CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN EN OMSTREKEN
5e JAARGANG
WOENSDAG 14 JANUARI 1923.
NUMMER 141"
ABONNEMENTSPRIJS
In Leiden en buiten Leiden
waar agenten gevestigd zijn
Per kwartaalf 2.50
Per weekI 0.19
jFranco per post per kwartaal I 2.90
Dit Bamuier Beslaat uit TWEE BMen.
EERSTE BLAD.
V Politieke kronkelingen.
In 1022 en dat is op zichzelf een ver
dienste, was bij de vertegenwoordigers
(V7an het liberalisme de wind gedraaid.
De in 1918 door den heer Dressel-
pin\ verdedigde denkbeelden werden
rad teat 1 losgelaten.
In het verkiezingsprogram van den
Vrijheidsbond werd gevraagd om
krachtig en onvermoeid te streven
paar vermindering der Staatsuitgaven.
Men was tot het inzicht gekomen
flat „het maatschappelijk, geestelijk
fn financieel evenwicht ook in Neder
land zoodanig is verstoord, dat slechts
«liep besef van den ernst van den toe-
li and kracht zal vermogen te geven
pit den nood te geraken."
Mooie woorden inderdaad.
Maar de daden van de libcralisten
Waren met deze woorden niet in over
eenstemming.
De zokerheid van lijn ontbrak.
Men bleek geen besef te hebben
/an den ernst van den toestand en
peen ernstige pogingen te willen doen
pm uit den nood te geraken.
Wij zullen om dit te bewijzen het
j^rijheidsbondsche zondcnreeister op
lit go-Li©d hier niet Cidru.ckeil.
Alleen const..ieeren uvj cn dit
I&It met de stukken te be .vir-èn dat
an liberale zijde wol pogingen wer-
>en gedaan cm de uitgaven uit te set-
cn, maar dat men telkens weer eei\
Vcden wist tc vinden zich togen de
ingediende bezuinigingsvoorstellen to
psrklaren.
Was hot voorbeeld van de liberale
jeertegenweordigers door. de rcehtsche
(Kamerleden gevolgd, dan zouden wc
thans'dieper dan ooit in het moeras
fitten.
Dan was het geheeie bczuinigings-
{sverk hopeloos mislukt.
De heer Dresseihuys en zijn politie
ke vrienden gaven blijk vierkant in
Wijd niet hun verkiezingsprogram
piet krachtig en onvermoeid naar
vermindering der Staatsuitgaven te
(villen streven.
Men bleek van den ernst van deh
toestand allerminst overtuigd en
schaamde zich niet uit politieke ever-
Wegingen het landsbelang terzijde tc
ttellen en de Regeerjng in haar uiterst
/moeilijke maar hoogst noodzakelijke
(taak te bemoeilijken.
Om met de liberale N. R. Crt. te
spreken, de vertegenwoordigers van
pet liberalisme in de openbare licha-
pien missen de zekerheid van lijn en
laten hun politiek afhangen van den
indruk die daarvan bij zekere groe
pen van kiezers wordt verwacht.
r/ De meerdere vrije tijd.
Het Centraal Verslag der Arbeids
inspectie over 1923 geeft ook enkele
[mededeelingen over bet gebruik dat
Ide arbeider thans maakt van zijn meer
tieren vrijen tijd.
Op de vraag of de verkorting van
den arbeidstijd geleid heeft tot meer
drankgebruik en veelvuldiger café-be-
poek luidt het antwoord:
„De algemeene indruk was, dat op
/iet platteland de verkorte arbeidstijd
«n de vrije Zaterdagmiddag niet heb-
pen geleid tot een drukker bezoek aan
pafé's en een vermeerderd gebruik
jvan sterken drank. In de steden, en
(wel hoofdzakelijk in de industriecen
tra, viel daarentegen een toegenomen
bezoek aan café's en bioscopen te be
speuren.
Slechts op enkele plaatsen schijnt
,de plotselinge overgang tot den kor-
jteren werktijd te hebben geleid tot
jhet veelvuldig bezoeken van café's en
een ruimer gebruik maken van ster
ken drank met toeneming van dron
kenschap als gevolg. Vrij spoedig heeft
zich dit echter verbeterd en voorts de
den zich toen de malaise en de daar-
mede gepaard gaande loondaling gel
den. Bij de jongere ongehuwde arbei
ders, die betrekkelijk veel verdienen,
is het drukkere café- en bioscoopbe
zoek en de grootere uithuizigheid blij-
]ven bestaan. Zoodra evenwel in een
gemeente vereenigingen zijn, welke
bijna dagelijks oefengelegenheid bie
den voor muziek of sport, is het ge-
BUREAUHooigracht 35 - Leiden
Tel. 1278, Postgiro 58936, Postbox 20
bruik van den vrijen tijd veel gun
stiger.
In de mijnstreek was over het ge
heel duidelijk waar te nemen, dat na
de invoering van den achturigen ar
beidsdag meer sterke drank werd ge
dronken en vooral op Zaterdag en
Zondag een grooter aantal processen-
verbaal werd opgemaakt dan tevoren.
Café- en bioscoopbezoek waren toege
nomen en de trek naar Duitschland
was zt' jr groot.
Het is stellig niej; te veel gezegd, dat
de thans verkitegen inlichtingen over
het algemeen van verdere verminde
ring van het gebruik van sterken
drank doen blijken."
Bijzonder gunstig zijn de resultaten
dus blijkbaar niet, althans in de ste
den en in de mijnstreken. Op het plat
teland is de toestand gunstiger.
Het spreekt vanzelf dat hieruit niet
volgt dat nu de arbeidstijd maar on-
noodig verlengd zou moeten worden.
Al moet ook hier voor overdrijving
worden gewaakt, toch blijvèn wij de
verkorting van den arbeidsdag als
een zegen beschouwen waarvoor we-
dankbaar mogen zijn.
Maar wel blijkt hieruit weer, dat
door verbetering van de uiterlijke om
standigheden {üleen do mensch niet
gered kan worden.
Gelukkig dat de latere inlichtingen
een meer bevredigenden indruk ma
k-u.
Overigens moeten wij er ons vah be
wust zijn, dat de nieuv.e tijd ons ook
in dit opzicht plaatst voor een nieuwe
taak.
STADSNIEUWS.
Giutlcn Jubileum „Lovendaal".
In de flink bezette Hooglandsche
kerk werd gisteravond een feestelijke
vergadering gehouden tor herdenking
van het 50-jarig 'fcersttrsir'dcr Chr. Wijk
vereenigiiig „Levendani". Sprekers
waren Ds. M. J. Punselie cn Ds. A. W.
Voors, predikanten resp. der Ned. H.
Gtftti. te Leiden en te Alphen, terwijl
da Chr. Zangvereeniging „Zingt den
Heer", 1 Februari 1876 opgericht als
onderafdeeling van genoemde wijk-
vereeniging, haar medewerking ver
leende
Ds. P un s e 1 i e opende de samen
komst, liet zingen Ps. 68:10, las Psalm
100 cn ging voor in geheel; daarna
werd door de zangvereeniging gezon
gen de „Lofzegging van Joh. Seb.
Bach.
Vervolgens heette Spr. de aanwezi
gen welkom, die in zoo grooten getale
waren opgekomen, nu de wijkvereeni-
ging jubileert.
De geschiedenis van de wijkvereen.
„Levendaal" is een geschiedenis van
vee.l liefde en veel trouw van men-
schen; hoe velen hebben niet hun tijd,
en kracht daaraan gegeven, hoe velen
ook giften, groote en kleine. Spi\ her
innerde aan den steun, welwillend ver
strekt door de hoogere autoriteiten,
dismede door de pers. Spr. dankte die
allen in hartelijke bewoordingen, ook
den burgemeester, die helaas niet te
genwoordig kon zijn.
Ook velen buiten de stad hebben zoo
veel voor de wijkVer. gedaan. H. M.
de Koningin heeft haar belangstelling
doen blijken door den heer van Bor-
selen te benoemen tot ridder in de or
de van Oranje-Nassau.
Indien er iemand is, die zich voor
de wijk verdienstelijk heeft gemaakt,
dan zijt gij het aldus richt Spr. zich
tot den geridderde en Spr. wenscht
hem toe, dat hij de symbolen der ko
ninklijke belangstelling nog vele jaren
met eere, in gezondheid en in onge
broken kracht mag dragen.
Nog tot een hooger hoogte moet ons
feestlied klimmen.
De oude filosoof Philo heeft gezegd,
dat alle geschiedenis, zoowel van vol
ken als van individuen, van menschen
zoowel als van dieren, is oen symbool,
waarin de geschiedenis is de taal en
de feiten zijn de woorden, waarvan de
Almachtige zich bedient om ons de
waarheid te doen kennen.
Zoo is het ook met de geschiedenis
onzer Wijkvereeniging, zegt Spr., zij
spreekt ons van de ontfermingen Gods
Om de geschiedenis van dien wijk-
arbeid goed te begrijpen, moeten wjj
ons de kerkelijke toestanden van 50
jaar terug indenken. Toen begon men
aan de kerk reeds den rug toe'te kee-
ren. Dit (had velerlei oorzaak. Spr.
noemt als een der voornaamste oorza
ken het ongelukkige huwelijk, geslo
ten tusschen Staat en Kerk.
Dit had voor de predikanten een ge
voel van financieele veiligheid en ze
kerheid ten gevolge; meerderen van
hen waren gelijk aan den rentenier
met zijn lange pijp, die rustigjes zijn
aspergebed aanlegt en zijn andijvie
opbindt in den tuin. En preeken? Och,
dan hadden zij wel een serietje pree-
ken, die zij op de rij af voordroegen.
't Gevolg was dat de kerk niet meer
sprak in de taal van den nieuweren
tijd, doch vreemd stond tegenover het
leven, waardoor velen zich van de
kerk afkeerden.
Ds. Wolf zag dit gevaar, vandaar
dat hij op de gedachte kwam van den
wijkarbejd. Men zag er aanvankelijk
een miskenning in van hef kerkelijk
leven, men vreesde, dat qe eenheid
der gemeente verloren zou gaan, enz.
Dit verwijt was niet gegrond, Ds.
de Wolf heeft het gemeenschapsleven
niet uit het oog verloren, ^och wist,
dat de gemeenschap is opgebouwd uit
individuen.
Het werk van Ds. de Wolf werd *ijk
gezegend; tweemaal reeds moest het
wijlcgeböuw „Levendaal" vergroot wor.
den, en thans is het weer te klein!
Voorwaar, de Iieere heeft ons ruimte
gemaakt en wij zijn gewassen in dit
land.
Natuurlijk toont dit werk, evenals
alle menschenwerk, gebreken en ieder
zal bekennen, dat hij alle kansen niet
steeds heeft gebruikt, dat daar te wei
nig liefde en te weihig trouw bij hem
is ^av/eest. Doch ondanks die tekort-,
komingen heeft Gód ons gezegend.
Wanneer wij onzen arbeid- overzien,
kunnen wij met Ps. 71 zeggen, dat wat
wij Jn onze jeugd geleerd Rebben, wij
nu nog verkondigen, on er wordt nog
wojtelijks aan honderden gezegd, dat
cr vrede is door het bloed des Kruises.
Nu vieren wij ons 50-jarig bestaan:
de cudordom en de grijsheid zijn ge
komen. Dit heeft zijn gevaren, daarom
rijst de bede: Verlaat ons niet o God.
Als God ons- maar dicht bij hem
houdt, dan worden wij wel oud in ja
ren, maar niet in frisschen meed: Hij
yerniouwe onze jeugd gelijk eens
arends jeugd.
Er valt nog veel te .arbeiden voor
ons, want er is nog veel afval. Daarom
aan den arbeid, God wil het! Wij moe
ten voort om het Evangelie uit te dra
gen in onze donkere omgeving.
Gcd make ons getrouwden geve dat
Zijn naam' worde verheerlijkt, door
dat steeds meerderen door onzen wijk-
arbeid de lieflijkheid en de heerlijk
heid van den Heere Jezus gaan zien
en Gods genade ervaren.
Nadat de zangvereeniging „Vertrou
wen" van Fr. Abt had gezongen, be
trad Ds. Voors den kansel om enkele
herinneringen mee te deelen uit de
oudste geschiedenis van <flen wijkar-
beid.
Het is heden 30 jaar geleden, aldus
begon Spr., dat Ds. de Wolf in zijn
woning Heerengracht 31, bezoek ont
ving van den Hoofdcommissaris van
politie, die hoewel niet van zijn
richting zijnde bij het 20rjarig be
staan der Wijkvereeniging behoefte
gevoelde hem mede te deelen, dat se
dert Ds. de Wolf zijn wijkarbeid be-
gontlen was, het politietoezicht in die
wijk aanzienlijk had kunnen vermin
derd worden
Spr. dankte allen, die aan dien wijk
arbeid hebben meegewerkt, voor hun
aandeel daarin, alsmede voor de pië
teitsvolle w.ijze, waarop zij de herin
nering bewaren aan hun eersten voor
zitter, die 33 jaar in deze gemeente
gearbeid heeft en die met zijn teer ge
moed en zijn organisatorisch talent
zijn medewerkers aan de door hem
gestichte wijkvereeniging Jieeft be
zield.
Spr. dacht aan den breeden kring
van mannen en vrouwen, die zich aan
den velerlei arbeid hebben gegeven;
meerderen zijn reeds overleden.
Nog vele schoone herinneringen
heeft Spr. van dien tijd van voor der
tig jaar, toen hij hier ter stede met
dezen arbeid nieeleefde.
Het „Looft den Heere,- mijne ziel"
moet in onze herinneringen den boven
toon voeren, niet het minst om den
persoonlijken zegen, door God in de
zen arbeid geschonken.
Spr. wenschte het bestuur en zijn
medewerkers toe, dat zij nog vele ja
ren dien arbeid mochten verrichten,
gedragen door de sympathie der Ge
meente.
Spr. heeft ook" nog andere herinne
ringen; het meeste geld moest van bui
ten komen, want Leiden was nog niet
ontwaakt. Men zag in dien arbeid een
bedreiging van bet kerkelijk leven.
Bij het 25-jarig bestaan durfde de ker-
keraad der Ned. Herv. Gem. zich op
de herdenkingssamenkomst in het
Wijkgebouw niet officieel te doen ver
tegenwoordigen
Hoe zijn in de laatste kwarteeuw de
dingen veranderd, zoodat het halve-
eeuwfeest in een van dè cathedralen
der Geméente gevierd wordt.
Naar aanleiding van Hebr. 6:10 wees
Spr. er op, dat God aan onzen arbeid
denkt. In het gedenkboek voor het
aangezicht Gods is ookgeschreven
over dezen arbeid der liefde. God Ziet
toe, daarvan is dit werk het zeker
bewijs.
Wij kunnen met vertrouwen in do
toekomst blikken, wanneer wij weten
dat Gods oog met liefde op dezen ar
beid blijft rusten.
God doe het allen, die in dit werk
leiden en dienen ervaren, dat Hij hun
arbeid niet vergeet.
Het zangkoor zong vervolgens „Zon
dagmorgen" van Fr. Abt, daarna
sprak Ds. Punselie een slotwoord,
waarin hij allereerst Ds. Voors dankte
voor het door hem gesprokene.
En nu aan den arbeid zegt Spr.
we' moeten weer het gewone leven
in, en met een variatie op een bekend
woord van Nelson zegt spr.: God ver-
Wacht, dat wij allen onzen plicht zul
len doen. Dan zullen wij ervaren hec
paradoxale woord, dat de zegenende
ziel zal vet gemaakt worden: al zege
nende zullen \vij zelf gezegend worden
Nadat het zangkoor de Hymne „God
is mijn lied, Hij is de Gcd der Krach
ten" gezongen had, ging Spr. voor in
dankgebed waarna nog gezongen werd
Gez. 72:1.
BURGERLIJKE 3TAND.
Geboren: Christina Elisabeth, d.
v. L. Prins en E. C. v. Gent. Abraham
Frans, z. v. C. T. Hoppenbrouwer en S.
Voorzaat. Maria Joha. Theresia, d. v. A.
P. A. Barnhorn en M. G. Gijbels. Joannes
Albs. Ants., z. v. P. F. Verhoef en G. A.
Heemskerk. Jacobus Evert Leons, z. v.
C. L. Groenewegen en C. v. Schoonder-
woerd den Bezemer. Anna, d. v. J. G.
Monfils en S. Pouw. Anna Catha. Geer-
truida, d. v. J. P. Rozemeijer en A. Kui
per. Hugo, z. v. S. Mooten en P. Riet
hoven. Wilhelmina, d. v. M. Turksma en
J. Sealtiel. Piet Lambs. Dirk, z. v. J. W.
de Wekker en A. M. Colpa. Maria, d. v.
C. v. Royen en M. Barendse. Elsa Mathil
da, d. v. N. v. Duyn en M. M. Renben-
tisch. Aria, d. v. D. v. Dijk en A. v* d.
Plas. Cornelis, z. v. M. Bos en A. v. Res
teren. Geertruida, d. v. A. J. A. v. d.
Wiel en C. Broekhof. Adriana Francoise,
d. v. H. Fakkel en M. de Bruin. Maria
Catharina, d. v. H. Kamsteeg en L. Vee
handelaar. Willem Pieter, z. v. G. Hols-
wilder en W. den Oude. Jansje, d. v. J.
Lasschuyt en J. Keereweer. Dirk, z. v.
N. B. v. d. Voort en G. v. d. Kaay. Maria
Alida, d. v. T. Overdijk en C. Poelijoe.
Pieter, z.#v. H. v. Es en E. v. Polanén.
Maria, d. v. I. Lepelaar en J. Jansen.
Wilhelmina Adriana, d. v. A. v. Dijk en
W. A. Bos. Johanna, d. v. E. Groen en
J. Mielo.
Gehuwd: J. de Winter jm. en J. C.
Gaastra jd. C. L. Duindam jm. en A. M.
Heemskerk jd. L. M. Devilee jm. en H.
M. Franse jd. J. I. Stoute jm, en J. Veer
man. G. v. Berkel en W. C. J. Schouten.
Overleden: W. Voskuilen-Pels, vr.
35 j. A. J. Kettenis, dr. 3 d. J. A. Pom-
mee, wed., 90 j. A. v. d. Hulst, wed. de
Groot, 68 j. J. E. B. Baart-Ligtvoet, vr. 76
j. C. W. N. v. Beest-Sciarone, vr. 81 j.
F. v. Weeren, zn. 1 j. J. v. d. Hoek, zn.
2 j. J. v. Es, wedr. 42 j. H. Leeman, wedr.
87 j. E. M. v. Duyn, dr. 4 uur. D. J.
Slegtenhorst-v. Dijk, wed. 26 j.
Van Jacqv.c., F Gr k tot l
De nieuwbenoemde hoogleeraar pro£
Albert V e r w e ij heeft zijn ambt aan
vaard met een rede over bovenvermeld
onderwerp.
Na een k'orte inleiding ter verklaring
der keuze van onderwerp en titel zijner
oratie sprak de redenaar in het kort als
volgt:
Toen in het voorjaar van 1S79, Jacques
Perk begon met schrijven van zijn ge
dichten, opende hij daarmee een tijdperk
ADVERTENTIE-PRIJS
Gewone advertentiën per regel 221/: cent
Ingezonden Mededeelingen, dubbel tarief.
Bij contract, belangrijke reductie.
Kleine advertentiën bij vooruitbetaling
van ten hoogste 30 woorden, worden dag&
lijks geplaatst ad 40 cent..
Gelangrijksie nisuws in dit nummer.
Binnenland
De herdenking van het 5C-jarig be
staan van „Levendaal".
Prof. Albert Verwey houdt zijninau
gureels rsde.
Opening nieuwe Chr. School te Oogst-
geest.
Het steendrukker?-conflict opgelost.
Buitenland.
De spoorwegramp te Heme. v
Het St. Lucas-ziekenhuis te Tokio
afgebrand.
van dichterlijke ontwikkeling, dat ook nu
nog niet is afgesloten. De bewondering
voor de republiek der zeven provincie;^
het bezielende element van Potgieter's ar
beid bleek verdwenen cn vervangen door
een vaderlandlooze liefde voor natuur ea
kunst. Men 2iet dit het best, wanneer men
zich voorstelt, hoe Potgieter zou hebben
deelgenomen aan het 3e eeuwfeest van
Hooft en hoe Pertk dit deed, die aah
Dr Doorenbos enkele regelen toerichttq
De waarheid is, dat noch door Perk,
noch door ons anderen het Vaderland
werd losgelaten. Maar wat wij in die ja
ren met zeldzame verrukking beleefden,
was een bevrijding: het kwam ons voor,
dat in de dichters, die ons voorafgingen,
de verbeelding meer dan de onze
door overlevering gebonden was.
Dit inderdaad revolutionaire besef is
de oorsprong geweest van de Nieuwe-Gids
beweging. 1
Overal zien wij na 1880 het redeneerend
element in de poëzie teruggewei.en en
het verbeeldingselement, het concrete
beeld op het eerste plan gebracht. Een
wijsgeerige en historische rechtvaardiging
zoekend voor deze ontwikkeling, grijpt
men allereerst terug naar Shelley's De
fense of Poetry. Voor de klassieke dicli-
ters cn de bij hen geschoolde renaissance-'
geleerden was de verbeelding ccn macht;
uie tusschen de zinnen e;i de rede instaat.
De rede moet keuren, of de voorstel
lingen, door de verbeelding uit de gewaar
wordingen gevormd, al of niet heilzaam
zijn.
Shelley noemde de synthetische denk
wijze uitdrukkelijk: verbeelding. De er
kenning van de verbeelding als afhanke
lijk met de rede gelijkwaardig denkver
mogen, wordt door den aestheticus Croco
toegeschreven aan zijn landgenoot Gian-
battista Vico. In voorzichtiger termen heeft
feitelijk Spinoza dit ook al gedaan. Na
Vico is dit inzicht het eerst weer in
Duitschland opgekomen, niet bij de wijs-
geeren, maar bij de dichters. Jean Paul
maakt de scheiding Einbildungskraft en
Phantasie of „Elementargcist" als ziel. De
ze scheiding werd evergenomen door Cc»
leridge, door Wordsworth, de laatste in
zijn „Prelude" de eigenlijke dichter ven
de verbeelding; van de „Imagination", die
hij stelt tegenover de „Fancy" Shelley,
Wordsworth en Coleridge waren van groo
ten invloed op ons jongeren van i83<V
Door hen eigenlijk werden wij opgeno-
men in die Europees che brooming, die
zoowel de klassieke Duits che dichtkunst
als de Engelsche van na Dryde bevrucht
heeft, aan wier zichtbaren oorsprong Rous
seau stond en die haar verborgen bron
in Spinoza had.
Niemand zal zeggen, dat wij iets on-!
vaderlandsch deden, toen wij poogden, dien
stroom terug te leiden naar het land,
waaruit hij welde. Potgieter trouwens had
zijn loop, waar hij iii het licht vloot,
duidelijk ingezien en hem o.a. in rijn stu
die over George Crabbe geteekend. Van
Vleten had het bekken, waaruit hij vloei
de herkend en een eeredienst ingesteld 1
voor den vaderlandschcn wijsgeer. Ome
taak was een andere; wij moe-t.n hoe
langer hoe meer, vaderlandsch leven b -
trekken in' den Europees :hen verbeel-
dingsgroei. Dit gebeurde onmiddellijk doet
het voortbrengen van een nieuwe Neder-
landsche dichtkunst. Tegelijkertijd groei
de onze belangstelling voor de vroegere
Nederlandsche letteren. Naast de gram
matische en de historische literatuur-be
schouwing was de aesthctische op~;.
die zich, naar Flaubert's woord
lcordringend mogelijk voor he
;.i :hzelf interesseert. Niet aan d
helen ontstond deze, maar bij de ti:c! -
ters. Toch bestond er tusschen hoogc-
£cholen, dichters en leeken een onmis
kenbare wisselwerking.
Wij} komen nu echter voor de vraag
te staan, of het bijzondere, d.w.z. het kunst
werk op zichzelf, als eenmalig verschijn
sel leerbaar is. Of het eigenlijk wel aan
de Universiteiten gedoceerd kan worden.
Het algemeene is leerbaar, maar het bij
zondere, hoe zal dat worden medegedeeld,
daar het toch niet anders gekend kan
worden, dan doordat men het ziet en
ervaart? Dit 4.en n.l. vereischt aanleg en
vermogen. Het geschiedt alleen in d:
bewond&ing.