CHRISTELIJK DAC BLAD voor LEIDEN en OMSTREKEN
9*> JAARGANG
ZATERDAG 3 NOVEMBER 1928
NUMMER 2582
ABONNEMENTSPRIJS
In Leiden en buiten Leiden
waar agenten gevestigd zijn
Per kwartaal. i 2.50
Per week 0.19
Franco per post per kwartaal 1 2.90
Bureau: Hooigracht 35 - Leiden Telefoonnummer 2778
Postbox 20 Postgiro 58936 Aangesloten op het Streeknet Lisse
ADVERTENTIE-PRIJS
Gewone Advertentiën^ per regel 22l/« cent
Ingezonden Mededeelinges dobbel tarief
Bij contract belangrijke redactie
Kleine Advertentiën bij vooruitbetaling
van ten hoogste 30 woorden, worden da
gelijks geplaatst «<L 40 cents
Dit nummer bestan! oit TWEE Bladen.
EERSTE BLAD.
Ons program van actie.
Alvorens op enkele punten van het
ontwerp- rogram van actie, zooals
dat aan de Kiesvereenigingen is toe
gezonden, wat dieper in te gaan,
komt het gewenscht voor het geheele
program, kort samen te vatten en van
een enkele aanteekening te voorzien.
Wij hebben dan een overzicht.
In een inleiding zegt het Centraal
Comité, dat twee overwegingen heb
ben geleid tot beknoptheid. Ten eer
ste dat het gewenscht is om niet met
eischen of wenschen te komen waar
van vooraf vast staat dat ze niet ver
wezenlijkt kunnen worden. Ten twee
de moest soberheid worden betracht
omdat de rijksfinanciën dat gebieden.
Verder ontmoeten wij dan:
1. De Grondslag.
Een vaste beginselpolitiek, vooral
waar het betreft de Chr. grondslagen
van ons volksleven sta voorop, zegt
het ontwerp-program.
Hierbij valt op te merken, dat in
1924/1925 deze grondslag veel breeder
was omschreven. Dat was noodig om
dat toen de politieke omstandigheden
noopten om precies te zeggen wat wij
wenschten. Sinds 1925 is daarin schier
niets gewijzigd. Men kent ons stand
punt; daarom kan dan ook de grond
slag kort worden samengevat.
2. Buitenlandsche Zaken.
Dit punt valt in twee deelen uit
een. Naar buiten handhaving van on
ze zelfstandige positie naar historisch
gegeven. Hieronder valt alles wat wij
te zeggen hebl^n, zoowel ons optreden
te Genève als onze handelspolitiek. In
de tweede plaats handhaving van het
rechtsbewustzijn naar binnen en naar
huiten waar het betreft de middelen
ter beteugeling van den oorlog. Onze
partij wil internationaal krachtig me
dewerken aan dat streven.
3. Justitie.
Hier valt drieërlei eisch te onder
scheiden. a. herinvoering van de dood
straf; b. krachtige oneerbaarheidsbe-
strijding en c. sneller procedure inzake
kwestie onderhoudsplicht volgens het
Burgerlijk Wetboek.
Over de doodstraf valt tegelegener-
tijd nog wel iets meer te zeggen. Om
des beginsels wille mag hier niet
gezwegen, ook al staat het niet te
voorzien dat in de komende 4-jarige
periode onze wenschen in vervulling
kunnen gaan.
De oneerbaarhedsbestrijding is hier
zoo kort mogelijk samengevat. Zij be
vat zoowel de positieve dwingende
maatregelen, ook tot wering van on
zedelijke lectuur, als steun aan in het
volk opkomende organisatie tot deze
bestrijding.
De derde eisch geldt voornamelijk
de procedure voor den Kantonrechter.
Zij bedoelt een gedeelte van den be
wijslast langs eenvoudiger weg te be
vorderen. en vooral om sneller tot re
sultaat te komen.
4. Binnenlandsche Zaken en
Landbouw.
Hierbij hebben wij een 9-tal wen
schen, n.l. Zondagsrust, wijziging be-
graafwet, afschaffing stemplicht,
drankbestrijding, regeling pachtover
eenkomst, doorvoering gelijkstelling
landbouwonderwijs, hetere regeling
landbouwvoorlichtingsdienst. zorg voor
emigranten, bescherming, van vrou
wen en kinderen in den landbouw en
bevordering van eigen regeling van
het bedrijfsleven.
De eerste vier dezer wenschen stui
ten al dadelijk op verschillende be
zwaren ook aan de rechterzijde. Toch
is dat nog geen reden om ze niet te
handhaven. Zij kwamen ook in vorige
programs voor. De pachtovereenkomst
staat thans in de volle belangstelling
en verdient afzonderlijke beschou
wing. Gelijkstelling van het landbouw
onderwijs en betere landbouwvoor
lichting vindt steun bij andere groe
pen en ondervindt ook van links hier
en daar waardeerig. Dat om maatre
gelen voor de emigranten gevraagd
wordt komt uit de dubbel© noodzaak
voort, dat velen emigreeren moeten en
dan vaak aan hun lot worden overge
laten. Ons standpunt ten aanzien van
reglementeering van het landbouw
bedrijfsleven moge eveneens nog eens
nader belicht worden.
5. Onderwijs.
Ook hier wordt ons begeeren ge
splitst in een 6-tal wenschen: a. rui
mer subsidie voor het bijzonder hoo-
ger onderwijs; b. doorvoering gelijk
stelling M. O.; c. blijvend verzet tegen
den leerplicht, maar meer vrijheid in
zake inrichting leerplan; d. gelijkstel
ling en wettelijke regeling bewaar-
sohoolonderwijs; e. onderwijs - aan
schipperskinderen en d. ruimere toe
passing van de Nijverheidsonderwijs
wet.
Al deze wenschen spreken eigenlijk
voor zichzelf. Van sommige, zooals de
gelijkstelling M. O. en voorbereidend
L. O. (bewaarscholen) kan men zeg
gen dat zij brandende vraagstukken
zijn geworden. Onderwijs aan schip
perskinderen vond ook reeds bij an
dere partijen aandacht.
6. Defensie.
Afwijzing van de eenzijdige ontwa
pening gaat hier samen me.t den
wensch van landsverdediging zoools
nationaal en internationaal vereischt
wordt.
Nu Nederland daadwerkelijk deel
neemt aan den arbeid van den Vol
kenbond moet ook ons oog open zijn
voor de internationale verhoudingen
en internationale verplichtingen.
7. Financiën.
Voorop wordt hier gesteld door
gaande zuinigheid en streven naar
belastingverlaging. Buiten den eisch
van afschafifng der staatsloterij, al
jaren ons streven, waarin wij echter
vrijwel alleen staan, vormt de rest
van deze paragraaf de financieele
verhouding tusschen rijk en gemeen
ten. Afschaffing van de forensenbelas
ting wordt gevraagd en gepleit voor
een betere regeling met behoud der
gemeentelijke autonomie. Naar onze
meening gaat het ontwerp van wet
geheel in deze lijn.
8. Waterstaat.
Hierbij wordt gevraagd een onder
zoek naar aanleiding van de grieven
bij toepassing van de Zuiderzeesteun-
wet.
Voorts vraagt het program door
gaande ontginning en ontwatering
van gronden ter uitbreiding van den
cultuurgrond. Een levenskwestie voor
ons land, waarop gelukkig aller oog
is gevestigd, maar waaraan helaas
nog niet allen medewerken.
9. Arbeid, Handel en Nijverheid.
Hierbij hebben wij. een tweetal pun
ten waarvan het tweede uiteenvalt in
een lijst van 7 wenschen. Voorop staat,
breed toegelicht, de wensch van be
drijfsorganisatie, een onderwerp af
zonderlijke aandacht dubbel waard.
In de tweede plaats wordt voor de
arbeidsbescherming en de sociale ver
zekering een 7-tal punten naar voren
gebracht, die alle reeds min of meer
zijn overwogen en voorbereid.
Niet ten onrechte is opgemerkt, dat
niet met zooveel woorden wordt ge
kozen het stelsel van verzekering te
genover het opnieuw opkomende drij
ven naar staatspensioen. Dit punt zal
ook nog onze afzonderlijke aandacht
vragen.
10. Koloniën.
Terecht wordt hier op den voor
grond gesteld dat Nederland zich zijn
taak als \oogd volkomen bewust zal
blijven. Dat punt verdient intusschen
eveneens nadere beschouwing in ver
band met het boek van Colijn.
Maar ook aan de normale staats
taak wijdt het program aandacht, door
to bepleiten zorg voor de verschillen
de behoeften van de onderscheiden
bevolkingsgroepen.
Groote aandacht wordt daarbij ge
vraagd voor de godsdienstige, zede
lijke, intellectueele en stoffelijke be
hoeften dier onderscheiden bevol
kingsgroepen.
Ook dit deel zal te gelegener tijd af
zonderlijke beschouwing eischen.
STADSNIEUWS.
MAATSCHAPPIJ VOOR TOONKUNST
Utrechtsch Stedelijk Orkest.
De naam van Anton Bruckner als
een der groote symphonisten is be
kend genoeg. Zijn werken worden
dat geldt niet alleen voor Leiden
zelden gespeeld. Dat laatste is toch
wel heel jammer. Toch hebben we een
vaag vermoeden, dat hierin op den
duur eenige verandering zal komen.
Tegen den tijd, dat Bruckner hier
weer eens op het programma komt,
beloven we den lezer ten overzicht
over zijn leven en een karakteristiek
van zijn hoogst merkwaardige per
soonlijkheid te geven.
Bruckner's Eerste Symphonie, C-
mol, is in een woord een grandioos
werk. Met dat eerste rhythmisch ge
gons, waarmee 't Allegro aanvangt,
komt men reeds dadelijk in een heel
andere sfeer dan die van Beethoven.
Schubert of Brahms, 't Is iets bijzon
ders, al is het niet in den modernsten
stijl. De orkestrale kleuren zijn heel
anders. Er is een fijnheid en teerheid
in. die nooit week wordt. Er is eeri
klaarheid in die niet verstart. Er is
een zonnigheid in, de aan Mozart doet
denken; een romantisch trekje, dat
aan Schubert herinnert, maar meer
dan bij dezen blijft het op de hoogte
der vergeestelijkte overpeinzing; in zijn
ccloriet herinnert hij soms aan Wag
ner, maar hij is afkeerig van diens
zwoelheid. En in zijn statigheid van
bouw herinnert hij aan Bach en Beet
hoven. e
Na den eersten zachten opzet van
het Allegro, waarbij men onmiddellijk
onder den indruk komt van een groo-
ten geest, komt weldra een crescendo,
dat machtig aanzwelt en zijn climax
bereikt in .een fanfaronade der bazui
nen. Maar dan volgt weer het strijk
orkest. Alles verinnigt zich en men
herkent den machtigen beheerscher
van het orgel in den Dom te Linz. Het
invallen van verschillende instrumen
ten met hun eenigszins gedragen me
lodische frases doet dpnken aan het
spreken van verschillende registers.
Ons persoonlijk doet Bruckner nog
het meest aan Bach denken; niet naar
zijn melodievoering, niet naar zijn
contrapunt, maar naar de structuur
van zijn persoonlijkheid. Bij heiden
die scholastische geleerdheid, die
enorme compositorische kennis. Bij
heiden ook die primitieve, argelooze
innigheid. En het mooiste is: Bruck
ner wist er zelf niets van, dat hij zoo
geweldig knap was. Daarom juist zien
wij met zooveel eerbied tot hem op.
Eigenlijk zag hij zich zelf nooit voor
vol aan. En als hij dan een meester
werk had geschreven, dat vele tijden
zal trotseeren, en men gaf hem over
dit werk onverholen bewondering, dan
stond hij zelf verbaasd, dat bij tot zoo
iets in staat was geweest. En dan was
hij kinderlijk blij.
Eigenaardig in dit Allegro, hoe tel
kens nieuwe gedachten toevloeien;
eigenaardig is dat gelukkig' experi
menteeren met verschillende instru
mentengroepen, waaraan ten slotte
toch een logische gedachtengang ten
grondslag ligt. Men voelt hoe de in
strumentatie voortdurend gedurfder
wordt en hoe langzamerhand harmo--
nieën van moderne structuur te voor
schijn komen.
Wonderlijk mooi, innig, gevoelig en
toch getuigenis van een sterke ziel is
het Andante, een wonder van religieu
ze poëzie, heerlijk- geïnstrumenteerd.
Soms een heerlijk gouden weefsel van
violen en fluiten, gedragen door een
diep gezoem. Dan komen weer an
dere instrumenten meespreken en het
geheel zwelt weer aan tot een groot-
sche statigheid. In groot rhythmisch
verband herhaalt zich steeds deze
wisseling, tot het in etherische hoogte
veriweeft in een allerheerlijkst slot,
terwijl men heel in de diepte heel
zacht het plechtige rhythme van de
pauk nog hoort.
Wel heel hijzonder van karakter is
het Scherzo- met het Trio. Het hoofd
thema kon uit een volksliedje zijn en
de bewerking getuigt van onbevangen
geestigheid en speelsche humor.
Typisch voor den orgelkunstenaar
is de Finale weer, de wijze waarop hij
telkens weer fluit of klarinet, of an
dere blazers uit het ensemble te voor
schijn roept, en hoe er over het heele
orkest soms een meditatieve stemming
komt. Er is in de Finale een gedeelte,
waarin de violen een tijdlang voort
durend rhythmische figuren maken,
die op heel karakteristieke en onge
wone wijze door de pauk worden be
geleid. Zoo'n brokje is juist iets voor
Evert Cornelis om er al zijn zorg aan
te besteden en daardoor kwam het
ook zoo suggestief van het podium.
De eigenaardige siddering van deze
maten wordt herhaald, er komt een
fanfare van den waldhoorn, voortge
zet door pistons en bazuinen. Derge
lijke passages lijken mij voor Bruck
ner heel karakteristiek. De Finale is
nogal lang. 't Is of de componist maar
niet hesluiten kan er een einde aan te
maken. Maar zijn ziel was ook zoo
rijk aan schoonheid.
Na de pauze kwamen we op beken
der en vertrouwder terrein. Schubert's
Achtste Symphonie, de onvolprezen
„Unvollendete", waarover we reeds
meermalen hebben geschreven. We
hopen ze nog heel vaak te mogen hoo-
ren, en niet minder vaak er over te
mogen schrijven. De historische bij
zonderheid, waardoor zij de „Onvol
tooide" heet twee deelen in plaats
van vier kunnen we ditmaal laten
rus-ten. Onvoltooid of niet, op ons
maakt zii den indruk een volkomen
kunstwerk te zijn, dat geen aanvul
ling meer behoefde.
Een diepe melodische phraze, plech
tig van de contrabassen de violen
vibreeren de hobo neemt een motief
de vibratie der violen zet zich voort
er komt expansie 'n hoornmotief
en dan gonst uit de cello dat prach
tige hoofdmotief:
1 f 5 0 1 7 .1 2 0 4 3 71. 1 5
Op dichterlijke wijze wordt dit be
werkt en door verschillende instru
mentale groepen of solo-instrumenten
belicht.
En daarna volgt het roerend mooie
Andante een der edelste uitingen van
alles wat we op muzikaal gebied
mochten hooren. Het is zoo rein, zoo
diep menschelijk; één breed uitge
sponnen roerend lied van weemoed
er. berusting»
Men kent het hoofdmotief.
5.6. 5 3 12 3.
en daarop als antwoord door andere
instrumenten:
0 5 72432 11
En hoe heerlijk is dan bij het eerste
motief de tegenbeweging, welke de
cello uitvoert. Hoe rein en klaar, en
toch zoo weemoedig klinkt hier tel
kens de fluit boven het ensemble uit.
Er werd in de voordracht van dit An
dante veel bijzonder mooi spel gele
verd. Den geheelen avond werd er
trouwens met smaak en toewijding
gemusiceerd en Evert Corpelis heeft
al weer door zijn rustige, energieke en
muzikale leiding getoond, dat het
U.S.O. aan goede handen is toever
trouwd. De flink bezette zaal toonde
zich over het gehoorde zeer voldaan
en het Bestuur van Toonkunst zij
dank gebracht, dat het ons dezen
avond gaf en Bruckner hier inleidde.
DE MARE-KERK.
Naar men ons mededeelt zijn de
plannen voor de restauratie van het
interieur der Marekerk gereed. Een
restauratieplan is door de Gemeente
Commissie van de Ned. Herv. Gemeen
te ontworpen en vastgesteld, dat door
de betrokken Kerkelijke Colleges is
goedgekeurd. Het daarbij behoorende
financieele plan is eveneens goedge
keurd.
De Gemeente-Commissie staat nu
voor de practische uitvoering. Om die
uitvoering mogelijk te maken heeft ze
zich de instemmng en medewerking
verzekerd van alle kerkelijke colleges
eii commissies. Onder leiding van de
geheel e Gemeente-CJommissie is ge
vormd de Restauratie-Commissie-
Marekerk, die dus bestaat uit de ge
heele Gemeente-Commissie, verder uit
vertegenwoordigers van het Ministe
rie-predikanten, van het College
Ouderlingen Diakenen en notabelen
van de Commissies Eeredienst en Ver
betering Predikantstractementen en
het moderamen van het Marekerk-
Comité.
Deze restauratie-commissie is nu
haar werkzaamheden begonnen. Zij
tracht in korten tijd het geld bijeen te
krijgen. Ongeveer 'n halve ton is noo
dig. Als inzet van haar actie heeft zij
een Gemeenteavond uitgeschreven te
gen Donderdag 22 November a.s. in de
Pieterskerk, des avonds te 8 uur. Ver
schillende sprekers zullen daar optre
den. die de Gemeente van alles op de
hoogte zullen stellen.
A.-R. KIESVEREENIGING.
Gisteravond vergaderde in de ge
zellig ingerichte „Burchtzaal" van
de Burcht de A.-R. Kiesvereen.
De voorzitter, de heer G. Kuyper,
opende met gebed en het voorlezen
van een gedeelte uit de H. Schrift.
De heer Bonda, voorzitter van de
A.-R. K-iesvereeniging van Oegstgeest
werd als gast welkom geheeten.
De notulen van de vorige vergade
ring worden gelézen en onveranderd
vastgesteld.
Daarna is aan de orde de wijze van
Candidaatstelling voor de Tweede
Kamer.
De heer J. Karstens, secretaris van
den Kamerkieskring Leiden, leidt dit
onderwerp in.
Spr. geeft een duidelijke uiteenzet
ting van het voorstel van de Commis-
sie-Beumer, dat slechts op onderge
schikte punten gewijzigd, thans als
voorstel van het Centraal Comité ter
Hoewel de grondgedachte van het
voorstel-Leiden daarin tot uitdrukking
komt, is toch niet Leiden maar de
Commissie-Beumer de vader van dit
voorstel, omdat deze Commissie reeds
aan het werk was toen het voorstel-
Leiden kwam.
In het voorstel valt al dadelijk op
dat gebroken is met het stelsel van
een uniforme lijst voor het geheele
land. Instede daarvan komen nu 12
lijstkringen, die de inleider breedvoe
rig toelicht. In elk van deze kringen
komt een bépaalde lijstaanvoerder,
die voor dien kring gekozen wordt.
Met hem heeft men dan ook later
steeds contact. Spr. acht dit een zeer
belangrijke verbetering.
Voorts wordt door het Centraal
Comité een groslijst van 18 namen sa
mengesteld in alphabetische volgorde,
waaruit de Kiesvereenigingen 15 can-
didaten moeten aanwijzen in de be
geerde volgorde. Deze stemming heeft
plaats op den voet van 1 stem per 50
leden. De 12 die de meeste stemmen
verkrijgen zijn dan de lijstaanvoer
ders die door het Centraal Comité over
de verschillende kringen verdeeld
worden.
In de discussie werd later opge
merkt dat ook hier een gewenscht©
invloed van de kieskringen kan uit
gaan om den man der keuze te krij
gen. desnoods door een tweetal te
noemen.
Belannrijkste nieuws in dit Nummer.
Bfinnenland.
De Leidsche Kiesvereeniging be
handelt de candidaatstelling en het
program van actie.
Te Leiden is een Gerei. Mannen-
vereeniging opgericht.
Buitenland.
Deuitslag van de gemeenteraads
verkiezingen in Engeland.
Het congregratie-compromis is door
het Fransche kabinet goedgekeurd.
Utbreiding van het conflict in de
West-Duitsclie ijzerindustrie.
De „Grai Zeppelin" gaat nahr Ber
lijn.
Te Lompoc (Californië) hebben ziöh
aardschokken voorgedaan.
Aan het Centraal Comité blijft ten
slotte ingevolge de statuten de laat
ste keuze om de verantwoordelijkheid
te kunnen dragen.
Nadat aldus de 12 lijstaanvoerders
geplaatst zijn en de overigen als no. 2,
3 en 4 daarop voorkomen heeft de
Kieskring de vrije keuze voor aan
vulling van deze lijst.
Verder 'geeft spr. nog eenige prac
tische wenken.
Bij monde van den voorzitter ont
vangt de inleider den dank dér verga
dering voor de duidelijke uiteenzet
ting en wordt nog even van gedachten
gewisseld over enkele onderdeelen.
Daarna wordt als bestuurslid geko
zen de heer C. W. Outshoorn, die de
benoeming aanneemt.
In het bestuur van de Kamercentra
le Leiden zitten 3 leden uit Leiden.
Men stelt er prijs op, dit getal te hand
haven. De wenschelijkheid kwam "op
om een lid van heit bestuur daarin té
hebben, waartoe d© h'eer Eikerhout de
plaats wil ruimen. Met den. heer Ël-
kerbout hebben voorts zitting de heer
Karstens en Boot. Als drietallen voor
deze drie vacatures worden gesteld
do aftredenden en de heeren mr. Van
der Tas (secr. Kiesvereen.), Schone-
veld, Goslinga. Kuperus, Parmentier
en Kasiteleyn.
Daarna wordt een aanvang gemaakt
met de behandeling van hèt ontwerp-
program van actie. De voorzitter, de
heer Kuyper, leidt dit in. Hierbij wor
den tevens behandeld de voorstellen
van de heeren Schoneveld en Van
Cittert in ons blad van Donderdag op
genomen. Punt voor punt wordt na
toelichting behandeld. Bij BinnehL
bestuur en Landbouw verdedigt de
lieer Schoneveld zijn voorstel, terwijl
de heer Kuyper het voorstel van het
Centraal Comité verdedigt. Na uitvöe-«
rige bespreking vereenigde de verga
dering zich met het ontwerp van het
Centraal Comité; slechts de voorstel
lers waren voor invoering van eeh
geheel nieuwe Landbouwarbeidswet,
zooals hun voorstel''bedoelde.
Om des tijds wille werd de verdere
behandeling uitgesteld tot Vrijdag 9
November.
Na dankgebed door den heer G. de
Jong Ezn. wordt de vergadering ge
sloten.
BOND VAN LEIDSCHE
ZANGVEREENIGINGEN.
Gisteravond had in d© ,.Graanbeurs"
een openbare vergadering van den
verleden jaar opgerichten Boüd van
leiclsche Zangvereenigingen plaats,
die druk bezocht was.
De voorzitter van dezen bond, de
heer W. Kreeft te Voorschoten
opende de vergadering met een woord
van welkoïn tot de aanwezigen, zoo
wel de leden van 'de wel- - als van de
niet-aangesloten vereenigingen en
sprak den wensch uit, dat deze avond
mocht medewerken tot een nauwere
aaneensluiting van de Leidschë zang-
vereenigingen. Spr. wenschte voorts
nog het dameskoor „Euphonia" geluk
met het op het cfoncours te Rotterdam
behaalde succes en gaf daarna het
woord aan het Dubbelinannenkwartet
„Inter Nos" onder leiding van den
heer D. van Wouw, dat een tweetal
nummers ten gehoore bracht, n.l.
„Ouderhuis" van Kools en Psalm 42
in den Latijnschen tekst.
Vervolgens hield de heer Kreeft een
rede om het doel en streven van den
Boni uiteen te zetten.
Spr. behandelde allèreerst de vraag
of do aaneensluiting der Leidsche
zangvereenigingen noodzakelijk, is.
Heeft zulk een bond zin, dan moet er
thans iets in de zangwereld zijn, dat
niet in den haak is, en wat kan opge
heven of verbeterd worden.
Spr. wees vervolgens op hetgeen er
ontbreekt aan den vocalen koorzang.
Er wordt door velen gezongen; het
aantal zangvereenigingen in ons land
bedraagt niet minder dan 2500. In de
groote steden moge voor de kunst gé-
