BUITENLAND.
RECLAME!
DE GROOTE KEURVORST EN
DE HOLLANDSCHE CULTUUR
VRIJDAG 16 AUGUSTUS 1929 EERSTE Rt AD PAG.
DE WERELDTOCHT VAN DE
..GRAF ZEPPELIN"
TUSSCHEN TWEE WERELDDEELEN.
Verschillende bladen weten mee te dcclen,
dat een groot Spaansch bankiertconeortium
besloten heeft de „Graf Zeppelin" na het
volbrengen van de wereldvlucht aan te kou
pen. Het ligt in de bedoeling een geregelde
dienst tusschen Sevilla en Buenos Aires in
te stellen. Er zijn reeds onderhandelingen
over den aankoopprijs geopend. Het vertrek
uit Friedrichshafcn is uiterst moeilijk ge
weest en het luchtschip had bijna een radio
mast geraakt.
Uit Dantzig wordt gemeld d.d. 15 Aug.: De
„Graf Zeppelin" verscheen om 2.55 's mid
dags boven de stad, onder sirenen-gehuil der
stoomschepen in de haven.
Het luchtschip beschreef een boog en
ko erste daarop O.N.O.
Uit Koningsbergen wordt gemeld d.d. 15
Aug.: Een paar minuten vóór vier kwam de
Zeppelin hier over heeil. Het luchtschip
koerste daarna O.
Uti Riga wordt gemeld d.d. 15 Aug.: De
„Graf Zeppelin" in vanavond om 8.10 u.
M. F- tijd bo\ en de 40 K M. ten O. van
Dünabong aan de Düna gelogen stad Kres-
lawka gevlogen en bevond zich tien minuten
later over de Loi'-andsch-Russische grens.
Dc Hamburg—Amerikalijn deelt dato he
den mee, dat dc „Graf Zeppelin" zich
's nachts te 1.05 (M.E.T.) boven Wysjiïi Wo-
lotsjek in het gouvernement Twer bevond.
Aan booi-d was alles wel. Dr. Eckener heeft
dus blijkbaar zijn plan om Moskou aan te
doen inderdaad moeten opgeven.
Wysjni Woiotsjek ligt ongeveer 300 K.M.
ten N.W. van Moskou.
Uit Kowno wordt 'gemeld: Dr. Eckenor
heeft tegen middernacht in een radiogram
meegedeeld, dat het luchtschip wegens on-
Sunstige weersgesteldheid zijn koers veran-
e ren moest en denkelijk Moskou ui at zou
«andoen.
Volgens de laatste berichten uit Moskou
nadert de „Graf Zeppelin" het Oeralgebcrgte.
Ongeveer in het midden zal deae bergketen
overgevlogen worden.
Te Moskou werd bekend gemaakt, dat het
luchtschip niet boven Moskou zou komen.
DE OPSTAND IN VENEZUELA
HET GEHEIMZINNIGE VAARTUIG.
In strijd met de mededeelingen der Vene-
solaanschc regeering wondt gemeld, dat do.
gevochten tusschen regeeringsiroepen en op
standelingen langs de geheele Venezo-
laansch—Columbiaansche grens en op vele
plaatsen in het binnenland van Zuid-Ve-
nezuela nog voortduren.
Eveneens in strijd met de officieelo mede
deelingen der regeering van Venezuela
schijnen de opstandelingen verre van vol
slagen te zijn. verschillende successen to
boeken te hebben gehad. Zoo moesten dc
regeeringstroepen Barquisimcto ontruimen
«n hebben do opstandelingen Guanta en
Maturin veroverd.
Te Caracas is een groot aantal burgers,
dat met de opstandelingen sympathiseert,
gearresteerd.
Een telegram uit Trinidad meldt, dat do
beweging tegen de Venozolaansche regee
ring van veel groot-er. bcteekonjs is dan de/,?
het wil doen voorkomen. .In dit telegram
wordt tevens medegedeeld, dat de opstande
lingen over onbegrensde middelen beschik
ken, die uit Europa en uit Zuid-Amerika
afkomstig zijn.
De revolutionairen beschikken over ver
scheiden schepen en over vijf vliegtuigen-,
terwijl de revolutionaire bevelhebbers op
vele plaatsen en er sterk" troepenmachten de
beschikking hebben en bevolking, ook op
plaatsen, ivaar de règeering het bewind in
handen heeft, een nauwelijks verholen sym
pathie voor de opstandelingen koestert
Uit Trinidad wordt gemeld, dat liet. Duit-
sche s.s. „Falke" te Port of Spain is geland.
De officieren, die met het beleid van den
kapitein nogal ontevreden schijnen te zijn,
deelden mede. dat de „Falke" van Hamburg
naar een Poolsche haven, waarschijnlijk
Odingen, moest vertrekken om 125 Venezo
laansche opstandelingen aan boord te nemen
Van de Oostzee ging de reis toen naar
Zuid-Amerika, naar de Venezolaansche kusi.
waar wederom 200 opstandelingen aan boord
genomen werden. Met de revolver in de vuist
werden de officieren en manschappen van
de „Falke" toen gedwongen dc opstandelin
gen te Cumana aan land te zetten, waarbij
deze door de regeeringstroepen werden aan
gevallen. Tijdens het gevecht werd de derde
officier van de „Falke" door een kogel ge
troffen en gedood.
EEN SPOORWEGRAMP IN POLEN.
Bij Lods in Polen vlogen een goederen
trein en een z.g. gemengde trein, waarin een
uit vier wagons bestaand militair transport
op elkaar in. De ruïnes der beide locomotie
ven en wagons boden een onbeschrijfelijkcn
aanblik. Bij het reddingswerk werden de
lijken van vijf soldaten en twee spoorweg-
lieden gevonden. Twaalf soldaten waren
zwaar gewond, terwijl de overigen totaal
verbijsterd op- de plaats des onhoils rond
liepen. De wissel wachter, aan wiens schuld
het ongeval te wijten is, werd gearresteerd.
Het aantal dooden, aldus een later bericht
is gestegen tot 9 en dat der gewonden tot 27.
Drie locomotieven en 20 wagons werden
geheel vernield.
EEN HONGAARSCHE BLAUWBAARD
In een Roomeensche gevangenis is een
Hongaar onder een valschen naam ontdekt,
die negen vrouwen moet hebben vermoord.
/Van onzen Duitschen correspondent).
Men beweert, dat Duitschland voor een
eer aanzienlijk bedrog van Amerika het
recht lieefi afgekocht, om 't reclame con
gres, dat op 't oogenblik hier wordt gehou
den, voor Berlijn te verwerven. Hoo dit zij,
Berlijn komt er goed bij af, want nog zel
en maakte ik een tentoonstelling mee.
elke zulk een sterke belangstelling van
't buitenland wist te veroveren. Reeds bij
ile voorbezichtiging, toen lang nog niet
alles gereed was, kreeg ik den indruk:
hier hebben we met iets aparts, iets heel
bijzonders te doen
Het begrip reclame in den loop der tij
den, de groei eener macht, die de wereld
op elk cultureel gebied met den dag al
meer en meer beheerscht, het toenemend
streven» om op een voorname, artistieke
wijze voor een bepaald ding de belangstel
ling van het groote publiek te winnen. Op
een bepaald gebied, dot wil niet slpchta
zeggen: in de handelswereld, want ook
daarbuiten in de wereld van politiek,
kunst en wetenschap kan men allang niet
meer buiten reclame.
In Nederland dacht men daar nog lang
niet zoo over, toen andere landon reeds
deninieuwen weg insloegen. Ik sprak een
Amerikaan, die tijdens het Haagsche con
gres allerlei indrukken bij ons opdeed. Hel
meest amusant vond hij het tekort aan re
clamezin, dot hij overal had vastgesteld
Hier valt uus, volgens zijn opvatting, voor
ons nog veel te leeren. Ook al kan men
een zekere gereserveerdheid, terughou
dendheid in den Nederlandschen volks
aard w.aardeeren, toch komt 't er vooral in
commercieel?, kringen op aan, dat men
door weloverlegde reclame de belangstel
ling van anderen weet te winnen.
De gunst van 't publiek wil gewonnen
zijn. En om die te winnen, heeft Berlijn
niets ongedaan gelaten. Reeds bij uw eer
ste bezoek aan den Kaiserdamm doet ge
dien sympathieken indruk op: een oud-
Duitseh stadje binnen, smalle geveltjes,
lage deuren, sierlijke balkons-, en op 't
pitoreske marktplein vond onder de voor
treffelijke leiding van den voormaligen
rijkskanselier Dr. Luther {die juist den
laatstcn tijd ook op commercieel gebied
weer sterk op den voorgrond treedt de
oHicieele opening plaats. Pruiscn's minis
ter voor handel èn industrie, Dr. Schreiber,
zijn collega voor de posterijen, Dr. Schiit-
zel, de voorzitter van het reclameverband,
Max Riesebrodt, professor Frentzel, die het
artistieke deel der onderneming leidde,
lord Riddels voor Engeland, C. Young-
green voor Amerika, Charles Maillord
voor Frankrijk zij allen brachten dit
merkwaardig' resultaat van Duitschen on
dernemingsgeest in samenhang met de
Haagsche conferentie, spraken de verwach
ting uit, dat men daarginds alles zal doen,
om Duitschland eindelijk weer absolute
vrijheid van beweging in 't eigen land te
hergeven!
Reeds eerder uitte ik tijdens diens kanse
lierschap mijn bijzondere waardeering voor
Dr. Luther. Bij een ontvangst in de groote
vonkhall luisterde ik den volgenden avond
naar zijn uiteenzettingen over de bedoeling
van congres en tentoonstelling en maakte
't met ingenomenheid mee, dat hij zijn toe
spraak achtereenvolgens in 't Duitsch, En-
gelsch en Fransch vlot weergaf. Een sterk
staaltje van zijn diplomatieken takt.
Zelfs Strcsemann, ondanks zijn drukke
werkzaamheden in de residentie, liet een
groet naar Berlijn zenden en noemt in zijn
schrijven de „reclame den sluetel -tot den
welstand der'Wereld".
Men gaat terug tot in den tijd dpr Grieken
en Romeinen, laat zien hoe de gedachte der
reclame niet een voortbrengsel is van de 20c
eeuw, bewijst door vergelijking, dat de
nieuwste snufjes van onzen tijd, yaalc niet
veel meer zijn dan een aanvullende co
t.ie van producten uit de 19e eeuw. Ge kunt
den Fransrhen geest met dien van Enge
land en Nederland vergelijken en wij komen
er lang niet kwaad bij af, speciaal op t ge
bied der karikatuur.
Elke bezoeker vindt hier wat van zijn ga
de. De verzorging der etalage noemt een be
langrijke plaats in, niet minder de belang
rijkheid der annonce en op het gebied der
journalistiek wedijveren Mosse, Ullstein en
Scherl met elkander. Maar ook groote pers-
bureaux uit Keulen, Hamburg, Dresden,
Frankfort e.o. zijn hier keurig veriegen-
dlgd. Ook al draagt deze expositie een gansch
ander karakter dan dc Keulsche Pressa waar
't voor alles om dc journalistieke zijde van
't bedrijf ging toch wordt men vaak aan
de Pressa herinnerd.
WIE DEN VREDE WIL
Hos Rusland zich versterkt aan de
Finsche Golf.
In Finland ziet men nu juist niet met ge
rustheid, hoe Rusland steeds dooi-gaat ver
sterkingen aan te leggen bij de Finsche
grens. Reeds eer zijn versterkingswerken
aangelegd in het gebied rond dc Finsche
Golf bij het spoorwegstation Valkensaari,
waar een vestinggordel van tien K.M. breed
te tot stand werd gebracht.
Thans concentreeien zich de vestingwer
ken in het 30 K.M. breedc gebied aan liet
Ladogameer. Er zijn reeds sedert den win
ter 2500 man roodc troepen werkzaam. De
bedoeling is langs dc Finsche grens een
vestinggordel tc vormen, die zich uitstrekt
over de geheele landtong, welke aan do
zijde door dc Finsche Golf en aan de
dere zij door het Ladogameer begrensd wordt
TER NAVOLGING.
In Baden (Duitschland) is het coupooren
(staart.kort.en) van paarden van 1 April 1930
af bij de wet verboden. Een maatregel, welke
zeker navolging verdient.
MUITERIJ OP FRANSCHE
OORLOGSSCHEPEN
„DE HAND IN EIGEN BOEZEM"
In de Spaansche haven Ferrol sloeg de be
manning van het Fransche oorlogsschip
„Gethary" aan het muiten. Dc stomdronken
kerels wierpen zich op don kapitein en den
tweeden officier. Eerstgenoemde werd over
boord geworpen, doch wist zwemmende den
wal te bereiken.
n afdeeling havenpolitie en karabiniers
leverden ccn geregeld gevecht met de ben
de, welke oveiTiiand en aan den ketting
gelegd werd. Een krijgsraad zal over de
muiters oordeel vellen.
Volgens een communistisch blad moet aan
boord van den Frauschon kruiser „Waldeck
Rousseau", die enkele weken geleden naar
bet verre Oosten is vertrokken, muiterij zijn
uitgebroken, daar aan boord een epidemie
heerscht en de bemanning zich over de
slechte verpleging beklaagde.
Er moeten 32 sterfgevallen aan hoord zij.i
voorgekomen, waarvan cr 19 aan dc epide
mie te wijten zijn.
DRIJVENDE VLIEGVELDEN
Men hoopt in Aug. van het volgend jaar
gereed te komen niet de eerste drijvende
vliegvelden in den Atlantischen Oceaan. Deze
vliegvelden worden drijvende eilanden gelijk
350 meter lengte en 120 meter breedte,
met een landingsplaats welke 20 meter bo
den zeespiegel komt te liggen. Op deze
drijvende vliegvelden komen loodsen en werk
plaatsen, benevens logementen en hotels.
Licht- en brulboeien worden rond de drijven
de vliegvelden gelegd.
OP EEN SLECHT PAD.
Voor de kinderrechtbank van Uxbridge
_jn voorstadje van Londen, stond een 12-ja-
rige jongen terecht, die getracht heeft
trein te doen ontsporen. De maclcnist ontdek
te op de rails een plank, een leren bus en
ij zei-draad en meende dat zeer goed een ern-
ftig ongeluk veroorzaakt had kunnen worden
Bij zijn verhoor had de jongen die drie
maanden padvinder was, verklaard, dat hy
voor de grap het stuk hout op óe rails had
gelegd. Op de vraag of hij eiken dag een
goede daad had verricht antwoordde de jong-
.>r, ontkennend. De padvinder we~d veroordeeld
tot vier slagen met de berkenroede terwijl hij
twee jaar onder toezicht zal woiden
DE KOELAKI VERDEDIGD.
De beruchte communist Lacis, die jarenlang
aan het hoofd van de Tsje-Ka in de Oekrajine
stond, de rechterhand van Dzerzjinslry, zooals
hy genoemd werd, heeft een boek uitgegeven,
dat den titel „Over den armen boer en den lui
wammes'' draagt. Lacis ontpopt zich in dat
boek als een verdediger van de z.g.n. koelakl
(de welgestelde boeren). Hij verklaart na
drukkelijk, dat de armoede op het platteland
na de revolutie niet alleen niet verdwenen is,
maar integendeel grooter is geworden dan on
der het oude regime. Hij citeert brieven van
boeren, die de dwaasheid van de agrarische
politiek van de bolsjewiki aantoonen, en ver
klaart ronduit, dat hy de opvattingen van de
schryvers dier brieven volkomen ondersteunt.
Lacis dringt aan op het staken van de tegen
woordige agrarische politiek, die ten doel
heeft de koelaki te ruineeren, en toont aan, dat
de sovjet-regeering integendeel belang heeft
bij de handhaving van de sterke bedrijven, die
den staat het noodige graan kunnen leveren.
Op een wenk van Stalin veroordeelen de sov
jet-bladen eenparig het boekje van Lacis, dat
zij „een schadelijk boek" noemen.
Naar uit Moskou wordt gemeld, heeft de
Sovjot-rogeering besloten, de kwestie van
het herstel der Engolsch-Russische betrek
kingen opnieuw te overwegen.
DE STAKINGEN IN BELGIË.
Na de staking in de Belgische schoennij-
BRAND IN DE HAVEN VAN PIRAEUS.
Te Piraeus, de haven van Athene, werd
door een groote brand een deel der douane
gebouwen en opslagplaatsen vernield. De
schade bedraagt ongeveer f 300.000.
HET CHINEESCH-RUSSISCH CONFLICT.
Volgens bericht van do® gouverneur der
provincie Kirin, zouden de Russische troe
pen do vijandelijkheden geopend hebben.
Volgens berichten ,uit officieelo bronnen
te Moekden ontvangen, bezetten Sovjettroe
pen twee Chineesche grensplaatsen tegen
over Chabarowk.
Dc patroons en do arbeiders in de Engel-
sche katoennijverheid zijn het eens gewor
den over de arbitrage. Volgens do ovex-eon-
komst kunnen allo fabrieken, die er toe in
staat zijn, Maondag openen. De tegenwoor
dige loonen houden stand in afwachting van
do uitspraak van den scheidsrechter.
COMMUNISTISCH BANKSCHANDAAL.
Te Parijs zijn verschillende eommunisti
sche voormannen gearresteerd, die op reus
achtige schaal geknoeid hebben als leiders
van een bank. Verscheidene documenten zijn
in beslag genomen.
DOODELIJKE VLIEGONGELUKKEN.
Te Marseille stortte een vliegtuig te wa
ter. Slechts twee der inzittenden wist men
te redden. Ze zijn echter zwaar gewond. Drie
andere passagiers zijn omgekomen.
In Engeland is dit jaar thans het 26ste
oorlogsvliegluig naar beneden gestort.
Het antwoord der regeering op net
rekest van de planters
BATAVIA, 13 Aug. Het Kantoor van
Arbeid stelde een contramemorie tesamen be
treffende de klachten vervat in het rekest van
de A.V.R.O.S. en de D.P.V., dat zooals bekend
24 Mei by den Gcuvemeur-Generaal werd in
gediend.
Aan deze Memorie is het volgende ontleend:
Het aantal aanslagen wegens handtastelijk
optreden as verminderd, doch het aantal aan
slagen tengevolge van ontactvol optreden is
vermeerderd. De planters zijn zeer zeker in
gebonden. maar het „snauwsysteem-' is op
verreweg de meeste ondernemingen niet ver
minderd. De verscherpte wijze van inspectie,
welke beoogde in meer sterke mate op de be
langen der Werklieden te letten, heeft succes
gehad. Het meerder contact met het werkvolk
heeft herhaaldelijk onvolkomenheden
licht gebracht, waarover afzonderlijk aange
sproken koelies (ingevolge het vroegere
systeem) veimoedelijk nooit gerept zouden
hebben. Het is begrijpelijk dat dit minder aan
genaam ia voor sommige werkgevers, doch
rekestranten hebben daarom nog niet het recht
zonder redelijk bewijs tc beweren dat het
werkvolk deze handelwijze niet begreep en
daarin ten onrechte een aanmoediging zag tot
ongemotiveerd en slecht optreden
daarin een nimmer bedoeld element
vocatie is gelegen.
De contra-memorie ontraadt met beslistheid
terug te keeren naar het oude syrteem en het
ondervragen van in groote groepen verzamelde
koelies te staken, daar onder het oude
systeem herhaaldelijk misstanden zijn voorge
komen.op geregeld geïnspecteerde ondernemin
gen, zoodat het systeem geheel ondoelmatig
was.
De arbeidsinspectie is ervan overtuigd, dat
het aantal aanslagen snel zal verm'nderen,
wanneer de rekestranten de hand diep in eigen
boezem steken en erkennen zullen dat het be
staande arbeidstelsel nog voor heel veel ver
beteringen vatbaar is.
De navolgende verbeteringen verdienen ern
stige overweging.
ia Een meer gematigde ca
lijke bejegening van het werkvolk.
een mildere' opvatting van de fouten
en gebreken.
Se. meer kennis van de taal en de adat,
alsmede de gewoonten van werkvolk.
4e. Meer gelegenheid tot ontspanning dei-
koelies.
Meer belangstelling in de nooden
behoeften.
6e. Kortere werktijden.
7e. Strenge maatregelen tegen de over
treding van het aantal vastgestelde werkuren
8e. Invoering van een wekelykschen rustdag.
De. Hoogere op de vrije arbeidsmarkt gc
baseerde loonen.
10e. Het scheppen van e
houding tusschen het aantal
He. Bevordering van het huwelyk en hef
gezinsleven door premies en een" spoedige
aanbouw van kolonisatiekampongs.
12e. Afschaffing van do premie voor man
doers by re-engagement van de koelies, doei'
invoering van een premiestelsel voor goed
werk en goeden omgang met de koelies.
14. Vel-betering van het werf systeem r-n
(le^ selectie.
15,0. Minder mutaties van beheerders, en 8:
si tonton.
',10e. Vermindering van den druk van «i<
directies en hoqfdadministrati.es.
11e Geleidelijke afschaffing- van de Poeliale
Sanctie(Aneta)
ZIJN VOORLIEFDE VOOR
HOLLANDSCHE BOUWMEESTERS
Wat dezen tot stand hebben gebracht
'N TREURIGE WILSBESCHIKKING.
Te Grontardo bij Cremona in Italië had
een 72-jarlgo reeds tien jaar geleden in zijn
testament bepaald, dat ter gelegenheid
zijn begrafenis volksliederen en vroolijke
marschen ten gehoor? zouden worden ge
bracht c ndat tij li dorpsgenoot en rond zijn
kist zich aan zang .en dans zouden wijden.
Inderdaad werden nu alle bewoners van
Grontardo on omliggende plaatsen uitgenoo-
digd. Zooals dc overledene voorts had gesti
puleerd. werd zijn stoffelijk overschot op
denzelfden wage nten grave gereden, waar
op hij tientallen jaren het veld was inge
trokken. De begrafenis ontaardde in een
volksfeest.
DE GIFTMENGSTERS VAN TISZA KURT.
Onlangs meldden we, dat in dc Hongaar-
sehc dorpen Tisza Kürt en Nngrew 21 gif
mengsters waren gearresteerd. Thans zijn
opnieuw 13 giftmengsters gevangen geno
men en naar do gevangenis tc Szolnok over
gebracht. In -totaal bevinden zich thans 31
vrouwen achter slot en grendel, die in het
geheel meer dan 50 giftmoorden hebben ge
pleegd.
Achteraf blijkt, dat een vroedvrouw, die
arsenicum „minnedrankjes" placht te brou
wen en onlangs zelfmoord heeft gepleegd,
dikwijls haar „hulp" verleende voor een
voor hooi. Maar gewoonlijk waa de prijs een
flink bedrag aan geld.
Een geval wordt verteld van eon vrouw,
die.de diensten inriep van de giftmengster,
omdat zij getrouwd was met een armen boei
en zij tevergeefs van bar ouders steun ge
vraagd had. „Wacht tot onzen dood, dan
krijg je alles". Met het gevolg, dat dc jonge
vrouw haar schreden richtte naar de vroed
vrouw
ERNSTIGE ONTPLOFFING IN SPANJE
Te Caraminal in Spanje is in een olcc.
fabriek een ontploffing veroorzaakt.
Tien arbeiders worden gedood en vijf
vfouwen ernstig gewond.
II')
Mcmhardt was ook de bouwmeester
in liet slot Oraniënburg, dat Fricd-
:h M ilhPlm in 1652 i:--t louwen ann de
Havol, eon zijrivier van do Elbe, op de plaats,
VMiu oen rud jachtsiOt Rötzovv genaamd ge
daan had op drie uur htstand van Berlijn.
kasteel was best.niid voor 's Keurvorsten
remaiin, v"er geliefki-v-d buitenverblijf het
werd, in wier afk rist en geslacht hij in
m „Oraniënburg deed voortleven.
Louise Henriëtte liet daar ter plaatse ook
?en evangelisch weeshuis voor 24 vador-
looze weezen bouwen, dat nog bestaat. Ora
niënburg was een voornaam slot, dat op vele
schoono onderdeden, zoo ook op fraaie ge
schilderde plafonds kon bogen on dat later
onder de rogeering van Louise Henrietta's
kunstlievcndcn zoon, koning Fredorik I,
kclijk is uitgebreid en veranderd.
Ook dit geschiedde weer onder leiding van
een Hollandschen architect, genaamd Ar
nold Nering. Ter nagodachtcnis aan zijn
moeder liet de koning oen gedenksteen met
ccn Latijnsch inschrift aanbrengen, die nog
heden aanwezig is.
Dat de Nederlandsche vestingbouwkundi
gen aan het keurvorstclijke hof van Bran
denburg zoo gezocht waren, vond ten deel?
ook in politieke overwegingen zijn oorzaak
Niet aan iederen vreemdeling, vooral niet
aan Polen of Zweden, konden de geheimen
van de Pruisische vestingen worden toever
trouwd, maar van de Nederlanders was in
dit opzicht geen gevaar te duchten, daar zij
met de Pruisen gemeenschappelijke belan
gen hadden bij den handel op de Oostzee, en
ook had de Republiek den Keurvorst bijge
staan in zijn oorlog tegen Zweden.
Dit neemt echter niet weg, dat in dc eerste
plaats dc bekwaamheid, die de Hollandsche
ingenieurs aan den dag legden, de keus op
hen had doen vestigen; ook was dit het ge
val toen Berlijn moest worden versterkt door
wallen en grachten, poorten en bastions, wel
ke werken door Hollandsche bouwmeesters
en werklieden werden uitgevoerd. Voorts
waren aan dezen Nederlandscjien invloed
niet vreemd de beroemde krijgsverrichtingen
van onzen prins Maurits. Zoo liet Johan Si-
gismund in 1618 door den Nederlander Hen
drik van den Bosch do vesting Memel ver
sterken naar een ontwerp dat eerst aan
prins Maurits ter goedkeuring was voorge
legd. En toen in 1026 deze zelfde vesting
door Gcorg Wilhelm werd uitgebreid, gaf
men dezen den raad het Hollandsche voor
beeld te volgen, zooals dit door Maurits werd
tn practijk gebracht, en gelijk dit toegepast
was bij de vestingen Delfzijl, Coevorden en
IJzendijke.
Toen in 1652 de vesting Memel opnieuw
moest worden verbeterd, was het v
Hollander, Geraert van Be,lcum genaamd,
dien de Groote Keurvorst daan-oor t
Zelf noemde hij zich „obersto luytenandt en
ingenieur". Hij zond aan Friedrich Wilhelm
eeh ohtworp van dq vorsterki.ngswerken yer-
gézêtd van een memorie, waarvan do titel
luidde: „Verklaringhe Van den Abris, en
Desseins van der Vestung en Stadt Mommel,
Hoemen de plaets mot Walle om Vanghe en
Vei'stcrcke kan, het welcke allo int t'werck
te stellen is, overghesonden aeri syne Cur-
vorstl Doorl. van Brandenborch etc." Zoo
als men ziet bediende hij zich hierbij zij
het ook op gebrekkige wijr.3 van zijn moe
dertaal, en dit deed h ij niet alleen, maar dit
deden ook alle door den Keurvorst in dienst
genomen technici, gelijk uit hun.rapporten,
en vertoogen blijkt; 't schijnt dat geen van
hen de Duitscho taal machtig was.
Bijna gelijktijdig met van Belcum kwam
_.-n heclc bezending Nederlandsche arbeids
krachten, meesters zoowel als gezellen, naar
Pruisen, allon menschen van groote be
kwaamheid. De meesten waren metselaars
en timmerlieden, die door de tijdsomstandig
heden, welke den nadeeligen invloed van
den oordlog met Engeland ondervonden,
zonder werk waren en hun heil over de
grenzen zochten.
Nog verschillende andere Hollandsche kun
stenaars nam dc Groote Keurvorst in zijn
dienst. Nering noemde ik reeds. Deze heeft
verder ontworpen het beroemde Tuighuis te
Berlijn, dat sinds 1877 verbouwd is tut een
„Ruhmeshalle" voor het Pruisische leg'
In 1685 ving hij den bouw aan van dit
klassieken geest ontworpen gebouw, dat om
zijn edele verhoudingen, zijn breede opvat
ting, zijn strenge lijnen en grootsche afme
tingen wordt geroemd.
Jammer dat hij de voortzetting en voltooi
ing van dit bouwwerk door zijn dood in 1G95
aan anderen moest overlaten. Verder heeft
hij gesticht het statige huis, dat later het
paleis voor den Duitschen kroonprins ge
worden is, het Arsenaal unter den Linden,
do Parochiekerk en het oudste (later afge
broken) deel van het Slot.
Dan ontmoeten we nog iMchael aMtthias
Smidts, die thuis was op 't gebied van bur
gerlijke- en waterbouwkunde. Hij stond in
blakende gunst bij don Keurvorst, die hem
in 1677 den titel gaf van hofbouwmeester en
hem belastte met de inspectie over het Pots
dammer bouwwezen. In 1692 is Smidts te
Berlijn overleden,
Het eerste artikel stond in ons blad van
Friedrich Wilhelm liet ook Hollandsche
tuinarchitecten overkomen om, naar de
voorbeelden, die hij in Holland had gezien*
parken aan te leggen; benevens landbou
wers, die perceelcn grond in erfpacht kre
gen om die op Hollandsche wijze te bear
beiden. Om aan zijn lust tot verzamelen te
voldoen, was de Keurvorst in voortdurende
aanraking met kunsthandelaren in Holland,
van wie hij dikwijls door bemiddeling van
zijn gezant schilderijen en andere kunst
voorwerpen betrok. Ook voerde hij. het Delft-
sche porselein te Berlijn in, terwijl zijn?
kunstbezit aanmerkelijk werd uitgebreid
door den aankoop (op 18 Februari 1652) van
de Braziliaansche verzameling van Johan
Maurits van Nassau, die van 1G3Ö tot 1644
gouverneur van rBaizilië is geweest. Voor die
kostbare kunstverzameling betaalde de keur
vorst 56900 thaler. Ook met Hollandsche ge
leerden was hij in voortdurend? briefwisse
ling, o.a. met de wiskundigen Nicolaax
Goldman te Leiden en Johan Teyler te r^'y-
megon, alsook met den bouwmeester Jacnb
van Gampen.
Was alzoo de Groote Keurvorst er gedu
rende zijn heele leven op uit om de be
trekkingen met Nederland levendig te hou
den, zoo werd aan dén anderen kant vnn
Hollandsche zijde en vooral door Amster
dam alles in het werk gesteld om de goede
verstandhouding te bevorderen. Toen Loui
se Henriëtte in Augustus 1659 met haar
zusters en zwagers en met Johan Maurits
op het slot Nieuwburg te Rijswijk bij haar
moeder Amulin van Solms, de weduwe van
Frederik Hendrik logeerde, werden al deze
vorstelijke personen door Burgemeesters
van Amsterdam uitgenoodigd om een btw-
zoek aan hun stad te brengen. Met veel
praal werden de hooge gasten ontvangen
en grootsche feestelijkhedon in den.trant
van dien tijd werden te hunner eer aan
gericht. Een optocht van zestien statiewa-
gens reed door de stad, alle versierd met
symbolische en allegorische voorstellingen
van de huizen van Oranje en Hohenzollern,
van de Zeven Provinciën en meer* derge
lijke vertooningen, alles ontworpen en ge
ordend door den dichter-glazenmaker Jan
Vos, die daarin een specialiteit was.
schitterend vuurwerk gaf in gloeien
de letters den naam „Oranje" te zien nis-
mede een vonkenspattende kern-vorstelijke
kroon. In den Schouwburg werd een alle
gorische vertooning ten tooneele gevoerd,
en in het pas voltooide prachtige Stadhuis
op den Dani werd een luisterrijk feestmaal
ter eere van de vorstelijke personen aan
gericht. De Keurvorst was zóó ingenomen
niet deze hulde ann zijn gemalin en haar
bloedverwanten gebracht, dat hij niet kon
nalaten heeren Burgemeesters zijn war
men dank daarvoor te betuigen.
In hetzelfde jaar 1G59 gaven heeren
Burgemeestercn van Amsterdam een
nieuw blijk van hun genegenheid tot den
Keurvorst door hem aan te bieden e?n
met vier waterspuwende dolfijnen- met de
marmeren Minervn-beeld op een voetstuk
bedoeling dat hot geplaatst zou wor
den in een van de parken, don Thiergar-
ten, van zijn tweede residentiestad
Kleef, waar het monument zich nog be
vindt. Dit beeld was vervaardigd door nie
mand minder dan den beroemden Aru-
sterdamschen stads-beelclhouwor Artus
Quellinus, den kunstenaar, die da
meeste beeldhouwwerken voor het Api-
sterdamsche Raadhuis: op -den D^nv, hAoft
gerna'akt...yoor liet Minerva-beeld te Kleef
ontving hij een bedrag van 1800 gulden.
Vondel heeft een zang aan dit beeld ge
wijd.
E. D. J. DE JONGH Jr.
DE DRANKSMOKKELARIJ IN CANADA.
Op de conferentie inzake het smokkelen
van alcoholhoudende dranken van Canada naar
de Vereenigde Staten, heeft men er den na
druk opgelegd, dat een doeltreffende controle
op de uitvoering van de drankverbodsbepalin
gen van Canada een grootere uitgave zou vor
deren, dan de Canadeesche regeering of het
Canadeesche volk bereid zijn te doen ten ge
rieve van hun rijken buurman, te minder daar
Canada nog zware oorlogsschulden te betalen
heeft.
In de strafgevangenis te Kielce, in Polen,
is muiterij uitgebroken, waaraan ongev. 13()
gevangenen deelnamen. Zij vernielden de cel
deuren en wierpen zich gewapend met stuk
ken hout, van hun kribben afgebroken, oj
do cipiers, die den aanval beantwoordden
met vuurwapenen. Twee cevangenon werden
gewond en een gedood. Hierna was de orde'
weer hersteld.
Uit Teheran wordt gemeld, dat de oves*
stroomingen in Tob ris een zeer groote om
vang hebben aangenomen. Meer dan 101»
huizen zijn volkomen vernield, terwijl het
aantal menschen, dat verdronken is zeer
groot is. Het juiste aantal slachtoffers ia
echter nog niet bekend.
ENORME ONTPLOFFING.
In de provincie La Coruna, in Noord-
Spanje had in een fabriek een ernstige ke-
tclontploffing plaats, waardoor de fabriek
geheel werd vernield. Uit dc puinhoopen
zijn lot. nog toe drie lijken te voorschijn ge
baald, terwijl talrijke zwaargewonden gered
zijn.
INDISCHE REISBRIEVEN
Door Mr. C. C. VAN IIELSDINGEN,
lid van den Volksraad van Ned. Oo«t Tndië.
Er zijn nog meerdere posten te boeken in
credit van het groot kapitaal. Daar is in dc
eerste plaats de huisvesting. Dc vele pon-
doks op de verschillende ondernemingen ga
ven vroeger uitsluitend huisvesting aan ge
trouwden cn ongetrouwden beide. Sinds en
kele jaren is dit belangrijk verbeterd, nu de
koelie-ordonnantie eischt, dat voor bepaalde
groepen van koeli's blokwoningen moeten
worden gebouwd.
Dit laatste is ontegenzeggelijk een gewel
dige verbetering. Want al moet men erken
nen, dat dikwijls zelfs in dc pondoks de koe
li's betere huisvesting kregen en krijgen,
dan in hun eigen kampongs elders, het in
De vorige brief stond in ons nummer
van Woensdag 14 Augustus.
die pondoks gevolgde éénkamerstelsel levert
ernstigo bezwaren op, die tijdig door de onder
nemingen hadden moeten zijn ondervangen.
In een kamer van misschien 5 bij 5, maar
meestal slechts 1 bij 4 sliep dan een geheel
gezin hutje en mutje bij elkaar. Dat dat niet
bevorderlijk is voor behoorlijke morcele toe
standen, behoeft geen betoog! De misère van
de arbeiders-huisvesting in Holland in derge
lijke hokken en krotten ligt nog- te versch
in het geheugen, dan dat daar hierop in het
bijzonder behoeft te worden ingegaan. Van
den aanvang af hadden derhalve de onder
nemers op het-wegnomen van dergelijke on-
gewenschtc toestanden bedacht moeten zijn.
Intussohcn moet bier ook billijkheid worden
betracht. Dit zou inderdaad zuiver paedago-
gische- arbeid geweest zijn, waarbij slechts
Uiterst zelden op de medewerking van de
koeli's Zelf kon worden gerekend, een om
standigheid die in Holland niet gold. Daar
was dc nood hen opgelegd, als de arbeiders
met hun geheele gezin in één kanier hok
ten. Hier is het echter geheel met den wil
van den .kocli. En dat maakt een geweldig
verschil! Inlandsche ouders zien er tegen op
om hun kinderen ook zelfs van ouderen
leeftijd in een afzonderlijke kamer te
laten slapen, ze houden ze liefst zoo dicht
mogelijk bij zich. Dat blijkt duidelijk wan
neer hun twee kamei* worden gegev-n, ook
dan kruipt het geheele gezin bij eikaa* en
worden vaak andere menschen in huis ge
nomen voor dc gezelligheid. Iedere poging
dus om hen to dwingen tot het bewonen van
twee kaniers zoo, dat de kinderen afzonder
lijk van de ouders moesten slapen, zou dooi
de moesten slecht zijn opgenomen, men zou
die bemoeienis hebben aangemerkt als een
ongewenschte inmenging in het ïiselijk
leven, cn niet. zelden zou de geest onder hen
zijn verslechterd. Het is dus begrijpelijk,
dat de ondernemers in zoo'n geval zich liefst
niet tc veel met hun inwendige aangelegen
heden bemoeien. Dat blijkt b.v. in nog andere
opzichten. Bij den bouw van vooral de
nieuwe woningen, wordt met hygiënische
cisrhen rekening gehouden, vooral wat be
treft licht en lucht. Maar merkwaardig is
nu, hoe de koeli's voor het grootste deel
ik heb het zelf kunnen constateeren da
delijk na intrek er op uit zijn, om de ven
sters en luchtgaten dicht te stoppen, dikwijls
op zcet- primitieve manier, zoo dat vaak het
fraaie zelfs van do nieuwe woningen niet
gering bedorven wordt. Natuurlijk zouden
de ondernemers ook hier wat krasser kun
nen optreden, en bevel geven, dat dergelijk
onhygiënisch gedoe behoort een einde te ne
men", inaar dit wordt nagelaten ook alweer,
omdat men een verslechtering van den alge-
pi een en geest vreest! Bij be- en vcroordee-
ling van woningtoestanden aldaar heeft men
met deu feiten rekening te houden. Toch bo
treur ik de tot nog toe vrijwel afzijdige hou
ding om in dit opzicht opvoedend te werken.
Nu verschillende ondernemingen zich ook
het onderwijs aantrekken en voor de kinde
ren van hun koeli's scholen gaan oprichten,
is liet zeer gewenscht dat op het leerplan
dc allereerste, beginselen van de hygiëne
wordt opgenomen om. Zoodoende althans het
opkomende geslacht op te voeden.
Behoudens enkele uitzonderingen z/:l die
opvoeding van de ouderen niet zoo gemakke
lijk meer gaan. Toch zou met een opzette
lijke behandeling in een „cursus" voor
ouderen misschien toch nog wel wat kun
nen worden bereikt
Er is natuurlijk tusschen dc pondoks van
de eenc of andore onderneming niet zelden
groot verschil, ook tusschen de pa^ nieuw
gebouwde en de oudere. Maar dc arbeids
inspectie houdt op de huisvesting een zeer
streng toezicht, zoodat ój ondernemers wel
zoggen moeten, dut hier aan redelijke eischen
wordt voldaan. Ook is er natuurlijk in dé
wijze van bewoning een enorm verschil tus
schen de verschillende gezinnen. Er zijn er.
die hun kamertje netjes hswooo- anderen
toonen dat ze van slordlgen aard zijn.
Er zou over dit onderwerp natuurlijk nog
voel te zoggen zijn, maar ik moet me be
perken, en kan allen nis slotsom concludee
rt-n, dat over het algemeen rle huisvesting
vocral vergeleken met dift in da t.0'?a kam
pongs bevredigend is to noemen. Hoeveel
hiervan nu komt in liet credit van de onder
nemers zelf en hoeveel van de arbeidsinspec
tie is natuurlijk niet. gemakkelijk vost te
stellen. Bij de eerie onderneming zul de
schaal meer oven-,'ijken naar den kant van
de onderneming, hij de andere naar die van
.de arbeidsinspectie. Maar ook dan vergete
jmen niet, dat de niet geringe extrakosten b.v.
van dc huidige hlokwoning-houw geheel ten
laste komen van de ondernemingen, en dat
deze last voorloopig alleen Wordt gerecht
vaardigd door do p. s. Op Java toch i3 er
een dergelijke verplichting voor do. zorg van
huisvesting niet -Waarmee ik allerminst wil
zeggen, dat ze daarom niet bestaat. Integen
deel ook op dit punt zijn voor verschillende
suikerfabrieken zeer urgent, cii bevorderen
zij ook zooveel in hun vermogen ligt verbete
ring van geheele kanjpong-complexen!
Wat mij bij het bezoek van d? verschil
lende pondoks enz. zeer vaak trof. was het
feit. dat een zeer groot aantal koeli's in he*
bezit was van fietsen! iets v.at men niet da
delijk zou hcl-ben verwacht! Hrt is volstrekt
Teen zeldzaamheid, als nu-n 'n kocli met d?
j fiets ziet gaan naar de kebons, waar hij zijn
j werk heeft te verrichten. Voor zoover het
J rubberkebons betreft, hebben ze dan hun Iv
j tex-emmers hij zich, waarin zij de verzamelde
latex mee naar de fabriek nemen. Mccrma-
len ziet men dan ook fietsen onbeheerd langs
den weg staan, terwijl men van den straat
weg af, de koeli's aan het werk kan zien.
Dat wijst toch zeker op een zekere mate van
welvaart, zöoals trouw/ens ook de betere
kleeding daarop wijst Zijn dus de loonen
voldoende? Wellicht ja, maar bij de beoor
deel ing van deze toestanden komt nog een
andere factor in het geding. Waar de koeli's
uit hun eigen land moeten worden wegge
haald, behooren de loonen van zelf op lioo-
gcr peil te slaan dan elders. De vraag is
hier alleen, zou de p. s. niet kunnen worden
gemist, indien hoogcr loonen dan thans wor
den uitbetaald! Moeten de winsten die wor
den gemaakt niet worden ingekrompen, om
door uitlceering van hooger loonen de p. s. uit
de wereld te helpen. Een vraagstuk dat zeker
niet zoo eenvoudig op te lossen is.
Meent het Gouvernement werkelijk dat dit
het geval is, dat hoogcr loon de p. s. zou kun
nen doen vervallen, dan behoort het zelf bij
zijn ondernemingen liet voorbeeld te geven,
cn in Sumatra dc proef tc nemen. Zij mag
zeker niet zonder de noodige voorzichtigheid
dit middel voor arbeidszekerheid aan de on
dernemingen onttrekken. Maar aan den an
deren kant bohooi'cn ook de ondernemers
krachtig mee te werken en zelf voor zoover
het mogelijk is een proef te nemen, en niet
te w achten met het aanbrengen van verbete
ringen op dit gebied totdat de Regeering in-
I grijpt'
