CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN EN OMSTREKEN
8sle JAARGANG
NUMMER 2222
ABONNEMENTSPRIJS
In Leiden en buiten Leiden
waar agenten gevestigd zijn
Per kwartaal 2.50
Per weck 049
Franco per post per kwartaal i 2.90
BUREAU: Hooigracht 35
Leiden
Tel. 1278, Postgiro 58936
Postbox 20
ADVERTENTIE-PRIJS
Gewone advertentiën per regel 221/» cent
Ingezonden Mededeeiingen, dubbel Uriel
Bij contract, belangrijke reductie.
Kleine advertentiën bij vooruitbetaling
van ten Hoogste 30 woorden, worden dage
lijks geplaatst ad 40 cent.
Dit nummer bestaat uit TWEE Bladen.
EERSTE BLAD.
Betreurde uitspraken.
Onlangs is door den „Provincialen
Bond van Afdeelingen van de Geref.
Vereen, voor Drankbestrijding in de
Provincie Groningen" een brochure
verspreid getiteld: Dr. A. Kuyper Sr.
als drankbestrijder. In dat boekje
wordt de historie verhaalt op welke
wijze Dr. Kuyper allengs er toe kwam
om practisch voor geheelonthouding
propaganda te maken.
Dat boekje begint met twee uitspra
ken van Dr. Kuyper, de eene van 1880
de andere van 1919 tegenover elkan
der te plaatsen.
De eerste luidt:
„Uilenspiegel, zelden aardig, heeft
voor dien feestdisch gezegd, dat die
Gereformeerden er geen menschen
naar waren om water in hun wijn te
deen.
En dat is ook zoo.
Bij c!en chocoladeketel en de water
en melkkaraf kweekt ge geen geslacht
van kloeke Calvinisten."
De tweede uitspraak luidt aldus:
„Het wordt toch meer dan tijd, om
met het oog op anders niet te stuiten
misbruik, ons zelf tijdelijk bij de Tee
totalers (geheelonthouders) aan te slui
ten. Wij zijn in Nederland vergiftigd
en dit drankgif bant ge niet, of ge
moet, tijdelijk althans, ook zelf den
drank uit uw huls en van uw tafel
weren."
De schrijver. Dr. H. Enserink van
Zuidwolde, wijst er op, dat de eerste
uitspraak later betreurd zal zijn, maar
dat men niet vergeten moet, dat zij
werd neergeschreven naar aanleiding
van critiek dat er aan den feestdisch
der Vrije Universiteit wijn gebruikt
was. Deze uitspraak van Dr. Kuyper is
schandelijk misbruikt.
Ds. Enserink toont, aan de hand
van Kuypers Heraut-artikelen over
Geheelonthouding, aan dat hij welis
waar toen nog gekant was tegèn ge
heelonthouding, maar dat hij geens
zins bedoelde alcoholgebruik aan te
moedigen.
Was hij niet voor geheelonthouding,
hij was tegen alcoholisme.
Dr. Kuyper had bezwaar tegen ge
heelonthouding, omdat hij verband
daarmede zag met allerlei heidensche
ascese. Naar Gereformeerd belijden zit
de zonde niet in de stof maar spruit
uit de ziel voort.
Dr. Kuyper meende dat de Kerk
door prediking en tucht het alcoholis
me moet bestrijden. Dr. Kuyper wilde
houders van drankherbergen van het
H. Avondmaal weren.
Voorts meende hij, dat de maat
schappelijke organisaties tegen het
drankmisbruik zich moeten opmaken.
Dr. Kuyper bleef zich tegen geheel
onthouding verzetten tot omstreeks
het jaar 1898. Toen, na zijn Ameri-
kaansche reis, prees hij de Amerikaan
sche geheelonthouding. In 1900 ging
hij zelfs een Geref. vereeniging voor
drankbestrijding aanbevelen.
Volledige kentering kwam toen hij
als minister de drankwet-Kuyper. la
ter zoo berucht gemaakt, verdedigde.
In 1914 verdedigde hij in de Stan
daard de plaatselijke keuze.
Is hij in 1916 in zijn Anti-revolutio
naire Staatkunde nog weigerend, op 15
Oct. 1919 schreef hij in de Standaard
een driestar, .waarin hij uitdrukkelijk
geheelonthouding aanbeveelt. Aan de
ze driestar is de bovengenoemde twee
de uitspraak ontleend.
Terecht wordt deze laat9te uitspraak
van Dr. Kuyper aangehaald als be
slissend. Hetgeen de groote leider een
jaar vóór zijn dood over deze ma
terie schreef, mag voor ons van waar
de gerekend worden, zoodat het de be
denkingen tevoren geuit, zooal niet
geheel wegneemt, dan toch van hun
tegenstrevende strekking berooft.
Een soortgelijke gedachtenloop als
bij Dr. Kuyper treffen wij ook aan bij
Dr. Schaepman. Van hem is bekend,
dat hij oordeelde dat -'n Nederlandsch
werkman recht had op een paar bor
rels per dag.
Toen in 1881 minister Modderman
een wetsontwerp tot regeling van den
kleinhandel in sterken drank en tot
beteugeling van openbare dronken
schap indiende, was Dr. Schaepman
een van de tegenstanders.
De tegenstand sproot bij hem wel is
waar vooral voort uit het bezwaar dat
de staat op deze wijze ging zedemees-
teren, maar hij betoogde daarbij toch
ook, dat in het zuiden een pierenver-
fchrikkertje, een afzakkertje, of een
".taapmutsje, of hoe ze het ook noe-
men, nog zoo kwaad niet was.
Bij de discussie in de Kamer kwam
het toen tusschen Dr. Schaepman en
den heer Sickesz tot een eigenaardige
discussie, toen laatstgenoemde betoog
de dat zijn arbeiders zich beter bevon
den bij een stuk spek dan bij een bor
rel. Schaepman vroeg toen met eenige
spot of de heer Sickesz ook het oor
deel zijner arbeiders gehoord had. Spr
was overtuigd dat deze van bemoeials
een afkeer hadden.
Ook Dr. Schaepman heeft later be
rouw gehad over dit Kamerdebat. Een
zijner studenten heeft, misschien niet
geheel buiten zijn invloed, deze bor
relrede in de Kamer weerlegd in een
proefschrift over: „Criminaliteit en
Drankmisbruik". Ook in Roomsche
kringen is -men later tot bestrijding
van den sterken drank gekomen.
Maar voor ons van het meeste ge
wicht is dat beide groote mannen een
maal een woord spraken waar zij la
ter diep berouw over hadden.
Voor ons een les om te onthouden.
Verbetering.
Men vestigt er de aandacht op dat
in onze driestar van Donderdag 1 de
zer: „Een tegenspraak" ten onrechte
sprake is van de „Nieuwe Meerbode",
dit moet zijn „De Maas- en Schelde-
bode".
Met dank voor de opmerking zij de
fout hiermede hersteld.
H. J. BLOMMENDAAL.
1852 5 September 1927
Het zal geen bevreemding wekken,
als wij, als A.R. dagblad, staande aan
den vooravond van 's heeren Blom-
mendaals 75sten geboortedag, welken
hij a.s. Maandag 5 September hoopt
te vieren, een woord van hulde en
waardeering wijden voor alles wat hij
in zijn leven, naar de mate der gav3
zijner krachten voor de komst van
Gods Koninkrijk heeft kunnen en wil
len doen.
Het feit, dat de heer Blommendaal
een voornaam deel van zijn leven aan
het kerkelijk leven wijdde, is voor ons,
als politiek orgaan, geen bezwaar hem
als christen, als anti-revolutionair, als
gereformeerde op zijn 75sten geboorte
dag de warme blijken onzer sympa
thie te toonen.
Te minder niet, omdat de heer Blom
mendaal zelf, hoewel van harte de
Geref. belijdenis toegedaan, nooit ver
keerde kerkistische neigingen heeft
vertoond, maar integendeel in heel
zijn welbesteed leven een ruim stand
punt heeft ingenomen en zoowel bin
nen als buiten de kerkelijke grenzen,
een reeks van vrienden en bekenden
telt met wie hij eenzelfde geloof deel
achtig is.
Man van zeldzame toewijding voor
alles wat de zaak des Heeren betreft,
vriendelijk en hulpvaardig voor ieder
die zijn hulp begeert, voorkomend
voor elk, jong of oud, rijk of arm, heeft
hij in de stad zijner inwoning en ver
re daarbuiten een geheel eigen positie
ingenomen en geniet hij een reputatie
als weinigen.
'We zeiden het reeds, de heer
Blommendaal bewoog zich en be
weegt zich nog, trots zijn den laat-
sten tijd wel wat geschokte gezond
heid, het meest en het liefst op het
terrein van het kerkelijk leven, maar
dit peemt niet weg, dat hij, vooral in
vroeger jaren een belangrijk stuk
maatschappelijk werk heeft mogen
helpen tot stand brengen.
Bij al zijn arbeiden komt de groote
liefde voor den dienst des Heeren
steeds aan het licht en zij, die hem in
zijn werken en handelen hebben mo
gen gadeslaan, kunnen getuigen met
hoeveel opofferingen en op welk een
nauwgezette wijze hij zelfs nu nog in
den grijzen ouderdom, zijn taak en
roeping in dienst van God vervult.
De heer H. J. Blommendaal werd 5
September 1852 te Leiden geboren en
heeft zijn gansclie leven te Leiden ge
woond. Na opgeleid te zijn als goud
smid trad hij op 17-jarigen leeftijd in
dienst bij de firma van Kempen te
Voorschoten en was daar tot zijn 40ste
jaar onafgebroken werkzaam.
In 1892 had onverwachts een ingrij
pende verandering in zijn leven plaats.
God leidde zijn weg in een richting,
welke voor zijn verdere leven van on
schatbare beteekenis is geweest.
Ter toelichting hiervan diene her
innerd, dat in 1891 op initiatief van
onzen onvergetelijken leider, Dr. A.
Kuyper, te Amsterdam het eerste Chr.
Sociaal Congres werd gehouden, uit
gaande van het Werkliedenverbond
„Patrimonium".
Met deze sociale actie leefde ook de
heer Blommendaal van harte mede;
hij behoorde tot de bezoekers van dit
congres.
Als rechtstreekse!» uitvloeisel uit het
Sociaal Congres wer<J in 1892 op ini
tiatief van wijlen de heeren W. Hovy
en A. E. van Kempen, opgericht de
Chr. Patroonsvereeniging Boaz. Een
organisatie, welke ten doel had betere
sociale toestanden onder de arbeiders
te scheppen. De sociale nood was in die
dagen hoog geklommen (dat was wel
zonneklaar gebleken op hei gehouden
congres) en het eert onze Christen
voortrekkers, dat zij eigener beweging
een poging cleden om het lot der ar
beiders, dat vooral in het Noorden des
lands zoo schreiend was, te verbete
ren.
Om <leze actie der Chr. patroons
over het geheele land te propageeren,
werd besloten een vasten agent aan
te stellen, die door persoonlijk bezoek
of door op te treden in vergaderingen,
trachten zou patroons van Chr. le
vensopvatting tot toetreding bij Boaz
op te wekken.
En nu viel den heer Blommendaal
de eer te beurt, door de heeren Hovy
en van Kempen te worden uitgenoo-
digd, als agent van Boaz dezen arbeid
aan te vatten.
Niet aanstonds was de heer Blom
mendaal bereid die taak te aanvaar
den. Hij zag tegen dezen arbeid ont
zaglijk op. Maar zooals steeds, het be
ginsel dreef hem. en onder biddend
opzien tot God aanvaardde hij dezen
werkkring.
En na 6 jaar noesten arbeid, was de
Chr. Patroonsvereeniging Boaz uitge
groeid tot een vereeniging van 3700
leden en dat in een tijd toen het orga
nisatieleven nog maar nauwelijks ge
kend werd.
Dat is het werk geweest van den
heer Blommendaal!
Gaarne had het bestuur van Boaz
hem na deze actie voor anderen ar
beid willen behouden, o.a. voor de op
richting der Boazbanken,. doch hier
voor voelde de heer B. zich niet be
kwaam.
Zijn kracht lag in beginselarbeid;
dat heeft hij getoond.
En toen hij in 1898 afscheid nam
van dezen arbeid* werd hem door het
bestuur van Boaz als blijk van waar
deering een mooi huisorgel ten ge
schenke aangeboden.
Wij zullen niet gewagen van de vele
teleurstellingen en moeilijkheden wel
ke de heer BI. in dezen arbeid heeft
te overwinnen gehad. Veeleer willen
wij, naar den zin van den jubilaris,
roemen in de vele zegeningen, die
God hem in dezen werkkring schonk.
Een schat van menschenkennis en
levenswijsheid heeft hij bij dezen ar
beid mogen opdoen, welke hem voor
zijn verdere leven tot groot nut is ge
weest.
Vooral voor de vervulling van het
ouderlingenambt, bezit de heer Blom
mendaal kwaliteiten die men bij
slechts weinigen aantreft en die hem
steeds in alle kringen een goede en-
trée verschaffen.
Sedert 1904 dient de heer Blommen
daal de Geref. Kerk van Leiden als
ouderling en hoevelen hij in dagen
van rouw en smart tot troost is ge
weest en in tijden van blijdschap zich
een deelgenoot heeft betoond, is niet
te beschrijven.
Als een leesbare brief van Christus,
zooals de Schrift zegt, heeft hij onder
ons gewoond en gewerkt en nog, niet
tegenstaande zijn 75 jaren, gaat zijn
hart naar dezen geestelijken arbeid
met onverdroten ijver uit.
Stipt en ordelijk, zoowel in zijn
maatschappelijken als kerkelijken ar
beid, heeft hij getoond te zijn een man
op wien men rekenen kan, die aller
achting waardig is.
En wij twijfelen dan ook niet, of op
a.s. Maandag 5 September, als de heer
Blommendaal zijn 75sten levensjaar
voltooid mag zien, zullen zijn vele
vrienden en bekenden hem gaarne de
blijken hunner genegenheid toonen.
Ook wij scharen ons gaarne onder
hen en bieden den jubilaris bij dit
kroonjaar onze hartelijke gelukwen-
schen aan.
Moge de Heere hem in den avond
stond zijns levens met Zijne gunst en
goedertierenheid omringen, opdat het
bij hem „ten tijde des avonds licht
moge zijn".
K.
STADSNIEUWS.
AVONDTEEKENSCHOOL NED. R.-K.
VOLKSBOND.
Gisteravond werd in het gebouw
van den R.K. Volksbond aan de Steen-
schuur alhier de tentoonstelling ge
opend van het werk der leerlingen
van de Avondteekenschool uitgaande
van den R.K. Volksbond over den cur
sus 1926— 1C27
Namens het gemeentebestuur waren
aanwezig de wethouders, de heeren
Sanders en Splinter.
De voorzitter, de heer J. Nyhuis
hield een openingsrede, waarin opge
nomen het beknopt jaarverslag, die
we hier eenigszins verkort opnemen.
Wederom is het mij als voorzitter
van de afdeeling Leiden van den Ne-
derlandschen R.K. Volksbond een zeer
aangename taak, u een kort verslag
te mogen doen van den cursus 1926
1927 van onze Avondteekenschool, om
daarna de tentoonstelling van de door
onze leerlingen gemaakte teekeningen
en ^°ut- en marmerstalen te openen.
A s daartoe over te gaan, zij het
m. de allereerste plaats vergund,
u Mijnheeren wethouders hartelijk
welkom te heeten. Wij weten het, onze
school heeft uw algeheele sympathie,
uw aanwezigheid is ons wederom een
bewijs daarvoor. Wij danken u voor
uw, ook in den afgeloopen cursus ver
leende medewerking en vertrouwen
daarop steeds te kunnen blijven reke
nen.
Ook ónze geestelijke adviseur, mijn
medebestuurders, directeur en leera
ren, vertegenwoordigers van andere
organisaties, en onze onderafdeeling
en ouders en voogden van onze leer
lingen, oud-leerlingen en leerlingen,
allen welkom op deze voor onze af
deeling een onzer meest belangrijke
bijeenkomsten.
Uit het zeer uitvoerige verslag van
onzen directeur heb ik als het meest
voor u belangrijke aangestipt:
Aan onzen leeraar voor handteeke-
nen, vakteekenen aan schilders en
typografen, rechtlijnig teekenen, enz.,
den heer H. J. Valk, werd op 1 Octo
ber 1926 wegens diens benoeming tot
leeraar aan de Kunstschildersschool
te Arnhem, eervol ontslag verleend; ik
zeg hem hier alsnog dank voor de goe
de diensten door hem bewezen gedu
rende 1 October 19181 October 1926.
In de plaats van den heer Valk.
werd uit een achttal sollicitanten tot
leeraar in rechtlijnig teekenen enz. be
noemd de heer H. P. J. de Rooy, in 't
bezit van de N. O. akte N5 en Èlectro
Technisch ambtenaar aan de Stede
lijke fabrieken van Gas en Electrici-
teit te dezer stede.
Nog steeds hebben de reeds gerui-
men tijd gevoerde besprekingen en on
derhandelingen ter verkrijging van
een andere school, één met meer les
lokalen, afzonderlijk bureau voor den
directeur, beter comfort, enz. enz., niet
geleid tot goede resultaten en hebben
wij dientengevolge het schilderen met
ingang van 1 October 1926 moeten
onderbrengen in een door ons, met
toestemming van den Minister van
Onderwijs, gehuurd lokaal van de Ka
tholieke Sociale actie, Steenschuur
17, alhier.
Wafc nu het leerlingenaantal betreft,
kan ik u mededeelen, dat dit bedroeg
233, waarvan 116 tot den R.K. en 117
tot den Prot. godsdienst behoorden,
terwijl 62 van het aantal leerlingen
woonden in 18 gemeenten, liggende
om onze stad Leiden.
In deh loop van den cursus verlie
ten 15 leerlingen om verschillende re
denen de school, zoodat hun aantal op
31 Maart 1927 nog 218 bedroeg. Wij tel
den: drie eerste, drie tweede, vier der
de, vier vierde, en vier voortgezette
vierde, of totaal 18 klassen.
Het onderwijs omvatte: Ned. taal,
rekenen, meetkunde, vormleer, projec
tieleer, handteekenen, rechtlijnig tee
kenen, projectieteekenen, vakteekenen
en hout- en marmerschilderen, ter
wijl per week 121 lesuren werden ge
geven en in 't geheel 2915 teekeningen
en 16 hout- en marmerstalen werden
gemaakt.
B e vorder d werden
Van de le naar de 2e klasse 49.
Voorwaardelijk 11. Niet bev. 10. Van
de 2e naar de 3e klasse 34. Voorwaar
delijk 11. Niet bev. 8. Van de 3e naar
de 4e klasse 19. Voorwaardelijk 17.
Niet bev. 8.
Van de 4e naar de 4e klasse voort
gezet vakteekenen en voortgezet hout
en marmerschilderen werden 14 leer
lingen bevorderd; voor meetkunde
konden 11 leerlingen niet overgaan,
terwijl 4 leerlingen niet in aanmer
king konden komen voor bevordering.
Mijn gelukwenschen aan hen, die
naar een hoogere klasse overgingen,
terwijl ik de niet bevorderde leerlin
gen met alle kracht aanspoor den
eerstkomenden cursus met nieuwen
moed wederom aan te vangen.
Dertien leerlingen komen in aan
merking voor het eindgetuigschrift,
voorgeschreven in art. 29 der Nijver
heidsonderwijswet, n.l.:
Voor vakteekenen aan timmerlieden
en meetkunde: B. P. Boers. W. Be-
tram, C. Ch. van Ingen, J. P. Jansen,
A. J. Momberg, J. Petiet. H. Vermond!
Voor vakteekenen aan metselaars
en meetkunde: A. Kok.
Voor vakteekenen aan mach Bank
werkers en meetkunde: C. Boers, F. v
d. Velden.
Voor vakteekenen aap verwarmings
monteurs en meetkunde; D. H. van
Tongeren.
Belangrijkste nieuws in dit Nummer.
Binnenland.
Bij de achtervolging van een twee
tal inbrekers, te Den Haag, is een in
specteur van politie door een hunner
neergeschoten.
Buitenland.
De dreigende kabinetscrisis in Bel
gië is bezworen. Vandervelde is naar
Genève teruggekeerd.
De franc-tireurs kwestie is aldus
opgelost, dat de Belgische regeering
het geheele onderzoek afgewezen
heeft.
Tusschen Nanking en Hankau is een
fusie tot stand gekomen.
De „Pride of Detroit"' is te Bagdad
aangekomen.
Voor vakteekenen aan Modelmakers
en meetkunde: H. Arnoldus.
Voor vakteekenen aan typografen
en Ned. taal: J. J. Jaspers.
(Deze leerlingen werden uitgenoo-
digd voor de bestuurstafel te komen
en hun diploma in ontvangst te ne
men).
Jongelui, hartelijk gelukgewenscht
met deze door u bereikte resultaten,
waardoor ik u zooeven het reeds lang
gewenschte document kon uitreiken.
Nog rest mij onzen directeur, leera
ren en concierge voor hunne ook in
dezen afgeloopen cursus betoonde toe
wijding, dank te zeggen.
Ten slotte is het mij een genoegen
u nog te kunnen mededeelen, dat onze
oud-leerling en oud-assistent de heer
J. C. Roelandse wettelijk bevoegd tot
het geven van Nijverheidsonderwijs,
vak N. j., op 11 Maart 1927, uit een
ruim 20-tal sollicitanten, tot leeraar
in het machinebankwerken en auto
techniek aan de Gemeentelijke Am
bachtsschool te Breda benoemd is en
15 April daaropvolgend als zoodanig
is dienst getreden.
De heer Roelandse, ook van hieruit,
onze welgemeende gelukwenschen
aangeboden met deze zoo eervolle be
trekking.
En nu, Mijnheeren, verzoek ik u met
mij het werk van onze leerlingen te
willen gaan bezichtigen, ik verklaar
deze vergadering onder beleefden
dank voor uw aanwezigheid gesloten,
en open daarmede de tentoonstelling
van teekeningen en hout- en marmer
stalen.
Deze rede werd met een hartelijk
applaus begroet.
Allen gingen daarop naar de zaal,
waar het werk der leerlingen te zien
was.
Het ziet er werkelijk prachtig uit.
Uit alles blijkt, dat niet zonder vrucht
gewerkt is.
Aan de leeraren die hun leerlingen
zoover bekwaamd hebben, komt alle
lof toe. Er zijn teekeningen bij, die
werkelijk kunststukjes genoemd kun
nen worden. Alles, zoowel de reclame-
teekeningen als de projectieteekenin-
gen en het hout- en marmerschilde
ren is tot in de puntjes afgewerkt.
DE GROENTIJD.
De groentijd van de Vereeniging
voor vrouwelijke studentenalhier,
waarvan deze maand ook Prinses Ju-
liaha lid zal worden, zal aanvangen
13 dezer en tot 29 dezer duren.
NED. INDONESISCH VERBOND.
Op aanstichting van het bestuur
van den senaat van den Bond van
Leidsche Studenten zal in October te
Leiden een afdeeling van het Ned. In
donesisch Verbond van Jongeren Or
ganisaties worden opgericht.
LEIDSCHE VOLKSHUIS.
Wij ontvingen het programma 1927
1928 van het Leidsche Volkshuis,
Apothekersdijk 33, dat uitstekend ver
zorgd is.
Voor de kinderen staan verschillen
de nuttige en aangename bezigheden
op het programma. Ook voor huishou
dend onderwijs is gezorgd. Voor vol
wassenen wordt gezorgd voor aanvul
lend onderwijs, terwijl verschillende
interessante lezingen zullen worden
gehoyden en gelegenheid zal bestaan
tot het deelnemen aan verschillende
cursussen. Het programma bevat ver
der nog heel veel andere punten, waar
van een opsomming echter te ver zou
voeren.
DE INVAL BIJ DE INDONESISCHE
STUDENTEN.
Naar wij vernemen zijn aan de In
donesische studenten wier papleren
bij den inval der politie den llden Ju
ni in beslag sijn genomen, hun pas
poorten tenuureaeven.