CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN EN OMSTREKEN
Belaiigrijksie nieuws in di! Nummer
6e JAARÓANÖ
DINSDAG 12~MEM92J>
NUMMER 1511
LEIDSCHS COD
ABONNEMENTSPRIJS
-fe
In Leiden en buiten Leiden
waar agenten gevestigd zijn
Per kwartaal k S 2.50
Per week i 0.19
Franco per post per kwartaal i 2.90
ll URE AU Hooigracht 35 - Leiden
Tel. 1278, Postgiro 58936, Postbox 20 j
ADVERTENTIE-PRIJS
«Bii contract, belangrijke redact!.
na nummer bestaat uit TWEE Bladen.
EERSTE BLAD.
Niet onze kracht!
't Was een ontroórend oogenblik toen
op de laatste Deputatenvergadering de
heer Idenburg een afscheidswoord
§prak.
Hij had nog gaarne de Antirevolu
tionaire partij willen blijven dienen,
zooals hij dat jarenlang met zooveel
liefde en toewijding heeft gedaan.
Zijn gezondheidstoestand noopte hem
echter zich uit de actieve politiek en
uit de leiding der partij terug te trek
ken.
Gemakkelijk was dit voor den heer
Idenburg, die steeds met groot talent
voor de verbreiding en de toepassing
van de A.R. beginselen het pleit voer
de, niet.
Maar zooals hij zich gewillig en met
geestdrift gaf toen hij geroepen werd
in de voorste 'gelederen een plaats in
te nemen, zoo treedt hij ook gewillig
en zonder morren terug.
God, aldus de heer Idenburg. is vrij
machtig. Hij geeft en Hij neemt de
kracht.
In deze enkele woorden ligt het ge
heim van liet optreden van dezen
staatsman, die juist daarom door
vrienden en tegenstanders zoo hoog
gewaardeerd weid.
Hij voelde zich steeds, ook in den
politikken strijd, een dienstknecht
Gods.
God te dienen, Gods heilige ordinan
tiën in huis en kerk, in school en staat,
weer vast te zetten 't volk ten baat, dat
is het ideaal van zijn leven.
Daaiom gaf hij zioh met al de liefde
van zijn hart en met al de krachtei
van zijn rijken geest aan de A.R. partij.
En daarom kon hij ook, zij 'tdan
met weemoed in de ziel, nu zijn krach
ten minderden, terugtreden.
God is vrijmachtig. Hij geeft en Hij
neemt de kracht.
De waarheid van dit- woord wordt
door alle antirevolutionairen toege
stemd.
Een andere vraag is echter of wij ook
als een Idenburg uit deze waarheid
leven.
Het is de vrijmachtige God, die de
kracht geeft.
Maar hoe dan te verklaren, dat cr
zoovelen zijn, die met name op poli
tiek gebied een houding aannemen
alsof ze zelf vrijmachtig en naar
eigen believen over hunne kracht' kun
nen beschikken?
Wat zijn er velen die zich om de po
litiek eenvoudig niet bekommeren. Die
er niet aan denken hunne gaven en
krachten- ten nutte van volk en va
derland en daarmee in den dienst van
,God te besteden.
De politiek interesseert hun niet, zeg
gen ze.'
Ze zien bij degenen die daarin ar
beiden allerlei fouten en gebreken. Ze
zien daar vaak een jagen naar eigen
eer en eigen belang.
De vastheid van lijn wordt naar hun
oordeel vaak gemist. Er worden din
gen gedaan die' ze gaarne anders zou
den zien.
En dan, de politiek heeft heel veel
onaaangename kanten. Ze geeft vaak
heete hoofden en koude harten. De re
sultaten zijn in verhouding tot wat ge
daan wordt, zoo gering.
En daarom acht men zijn tijd en zijn
kracht en zijn geld te goed voor de
politiek.
Heel begrijpelijk deze redeneering.
Maar de zaak komt toch een weinig
anders te staan, als we bedenken dat
het niet onze kracht is en niet onze
tijd en niet ons geld, maar dat het
God is die de gaven en de krachten
geeft om ze in zijn dienst óók op staat
kundig terrein te besteden.
Het is een heerlijke belijdenis, dat
God vrijmachtig is en dat Hij de
kracht geeft en neemt.
Dat geeft den moeden strijders die
zoo gaarne veel zouden willen doen,
maar die tot machteloosheid gedoemd
werden, rust. Het geeft kracht om stii
te zitten als het moet*
Maar het is ook een verontrustende
belijdenis.
Een belijdenis die prikkelt en moet
prikkelen tot activiteit.
'tis Israels God die krachten geeft.
Maar dan kan er ook geen sprake
van zijn, dat wij die kracht ongebruikt
zouden laten.
Dan rust op ons een ontzaglijke ver
antwoordelijkheid.
Dan zal het er op aankomen, hoe
wij die kracht besteden.
Wie daarvoor oog krijgt, zal ook bij
de komende verkiezingen, waarhij over
de toekomst van land en volk wordt
beslist geen werkeloos toeschouwer wil
len blijven.
Hij zal rusteloos arbeiden om de ge
varen die ook ons volk bedreigen, af
te wenden.
Hij zal zich stellen, neen niet in
dienst van een partij of van personen,
maar in dienst van God, die krachten
geeft en krachten neemt.
STADSNIEUWS.
Iosirumenimakerskunsi en proefonder
vindelijke Natuurkunde.
Hedenmiddag heeft Dr C. A. C r o m
m e 1 i n het lectoraat in de natuurkun
de aan de Rijksuniversiteit alhier aan
vaard met een rede over bovenstaand
onderwerp.
Gaan wij aldus spr. de histori
sche ontwikkeling der natuurkunde of
van eenige andere proefondervindelij
ke wetenschap na, dan treft 't ons, dat
iusschen deze ontwikkeling en d^ ont
wikkeling der -instrumentmakerskunst
een wisselwerking heeft bestaan, die
ons menig belangwekkend gezichts
punt aanbiedt.
Nu eens heeft de natuurkunde, astro
nomie of biologie bevruchtend op den
ontwikkelingsgang der instrumentma-
kerskunst gewerkt, dan weer is veel
eer het omgekeerde het geval geweest.
In oude tijden, toen de instrument
makerskunst als zelfstandig handwerk
nog niet bestond, vroeg de wetenschap
om hulpmiddelen en wendde zich daar
toe tot de handwerkslieden, in 't bijzon
der tot de metaal- en glasbe.werkers,
totdat in latere eeuwen de eischen zoo
hoog en de behoeften zoo veelvuldig
werden, dat de handwerkslieden hier
aan niet meer konden voldoen en
door steeds verder gedreven speciali
satie de instrumentmakerskunsi als
zelfstandig vak ontstond.
Soms echter vooral in latere tij
den is ook de wetenschap geïnspi
reerd geworden door de voortbrengse
len der instrumentmakerskunst, die
door hare steeds meer verfijnde pro
ducten, nieuwe mogelijkheden voor
proefondervindtlijk onderzoek opende.
Van deze wisselwerking heeft spr.
een schets ontworpen, waarbij hij zich
in hoofdzaak bepaalde tot het gebied
der instrumentmakerij ,en glasblazerij,
dat op de beoefening der natuurkunde
vóór 1800 betrekking heeft.
Wanneer men de instrumenteele uit
rusting van den hedendaagschen proef
ondervindelijken natuurkundige, schei
kundige, astronoom of anderen natuur
onderzoeker vergelijkt met de uitrus
ting van zijn geestelijken voorvader
uit vroeger eeuwen, dan is men ge
neigd daaruit te concludeeren, dat de
20ste-eeuwsche natuuronderzoeker on
der veel gunstiger omstandigheden
werkt dan b.v. de 17de-eeuwsche, om
van den experimentator uit nog vroe-/
!i* tijden niet eens te spreken.
Nu is dit in zeker opzicht ongetwij
feld juist, doch wanneer men die ge
volgtrekking beschouwt in het licht
van de behoeften der wetenschap van
vroeger eeuwen, dan is men geneigd
zijn oordeel eenigszins te herzien. Im
mers in die vroegere tijden trad de be
hoefte aan nauwkeurigheid bij de me
tingen nog niet zoo op den voorgrond
als thans.
Metingen met primitieve instrumen
ten zijn soms voldoende geweest de be
langrijke natuurwetten te ontdekken
en de onderdeelen voor den bouw van
een of ander door hem ontworpen toe
stel konden den natuuronderzoekers
veelal geleverd worden door hand
werkslieden.
Het is dan ook niet de natuurkunde,
evenmin de scheikund^ of de biologie
maar de sterrenkunde geweest,
die het eerst de behoefte aan min of
meer nauwkeurige instrumenten heeft
gevoeld, zoodat daaruit een instru
mentmakersstand kon ontstaan.
Reeds in de 15de eeuw vinden wij
voornamelijk te Neurenberg, Augsburg
en andere steden van midden- en Zuid-
Duitschland, maar ook in Italië1 en
Frankrijk vele handwerkslieden aan
den ai'beid tot het vervaardigen van
zonnewijzers, ?onnekompassen, astrola-
liën en dergelijke instrumenten. Hun
werkwijze verschilde echter zeer veel
van die der hedendaagsche instrument
makers, aangezien de draaibank toen
nog onbekend was.
Het ontstaan van de natuurkun
dige instrumentmakerskunst valt pas
in de laatste helft der 17de eeuw.
Spr. deelt in verband hiermee het
een en ander mede uit de voorgeschie
denis'van de draaibank, een der
voornaamste hulpwerktuigen van den
instrumeigmaker.
Zij is voortgekomen uit de z.g. wip-
bank, een veel primitiever werktuig,
welks oorsprong waarschijnlijk to: de
oudheid,terug gaat. Eeuwenlang heeft
dit werktuig dienst gedaan voor het
bewerken van houten en metalen voor
werpen, tot het na een langen ontwik
kelingsgang geworden is tot het zonder
twijfel voortreffelijk werktuig, waar
op de Musschcnbrocks hun beroemdo
en fraaie instrumenten wisten ts ver
vaardigen.
De eersten die een natuurkundige i.i-
strumentmakerswerkplaats gesticht
hebben, waren de beide broeders Sa
muel Joosten (16391682) en Johan
Joosten van Mussc henbroek
(1660—1707) te Leiden. Van de door
hen vervaardigde instrumenten be
staat thans nog alleen een fraaie lucht
pomp, berustende in de historische ver
zameling van het Leidsche Natuurkun
dige Laboratorium.
Het bedrijf in de werkplaats van Sa
muel Joosten en Johan Joosten van
Musschenbroek werd na den dood van
beide jong gestorven broeders voortge
zet door den zoon van den tweeden Jan
van Musschenbroek (1687—1748) en
door hem tot hoogen bloei gebracht.
Bekend is diens vriendschappen ':e en
wetenschappelijke samenwerking met
den hoogleeraar Wilhelmus Jacobus
's-Gravesande (16881742). Deze was
de eerste, die begreep, dat een college,
in de proefondervindelijke natuurkun
de alleen dan goede vruchten kon dra
gen, wanneer men.dëfc toehoorders de
behandelde stof in den vorm van de-
monstratieproeven voor oogen voert.
Aangezien er echter geen demonstra
tie-instrumenten bestonden, ondernam
's-Gravesande het om deze zelf te ont
werpen en door Jan* van Musschen
broek in zijn werkplaats te doen uit
voeren.
Op gelijke wijze heeft Jan later nog
samengewerkt met zijn broeder den
hoogleeraar Petrus van Musschen
broek (1692—1761).
Toen er één schaap over den dam
was, volgden er meer, en het voorbeeld
van de Musschenbroeks vond navol
ging in Engeland Frankrijk en Duitsch
land.
Spr. wees vervolgens op de micros
c o p e n, door onzen beroemden land
genoot Anthony van Leeuwenhoek
(1632—1723) Vervaardigd. Het samenge
stelde microscoop bestond destijds
reeds. Leeuwenhoek echter gebruikte
dit instrument niet, maar bediende
zich uitsluitend van zelf geslepen en-
kelvormige vergrootglaasjes! Deze ge
niale amateur, 300 hoog uitstekend bo
ven vele officieele biologen zijner da
gen, heeft al zijn tallooze ontdekkin
gen gedaan met zelf vervaardigde mi-
croscoopjes, jiiet grooter dan lucifers
doosjes en ieder voorzien van één klein
lensje. Zijn kunst van het slijpen der
lensjes moet wonderbaarlijk geweest
zijn; men bedenke slechts, dat hij lens
jes wist te slijpen, die tot 270 maal
vergroote en toch behoorlijke beelden
te zien gav^n.
Spr. behandelde ten slotte de bewer
king van gesmolten glas, het zooge
naamde glasblazen, dat voor de
constructie van natuurkundige instru-
nüenten steeds van zooveel belang is
geweest.
Meende men vroeger, dat reeds de
oude Egyptenaren het glasblazen ken
den, "latere onderzoekingen hebben
aangewezen, dat wel het glas, doch
niet het glasblazen in dien oudsten
tijd 2000 v. Chr.) bekend was.
Qe glasblaaskunst schijnt omstreeks
het begin onzer jaartelling uitgevonT
den te zijn en deze uitvinding ls voor
de ontwikkeling van de glastechniek
van onberekenbaar belang geweest.
Vooral de uitvinding en de verdere
ontwikkeling van den thermometer
heeft krachtig tot den voortgang der
glasblazerskunst bijgedragen. Waar
schijnlijk is Galilei de uitvinder van
dit'instrument geweest, doch dit wa
ren nog slechts hoogst gebrekkige
luchtthermometers.
Later werd water, vervolgens alco
hol en nog later kwik als uitzettend
lichaam ingevoerd, terwijl de schaal
teen door eenige vaste punten behoor
lijk werd vastgelegd. De groote ver
dienste, voor het eerst wetenschappe
lijke thermometers vervaardigd te heb
ben, komt toe aan den Danziger koop
manszoon Gabriël Daniël Fahrenheit
(16861736). die het grootste gedeelte
van zijn leven te Amsterdam geleefd
en gewerkt heeft. Hij moet wel groote
vorderingen gemaakt hebben in de
glasblaaskunst en een juist en weten
schappelijk inzicht gehad hebben in de
eischen, die men aan een thermometer
moet stellen om de instrumenten te
hebben kunnen vervaardigen, die
's-Gravesande gebruikte en waarvan
er nog een in de Leidsche verzameling
aanwezig is.
Spreker besloo{ zijn rede met de ge
bruikelijke toespraken o.a. tot de hoog
leeraren Keesom en De Haas, doch
meer in 't bijzonder tot Prof. Dr. H
Kamerlingh Onnes, die de tot nieuw
leven geroepen instrumentmaker-
kunst op dezen klassieken bodem tot
de grootste ontwikkeling wist te bren
gen. N"
Kliniek voor huisdieren van on- en
minvermogenden.
Ten huize van. den heer Dr. Holshei-
mer, waar zij gevestigd is. heeft gister
avond. in tegenwoordigheid Aan het be
stuur van Dierenbescherming en genóo-
digden de officieele opening plaats ge
had van de "kliniek voor huisdieren
van on- en minvermogenden.
Dr. Holsheimer heette het gezelschap
hartelijk welkom, en memoreerde daarna
de totstandkoming van deze kliniek, om
vervolgens een uiteenzetting te geven van
haar werkwijze, zooals de oprichters die
zich hebben voorgesteld.
Eenigen tijd geleden hoorde spreker
geregeld van de overwegingen van de
Jeugdgroep v. Dierenbescherming cwn te
komen tot de oprichting van een poli-
kiniek vloor huisdieren vteneind.e te voor
zien in den toestand van het oogenblik,
nu vele eigenaren er tegenop zien om. in
meer of minder ernstige gevallen met hün
huisdieren naar den dokter te gaan, uit
hoofde van de hooge kosten, welke zij
vreezen te moeten betalen.
Nu had spr. reeds eerder, tezamen met
Dr. Kok, den grooten specialist op dit
gebied, het plan opgevat om hier een
goede, geheel aan de nieuwste weten
schappelijke en practische eischen voldoen
de kliniek te bouwen, die echter door de
kosten welke er voor gemaakt moesten
worden, uiteraard slechts binnen het be
reik van de meer gegoeden zou vallen.
Toen spr. evenwel in den heer Eeltjes
den man vond van wien hier ter plaatse
de eerste drang uitging voor dit doel,
heeft spr. zich met hem in verbinding
gesteld, en werd besloten de zaak met
een maar flink aan te pakken, en hoe
wel het aanvankelijk in het voornemen
lag, de kliniek eerst in den zomer te
openen, zijn door deze wending in de
voorbereiding, de plannen dermate hun
volledige uitvoering nabjij gekomen, dat
reeds nu de inrichting kan worden open
gesteld. Het zal spr. een genoegen zijn,
met deze mooie inrichting te werken.
Het is de bedoeling dat Spr. op den
avond van iederen werkdag van 79
uur spreekuur zal houden, en om nu ook
de on- en minvermogenden in de gele
genheid te stellen van deze inrichting
gebruik te maken, zullen speciaal de zit
tingsuren van Dinsdag- en Vrijdagavond
voor hen bestemd zijn.
Waar de inrichting zich echter zelf zal
moeten bedruipen, zal er ook een klein
tarief moeten worden geheven, dat het
bestuur zich als volgt had gedacht: tot
een inkomen van f 800 betaalt ifien niets.
Bij een inkomen van f8001500 betaalt
nren $0,25 en van f15002000 f0,50 per
dier en per visite. Voor meergegoeden
zal het aan eigen beleefdheid worden over
gelaten, boven dit tarief te gaan.
Iedere behandelde „patiënt" wordt in
drievoud ingeschreven. Een der afschrif
ten is voor de(n) eigenaar(esse). De ad
ministratie hiervan zal worden verzorgd
door den heer Eeltjes, terwijl de ziekte
kundige statistiek door spr. zelf zal wor
den bijgehouden.
De kliniek is dus klaar.
Maar nu moet er ook' het noodige ver
band zijn met de patiënten, zoowel die.
welke afgehaald moeten worden, als die
welke op straat worden aangetroffen, een
ongelukje hebben gehad, enz.
In deze behoefte zal de jeugdgroep van
„Dierenbescherming" wellicht bijgestaan
door de meisjespadvindsters, voorzien,
maar zij hebben daarvoor een kostbaar
voorwerp noodig. Om daarover iets te
zeggen, geeft spr. het woord aan mevr.
P .v. Eek.
Mevr. v. Eek, hierna het woord ne
mend, bood met enkele welgekozen woor
den het bestuur van Dierenbescherming
een prachtexemplaar van een ambulance
wagen op gummibanden aan, nevens een
jaar kosteloos onderhoud en reparatie,
welke mededeeling natuurlijk door een
hartelijk applaus van de aanwezigen werd
gevolgd.
De voorzitter, Prof. dr. And ré de la
Por te, gaf hierna uiting aan de groo
te sympathie, waarmede het bestuur de
Binnenland
Dr. C. A. Crcmmelin aanvaardt hat
lectoraat in de natuurkunde aan de
Universiteit te Leiden.
De Kliniek voor huisdieren van on-
en minvermogenden Je Leiden geopend
De radio-verbinding Holland-Indië.
Buitenland.
De intocht van Hindenburg in Ber
lijn.
oprichting van deze kliniek heeft begroet.
Zi; voorziet inderdaad in een groote be
hoefte. al had niemand gedacht, dat zij
er reeds zoo spoedig zou zijn.
Met waardeering gewaagt spr. van. de
medewerking van de heeren Eeltjes en
Holsh:imer, en niet het minst van den
heer en mevr. v. Eek, die het bestuur
met zoo'n schoon cadeau verheugden.
Spr. wil allen hartelijk danken voor de
moeite aan de oprichting besteed en de
verder toegezegde medewerking, om tea
slofte den heer en mevr. v. Eek nog
maals te danken voor hun schenking en
den wensch uit te spreken, dat de inrich
ting tot grooten bloei zal komen en dat
de heer Holsheimer er veel genoegen
van zal beieven.
Plet gezelschap bezichtigde nu, onder
voorlichting van Dr. Holsheimer, den
mooien wagen, die aan alle eischen van
de practijk voldoet. Oorspronkelijk ge
maakt naar het modél, dat Dr. Kok te
Haarlem in gebruik heeft, zijn hier de
ui de practijk, noodig gehleken'wijzigingen
meteen in de constructie opgenomen, zoo
dat de wagen absoluut „af" is.
We zullen dus vandaag of morgen de
meest volmaakt geconstrueerde rijwiel
brancard voor hét vervoer van kleine
huisdieren door onze straten zien rijden,
't E inderdaad een prachtig cadeau.
Na den ambulance-wagen werd de kli
niek bezichtigd, die eveneens de alge-
meene bewondering opwekte, door de uit
stekende inrichting. Geen .der voor de
behandeling benoodigde instrumenten
wordt hier gemist. De operatietafel die
t middelpunt is, is van 'nheel practische
constructie, en verder is er een" schat
van instrumenten aanwezig, die met el
kaar de complete uitrusting vormen, ter-
wijl bij de opstelling van dat alles de er
varing, ook van andere deskundigen tot
leidraad diende, zoodal; hier kan worden
gesproken van een complete inrichting.
Tijdens de bezichtiging gisteravond werd
juist een patiënt ten consulte gebracht en
meteen behandeld, zoodat het nut van
de inrichting al dadelijk werd gedemon
streerd.
Dierenbescherming.
De afdeeling Leiden van de Nederl.
Ver. tot Bescherming van Dieren heeft
he.t plan om ook dit jaar, ongeveer
midden October, weer een najaarsactie
te voeren, en zou, hiertoe opgewext
door een prettige ervaring in vroeger
jaren, daaraan gaarne weer een op-
stellenwedstijd voor de schoolkinderen
van het dan 6e leerjaar willen verbin
den. Heden zijn de hoofden van de
scholen te Leiden en omstreken per
circulaire van dit voornemen in ken
nis gesteld, en om medewerking ver
zocht geworden.
De keus van onderwerp, mits be
trekking hebbende op dieren en die-
reftbscherming, wordt vrij gelaten. Aan
de(n) onderwijzer(es) wordt verzocht
zich te willen belasten met de beoor
deeling van de opstellen en tevens met
de keuze van den prijs, die voor het
beste opstel van elke klas beschikbaar
wordt gesteld.
Voorts bestaan er plannen om in de
najaarsactie op te nemen het vertoo-
nen van een film, of een andere attrac
tie, waartoe Alle 'kinderen, die aan den
opstellenwedstrijd hebben deelgeno
men, zullen worden uitgenoodigd.
Gemeenteraad.
De eerstvolgende vergadering van
den Gemeenteraad zal waarschijnlijk
worden gehouden op Maandag 25 Me!
a.s.
Doordat een auto, die voor hetrt
uitreed, zonder dat de bestuurder waar
schuwde, plotseling stilhield, reed gister
middag de heer V. op het Rapenburg1,
ter hoogte van de Amsterdamsche Bank^
met zijn rijwiel tegen het voertuig op, roet
het gevolg, dat het voorwiel van de jjets
geheel vernield werd..
De bakkersjongen, die gisteren
den hoek Steenstraat-Stationsweg werd
aangereden, Week er later toch niet zóó
gunstig aan toe te zijn als aanvankelijk
werd gemeend, daar zich later verschifri-
selen van een hersenschudding hebben
voorgedaan. Hij is door den Eerste Hulp
dienst naar het Academisch Ziekenhuis
overgebracht.