DE GROOTE KEURVORST EN
DE HOLLANDSCHE CULTUUR
Gemengd Nieuws.
Schaakrubriek.
ZATERDAG 17 AUGUSTUS 1929
III. (Slot)
Reeds bij het huwelijk van Louise Hen
rietta had de stad Amsterdam haar een
blijk van hooge waardeering gegeven door
haar een dubbel snoer parelen te vereeren,
dat een waarde vertegenwoordigde van
16000 gulden, lien nieuw bewijs van harte
lijke sympathie schonk de machtige koop
stad haar en haar gemaal bij de geboorte
van hun tweeden zoon. Hun eerstgeborene
hadden zij maar anderhalf jaar oud zien
worden, in 1649 werd hij hun ontnomen,
maar don 6 Februari 1655 mocht het keur
vorstelij k echtpaar opnieuw de ouder
vreugde smaken. Weer was het een zoon,
dien zij ontvingen en wien zij den naam
gaven van Karl Aemil; Karl werd hij
genoemd naar den Zweedschen koning
Knrl Gustav, en Aemil naar zijn groot
moeder van moederszijde Amalia (of Aemi-
lia) van Solms. De Keurvorst, die grooten
prijs stelde op de vriendschap van en het
bondgenootschap met een machtige koop
stad als Amsterdam was, zond Dr. Dansiel
W. Weimann als afgezant naar de burge
meesters van deze stad met een brief ge
dateerd '5 Maart 1655, inhoudende het ver
zoek om het peterschap over den jongen
keurprins op zich te willen nemen. De bur
gemeesters, vereerd door deze uitnoodiging,
waren dadelijk bereid daaraan te voldoen.
Maar hierbij bleef het niet. Den 17en April
toch besloot de vroedschap om den jong
geboren'prins als „pillegift" te schenken een
lijfrentebrief van 1000 carolusgulden per
jaar zoo lang de „jonge Cheurprins in leven
den lyve wesen sal Dit document werd
besloten in een gouden doos ter waarde van
1000 gld, die door den bekenden Johannes
lutma, den deken van het goud- en zilver-
iinidsgilde, d^n maker van het prachtige
koperen koorhek in de Nieuwe Kerk te Am-
Sterdam, van kunstig drijfwerk werd voor-
De bezorging en overhandiging van dit
kostbare geschenk werd toebetrouwd aan
den toen presideerenden burgemeester Joan
Huydecoper van Maerseveen, die dan ook de
doopplechtigheid te Berlijn op 10 Mei had
JOAN HUYDECOOPER
bij te wonen. Deze burgemeester was aldus
genoemd naar de heerlijkheid Maerseveen,
die hij gekocht had uit de domeinen 's
Lands van Utrecht. Hij was een man van
groot aanzien en was in 1637 door konin
gin Christina van Zweden in den ridder
stand verheven.
Huydecoper zou tevens van deze gele
genheid gebruik maken om een tractaat
tot stapd te brengen van wederkeerige
hulp en bescherming tusschen de Repu
bliek en Brandenburg voor den tijd van
acht jaar. Inderdaad is dit tractaat geslo
ten en na afloop van den achtjarigen ter
mijn vernieuwd.
Op Zondag 25 April werd de reis naar
Berlijn door burgemeester Huydecoper aan
vaard. Het was een heele stoet, die hem
vergezelde, bestaande uit: zijn zoon, den
toen 28-jarigcn Mr. Joan Huydecoper Jr.;
deri toen 17-jarigcn Pieter de Graeff, zoon
van burgemeester Cornelis de Graeff; den
nog maar 14-jarigen Harmen van de Poll,
goon van burgemeester Jan van de Poll, en
Mr. Joan Corver, een der stads-secretaris-
nen. Verder was hem tot gids en raadsman
toegevoegd een zekere heer Matthias Dogen
resident van den Keurvorst te Amsterdam.
Als dienaars gingen mede een koetsier,
vier knechts en vier soldaten, allen uitge
dost in de livrei van de stad Amsterdam.
Verder een hofmeester, lakeien, koetsiers,
samen 24 personen, allen rijdende in ka-
rosson, waarvan een met zes en de andere
met drie of vier paarden bespannen waren.
Duizenden Amsterdammers waren op de
been om het vertrek van den optocht bij te
wonen, terwijl velen te paard of in koetsen
het gezantschap uitgeleide deden tot Naar-
den zelfs tot Amersfoort
Gp Zaterdag 8 Mei kwam de deputatie te
Berlijn aan. Toen zij dicht bij de stad ge
komen was, werd zij begroet en ingehaald
door een aantal edellieden en groote hee-
ron, rijdende in negen of tien karossen met
zes paarden bespannen. Alzoo werd het ge
zantschap door de stad geleid tot het loge
ment, dat voor haar komst in gereedheid
was gebracht.
De plechtigheid van de doopsbedioning,
die op Maandag 10 Mei met veel ceremo
nieel in den Dom van de Heilige Drievul
digheid, plaats vond, werd ook bijgewoond
door prinses Amalia, de grootmoeder van
den doopeling, cn twee van haar dochters.
Na afloop werden de doopgeschenkcn
aangeboden, en overhandigde ook burge
meester Huydecoper uit naam van de stad
Amsterdam de gouden doos met den lijf
rentebrief. Dit kostbare stuk bestaat niet
meer; het schijnt in een tijd van nood te
gelde te zijn gemaakt.
Aan het doopmaal, dat den volgenden
dag werd aangericht, zaten de beide jeug
dige prinsessen van Oranje, de zusters van
de Keurvorstin, aan met de Duitsche vor
sten. die later haar echtgenooton zouden
worden. Nog gedurende een paar dagen
was er feest te Berlijn; met een vuurwerk
werd het besloten.
Als wederkeerige attentie schonk de
Keurvorst aan Huydecoper een zelf ge-
draaiden ivoren beker, terwijl de Keurvor
stin hem voor elk van zijn dochters, Leo
nora en Geertruida, meegaf een juweelen
koffertje, het ecne van barnsteen en het
andere van amber.
Schoon de Keurvorst het kostbare ge
schenk, dat de start Amsterdam aan zijn
zoontje had vereerd, op hoogen prijs stel
de. verkoos hij toch liever in plaats van de
jaarlijksche rente van 1000 gld, ieder jaar
een kanon voor zijn zoon te ontvangen.
Aan dezen wensch werd door Amsterdam
voldaan; zoolang de keurprins leefde, ont
ving hij ziin kanonnen. Hij is echter niet
oud geworden, reeds in het laatst van 1074
is hij op 19-jarigen leeftijd gestorven. Ne
gentien kanonnen moeten dus geleverd
zijn, maar bij den dood van Karl Aemil was
cr een achterstand van zes kanonnen, die
•chter na twee jaar was ingehaald.
Slechts één van die Amsterdamsche ka
nonnen is bewaard gebleven; het is var
1GG0, bevindt zich in het Tuighuis te Ber
lijn enis gegoten door Gerard Koster. Deze
was het hoofd van de stedelijke geschut
gieterij, evenals zijn vader en grootvader
dit ook waren geweest. Dit kanon is kun
stig versierd en bevat'het wapen van Am
sterdam. Elk stuk geschut voerde de na-
toen van de vier regeerende burgemeesters.
Waar de andere kanonnen gebleven zijn is
niet bekend.
Don 15cn Mei, op een Zaterdag, heeft de
deputatie Berlijn weder verlaten en den
3en Juni kwam zij behouden en wel aan
op de buitenplaats „Goudesteyn" van
heer Huydecoper te Maersen aan de Vecht,
waar het heele gezelschap den nacht door
bracht. Den volgenden dag werd de depu
tatie feestelijk te Amsterdam ingehaald
door een cornet van 70 ruii'is onder
toeloop van duizenden burgterwijl de
vrouwen en kinderen van de magistraten
in de vensters van het stadhuis waren ge-
zelen om den luisterrijken intocht gade te
slaan. Dit gezantschap heeft de stad niet
minder dan 15000 gld. gekost, ongerekend
nog de gouden doos.
Prinses Amalia bleef nog den heelcn zo
mer bij haar dochter te Berlijn. Eerst in 't
laatst van September keerde zij naar Den
Haag terug, en vertoefde vóór zij daar
aankwam nog enkele dagen van 21 tot 26
October in Amsterdam, waar groote fees
telijkheden te harer eer werden aangericht.
De stad Amsterdam heeft ook later van
haar vriendelijke gezindheid jegens den
Keurvorst en zijn gemalin doen blijken, o.a.
bij de geboorte van hun zoon Fredcrik, den
lateren_ eersten koning van Pruisen op 11
Juli 1G57, toen zij weer een geschenk zond,
n.l. een door Dirck van Riiswijck vervaar
digde prachtig ingelegde tafel, welker waar
de op niet minder dan 10.000 gulden werd
geschat.
In weerwil van al deze uitwisselingen van
vriendschapsbetuigingen heeft het toch nog
wel eens gespannen tusschen den Keurvorst
en onze Republiek. Toen namelijk ons land
in 1672 werd aangevallen door den viervou-
digen vijand Frankrijk, Engeland, Munster
en Keulen, kwam de Keurvorst ons met een
leger te hulp, maar dit bekwam hem slecht,
want 'n Fransch leger trok zijn erflanden in
Westfalen binnen, waardoor hij genoodzaakt
werd een onvoordeeligen vrede met Lodc-
wijk XIV te sluiten. Ómdat hem deze ramp
overkomen was, ten gevolge van zijn ijver
om de Republiek bij te staan, begeerde hij,
dat de Staten hem zouden vergoeden de
schade, die hij om hunnentwil geleden had.
De Staten antwoordden hem, dat het hun
erg speet, dat hij geen voordeeliger vredes
voorwaarden had kunnen bedingen, en dat
zij nooit vergeten zouden de diensten die
Zijn Doorluchtigheid hun bewezen had. Ook
hoopten aij, dat de vriendschappelijke be
trekkingen, die er vtfn ouds bestaan hadden
tusschen den Keurvorst en hen, door dit in
cident niet zouden worden verstoord.
De Keurvorst, wel merkende, dat de Sta
ten hem met een kluitje in 't riet stuurden,
nam nu het voornemen op om hen met de
wapenen te dwingen aan zijn eisch te vol
doen; maar tot uitvoering kwam dit plan
toch niet. De Prins van Oranje en de Staten
zouden nu een gezant naar het Berlijnsche
hof om te trachten verdere verwijdering te
voorkomen en de goede verstandhouding te
herstellen, hetgeen dan ook gelukte. Nader
hand in 1085 hebben de Staten den
Keurvorst toch nog een vergoeding geschon
ken van 440.000 rijksdaalders.
In het jaar na den dood van Louise Hen
rietta ging de Keurvorst een nieuw huwe
lijk aan met Dorothea vin Holstein Glücks-
burg, welke echt ook met kinderen gezegend
werd. De oudste zoon uit dit huwelijk was
de markgraaf Philip Wilhelm en deze
werd in 1686 door eijn vader naar Neder
land gezonden, evenals dit met hemzelven
in zijn jeugd het geval was geweest, om ken
nis te maken met de Hollandsche cultuur.
Verschillende steden werden door hem met
een bezoek vereerd. Te 's-Gravenhage vond
hij een gunstig onthaal; te Nijmegen liet
prins Willem III hem een wapenschouwing
bijwonen, waarhij ook zijn vader tegenwoor
dig was, die daarvoor was overgekomen
van Kleef, zijn tweede residentiestad, waar
hij toen vertoefde. Op den terugweg naar
Den Haag bracht Philipp Wilhelm een be
zoek aan den heer Van Amerongen, die
meer dan eens met belangrijke zondingen
naar het Berlijnsche hof belast was geweest.
Hij vertoefde daar op hetzelfde kasteel,
waar in onze dagen een van zijn groote na
zaten, n.l. keizer Wilhelm, een tijdelijk toe
vluchtsoord zou vinden.
In geselschap van Willem Til bezocht Phi
lipp Wilhelm nog verschillende andere
plaatsen van ons land, ook nam hij deel aan
verscheidene jachtpartijen, van welk ver
maak de Stadhouder-koning een hartstochte
lijk liefhebber was. De jonge markgraaf
had in zijn tweejarig verblijf hier te lande
eel gezien en genoten, was overal hartelijk
cn met onderscheiding ontvangen en keerde
'n 168S naar zijn land terug. Wederom
sprak uit deze zending van zijn zoon de
groote waarde, die de Keurvorst aan de
Hollandsche cultuur toekende en het nut,
dat hij er zelf in zijn jeugd van getrokken
had.
De voorliefde, die Friedrich Wilhelm had
)or ailes wat Nederland op kunst- en cultu
reel gebied opleverde, was nog versterkt ge-
orden doordat hij in kennis en nauwe aan
raking was gekomen met graaf Johap Mau
ri ts van Nassau, den Braziliaan, zooals hij
gewoonlijk wordt aangeduid. Deze om zijn
kunst- cn prachtliefde bekende kleinzoon
Jan den Ouden, werd in 1647 door den
Grooten Keurvorst benoemd tot stadhouder
Kleef, Mark en Ravensberg, welke
plaatsen tot zijn gebied behoorden. Het ver
wondert ons niet, dat doze kunstlievende
stadhouder al spoedig plannen beraamde
zijn nieuwe residentie te verfraaien,
werken van nut uit te voeren en zich een
paleis te bouwen. Het is hier de plaats niet
om daarover uit te weiden, alleen moge
vermeld worden, dat ook hij zich daarbij be
diende van een Hollandschen architect, na
melijk van Pieter Post, die ook met hem
Brazilië was geweest. En ook allerlei
Hollandsche werkkrachten stonden hem
daarbij ter zijde.
Voor het ontwerpen en uitvoeren van ves
tingbouwkundige werken in het Kleefsche
land riep Johan Maurits met toestemming
den Keurvorst, de hulp in van den Ne
derlander Hendrik Fuse, een van de groot
ste vestingbouwkundigen van zijn tijd, des
tijds in dienst van de stad Amsterdam.
U andere Hollandsche bouwkundige
dien de Keurvorst in dienst nam was Cor
nelis Rijclcwaert, dien hij belastte met de
werken aan de vesting Küstrin. Eigenaardig
het, dat onze landgenoot, die in zijn
nieuwe betrekking administratie en officiee-
le briefwisseling had te voeren, niet in
staat wa#dit in het Duitsch te doen, zoodal
men genoodzaakt was hem een bezoldigden
schrijver toe te voegen, die dat werk voor
hem verrichtte.
Als bewijs welk een veelzijdig ontwikkeld
man op 't gebied van de bouwkunst deze
Rijckwaert was moge dienen, dat de Keur
vorst hem in 1675 opdroeg het maken van
'n ontwerp voor 'n nieuwen toren aan de St.
Petrikerk te Berlijn, welk plan echter door
gebrek aan geld niet tot uitvoering is geko-
Ook verschillende andere werken van den
meest uiteenloopenden aard, havens zoowel
als vorstelijke paleizen, werden door hem
uitgevoerd. Hij heeft dan ook niet weinig
bijgedragen tot den roem van den Holland
schen naam in Duitschland.
Van de Nederlanders, die te Berlijn da
Hollandsche kunst hebben gebracht en toe
gepast, moeten verder onderscheidene beeld
houwers genoemd worden, die de Keurvorst
in zijn dienst stelde, of wier kunstwerken
hij in zijn bezit had. Quellinus hebben we
reeds genoemd. In het park van Sanssouci
te Potsdam wordt de herinnering aan Neder
land levendig gehouden door acht marmeren
borstbeelden uit den besten tijd van de Ne-
derlandsche kunst Ze stelden voor den groo
ten Keurvorst en zijn gemalin Louise Hen-
riëtte (deze beide dragen het jaartal 1652) en
voorts hun Nedcrl. verwanten: de prinsen
Maurits, Fredcrik Hendrik en Wilem II, de
laatste twee met hun gemalinnen, terwijl
één borstbeeld een onbekenden vorst voor
stelt. De beelden van de Oranjevorsten heb
ben hoogstwaarschijnlijk behoord tot de
Braziliaansche verzameling, die Friedrich
Wilhelm van Johan Maurits had gekocht.
Ook in de z.g. marmerznal van het slot
te Potsdam bevinden zich de iets meer dan
levensgroote marmeren standbeelden van
vier van onze stadhouders, die vervaardigd
zijn door Franciscus Dusart op last van
Stadhouder Willem II. Zij hebben eerst ge
diend tot opluistering van de prinselijke tui
nen in Den Haag.
Een beeldhouwer, Amsterdammer van ge
boorte, die leefde in de tweede helft van de
XVIIe eeuw, was Bartholomeus Eg-
qers. In ons land vallen maar weinig wer
ken van dezen man aan te wijzen, maar des
te grooter werkzaamheid zien wij hem ont
wikkelen aan het hof van den Grooten Keur
vorst van Brandenburg. Reeds in 1662 stond
Eggers tot dezen vorst in betrekking, maar
vooral sinds het jaar 16S0 ongeveer wordt
zijn werkzaamheid aan het Brandenburg"
sche hof van grooter heteekenis, zóó zelfs,
dat de kunstenaar in 16S7 besloot, zich voor
goed metterwoon te Berlijn te vestigen. Voor
de Witte Zaal van het lsot daar ter stede
beitelde hij de marmeren standbeelden van
de twaalf Brandenburgsche keurvorsten en
van Romeinsche en Duitsche keizers, bene
vens een aantal kinderfiguren.
Nadat Friedrich Wilhelm den 29cn April
1868 te Potsdam gestorven was hij
geboren in 1620 mocht onze landgenoot
Eggers zich o.,k \erheugen in de gunst van
zs.in opvolger, l'riedrich I, die de eerste k
nine- \an Pruisen zou worden.
Het werk van Bartholomeus'Eggers werd
verre in de schaduw gesteld door den (on
danks izijn Duitsche naam) Nederlandschen
architect cn beeldhouwer Andreas Schlüter.
DE ZENDINGSARBEID IN BANJOEMAS
Toen hij echter te Berlijn optrad was Frie
drich Wilhelm reeds gestorven, en wij zou
den hem dan ook hier niet noemen, als hij
'i niet zij het al niet tijdens het leven
dan toch na dei* c'ood \an den Groo-.en
Keurvorst verdienstelijk jegens hem had
gemaakt en zijn kunst aan hem had gewijd
Ik bedoel hri in 1700 door Johann Jacobi
gegoten kolossale bronzen ruiterstand
beeld van Friedrich Wilhelm op de Lange
Brug te Berlijn, een kunstwerk, dat door
Schlüter is gemodelleerd, en dat als een
grootsch werk van den eersten rang wordt
ermeld wegens zijn meesterlijke vormbe
handeling, zijn indrukwekkende actie
zijn magistrale opvatting. Heeft Schlüter
door dit standbeeld den Grooten Keurvorst
gehuldigd cn zijn persoon doen voortleven
oor de oogen van zijn volk, hijzelf heeft
door dit werk zijn roem als beeldhouwer ver
groot en een monument gesticht, dat de eer
van dcf Nedcrlandsche beeldhouwkunst groo-
telijks heeft vermeerderd.
Ook leeft de herinnering aan het keur-
orstelijk echtpaar voort door het geschil
derd portret, aanwezig in het Mauritshuis te
rGravcnhage, dat vervaardigd is door onzen
erdienstelijken landgenoot Gerrard van
Honthorst (1590—1656), en waarop
Friedrich Wilhelm en Louise Hcnrictte bei
den zijn afgebeeld. Zoo spreekt ook dit por-
ret van den band, die den Grooten Keur-
orst van Brandenburg aan het Nederland-
schc volk en aan de Hollandsche cultuur
verbond.
E. D. J. DE JONGH Jr.
EEN BROODJE VOOR LIJDERS AAN
SUIKERZIEKTE
Brood en aardappelen schrijft Dr Wartena
de „Geneesk. Gids", zjjn wel de meest
populaire voedingsmiddelen; deze te moeten
missen is een kwelling voor den lijder aan
suikerziekte; wat moet ik voor ontbijt ge
bruiken? is de dagelijksche vraag, waarmede
ïze lijders tot ons komen.
Een intelligente dame kwam op het idee
n broodje te maken, juist geschikt voor een
dag; dit zou dus niet oud worden, niet te
korstig en niet onaangenaam van smaak.
Daarvoor is een vormpje noodig waarin men
kleine cake bakt dit wordt van binnen
besmeerd met slaolie. Dan wordt de massa
klaar gemaakt en wel als volgt:
1 ons havervlokken worden door de gehakt
r. olen fijn gemalen, gemengd met 1/10 L.
water, 1 theelepel zout of meer naar smaak
twee eierdooiers
Bij dit papje, dat goed gemengd dient te
oicien. doe men twee stijfgeklopte eiwitten
i zet de massa ruim 2 uur in bovengenoemo
vormpje in eer. matig verwarmden oven (gas-
•cn). Dan krijgt men een heerlijk broodje,
aaivan men eenige sneetjes voor ontbijt er
lunch kan afsnijden en met flink boter to*
en prettige boterham maakt. Ik hoop, dat
elen van dit recept genoegen mogen beleven.
Dr B. J. Esser, miss. pred. te Poerboling
go, deelt in zijn kwartaalverslag (1 April—
30 Juni '1929) omtrent den arbeid in de
voormalige residentie Banjocmas o.m. het
volgende mee:
Afscheid Ds D. Bakker
Dit verslag mag wel staan in het teeken
van het heuglijke feit, waarmede dit ver-
reljaars is begonnen: de beroeping van
een eigen predikant door de gemeente te
Poerbolinggo.
Op den lsten Paaschdag, 31 Maart, werd
ten gevolge van de keuze der gemeente uit
een drietal de goeroe-Indjil Soedarmadd, tot
nu in Zendingsdienst aldaar, tot predikant
beroepen, en de volgende week, 7 April,
gaf ik uit zijn naam aan de gemeente ken
nis, dat hij liet beroep had aangenomen.
De organisatie der Inlandsche gemeen
ten in meer uitgegroeid kerkverband )aa-
sis- en synodevorming) was een punt,
waarover de in de eerste week van April
gehouden' vergaderingen van Zendingsarbei
ders zich bezonnen. Een commissie bestaan
de uit do H.H. Van Andel en Van Dijk
werd benoemd om op een volgende bijeen
komst meer gespecialiseerde voorstellen te
doen in die richting.
Doze ieder jaar gehouden April vergade
ringen hadden ditmaal een bijzonder ka
rakter, ook door wat er aan vóóraf ging en
er op volgde.
Het afscheid van den ouden Ds D. Bak
ker maakt ze ons onvergetelijk. Hoe zeer
zullen wij liern, tegen wien wij allen met
zooveel liefdevolle piëteit opzagen, missen
voor heel het werk, maar niet het minst
op onze vergaderingen.
Aan onze gewone vergaderingen ging
vóóraf een groote bijeenkomst met Zen
dingsarbeiders en -arbeidsters van Midden-
Java, in den breeden zin van het woord.
Vooral denk ik daarbij aan het uitgebreide
personeel der Chr. Scholen, welke wel niet
rechtstreeks in dienst der Kerken staan,
maar toch zoo nauw contact hebben met
onzen kerkelijken Zendingsarheid.
Op die vergaderingen werd vooral ge
sproken over de propaganda, zoowel in
verband met school-, colportage- en hospi-
taalwerk, alsook over die, welke spontaan
van de Inlandsche gemeente uitgaat. Her
laatste in nauw verband met de leiding
het onderwijs en de opvoeding, die deze
gemeenten ontvangen van onze Inlandsche
medearbeiders. Onwillekeurig dwaalden
mijn gedachten dan ook af naar Poerbu
linggo, waar juist de beroeping van Soe-
darniadi geschied was.
Wij voelden, dat wij aan het begin van
een nieuwe periode staan. En toen nu dt
oude Ds D. Bakker van ons afscheid nam,
was 't. alsof met zijn vertrok de oude periode
ook zichtbaar werd afgesloten.
Ik kan er hier in dit verslag dat handel:
over het werk in Banjocmas, natuurlijk niet
te diep op ingaan. Laat mij alleen dit zeg
gen, dat in vroegeren tijd onze beste Chris
ten-gezinnen het een eer zich achtten als
hun zoons tot onderwijzers werden opgeleid
op de Keurhemisschool. Uit die onderwijzers
werden dan de meest beproefden gekozen
om nader opgeleitf te worden op den Ja
vaanschen cursus van de heide Bakkers tot
goeroes-indjil. In de laatste jaren gaan bij
na al de kinderen naar Hoilandsche scho
len. Een klein deel er van komt dan via de
Kweekschool in Solo als onderwijzer terug
op die Hollandsche scholen. Maar hot mee-
rendeel verdwijnt in dc maatschappij in al
lerlei betrekking. Voor de opleiding tot on
derwijzer aan onze Zondagsscholen laat zich
slechts 'n enkele vinden.
Het beste zaadkoren voor goeroc-indjil (en
dus ook voor Inlandschen predikant) on'-
gaat ons voor een groot deel dus. Dit en neg
zooveel meer, dat met dc opleiding voor
Helper tot den Dienst des Woords in ver
band staat, moet ernstig onder dé oogen g.t
zien worden. In April "Was er echter geen
voldoende tijd voor. Dc Zendingsdominé's
spraken daarom af nog eens tezamen te
komen om na voorafgaande bestudeering
speciaal over deze zaak zich kalm tc kun
nen beraden.
De Chr. Politieke Partij.
Na bedoelde vergadering werd nog een
bijeenkomst gehouden van de Midden Javi-
afdeeling onzer Christelijke politieke parti;
De Inlandsche Christenen hadden ook die
zelfde week hun politieke vergadering te
Jogja gehouden.
In Midden-Java (behalve in de Vorsten
landen: Jogja en Solo) is men er thans druk
mee bozig.
Op alle 5(iÖ manlijke meerderjarige inge
zetenen wordt door hen, die naar den maat
staf van belastingaanslage en positie er tor
bevoegd worden geacht, één „kiesman" gc
kozen. De gezamenlijke „kiesmannen" van
een district wijzen hun vertegenwoordigers
aan in den „RegenWhapsraad". De R?gent-
schapsraden kiezen den „Provincialen Baad
van Midden-Java'. En de Provincialen Ra
den kiezen den „Volksraad", het parlement
van Ned.-Indië. Zóó is in groote trekken de
constructie.
Om invloed te oefenen gaat het er dus al
lereerst om te trachten van onze mannen
gekozen te krijgen onder de „Kiesmannen".
Daartoe moest in April gewerkt worden.
De politieke vergadering in Jogja wees on
zen dokter aan om voor ons ressort de lei
ding te geven.
Nu hebben wij eiken maand in de hoofd
gemeente en vergadering van gemeentele
den, waarop verschillende onderwerpen be
handeld worden. Zóó kreeg dan de dokter op
de Vergadering van 6 April (dus vlak na
de Jogjasche vergaderingen) gelegenheid
onize mcnschen cenigszins in te leiden op
het nog zoo vreemd aandoende, politieke
gebied.
Het resultaat van de verkiezingen In het
regentschap Poerbolingo was overigens niet
zeer bemoedigend. Wij kregen daar slechts
een paar onzer mannen verkozen.
Beter ging het in Poerwokerto, waar in de
stad drie onze menschen het vereischte aan
tal stemmen kregen.
Ook elders, b.v. in Adiredja en zelfs in
Sidoredjo, kwamen wij er beter af dan in
de kota Poerbolinggo, waar toch de meeste
geestverwanten wonen!
Gelukkig dat de Gouverneur 't recht heeft
een deel der leden van de Regentschnpsra-
den te benoemen. We hopen nu maar, da!
enkele onzpr merschen door benoeming in
de verschillende Raden zullen komen.
Hemelvaartsfeest
Ons Hemelvaartsfeest werd dit iaar met
bizondcre opgewektheid gevierd. Nog nooit
hadden wij zooveel menschen in dè kerk.
En het aantal gasten, dat bleef ten eten be
liep ongeveer een 430!
Terwijl wij in de kerk zaten, had volgens
de almanak de zonsverduistering plaats,
waarvoor tal van wetenschappelijke expedi
ties naar Ned.-Indië gekomen waren.
Helaas konden wij er weinig van zien door
de zeer bewolkte lucht Wel werd het wai
donkerder. Maar ik hen overtuigd, dat de
meestcn het slechts aan de wolken toe
schreven.
De zoon van oneen gepensioneerden goc
oe-Mesach: Soemarta, was net met diploma
eind-examen van de gereorganiseerde Kweek
school in Solo gekomen. Men leert daar voor
de nieuwe acte, eenigszins zooals in Hol
land tegenwoordig.
Niet alleen Hollandsch in de perfectie,
maar ook Engelsch (behalve het Javaansch
en Maleisch) moeten die jongelui leeren.
Dus heele bolleboozen, waar tegen wij al
len hoog opzien!
Nu zijn geleerdheid konden wij dadelijk
benutten door hem een uitlegging te vragen
over de zonsverduistering.
De Javanen meencn van ouds, dat zij ver
oorzaakt wordt doordat een groo'e draak de
zon wil opslokken. De draak moet verdreven
worden door het slaan op de rijstblokken.
Aangezien door de bewolkte lucht de kam
pong-bevolking het bij helder weer anders
zoo imposante verschijnsel niet koii opmer
ken, werd ditmaal geen geklop op de rijst
blokken vernomen. Moge de uiteenzetting
van Soemarta er toe bijgedragen hebben het
duister van bijgeloof en onwetendheid to
doen opklaren!
Ik kreeg de gelegenheid er op te wijzen,
dat net als de zonsverduistering ontstaat,
doordat de maan zich vóór de zqn plaatst,
evenzoo de Zon der Gerechtigheid, Christus
verduisterd is op Java doordat de Islam
Mohammed tusschen den hemel en de men
schen geplaatst heeft.
Bezoek uit Holland.
De maanden April en Mei brachten ons ook
zeer gewaardeerd bezoek uit Holland. Freule
C. van Limburg Stirum, uit Arnhem, d'.e
lieve, trouwe zendingsvriendin, deed ons de
eer aan een paar 'dagen onze gast te zijn.
Hoe heerlijk en bemoedigend is het leven
dige belangstelling te ontmoeten, die niet
verzadigd wordt zoowel groote als kleine
dingen van den arbeid te vernemen en in
alle vreugde en zorg te doelen! Wij zijn de p
zuster in den Hecre zeer dankbaar voor wat
zij reeds door haar persoon alleen ons
schonk!
Niet minder was het ons een vreugde D«.
Fernhout van Vreeland, die zijn acht kinde
ren in Indië kwam bezoeken, ook in ons
huis te mogen ontvangen! Hoe genoten wij
er van dezen hooggcschatten vriend uit hoi
ouderlijk huis op de Keizersgracht 192 te onf
moeten. Het hart was ons vol herinnerin
gen. Zijn warme belangstelling was ons als
die van een Vader.
Classis Batavia.
In Juni was er de vergadering van de
classis Batavia, de hoogste vergadering on
zer Hollandsche Kerken op Java. Men moot
de organisatie der Hollandsche Kerken niet
verwarren met die der Inlandsche gemeen
ten, door de Zending onzer Kerken verga
derd.
Op die classisvergadering (di'maal te
Bandoeng gehouden) hebben de Missionair-
predikanten zitting als adviseerende leden.
De classisvergadering van dit jaar nam op
Zendingsgebied een hizonder belangrijk be
sluit. Indien de financiën het toelaten, zui
len de Ipdische-Hollandsche Kerken een ge-
meenschappelijken Zendingsarheid onder de
Chineezen up Midden-Java ten Zuiden bc
ginnen.
In Ilollandsehen kring in Poerbolinggo zal
dit besluit met bizondere voldoening ver
nomen worden. De Holl. Chineesehe Zen
dingsschool ter plaatse wekte van zelf bi
zondere belangstelling der Chineesehe be
volking.
Men is dan ook al begonnen om gelden *e
verzamelen om een meer geprononeeerdou
arbeid onder hen te beginnen. Prachtig, a'.s
dit kan geschieden onder de deskundige lei
ding van een missionair predikant, die spe
ciaal voor dat werk is opgeleid.
Onder het jongere geslacht, dat de bedoel
de school bezoekt, komt boe langer hoe meer
belangstelling voor bet Evangelie op.
De laatste maanden worden de Holland
sche büeenkomsten des Zondagsavonds te
Poerbolinggo in steeds klimmende mate door
longe-ns en meisjes der school Ijczorlit, 7.00.
dat het aantal hoorders wel over de 50 loopt.
Welk een onderscheid met een 12 jaar gele
den, toen ik wel eens voor maar twee men
schen in bet Hollandsch aldaar gepreekt
heb! Dat erh'er, als de meerderheid van het
gehoor bestaat uit kinderen van 10 tot 15
jaar, die bovendien het Hollandsch sloch's
gebrekkig verstaan, er bepaalde eisclien aan
de prediking gesteld worden, spreekt van
zelf.
Make de Heere al den arbeid onder Ja
vaan. Chinees. Hollander en Christenen uit
de Buitengemeente afkomstig, vruchtbaar.
UIT HET S0CI4I.E LEVEN
Naar wij vernemen wordt door de Chr.
Besturenbonden van Alkmaar, Hoorn,
Wormerveer en Zaandam een openlucht
vergadering gehouden in de „Nieuwe Tuin
bouw' te Beemster op Zaterdag 24 Augus
tus te n.m. 4 uur.
Als sprekers hopen op te'treden Ds. Lin-
dyer, Iivang. Luthers. Predikant te I'ur
inerend, de heer H. Amelink, Secr. van het
Chr. Nat. Vakverbond te Utrecht, de heer
L- van Vliet, Hoofdbestuurder van de Chr.
Landarbeidersbnnd van Westmaas en Ds.
N. Streefkerk, Geref. Predikant te Wormer.
Verder wordt medewerking verleend
door de Chr. Muziekvereen. „Soli Deo Glo
ria" van Zaandam cn de Chr. Gem. Zang
vereen. „Laus Deo" van Wormer.
Deze vergadering die op een zeer gun
stig uur en plaats gehouden wordt, heeft
ten doel de Chr. Vakbeweging meerdere
bekendheid cn invloed te geven in deze
streek. Gaarne wekken we U op tot be
zoek en velen worden verwacht.
TWEE JONGENS VERMIST.
Te Amersfoort gingen Donderdagmorgen
twee jongens uit varen met een roeibootje.
Tot gisteravond heeft men niets meer vaii
hen vernomen. Ook het bootje is niet meer
terugeevonden, terwijl eveneens dc hond van
een der jongens, die met hen meegegaan
was, wordt vermist. Daar zij niet door dc
sluis op de Eem werden geschut, staat het
z^o goed als vast, dat zij een der beken zijn
opgevaren. De politie rielt een onderzoek in
DE ROOFMOORD TE BREDA.
De arrondissementsrechtbank tc Breda be
sloot 11a ruim twee uur in Raadkamer te zijn
geweest en na pleidooi van Mr, Mierlo, den
zich in preventieve hechtenis bevindenden
Van den Ende, verdacht van «ten roofmoord
in de Nieuwe Boschstraat voorloopig in vrij
heid te stellen. Dc Officier van Justitie heeft
appèl aangeteekend. Naar we vernemen z-.u
de verdachte ernstig ziek zijn.
FELLE BRANDEN.
Te Apeldoorn ontstond brand in de stof*
feerderij en opslagplaats van Gebr. de
Jong. Alles ging in vlammen op en in de
mineraalwaterfabriek van de firma Leef-
sma, die aan het perceel grensde, ontstond
hierdoor een begin van brand, evenals in
het dubbel woonhuis bewoond door mej.
Jansen en mej. Simons, terwijl twee dorsch-
machines in een bergplaats van de Geld.-
Overijsselsche Mij. voor Landbouw door de
vlammen vernield zijn. De garage van de
firma Robart, waarin vier autobussen wa
ren, kon behouden blijven, terwijl de me-
taalhandel van S. en D. de Jong veel water
schade opliep. De brandweer tastte met
twaalf stralen de vuurzee aan en wist de
meeste belendende perceelen te behouden,
ofschoon van verschillende gedeelten zijn
afgebrand.
De schade is groot, doch wordt door ver
zekering gedekt. Omtrent de oorzaak is niets
bekend.
Het publiek toonde zich zoo „belangstel
lend", dat politie en marechaussee zelfs een
charge moesten uitvoeren.
Te Haren (Gr.) is de groote boerderij Van
T. Hemmes staande aan den Oosterweg,
totaal afgebrand door hooibroei. Hemmes
werd in den slaap opgeschrikt en kon met
de anderen nog een gedeelte van den in
boedel redden. Wegens watergebrek kon
aan bluschen niet worden gedacht. Alles is
veizekerd.
TRAGISCH ONGEVAL
Drenkelinge en reddsr verdronken
Te Bergum (Fr.) had een vreesclijk ongeluk
plaats. Van de motortjalk van schipper A.
Jasper gedomicilieerd te Har'.ingen, varende
van Leeuwarden in de richting Groningen,
viel spelenderwijs te water in de Groninger-
vaart het driejarig eenig dochtertje van ge
noemden schipper. De 21-jarige knecht van
oen schipper, P de Boer, een goed zwemmer,
sprong gekleed de kleine na, greep haar,
maar moest het k'nd weer loslaten, waarna
beiden in de diepte verdwenen. Na anderhalf
uur dreggen slaagde men er in de slachtof
fers op hst droge te brengen.
Bij beiden waren de levensgeesten geweken.
VERDRONKEN.
Te Almelo werd uit liet kanaal opgehaald
i.et lijk van den 53-jarigen Rotterdammer J.
H. van S., die Maandag te Vriezc-nveen was
ie we<k gesteld.
„STA, OF IK SCHIET".
't Gebeurde in de omgeving van Zwolle.
De landheer had uit den boomgaard peren
vermist De pachter,vstevige boer en oen
man van stavast, werd met de stroopcrij in
kennis gesteld en samen legde "men zich in
hinderlaag om de ongenoode pasten op do
daad zelve te betrappen. Zooals het echter
veelvuldig wordt vertoond, kwamen de lang-
vingerige bezoekers thans niet opdagen. Do
pachter bedacht nu een middel om het
kwaad te koeren. Wat stroo en een afgedra
gen pak, een hooge zijden pet en een paar
klompen vormden samen de bestanddeelon
van den levenloozen wachter, die onder do
vruchlboomen in een verdedigende houding
werd opgesteld. Toen nu de avond was ge
daald en de schildwacht in het schaarschs
licht de allures leek aan te nemen van een
strijdbaar held, kwamen uaar bij den land
heer twee mannen van het openhaar gezag.
Zij hadden gehoord van de dieverij en zij
noodigden den landheer uit met hen een
ronde over de bezitting te doen. En speurend
ping in het donker het oog van de politie
mannen. Totdat plotseling in het stlll®
avonduur de krachtige stem van één var»
ben klonk: „Sta, of ik schiet". En dreigend
was de loop van het doodclijke wapen op da
l.'venlooze gestalte van den schildwacht ge
richt. Toen heeft in het donker de landheer
even onhoorbaar gelachen en de pachter ge
noot omdat zijn middel de proef had door
staan.
HET TOURNOOI TE KARLSBAD
De stand is thans:
Gilg 6; Colle GVo X; Vidmar 8 XX; Spiel-
mann 91^ XX; Maroczy 6V2: Tartaknwer
6V0: Thomas i: Rubinstein 7'feX: Bogoljoe-
bof 7' Canal 6' Yates 4V? X X; Mcnchik
2'v. X X; Becker 7 V; Dr. Eu we 8; Troybal 6;
N'iemzovvitsi 9; Capablanca 10; Mattison G'/«;
Gruenféld V/2 XMarshall 6; Saemisch 6* 2;
Johner 6.
X bcteekent afgebroken partijen.
Ingezonden Stukken.
STEUNCOMITé RAMP VEENDAM
V S t'.R W tc li f 20, c U A MM
W B. dd W. to E f 10. D. P.
tc G. f 10. N. V
S. S. te G. f
f n. i.
M V. S. te G. r GO. C. W. C. to G. f 2 5u. i._. n.
te V. f 25. C. V. d. M. te G. f 2, V. C. te V. 25.
II. P. te H. f 25. J. a to R t 2.50. H. E. l.' H.
f 5. B. en C. te G. f 10. J. G. v. W. te G. f 20.
G. H P. te G. f 10. E. T. v. S. te G. f 50. N. B.
to V. f 25. H. G. te R. f 2.50, J. J. te D. f I. A.
J. te H. f 2.50. A. B te G. f 5. N. N. te f 10.
F. O. B. to G. t 25. I\ K. te P. f 1, O. G. H to
H. f 2.50, H. I. S te VV f 10. H. J .P. te W. f 10.
F. IC. te S. t S. C. v. R te P. f5. Ned. Herv. Gem.
te V 100: J. F. K. te G 10; M. S. M K to
G. f 5. J. P. te W. f 1. H. W D. te N. 1;
Gez. M V te Z. 2 50: N. N. te IJ. 2,50; L v.
B. te N. 10, J. H. L. te A. f 2 50. Kam, P to
O. P. f 1. H. P. te G f 2. M. H. N. te H. f 10.
H. O. te R. f 1. M. R. v. d. E. te H. f 10. G N.
v. B. P. te R f 10. J. en G. M. te G. f 5. U. P.
O. te E. f 2.50. X. V. P. te V. f 1G.S6. E G. B.
te S. f 2.50, P R. R. te G. f 5. T. v. H. le R. f 50.
G. L. te L. f 5. P. v P. te V. t 6. H. H. A te M
f 5. H. E. te V f 2.50. N. N. to p. f ion, R. i.
f 5, J. B. te G." f'2.5Ó. H; A
f 2.50. A. J. V H. te V. f5. H. K. te M. f ?.so.
E. L.
W. f 10.
G. f 2.50. J. S D. te H. f 5. M. Ph
H. P. 10 K. f T ie.
M te N f 2.50
V. f 5. It. H.
D. f IC...
de J. E
G. f' j. K."
e H f
H. f
I.. Tj. v. s. te G. f 100. mej.
5. U tc
f 0.12. coll. Vrö
In f 7.02. Jhr. mr. A
V f 1S.17
f 14.145.CC.
1929. f 15.211.03. Met hartelijke
Postrek. 17145. Veendam.
