenig
overgeblevene dochter ontvallen was, pi.
Amalia, die met Johan Willem har-
Itog van Saksen, Eisenach gehuwd
was. Een ander dochtertje Sophia Hed
wig had zij in 1667 op driejarigen leeftijd
reeds moeten verliezen. Zoo bleef zij kinder
loos achter tot ook zij spoedig daarna het
moede hoofd neerlei.
Bij haar dood waren er op Oranjewoud
67 schilderijen
aanwezig; de zich daarbij bevindende fa-
milieportxetóen werden verdeeld onder haar
schoondochter (de douairière rvan Hendrik
Casimir II) en de kinderen van haar over
leden dochter Amalia. Deze laatste zijn
nog ten deele voorhanden in het „Stadt-
schloss" te Eisenach. De overige schilde
rijen werden den 14 Augustus 1697 te Am
sterdam in het openbaar verkocht.
Meermalen,was Oranjewoud getuige van
de hartelijke verstandhouding, die er be
stond tusschen Albertine Agnes en haar
zuster Henriëtte Catharina, die zij dik
wijls op haar lustslot ontving. En terwijl
die beide zusters het genoegen mochten
smaken, dat de zoon van de oudere in den
echt trad met de bekoorlijke Henriëtte
Amalia, de dochter van de jongere zus
ter, werd de vreugde nog verhoogd toen
de Nassausche prins zijn jeugdige vrouw
naar Oranjewoud leidde. Hoe feestelijk
werd het jonge paar daar ontvangen door
de gelukkige Albertine Agnes en de keur
van den Frieschen adel; hoe schitterend
waren de feesten, die op Oranjewoud wer-
den gevierd ter eere van de pas-gehuwde
Nassau-telgen, en hoe voelde de beminne
lijke Dessausche prinses zich thuis aan
het hof van haar tante, die nu haar
schoonmoeder geworden was.
En ach! hoe weinig vermoedde de van
jeugd en schoonheid stralende vorstelijke
jonge vrouw, die straks met haar jeugdi
gen gemaal haar feeöTelijken intocht zou
houden te Leeuwarden, Groningen en Am
sterdam en overal met groote eerbewijzen
zou worden ontvangen, dat zij na weinige
jaren als treurende, jonge weduwe zelve
bezitster zou worden van ditzelfde vorste
lijke landgoed.
Na den dood van Albertine Agnes toch
kwam Oranjewoud in het bezit van deze
schoondochter van de stichtster Henriët
te Amalia van Anhalt-Dessau, de
douairière van Hendrik Casimir II. Zij
liet in 1703 het landgoed aanmerkelijK
uitbreiden en verfraaien en zoo heeft het
anderhalve eeuw lang het geliefkoosd*
buitenverblijf der Oranjes uitgemaakt.
Zijn grootsten bloei bereikte het toen het
de zomerresidentie werd van Prins Wil
lem IV; in dien tijd werden tal van lanen,
plantsoenen en bosschen aangelegd. Dl
gebouwen werden helaas! in 1SÖ4 gesloopt,
waarop in 1812 de verkoop van de om
liggende tuinen en bosschen volgde. D<
gronden vervielen nu aan verschillende
personen en van het oorspronkelijke land
goed bleef niets meer over! Toch duidt de
tegenwoordige bezitting op deze histori-1
sche plek. die het eigendom is van Mr. H. i
W. de Blocq Tan Schelt inga, door haar
voornamen aanleg, haar breede grachten Vele buitenlandsche vertegenwoordigers liepen mee ir. den indruksoekkenden stoet, die
en waterpartijen nog lang op haar vorsteiij-1 Lr. Stresemann grafwaerts bracht. Leze foto w: d genomtn lijder- at twee minuten
ken oorsprong. pause.
OPRECHTE WENSCH
Hebt ge gister in ons blad het bericht gezieit
En ook bekeken die aardige foto:
Lric dames natuurlijk uit Amerika)
Maken een wereldreis per auto.
rillen heel veel zien voor heel weinig
geld
Lang zoo gek niet, zou k zoo meenen
Ze komen ook hier en tuffen overal heen:
Van Delft naar Den Haag en soo naar
R henen,
Ik wensch ze goede reis en veel plezier,
Mooi weer in alle landen
'k Hoopdat ze geen ruzie krijgen met
elkaar.
En ook geen pech hebben met de banden.
Maar tóch ben ik boos en zeer gegriefd
En ddt wou 'fc hier even vertellen:
„De dames zijn voornemens (zoo las ik toch)
Het zonder manlijke hulp te stellen'\
Steeds help ik de Vrouw zooveel ik maar
kan;
'k Vlieg op Haar wenk, al zijn m'n betnen
reeds stram;
Vanmorgen nog (de conducteur zou 't
kunnen getuigen)t 1
Stond ik Haar af m'n plaats in de tram.
Waaraan hebben wij dan sóó'n houding
verdien dt.
Wat hebben wij dan toch msidreven*
Daar pieker ik maar over en wie kan
Mij 't geruststellend antwoord geven!.
En tóch heb ik 'n wensch, Miss d'Angulot
En voor u, Barcme* Von Brandenst&n!
En niet minder voor Nada de Namurt
'k Hoop, dat Ge op Uw tocht langt VadeA
Rijn
Of ergens anders EEN MAN zuU vinden*
Den rechten man, en dan segt ge JaF
Dan keert Ge alle drie, tvxn hulp voorsten, i
Getrouwd terug naar Amerikal
(Nadruk vert>oden). t
'N ONGELUKKIGE JACHT.
Tijdens een jacht onder Surhuizum (Fr.)
ging op onverklaarbare wijze een schot af,
dat Visser, van Bloemendaal, in den rug trof.
Zwaar gewond werd de man opgenomen ®n
naar een ziekeninrichting vervoerd.
Gemengd Nieuws.
DE GEVOLGEN VAN DEN DRANK.
Te Amsterdam heeft een 35-jarig bouw-*
vakarbeider, wonende aan dc Rechtboom-
sloot, die dronken thuiskwam, in een aanval
van delirium, zijn vrouw aangevallen en
een kan heete thee over haar heen gestort.
Vervolgens sloeg l\ij met een bijl een deel
van het huisraad kort cn klein en wierp een
gedeelte in de gracht.
De politie werd gealarmeerd. De man, die
symptomen van krankzinnigheid toonde, is
naar het Wilhelminagasthuis overgebracht
Land- en Tuinbouw.
HET SCHEUREN VAN TOMATEN.
Er doet zich bij de tomaten den laats ten
tijd een verschijnsel voor, dat door do tuin»
dt-rs „scheuren* genoemd wordt en daarin
bestaat, dat de huid van de vrucht rings ge-
wij ze barst, zonder evenwel dat het vrucht*
vleesch bloot komt. Insecten of zwammen zijn
er niet op te ontdekken, zoodat men onwille
keurig meent, dat het een of andere zwak
heid van de plant is, die zy als eigenschap
heeft. Niets is echter minder waar. Het euvel
treedt op bij alle soorten, en in de kas, zoowel
als buiten. Daar de beschadigde vruchten
ofschoon zij dezelfde consumptiewaarde heb
ben als de gave op de veiling zoowat nieta
opbrengen, is het begrijpelijk, dat de vraag
gesteld wordt: waardoor wordt dat scheuren
veroorzaakt, en wat is er tegen te doen?
Vast staat, dat deze beschadiging door uit
wendige omstandigheden wordt veroorzaakt^
die echter van verschillenden aard zijn.
Op de eerste plaats is een felle belichting
op de vruchten, nadat zij eerst in de schaduw
hingen, een corzaak van barsten. Do onderste
trossen hebben er dan ook niet van te lijden;
eerst als deze afgeplukt zijn en de vruchten
booger aan de plant gaan zwellen, komen z(j
meer in het. licht en staan soms voor eei\
groot deel aan de felle zonnestralen bloot.
Door het glas in dien tyd te krijten, kunnen
wij dus deze oorzaak vegpemen. Ook het
afplukken van veel bladeren kan als een
zelf do oorzaak werken. Willen wij blad ver
wijderen, dor. moet dit geleidelijk geschieden.
Een tweede oorzaak is gelegen in een plot»
stling versterkten groei, na een period-: van
eenigen stilstand. Zulk een groei kan optre
den als er p:otseling veel wordt geplukt en
.snreid, na een tijd van droogte veel water
wordt gegeven of ook door een sterke bemes
ting op het einde van de greei. Met het zaad
e.i de eigenschappen der soort hebben dezo
verschijnselen niets te maken. Wanneer d®
groei-omstanoigheden zoo gelijkmatig mogelijk
worden gehouden en een te felle belichting
wordt geweerd, zal het scheuren tot eea
minimum beperkt blijven.
