CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN EN OMSTREKEN
6a jaargang
DONDERDAG 24 SEPTEMBER 192^
NUMMER 1626
COURANT
ABONNEMENTSPRIJS
In Leiden en buiten Leiden
waar agenten gevestigd zijn
Per kwartaal I 2.50
Per week I 0.19
Franco per post per kwartaal I 2.90
BUREAUHooigracht 35
Leiden
Tel. 1278, Postgiro 58936
Postbox 20
ADVERTENTIE-PRIJS
Gewone «dyerteatiën per regel 23*/i cent
lage zonden Mededeelingen, dubbel ttdtL
Bij oontract, belangrijke redactie.
Kleine advertentiên bij voondtbetaling
van ten boogete 30 woorden, worden dege
lijke geplaatst ad 40 oent
Dii nummer beslaat uit TWEE Bladen.
EERSTE BLAD.
V Uw zonde is uw ellende.
Van den morgen sprak de heer
Wibaut bij het Amsterdamsche her
denkingsfeest.
Van den komenden, blijden morgen
spraken, zongen, ook de socialisten on
der aanvoering van Mr. Troelstra in
den Haagschen Dierentuin.
Van den blijden morgen, maar zon
der God.
Het herinnert aan wat wijlen Ds. J.
C. Sikkel nu reeds meer dan 20 jaar
geleden zoo treffend schreef:
Emancipatie is het, waarom de twin
tigste eeuw roept. Emancipatie omdat
zij kracht gevoelt voor de toekomst,
vermenigvuldiging van kracht.
De toekomst ligt daar voor haar als
een breede ruimte, waarin zé leven
kan ontwikkelen in nooit gekenden
rijkdom, in nooit geziene volheid; we
reldleven, menschelijk wereldleven,
dat over nieuwe krachten, over nieu
we rijke schatten beschikt, en waar
voor nog rijker schat en nog rijker buit
van krachten geschikbaar komt.
De ionge menschheid gevoelt die
krachten niet alleen rondom en voor
zich uit, maar ook in zich; krachteil
van wetenschap en kunst, krachten
van moed en kracht, van hartstocht
en toewijding,, van idealisme, onbegre
pen, onbeschreven, maar nochtans ge
voeld.
Zij wil leven, zij wil werken. Zij»
wil de wereld bewerken in vrijheid Ze
wil het leven zelf bewerken met krach-
tigen geest."
„Alle banden moeten weg, alle pi
laren moeten neergeworpen worden.
De nieuwe eeuw moet vrij en zonder
breidel, zonder muren of palen, met
hot leven en de toekomst kunnen doen
wat ze wil in/haar onpeilbaar, onbe
schrijfelijk, hartstochtelijk ideaal. D&n
zal ze groot worden.
En ach, ze gevoelt kich toch ook
zcó weer temeer gebonden. Ze bindt
ze knevelt zichzelf in stelsels; ze dorst
naar vrijheid en ze werkt voor tyran-
nie;- ze baant zichzelf het slavenhuis
van klasseheerschappij en staatsal-
macht, van een wereldmacht, in wier
al omvattender! boei de vrijheid den
laatsten snik geeft, Ze gevoelt, maar
ze kent haar ideaal niet. Ze weet
niet te léven. Ze schreeuwt om be
wust z ij "n.
Totdat ze den Satanischen moed zal
grijpen, om te erkennen, dat ze met
God en zijn Christus naar den ouden
Bijbel te doen heeft; totdat ze be-
v/ust tegen Hem, die in den hemel
woont en tegen zijn Gezalfde zich in
al haar vermogen zal verheffen; Hem
bewust zal lasteren en zich bewust
zal wijden aan Satan.
Zij zoekt reeds mystiek; zij zoekt
religiej valsche religie; zij zoekt daarin
de Christenen; zij zoekt geestelijke ge-
meenschap, ondergeschikt, dienst
baar aan haar pogen; ze zoekt tot
ze zich bewust wordt, wien zij zoekt,
den machtigen geweldenaar, die als
een bliksem uit den hemel viel.
Evolutie moet haar vrij maken.
Ze klemt zich daarom in hope aan het
stof. Uit de'materie rees toch alle heer
lijkheid. In de materie is daarom de
vrijheid en de kracht.
Uit de materie zal ook haar heerlijk
heid rijzen. Machtige geesten dacht-
ten en dichtten het voor haar, zij ga
ven haar de formule in cijfers, in woor
den, in vormen, in kunstgestalten.
Maar neen, ze is. er ook met de ma
terialistische formule, met de nieuwe
poëzie en de kunstgestalten nog niet.
Nog is ze gebonden. En ze grijpt al
dieper. Het is een geestelijke macht
niet boven, maar achter en onder de
materie, die haar de schatten van de
stof, de wonderen der materie zal leve
ren; die haar den sleutel van het ge
heim der materie zal overgeven, den
sleutel van de vrijheid der wonderen
Kome slechts Satans Profeet! Ko-
me de Antichrist! Dan zal de soepter
des heelals in merischenhand. worden
gezien en als de god zal de mensch
heid schitteren in den tempel dereere.
Dan zal ze in heerlijkheid Hem van
den Troon stoot en, die eeuwig leeft.
Arme rijke eeuw! Uw zonde is uw
et)en&!"
U bei niet alsof dit voor d ez e n tijd
en speciaal met het oog op de toene-
tftende a^htaópenbarjmg yan bet So
cialisme, nationaal en Internationaal
is geschreven?
STADSNIEUWS.
Mathesis Sclentiarum Genltilx.
Gistermiddag te 3 uur hield boven-
fenoemd Genootschap in den foyer van
e Stadsgehoorzaal een buitengewone
algemeen© vergadering ter herdenking
van zjjn 140-jarig bestaan.
Op deze feestelijke vergadering was
ook de burgemeester, alsmede de weth.
Sanders en Mulder aanwezig.
De Voorzitter, de heer Ir. A. M.
Touw hield de herdenkingsrede.
Spr. ving aan met de aanwezigen en
in het bijzonder de autoriteiten en het
genootschap welkom te heeten. Hunne
tegenwoordigheid werd door het bestuur
op hoogen prjjs gesteld, omdat het daar
uit mag afleiden belangstelling in het
genootschap, die het bestuur op hoo
gen prijs stelt en het bemoedigt in het
streven om het •nderwijs aan de school
gelijken tred te doen houden met de
steeds toenemend© eiscben van het vak
onderwijs.
Met dit streven, aldus spr., eeren wij
op de beste wijze, de nagedachtenis
onzer voorgangers en wel voornamelijk
der mannen, die in September 1785
het kloeke besluit namen een genoot-
Bchap te stichten onder den naam van
„Mathesis Scientiarum Genitrix, beoo -
fende het geven van onderwijs in wis-
unde, teekenen, bouwkunde, natuur
kunde en rekenkunde, ten nutte en tot
verdere ontwikkeling der jongeling
schap in ambachten werkzaam.
Het waren de heeren Pieter van Cam-
pen Bartholomeus van Hen Broek. Ar-
noldus van Gennep, student in de r»c"h-
den j."Meinier, student in ae theologie
A. <fe Bruine 3e Leve, stdden'f in ae
geneeskunde en Pieter de Rjjk, metse
laar.
Bescheiden was de opzet, in de eerste
twee jaren toch werd het onderwijs ge
geven ten huize van Pieter de Hgk,
Havengracht 53, die daartoe belangloos
enkele vertrekken in zjjn woning be
schikbaar stelde. Dit kon niet voort
duren en in 1787 werd door Burgemees-
teren gunstig beschikt op het verzoek
om de school te vestigen in eenige ver
trekken van de Latijnsche school.
De pogingen van het bestuur om
de vier regeer&nde burgemeesters dér
stad Leiden het eerste beschermheer
schap op te dragen mocht echter niet
gelukken.
In hetzelfde jaar besloten zij zich tot
den erfstadhouder te wenden om dezen
te verzoeken als eerste beschermheer
05 te willen treden.
Intusschen had graaf Bentinck het
beschermheerschap welwillend aanvaard
en door diens invloed en bemoeiingen
van Prof. Tallus, 's Prinsen leermeester,
nadat deze student in Leiden was ge
worden, aanvaardde ook Z. K. H. het be
schermheerschap.
Het genootschap nam toe in bloei
het had vele hooggeplaatste eereleden
en vrij goede inkomsten, doch in 1794
1795 brak er een donkere tijd aan.
voor het Genootschap. Het had blijk
baar fjfp te grooten voet getoefd en
Schulden gemaakt, waardoor innerlijke
verdeeldheid onder de functionarissen
^ontstond, die leidde tot een scheuring,.
zoodat er twee genootschappen ontston
den.
Gelukkig heeft die tweespalt niet
lang geduurd en in 1800 vindt men beide
genootschappen weer vereenigd onder
en ouden naam M. S. G.
Doch weer volgde een depressie.
Door de algemeen afnemende wel
vaart verminderden sterk de inkomsten
zoodat men met f 500 per jaar moest
rondkomen.
Toch hield het Genootschap stand en
in 1817 begint een nieuw tijdperk, toen
een Kon. Besluit de gemeente verplicht
te een lokaal af te staan ten behoeve
van een teekenschool subsidie te ver-
leenen en toezicht op het onderwijs uit
te oefenen.
Dat was een schrede in de goede rich
ting, hoewel het Kon. Besluit voorloo-
pig meer theoretische dan practische
beteekenis had, wat spr. nader deed
uitkomen, waar de stedelijke regeering
niets voor het Genootschap wilde doen
verdient het vermelding, dat Z. M. Ko
ning Willem! I jn 1819 uit eigen fondsen
een subsidie van f 500 gaf.
De omstandigheden werden echter
geleidelijk beter en zoo kon het Ga-
nootschap in 1835 het 50-jarig bestaan
feestelijk herdenken.
De Koning die hiervan mededeeling
werd gedaan, schonk uit bink van be
langstelling een bedrag van f 300.
Na een en ander over het toen reeds
uitstekend onderwijs gedurende de eer
ste 50 jaren te nebben medegedeeld,
stipt spr. aan, dat in 1846 bij net ste
delijk bestuur grooter waardeering voor
het onderwijs van M. S. G. komt, ter
wijl het ook niet ontbrak aan de Ko
ninklijke belangstelling.
Na dein dooa van Z. M. Koning Wil
lem I aanvaardde Koning Willem II
het beschermheerschap en bij de uit
breiding van het onderwijs in 1848
Schonk Z. M. f 200 uit eigen fondsen
ter tegemoetkoming in to te maken kos
ten. Ook Willem III aanvaardde na het
overlijden van zijn Koninklijken vader
het beschermheerschap, iri in 1855
Bchonk Z. M. als blijk van belangstelling
zjjn afbeeldsel en bij het 100-jarig feest
©en gift voor de plechtige viering daar
van.
Thans geniet het Genootschap de hoo
gte bescherming van H. M. Koningin
Wilhelmina.
De feestredenaar komt nu geleidelijk
tot den tijd, waarin het gemeentebestuur
zich meer actief het belang van het on
derwijs aantrekt en bij 'de oprichting
eener hoogerei burgerschool1 werden de
schoten van M- S. G. en H. B. S. na
goede samenwerking in één gebouw
vereenigd.
Na de ups en downs der inrichting
verder te nebhen medegedeeld en na
te hebben doen uitkomen den goeden
(naam van da school van M. S. G. als
vakschool voor bouwkunde, waterbouw
kunde, handteekenen en machineteeke-
nen, merkte hij op, dat bij de voortsehrü
dende techniek geen oogenblik de steeds
groeiende eiscnen van het vakonder
wijs uit het oog moeten worden verloren
Het meer en meer opkomende vak
electrotechniek mocht niet meer ontbre
ken op het onderwijsprogram. In 1S95
besloot het bestuur een leergang té
openen in de beginselen van de electro
techniek en in 1899 kon voor het eerst
in Nederland een examen voor leerling-
monteur worden afgenomen.
Grooten dank is het Genootschap ver
schuldigd aan Prof. Kamerlingh Onnes
aan wien het voornaamste deel van het
reorganisatieplan is te danken.
Hij toch heeft het practisch onderwijs
mogelijk gemaakt door in het Physisch
Laboratorium de gelegenheid daartoe te
geven en de voor het onderwijs noodige
instrumenten welwillend ter beschik
king te stellen.
Komende tot na de laatste 25 jaren,
deelt spreker mede, dat thans gestreeld
wordt naar een samenwerking van de
school van M. S. G. met de Ambachts
school, wat betreft diet lesprogram van
het voortgezet lager onderwijs, om de
leerlingen, die met goed gevolg het eind
examen aan de ambachtsschool hebben
afgelegd, geschikt te doen zijn tot het
volgen van het Snderwijs in de vierde
klasse van M. S. G.
Na verder© uitvoerige beschouwing
over de ontwikkeling van het onder
wijs gedurende het laatste 25-jarige tijd
perk, wees hij nog op de opening van
den dagcursus door onderricht te geven
in bouw-, waterbouw- en werktuigkunde
met de daaraan verwante vakken.
Het aantal leerlingen van dien cur
sus "bedroeg op 1 Januari 1925 21, het
aantal leerlingen van de avondschool
was op dien datum 378
Spr. eindigde zijn belangwekkende
rede met een stille hulde aan de nage
dachtenis van e enige mannen uit den
laatsten tijd, die veel en belangrijks
voor het genootschap hebben gedaan.
Na de rede van den voorzitter, waar
op een hartelijk applaus volgde, deed
de secretaris, mr. A. H. Sypkens, me-
dedeeling van de ingekomen gelukwen-
schen.
Vervolgens werd het woord gegeven
aan den neer d e Groot, inspeeteur-
feneraal, bij het Nijverheidsonderwijs,
ie de vereeniging en haar bestuur com
plimenteerde. Hi| wees er op, aat de
vereeniging een moeilijken tijd heeft
doorgemaakt en hoe een betere tijd aan
brak, mede ten gevolge van de wet
gevende maatregelen, door de Ned. re
geering getroffen voor de ppleiduig van
aanstaande ambachtslieden.
Spr. kent in het geheel© land tal van
menschen, die aan deze school hun op
leiding hebben ontvangen en die het
bestuur dankbaar zijn voor het werk,
door dit zoo belangeloos verricht.
Spr. eindigt met de beste wensehen
uit te spreken voor den bloei der school.
Namens de Vereeniging tot opleiding
van instrumentmakers voerde prof. Ka
merlingh Onnes het woord, die het be
stuur hulde bracht voor het voortreffe
lijke onderwijs, door het Genootschap
Spr. eindigde met een woord van
persoonlijke herinnering aan prof. van
Bemmelen, zijn gewaaideerden leermees
ter en later ambtgenoot, die bezield
was voor de idealen van „Mathesis",
dat steeds getoond heeft geen nieuwe
jeugd aan te nemen, wanneer de tijds
omstandigheden dit noodig maakten. Spr
is persoonlijk ook dank verschuldigd
laan de leerlingen van Mathesis, die
het gelukken zijner proeven hebben mo
gelijk gemaakt.
Namens het Natuurkundig Laborato
rium sprak prof. Keesom, die eveneens
wees op het groot© belang yan het on
derwijs, door net Genootschap gegeven,
voor het wetenschappelijk onderzoek;
spr. denkt daarbij in het bijzonder aan
het onderwijs in de electro-techniek.
Spr. eindigt met den kortgrondigen
wensch uit te spreken, dat de hartelijke
samenwerking tusschen het Nat. LaDo-
ratorium en het Genootschap tot in
lengte van dagen moge voortduren.
Daarna sprak prof. van Romburgh
uit Utrecht, oudleeraar aan de school
van het Genootschap. die een aange
name herinnering aan dien tijd heeft
behouden en die herinnering is hem
steeds bij gebleven, daarom heeft spr.
ook thans van de gelegenheid gebruik
gemaakt, het bestuur van het Genoot
schap geluk te wensehen. Mede na
mens zijn collega Sissingh bood spr.
aan het bestuur een schoon boekwerk
aan, zijnde een handboek der electro
techniek in 3 deelen.
Namens de vereeniging van oud-teer
lingen wenschte de heer Knottnerus het
bestuur geluk met den isosten verjaar
dag van het Genootschap. Het is on
geveer een halve eeuw geleden, dat spr.
ae eerste schreden naar '„Mathesis"
richtteen spr. heeft steeds in zijn later
teven de vruchten gezien van dat on
derwijs, waarin het wetenschappelijke
zich paarde aan de eischen van net
practische leven.
De oud-leerlingen van „Mathesis"
zijn dankbaar voor het genoten onder-
Wijs; namens hen biedt spr; een feest
gave aan het bestuur aan voor de bibli
otheek der school.
De burgemeester, Jhr. Mr. Dr. De
i.Gnselaar sprak tenslotte den wensch
uit, dat de school van „Mathesis" moge
groeien en bloeien.
Spr. herinnerde er aan, hoe vroeger
het onderwijs met primitieve hulpmid
delen gegeven werd en toch bijzonder
goed slaagde, zeker niet minder dan
thans
Thans gaat alleïp met groot» subsidies
en spr. zal daar niets kwaads van zeg
gen, wie zal op dit punt keeren de hand
ider h'eeren?
Doch wel wil spr. zeggen, dat, indien
weer automatisch 30 pet. subsidie gege
ven wordt, hij het wel aan geen enkele
inrichting met meer genoegen zou geven
dan aan Mathesis".
De Voorzitter van de Vereeniging
van Mathesianen, "de heer Veenhvuzen,
bood het bestuur namens deze vereen!
ging een tegeltableau aan van den onder
gevel van net oude schoolgebouw.
De voorzitter dankte de verschillen
de sprekers voor de door hen geuite
wensehen, alsmede voor de geschenken.
Hierna heeft het bestuur een receptie
gehouden, welke druk was bezocht
Gisteravond vereenigden zich het be
stuur en enkele gemoodigden aan een
Een gedenksteen onthuld.
Er zijn, zooals men weet, op het ter
rein achter de Pieter de la Courtstraat
aan de stadzijde van „Tuinstadwijk"
eenige nieuwe woningblokken verre
zen, die te danken zijn aan het initia
tief van de woningbouwvereniging
„Ons Doel."
Gedeeltelijk zijn deze woningen nog
in afwerking, gedeeltelijk ook zijn ze
reeds in gebruik genomen.
In tegenwoordigheid van het dage-
lijksch bestuur het bestuur der wo
ningbouwvereniging, den architect,
de aannemers, opzichters en (eenige
autoriteiten had gistermiddag voor
een der nieuwe woningen in de Lin-
denstraat, thans nog de -meest Ooste
lijke de onthulling plaats van een ge
denksteen, als een herinnering aan de
totstandkoming der 148 woningen,
Aanwezig waren van het dagelijksch
bestuur de burgemeester Jhr. de Gij-
selaar, de weth. J. F. H. (X) San
ders en A. Mulder, respect, van finan
ciën en fabricage.
De voorzitter van de woningbouw
vereniging „Ons Doel" de heer K.
West heette in het bijzonder de ver
tegenwoordigers van het dagelijksch
bestuur hartelijk welkom, en dat niet
alleen, maar hij dankte hen tevens
voor de belangstelling die uit hun te
genwoordigheid blijkt. Ook wat den
burgemeester aangaat, die hierin weer
toont dat hij trouw met de bevolking
medeleeft.
De spreker dankte dan verder voor
de medewerking die van het gemeen
tebestuur werd ondervonden, ook wan
neer het gold de oplossing van eenige
moeilijkheden. De onthulling van de
zen steen kan worden beschouwd als
het zegel op dat werk.
Met voldoening constateerde spr.
vervolgens dat hier een aantal aar
dige woningen gesticht is. Natuurlijk
is alles voor verbetering vatbaar en
zijn deze woningen het zeker wel maar
ziende op de middelen welke ten dien
ste stonden kunnen we ingenomen zijn
met dit resultaat.
Er is heel wat .berekend en gecon
fereerd eer de noodige beslissingen
genomen werden maar de conferenties
ook die met het gemeentebestuur
droegen steeds het karakter van wel
willendheid en tegemoetkoming. Spr.
beveelt Ons Doel voor eventueele nieu
we ondernemingen in de toekomst
gaarne in den steun van het gemeente
bestuur aan.
Den architect, den heer C. P 0 n s e
dankt spr voor diens keurig; werk,
Belangrijkste nieuws in dit Nummer.
Binnenland.
Dt. J. O. Geelkerken en de eiaseis
Amsterdam der Gerei. Kerken.
De moord op den makelaar Bnaoh te
Amsterdam.
Buitenland.
De Fransche delegatie la gisteren in
Amerika aangekomen.
Als plaats van samenkomst voor de
eerste pacts co nieren tie wordt thans
Locarno genoemd.
De wijziging van de bnitenlandsehe
posttarieven.
dat op ieder buitenstaander dadelijk
een goeden indruk maakt. Wij heb
ben, aldus spr. uw bekwaamheid niet
onderschat, en wij hebben goede waar
voor ons geld gekregen. De oprichters,
'de heeren Verhoog, Keller en Meyer
dankt spr. voor hun nauwlettend toe
zicht, en de aannemers de Kloe en
Vermaat uit Schiedam voor de goede
afwerking van de woningen.
Zij allen kunnen terugzien op een
schitterend stuk werk.
Met den wensch dat nog verschil
lende nageslachten van deze woningeu
zulen genieten, besloot spr. waarna hij
'den burgemeester verzocht den gedenk
steen te willen onthullen.
Alvorens hiertoe over te gaan ver
klaarde de b u r g e m. met gejnoe-
gen aan dit verzoek te willen voldoen.
Spr. maakte dan verder enkele gees-
iige toespelingen op de inscriptie van
den steen,,'t is lichter te laken, dan
beter te maken", welke spreuk hij ach
tereenvolgens toepaste op het gemeen
tebestuur en op het bestuur van de
bouwvereenigingen.
Beide lichamen krijgen nogal eens
critiek op hun werk, doch de kunst
is maar om met de middelen waar
over men heeft te beschikken, iets be
ters tot stand te brengen. Zoolang men
daar geen kans toe ziet missen ds
meeste aanmerkingen den noodigen
grond.
Spr. stelt er prijs op, waar in den
laatsten tijd zeer veel wordt gebouwd
bijna uitsluitend met* steun van Rijk
en Gemeente, te verklaren, dat hij het
zeer apprecieert dat „Ons Doel bij den
bouw van deze 148 woningen dadelijk
voor do helft de kosten heeft gedra
gen. Ook beeft spr. lof voor het be
stuur dat zich belangeloos voor de tot
standkoming van dit werk inspande.
De leden van uw vereeniging zijn u
daarvoor dank verschuldigd, aldus
spr. Na ten slotte ook met waardeerine
te hebben gewezen op de medewer
king van de ambtenaren der afdee-
ling „Woninghulp" ten stadhuize, de
heeren Kiers en Huisman, eindigde
spr. met den wensch, dat vele gezin
nen hier een prettige woning zouden
vinden en ging hij over tot de onthul*
ling van den steen, waarvan wij ter
loops het opschrift reeds hebben ver
meld. Behalve de genoemde spreuk
staan er ook de initialen der bouwver-
eeniging en het jaartal ingebeiteld.
Na de onthulling begaf het gezel
schap zich naar een der gereedgemaak
te woningen, waar de eerewijn werd
geserveerd, en waar nog eenige hee
ren het woord voerden.
Namens den raad van Commissaris
sen sloot de heer v. Rosmalen zich
aan bij de woorden van dank do<rr
den voorzitter gesproken, waaraan hij
den wensch toevoegde dat deze steen
niet zou worden vergeleken bij een
steen des aanstoots, doch bij een ge
denksteen, zooals dien de Israëlieten
indertijd oprichtten, met een Eben-
Haëzer erop, en dat ook in de toekomst
„Ons Doel" met Gods hulp, door de
medewerking van de overheid zoo noo
dig in staat zou worden gesteld om
voor vele gezinnen nog een geriefe
lijke nette woning te stichten. Spr. be
sloot met een hartelijk woord van
dank, speciaal aan den burgemeester
op wiens welstand hij een dronk in
stelde. Hij werd hierin gevolgd door
den voorzitter, den heer West.
Ook de heer de Kloe, een der aan
nemers bracht in een weidsche toe
spraak hulde aan den burgemeester
voor zijn krachtige en toch ook wel
willende leiding, ook in moeilijk#
oogenbliken. Tevens dankte spr. de
ambtenaren van Woninghulp, va® wie
