De Kabinetsformatie 1925 CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN EN OMSTREKEN 6e JAARGANG DINSDAG 23 MAART 1926 NUMMER 1779 DWE LEID» COURANT ABONNEMENTSPRIJS In Leiden en buiten Leiden waar agenten gevestigd zijn Per kwartaal 2.50 Per week0.19 Franco per post per kwartaal I 2.90 Oit nummer beslaat uit TWEE Bladen. EERSTE BLAD. De „Standaard" bevat een blijkbaar door den beer Colijn geschreven of ge ïnspireerd hoofdartikel over de wor ding van het Kabinet-Colijn en de ge- zan tschapsk westie. In het belang eter zaak laten wij het voornaamste gedeelte van dit artikei hier volgen. Allereerst wordt meegedeeld, dat de heer C o 1 ij n een opdracht tot Kabi netsformatie in beraad hield, omdat hij op een bepaald punt (het gezant schap) een spoedige crisis verwachtte Bij een onderhoud dat hij daarna met den heer Nolens had, verklaar de deze, dat eventueele R. K ministers uit het Kabinet zouden treden, indien jesloten werd het gezantschap niet te oestendigen. Toen dit aan den heer Schokking werd medegedeeld, voegde de heer Schokking hieraan toe, dat de C. H jnder geen voorwaarde bereid zouden lijn voor het gezantschap te stemmen. Door deze mededeelingen was -ie leer Colijn geneigd zich terug te trek een, maar èn Dr. Nolens èn Dr de Vis *er waren van oordeel, dat er dan geen :echtsch Kabinet gevormd zou kunnen worden immers iedere andere for mateur zou voor dezelfde moeilijkheid daan terwijl toch de uitslag der ver- dezingen daarop duidelijk wees en er Seen openbaar conflict was, waar op de samenwerking was afgestuit. Na nog verdere conferenties waarbij 9r. Nolens opnieuw onomwonden de opdracht aan den heer Colijn aanried, «esloot deze de opdracht te aanvaar- ien. Tweeërlei, zoo vervolgt dan de „Stan laard" blijkt uit het voorafgaande. Ten eerste: dat de Voorzitter der C. 1. Kamerfractie den 12en Juli door den heer Colijn volledig op de' hoogte verd gesteld van hetgeen dezen he iend was omtrent de houding van iventueel aan te zoeken R.K Ministers Mr. Schokking wist dien dag even zeel als de heer Colijn zelf, n.l. dat er *en besluit was van de R. K. Ministers m het Kabinet-Ruys om af te treden bij zerwerping van het gezantschap en lat er volgens de mededeeling van Or. Nolens op gerekend moest wor- len, dat Katholieken in een nieuw te /ormen Kabinet een gelijke houding souden aannemen. Natuurlijk kon neit gezegd worden, lat persoon A of persoon B. hun ont slag zouden nemen, want er waren nog jeen personen aangezocht, zelfs niet ?epolst, daar de heer Colijn nog niet *ens beslist had of hij de opdracht wel m beraad zou nemen. Ook Dr. de Visser, die later presi dent der C. H. Kamerfractie werd, was van dit alles den 13en Juli in ken nis gesteld. Ten tweede: dat de heer Colijn in zee s gegaan met de wetenschap, dat een trisis in November hoogstwaarscbijn 'ijk moest worden geacht; bijna onver mijdelijk, tfenzij een der twee betrok ken groepen wetende, dat het voort bestaan der coalitie op het spel stond op het critieke moment voor dat ge zolg zou terugdeinzen. Dat was feite ijk, naast de door Dr. Nolens genoem de overwegingen, de hoop; en tevens )ok de reden waarom de formatie be aoorde te worden doorgezet Tientallen van jaren had de politiek n ons land gestaan in het teeken der ■echtsche samenwerking. Een parle mentaire Regeering was voorshands illeen. mogelijk bij behoud dier sa menwerking. Beëindiging er van betee sende dus ook beëindiging van de nor male verhoudfng tusschen Regeering n Volksvertegenwoordiging. Zulk een koersverandering diende, :oo zij onafwendbaar was, om het ge wicht er van, gevolg te zijn van een ipenbaar conflict, vyaarbij iede'is verantwoordelijk héid duidelijk kon worden vastgesteld. Dat is niet een argument achteraf aitgevonden; het punt is precjes zoo gesteld geworden hiervoor woorde- ijk geformuleerd in de vergadering zan den heer Colijn met de A.R. Ka merfractie op 14 Juli 1925 Na het voorafgaande valt niet veel neer te zeggen Aan den heer Schokking is, op een later tijdstip dan 12 Juli, nog monrle- ing meegedeeld, dat op de zaak van iet gezantschap niet de Kabinetskwes- ie zou worden gesteld maar dat op grond van het op 12 Juli meege- leelde, uit de verwerping van het ge zantschap wèl een Kabinetskwestie ïaast onvermijdelijk zou voortvloeien En om aan allen kant later misver stand af te snijden, is datzelfde aan den heer Nolens schriftelijk bericht, jnder dagteekening van 22 Juli 1925. Eindelijk nog een woord over het BUREAUHooigracht 35 Leiden bekende briefje van 2 November door den heer Colijn aan Dr. de Visser ge richt. Afgezien van het feit, dat het tot nog toe altijd behoorlijk geacht werd om particuliere brieven niet te publicee- ren zonder daartoe machtiging te vra gen gelijk de heer Nolens b.v. voor het briefje van 22 Juli deed is ook de exegese van dat schrijven onjuist De spreker, die het briefje voorlas, tracht er mee aan te toonen, dat .ie C.H. Kamerfractie van de booze voor nemens der R.K. Ministers niets ver nomen hadden vóór 2 November 1925 Bij die houding hoort dan dat men geen weg weet met de woorden: Hoe wel ge dit alles weet.... Inderdaad wist Dr. de Visser wat de R K. Ministers zouden doen nog yóór de betrokkenen voor 't ambt wer den aangezocht. Dit was hèm meege deeld op 23 Juli tusschen 10 en 11 uur v.m. zooals het Dr. Schokking was meegedeeld op 12 Juli tusschen 4 en 5 uur n.m. Nu van tweeën een: óf de CH Ka merleden zijn v. d. mededeelingen des heeren Colijn, op 12 en 13 Juli gedaan, op de hoogte geweest en dan is het ontkennen der voorwetenschap van de politieke gevolgen aan het votum van 11 Novembe" verbonden alleen moge lijk door het gebruik van een armza lige uitvlucht óf ze zijn inderdaad niet op de hoogte geweest, maar dan ligt de schuld daarvan niet bij den heer Colijn." STADSNIEUWS. Indische economie. In de laatste, van middag door hen op uitnoodiging van het Leidsch Uni versiteitsfonds in het klein auditori um der Leidsche universiteit gehou den lezingen over Indische econom.e heeft Mr. J. Gerritzen, oud-lid der Tweede Kamer, het vraagstuk dei over heids- of particuliere exp.mtatie be handeld ^pr wees er op, dat de voorl.efde voor h.et uitoefenen van bede .j\on loo. het Land in Indische amb'eiuke krin gen groot is, docii dat de resultaten, die met de bestaande gouvern<?inents "•©wrijven, w.o. ook de monopolies, de landbouwbedrijven en de toschexploi- tie worden behaald, in vele geval len teleurstellend zijn Dit heeft er toe ge.eid, dat de vraag, welk standpunt n.ei moet innemen tegenove. het uit- oeienen van bedrijven, door het nand, iD d«J laatste jaren meermal-m is be handeld geworden, zooals spr nader aan toonde. Spr. zette uan uiteen dat de voor liefde, die in Indië in ambtelijke krin gen voor Gouvernements-onde. nemin gen bestaat, historisch is te verklaren De 0.1. Compagnie was een handels lichaam met overlieidshevoegdheid waarvoor in de 19de eeuw in dé plaats trad een overheid, die. vooral onder het cultuu: stelsel, optrad als groot landbouwer en handelaar, met vering zooveel mogelijk van het particulier he drijf W.i.w brak men in 1870 met de aan het cultuurstelsel ten grondslag liggende beginselen, en gaf uien aan den particulieren ondernemer ruim baan, maar, zooals prof. Treub op merkt, men kon zich niet ineens los maken van het uitgangspunt, dat het optreden op economisch gebied in de Koloniën in de eerste plaats overheids taak is, welke historische invloed tot op dezen dag nog doorwe. kt Brengt nu de ambtelijke voorliefde in Indië voor het gouvernementsbe drijf mede, daaraan toe te geven? Spreker gaat uan in den breede na, hoe de Staat in Indië zijn taak heeft vervuld, en wel in de eerste plaats als monopolist tegenover de ingezetenen. Wat betreft de Staatsspoor wegen, constateerde de heer Reitsma. dat het' staats-transportbedrijf in Indië in cri sistijd de vrachten constant en laag hielu, terwijj het er ten alien tijde voot zo.gde, dat in üe eerste plaats het oog gevestigd was op de ontwikkeling van liet vervoer, dus om het transportmid del aan zijn duel, dat geen geldmakerij •vas, te doen beantwoorden. Geheel au der geluid fieed echter het Alg Syn dicaat van suikerfabrikanten hooren iij zijn verslag over 1922, blijkens liet welk in den loop van 1921 een aanzien lijke tariefsverhooging was ingevoerd ondanks de vele daai\egen aangevoer de bezwaren, die niet konden worden weggepomen wegens den ongunstigen stand van s lands financien. Zoo wen de ongunstige toestand van de schat kist de oorzaak, dat aan de suikerin dustrie niet een door de omstandighe den gemotiveerde tegemoetkoming in de vrachtprijzen kon worden verleend In het jaarverslag van hetzelfde syn dicaat vindt men over 1923 dezelfde soort klachten over het buitensporig hoog peil der post-telegraaf- en tele foontarieven. Men ziet hieruit, volgens spr. dat van een bescherming van hen, die van RECLAME. AMSTERDAMSCHE ANTHRACIEÏ M«. Heerensingei 34 35. Tel. 1523. PRIMA KWALITEIT. VERZEGELDE ZAKKEN. de staatsspoorwegen en van de post te legr. en telefoonbedrijven moesten gebruik maken, tegen met het oog op de omstandigheden te hooge tarieven, allerminst sprake was Ook als hout leverancier heeft de Staat gefaald in zijn taak, de hout-consumenten tegen de hooge prijzen te beschermen. Ook in de tweede taak, welke de Staat op zich heeft genomen door het uitoefenen van bedrijven, n.l. het ma ken van winst, is hij volgens spr. in vele gevallen niet geslaagd, al zijn er verschillende staatsondernemingen, waarbij winst gemaakt wordt, zooals het tinbedrijf op Banka en de z.g. mo nopolies: opium, zout- en pandhuisbe- drijf Er zijn echter vele gouverne mentsondernemingen, waarvan het ex- politatie-overschot niet eens voldoende is om de rente van het in de zaak ge stoken kapitaal te dekken, en de noo- dige afschrijvingen te betalen, zooals spr. aan de hand van de cijfers van vele dier ondernemingen duidelijk maakté Ook de reusach ige kapitaals- belegging van 750 millioen. in het tijd vak 1918 —1924 gedaan voor zoogenaani de rendabele buitengewone werken, heeft tot dusver bij lange na niet vol doende winst opgeleverd om de rente te betalen, verschuldigd voor de voor die kapitaal bel egging door leening opgenomen gelden. Na het opdoen van dergelijke erva ringen doet het vreemd aan, in de be grooting 1926 de opening van een Lands-theeondernennng gemotiveerd te zien met de minder gunstige voor uitzichten van de gouvernements-fyna onderneming. Vervolgens ging spr. na, waaraan de teleurstellende resultaten, die velegou vernementsbedrijven hebben opgele verd, te wijten zijn. Een groot bezwaar bij het overheids bedrijf is, dat het wel en wee van hen, die in het bedrijf werkzaam zijn, niet. zooals bij de particuliere ondernemin gen, van de resultaten van het bedrijf afhangt. Leiders en personeel van ;1e overheidsbedrijven weten, dat zij in elk geval den belastingbetaler achter zich hebben Een tweede bezwaar tegen het over heidsbedrijf is, dat de noodige soepel heid voor het bedrijf teloor gaat en in het zich niet aanpassen aan de om standigheden, waarvan spreker als treffend voorbeeld noemde de bepor- king van tot 40 pet. van de productie capaciteit in 1922 en 1923 bij de hout winning in eigen beheer van den Dienst van het Boschwezen wat bij een particuliere onderneming natuur lijk gepaard had moeten gaan met een sterke personeelsinkrimping. Dit.alles zijn bezwaren, aan het over heidsbedrijf inhaerent en die door geen wijzigingen in de organisatie kun nen worden ondervangen. Een ander sprekend voorbeeld levert de dienst van het boschwezen. In vroeger jaren werd de aankoop van boschperceel en door het gouvernement verpacht. Men had toen een bloeienden en voor zijn taak berekenden stand van exploitan ten-handelaars. Toen echter de staat besloot om de winning van den hout- oogst in eigen beheer te nemen en den oogst zelf te verkoopen, liep het spaak, toen zich moeilijkheden voordeden bij den afzet van hout, totdat tenslotte het Land gedwongen was een proef te nemen met den verkoop van een deel van het hout door samenwerking in gemengd bedrijf m. bestaande particu liere maatschappijen. Zoo moest de regeering weder de hulp inroepen van den particulieren ondernemer, dien zij eerst hadden uitgedreven Ook op het gebied van het mijnwe zen heeft de voorliefde voor staatsex ploitatie veel kwaad gedaan aan «Ie particuliere mijnbouwnijverheid. een groot deel lam gelegd als gevolg van de bepalingen van de Mijnwet, deels door de wijze van uitvoering der wet telijke voorschriften, tengevolge waar van het gemiddeld 6 of 7 jaren duur de, voordat aanvragen om concessies werden afgedaan. Een merkwaardig staaltje van de houding, welke de regeerir^ als on dernemer tegen de particuliere bedrij ven meent te mogen aannemen, is hij de behandeling van de begrooting voor 1925 aan het licht gekomen, toen u'er.k dat van gouvernementswege druk was uitgeoefend op de Kon. Paketvaart Mij. om haar eigen steenkolenmijn niet op volle capaciteit te brengen en de pro ductie daarvan uitsluitend voor eigen behoefte te gebruiken. Ten slotte concludeerde ?pr„ dat de Regeering als ondernemer van z.g. monopolistische bedrijven meermalen gefaald heeft in haar taak tegenover het publiek om dit tegen te hooge ta- Tel. 1278, Postgiro 58936 Postbox 20 rieven te vrijwaren en dat zij als on dernemer van bedrijven, die ten behoe ve van s lands schatkist winst moest opleveren ,ook hierin zeer diwijls niet geslaagd is. Dit moest de Regeering er toe leiden om bij het entameeren van nieuwe ondernemingen de grootst mo gelijke reserve in acht te nemen en veeleer bedacht te zijn op inkrimping dan op uitbreiding van haar bemoeiie- nis met het bedrijfsleven. Prof. Vorlander over Kristallen Vloeistoffen. Prof. dr. A. Vorlander, hoogleeraar aan de Universit. te Halle, heeft gister avond in de collegezaal van het na tuurkundig laboratorium zijn tweede en laatste voordracht gehouden over Kristallen vloeistoffen. Spr. toonde al lereerst door projecties van gekleurde interferentie figuren van vloeibare kristallen het onderscheid aan tus schen de optische eigenschappen der actieve en inactieve kristallen en be sprak vervolgens de betrekkingen tot de chemische samenstelling der sub stanties. Moleculen, die die kristalli- nisch-vloeibare vormen geven, moeten aldus betoogde spr. een langwerpige staafjesvormige gedachte hebben. Spr. gaf als zijn overtuiging te kennen, dat bij voortzetting van deze onderzoekin gen in de toekomst een bijzondere tak van kristal lographie zal ontstaan, waarvan de chemische kristal logra phie der vloeistoffen reeds tamelijk ver ontwikkeld is, terwijl voor dephy- sische onderzoekingen nog veel te doen overblijft. Natuurkunde en chemie moeten, aldus besloot spreker, hier dan ook tot gemeenschappelijken ar beid samengaan Geref. Schoolverband. Het District Leiden van het Gerefor- meei Schoolverband houdt opWoms dag 31 Maart a.s haar huishoudelijke vergadering te Lisse in de Gcreform. school aldaar. Aanvang n.m te 4 uur Daar zal o.m. door den heer H. de Boer van Noordwijk aan Zee een causerie worden gehouden over „Tucht" Ook zal er een bespreking worden gehou den over de vraag: „Kunnen we ui het najaar 1926 een schooldag organisee- ren, zoo mogelijk in combinatie met het District de Rijnstreek?" Verder is er een benoeming van een bestuurs lid, inplaats van den heer H. de Boer, die niet herkiesbaar i9. Tot deze vergadering hebben toe gang bestuursleden en onderwijzend personeel van aangesloten scholen Na deze huishoudelijke vergadering zal de heer J. C. Wirtz Cz. spreker; over .Problemen in de opvoeding' welke samenkomst zal aanvangen te 7H ur in dezelfde school Op deze ver gadering zijn ouders en belangstellen der in de opvoeding onzer kinderen ook welkom. Zilveren Jubileum. De heer J. Ilettema, timmermafi op de Stadstimmerwerf, heeft vandaag onder veel belangstelling den dag her dacht waarop hij 25 jaar geleden in gemeentedienst trad. Vanmorgen werd hij op de werf ge- hulidigd door het personeel bij mon- devan den heer W. J. Moonen, metse laar, die hem namens de collega s als een blijk van waardeering een horloge met ketting aanbood. De jubilaris werd vanmiddag te half twee ontvangen door den directeur van gemeentewerken ten stadhuize, waar bij hij werd gecomplimenteerd en hem de gebruikelijke gratificatie werd ter hand gesteld. De heer He,ttema bracht den dag ver der door in den familiekring. Ver. tot bevordering der Bouwkunst. De vereenicing tot bevordering der 'bouwkunst alhier, zal Donderdag 25 dezer haar 205de vergadering houden. Als spreker zal optreden Ir. J. F. Mouthaan met het onderwerp.Het oude Wonderland der Pyramvde. De lezing wordt toegelicht met lichtbeelden. Chr. Vrouwenbond. De afdeeiing Leiden van dein Chr. Vrouwenbond noudt op Vrijdag 26 de zer een vergadering, waarin Prof. Dr. H. M. van Nes als spreker zal ODtreden. met het onderwerp: Zinzendorf, stich ter der Broedergemeente. Aanvankelijk stond voor deze verga dering een ïez'ng vajn Johanna Bree- voort op de agenda. In haar plaats zal nu Prof. v. Nes spreken. A.-R. propagandaclub „Dr. A. Kuyper" Het bestuur van de A. R. tropacaiida- club deeit mede, dat de clubvergadering, die op Donderdag as. zou gehouden worden, is uitgesteld tot Donderdag 1 April. Men neme nota van deae wijziging, en doe het mogelijke om den avond van 1 Aprii vrij te houden. Johan Soutendijk. f Op 56-jarigen iOeiLjil is te Nijmegen gestorven de zanger Johan Soutewdijk, uie veie jaren ais zangleeraar aan de Toonkunst-muziekschool alhier verbon ADVERTENTIE-PRIJS Gewone adTertentiën per regel 22'/» cent Ingezonden Mededeelingen, dubbel tarief. Bij contract, belangrijke redactie. Kleine adTertentiën bij vooruitbetaling van ten hoogste 30 woorden, worden dage lijks geplaatst ad 40 cent Belangrijkste nieuws In dit Hummer. Binnenland. De „Standaard" over de samenstel ling van het Kabinet Coiija. Een wetsontwerp inzake beroep be lastingaanslagen. Buitenland. De Dnftsoke regeering kondigt ver* laging der belastingen aan. De Dnitsche ex-keizer voornemens zich in Zwitserland te vestigen? Een officieele verklaring omtrent het standpunt van Brazilië te Genève. Het Amerikaansche Congres znl h3t vraagstuk van het drankverbod weer in overweging nemen. den geweest is. Van het eenmaal be roemde a capella koor van Daniel de Lange is Soutendjjk op wiens muzi kaliteit men zich altijd verlaten kon een gewaardeerd lid geweest. Ook als solo-zanger is Soutendtjk vroeger wel eens Of gatreden; te Amsterdam he.-ft hjj laren geleden een paar maal da Chris tus-partij in de Mathaus-Passion ge zongen. Gistermiddag is Mej. B., in het Broekhovenhofje aan de Papcngracbt gestruikeld over een steen en gevallen, met het ernstige gevolg dat zij een pols brak. De Eerste Hulpdienst ver leende geneeskundige hulp. Vele ingezetenen zijn gisteren de dupe geworden van de handelstactiek, van een als oud-matroos gekleed koop man, die op straat vulpenhouders ver kocht. Hij maakte het publiek wijs, dat hij door zijn betrekking op een schip in de gelegenheid was geweest een hoeveelheid dezer voorwerpen te gen een binnenslagje te koopen. Een uniformen prijs vroeg hij niet; soms maakte hij er f 3.50 voor, terwijl ande ren zoo gelukkig waren voor f 1.75 eige naar te worden. Thans blijkt, dat de vulpenhouders van zevende-rangs fa brikaat zijn, en slechts eenige kwart jes waard. Een bedrogene heeft bij de politie aangifte gedaan. De heer W. F. Warffemius alhier tot semi-arts bevorderd, is bestemd tot officier van gezondheid bjj het leger hier te lande. Een 16 jarige jongen uit Veur, V. R., was gisteren in de stad om exa men te O oen. Op de Lang eb rug maak te hij echter op minder pretttige wijze kennis met de Leidsche ïeugd, toen een straatjongen hem, beaoeid oi on bedoeld, een steen tegen het hoofd gooide, die zoodanig aankwam, dat V. R., zich ter ziekenhuize onder ge neeskundige behandeling moest stel len. 't Is voor den Veurschen jongeling nu maar d ubbel te hopen, dat hij door zijn examen gekomen is. Gisteravond om half zeveu is op de Haarlemmerstraat een rijwiel ge stolen, terwijl de eigenaar, H. J. H., het voor een winkel had laten staan. Aangehouden is J. Sch., een zwer ver, die wegens openbare dronken schap nog 5 dagen hechtenis moet ondergaan, ingevolge een vónnis van het Leidsche Kantongerecht. Vanmiddag om halt twee is een 5-jarig meisje, O., gevallen uit een raam van circa 6 k 7 meter hoogte op de Oude Vest 225a. Het kind 'is dooi een voorbij gang ei binnengedragen. Wonder boven won der bekwam zii echter geen lichamelijk letsel. Alleen klaagde zij over pijn in haar buik. Later vernamen wij, dat het kind zwaar inwendig gekneusd bleek te zijn en in bedenkedjken toestand verkeert, BINNENLAND. Het zilveren huwelijksfeest van H. M. de Koningin. De „Java-bode", melding makende van de aanbjeding vun het Indische huldeblijk aan Koningin en Prins hij gelegenheid van hun zilveren huwe lijksfeest, bestaande uit vier groote et sen van Bauer, vertelt, dat na overleg met den kunstenaar besloten werd om de eerste afdrukken, tot een maximum van honderd te doen vervaardigen en de Koningin te verzoeken die afdruk ken te willen bestemmen voor verschil lende openbare en officieele gebouwen zoowel in Nederland als in Indië. Wat Indië betreft, heeft het Comité gedacht aan de ontvangruimten in een der Paleizen van den gouverneur-ge neraal en in de dienstwoningen van de commandanten van zee- en land macht, v&n de hoofden der voornaam-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1926 | | pagina 1