li. C01IJH
Dagblad voor Leiden en Omstreken.
BINNENLAND.
Tweeden Pinksterdag
in de Stadszaal.
ABONNEMENTSPRIJS
IN LEIDEN EN BUITEN LEIDEN
WAAR AGENTEN GEVESTIGD ZIJN
PER KWARTAAL 12.50
TER WEEK10.19
FRANCO PER POST PER KWARTAAL 12.90
3de JAARGANG. - VRIJDAG 2 JUNI 1922 - No. 654
Bureau: Hooigracht 35 - Leiden - Tel. Int. 1278 - Postrekening 58936
Dit nummer bestaat uit twee bladen
Groote verwachtingen.
Do mannen van d€tn Plattelandensbond
hebbcm voor de a.s. verkiezingen groote
.verwachtingen.
Een hunner propagandisten meende te
mogen rekenen op do verkiezing van
minstens Wee, maar w a a r s c h ij n-
1 ij k drie leden op de linksche- en van één
lid op de reehtsche lijst. -
Men rekent daarbij ook op de kiezers
uit de zo omgeving.
Ook in dezen Kieskring en ook in
onze kringen, zullen, naar men meent,
gevonden worden mannen en vrouwen, die
willen meewerken om Braat en consorten
naar de Tweede Kamer to brengem
Men vernacht van hén, dat zij hunne
beginselen zullen overboord werpen,
om mannen te kiezen, die getoond hebben
hunne belangen niet te kunnen verde-
De heer Braat heetf in de Tweede Ka
mer voor de landbouwbelangen niets ge
daan.
Wel heeft hij door zijn ongemanierd
optreden den boerenstand naar beneden
gehaald en een indruk van het boerenle
ven gegeven, die gelukkig met de werke
lijkheid niet overeenstemt.
Er is voor de land- en tuinbouwers m
onze omgeving dan ook alle reden om aan
de mannen van den Plattélandsbond hun
stern niet te geven.
Zij kunnen en mogen en willen niet
meedoen aan het voeren van een belangd-
poli tick, dio nog dit eigenaardige heeft,
dat daardoor geen enkel belang kan wor
den gediend.
Een eenling bereikt niets in de Kamer.
Kan niets bereiken.
Alleen oen ernstige politieke partij, is
in staat daar invloed uit to oefenen. Daar
om moet gezorgd worden, dat in die par
tijen do belangen van do verschillende
volksgroepen tot uiting komen.
Dit kan allereerst in den vorm -van
overleg.
Bekend is hco de Chr. Boeren- en Tuin-
dersbond met de A. R. en de Chr. Hist.
Kamerfractie in voortdurend contact
staat.
Maar het kan o o k, door enkele man
nen die de practink van het landbouw-levon
kernen naar de Kamer af te vaardigen.
Daarom, vinden de kiezers hier in de
hooien van den Heuvel en Warnaar en in
de boeren Colijn, Val star en Heemstra in
andere kringen, mannen, van wie wij we-
ton dat zij de beginselen willen hoog hou
den, maar die tenens in staat zijn voor de
belangen van het platteland in club e.n
Kamer het pleit te voeren.
Wij hebben dan ook goede hoop dalt. de
groote verwachtingen van den Platte
land creb on d zullen verkeeren in teleur
gestelde verwachtingen.
V Dappere vrouwen.
In het Socialistisch blad „De Proletari
sche Vrouw", werd onlangs duidelijk ge
maakt, welke groote bezwaren er verbom-
den zijn aan het optreden vam de vrouwen
in don Staatkundigen strijd.
Het blad brengt hulde aan de_ dappere
vrouwen die zich voor dezen arbeid geven,
maar erkent tevens dat het een kwaa'd
is.
Wij laten bedoeld stukje hier volgen:
Zij zijn dapper, deze vrouwelijke pro
pagandisten, die de woning, die het ge
zin verlaten, omdat zij in zich gevoelen
de kracht om tot de vrouwen van stad
en land te spreken, om haar te verkla
ren de nieuwe plaats, welke zij als kie-
zeres inneemt.
i O, het is ni6t gemakkelijk, het is nog
iheeJ ietis anders voor een vrouw dan
voor een man om „óp propaganda uit
te gaan". Want er is tweestrijd in haaT
(hart, 'als ze het gezin voor verscheidene
i dagen gaat verlaten. Zij moet de vo-lle-
dige medewerking hebben van haar
man en van ha:ar grootere kinderen. Er
moet de gezindheid bestaan om haar
vlak voor zij gaat en vlak nadat zij
teruggaat de werkzaamheden thuis licih-
.'I ter te maken.
Maar dan nog is er toch dikwijls een
igödeold'heid van gevoelens te overwin-
nen.
Om goed en dapper en onvervaard
haar propagandawerk te doen, moet
de vrouw evenwel op zichzelf die over-
winning behalen, anders gaat zij
tenonder. Goen twijfel in dit opzicht
inag haar kwellen, anders is zij beter
thuis. Zij moet weten en gevoelen, dat
het. goede, hetgeen zijn doet, overtreft
het kwaad van haar afwezig
heid thuis; ja, dat 'haar mau en
kinderen haar gaarne tijdelijk voor
dien arbeid, welken zij begrijpen, af
staan en er zoo indirekt aan meewerken
lom hem vruchtdragend te doen zijn.
Het doet 'ons genoegen, dat zelfs in dit
Socialistische orgaan het optreden ivan de
vrouwen, die haar huis tijdelijk moeten
verlaten, een kwaad wordt genoemd.
Toch zijn het dappere vrouwen, zegt
het blad.
Maar voor ons besef zijn nog dapperder
do vrouwen en moeders, die, al wordt
over haar arbeid dan ook niet naar, bui
ten gesproken, zich geven en blijven ge-
yen fan den arbeid in bare gezinnen.
V Geen partijdigheid.
WLi hebben ten opzichte van Minister
do Visser iets goed te maken.
Onlangs hebben wij onder „Kerk en
School" een beschouwing weergegeven,
waarin gewezen werd op de partijdigheid
bij het aanwijzen van gecommitteerden
voor de eindexamens der Gymnasia, waar
bij zij die werkzaam zijn bij .het bijzonder
onderwijs zouden zijn gepasseerd.
Later is echter gebleken dat deze be
schuldiging onjuist is.
Voor gecommitteerden voor de eindexa
mens der Gymnasia moeten worden aan
gewezen hoogleeraren of oud-hoogleer-
aren:
a. in de oude talen;
b. in de moderne talen'
c. in de wis- en natuurkunde.
Nu is er slechts één bijzondere Univer
siteit en die eene Universiteit heeft geen
hoogleeraren voor de rubrieken b. en c.
en slechts één hoogleeraar voor rubriek a
(Prof. Woltjer) en deze ééne hoogleeraar
is benoemd.
Van partijdigheid is hier dus geen
sprake.
Want al had de Minister van Onderwijs
tegenolver de Vrije Universiteit een ruimer
standpunt kunnen innemen, het is toch
niet aan den minister te wijten, dat niet
meerdere hoogleeraren vam bijzondere
Universiteiten voer benoeming in aanmer
king kwamen.
Woningtoestanden te Leiden.
(Slot).
Plaatsgebrek was oorzaak, dat wij ons
overzicht van het rapport der Gezond
heidscommissie omtrent de woningtoe
standen te Leiden niet konden vervolgen.
Wij zullen thans ook niet verder op het
rapport ingaan. Het is een lang en eentoo-
nig verhaal van droeve toestanden die
roepen om verbetering.
Het is echter niet genoeg dat de mis
standen worden blootgelegd. Van meer
belang is do vraag wat tot verbetering
moet worden gedaan.
Daaromtrent wordt in het rapport het
volgende opgemerkt:
De Commissie verklaart zeer sterk den
indruk te hebben gekregen, dat er voor
de woningtoestanden in een oude stad als
Leiden nauwelijks eenige vooruitgang
te verwachten is van onbewoonbaarver
klaring zonder vast plan zelfs als deze
door ontruiming gevolgd wordt van
enkele huizen in nauwe stegen en poorten
Als afschrikwekkend voorbeeld zou
kunnen worden gewezen op de Potle-bak-
kersgang, waar de indertijd onbewoon
baar verklaarde woningen op instorten
staan, met planken zijn dichtgespijkerd
en als pakhuis worden gebruikt. Voor de
enkele overgebleven bewoners van deze
poort is de toestand veel slechter dan
toen de huizen nog bewoond werden. Bo
vendien liggen midden in de stad terrei
nen braak (bijv. de Plattepoort in de Pa
radijssteeg).
In do toekomst zal dan ook naar de mee
ning der commissie er op moeten worden
aangedrongen, dat partiëele onbewoon-
baarvcrklaring en ontruiming minder
voorkomt. Men moet meer liet oog rich
ten op de mogelijkheid om door afbraak
en herbouw ter plaatse een blijvend her
stel te verkrijgen, dan zijn aandacht be
palen op een enkel zeer slecht huis te
midden van andere, die maar zeer weinig
minder slecht zijn. Steeds meer zal naar
het voorbeeld van het Oranjeboomstraat-
complex moeten worden gehandeld.
De uit een andere hoofde zoozeer ge-
wenschte bouw van huizen als in het
Ivooipark zal in dit stadium van dezen
woningnood ook geen belangrijke verbe
tering brengen. Ongetwijfeld zouden de
gesignaleerde slechte woningtoestanden
nauwelijks beter worden, indien in Lei
den een 100-tal worden bijgebouwd, zon
der dat bepaald werd wie huurders de
zer woningen zouden zijn en zonder dat
de poorten en sloppen werden gesloten.
Want door een invasie van elders wer
kende arbeiders zouden deze huizen wor
den bezet.
Het beste hulpmiddel om uit de moei
lijkheid een uitweg te vinden lijkt do Com
missie om van gemeentewege
een 10 0-tal reserve wonin
gen te doen bouwen.
Uit een bijgevoegde schets met toelich
ting blijkt, dat de Gezondheidscommissie
deze reservewoningen heeft gedacht als
een beneden- en bovenwoning met ge
meenschapelijken ingang.
De benedenwoning heeft een
woonkamer, groot 4x 3.75 M., dus 15 M2.
oppervlakte, met groote kast onder den
trap, een keukentje, groot 2,25 x 225 M.
incl. de kast, een dito slaapkamertje,
waarin ruimte voor een twee-persoons
ledikant en voor een kinderledikanlj in
de nis onder de verhoogde keukenkast,
verder een portaaltje met W.G., een
straatje om te spoelen en een brandstof-
fenkist; een woning-type derhalve ge
schikt voor jong of oud echtpaar met één
kind of zonder kinderen.
De bovenwoning voor groote
gezinnen bestemd!, (heeft recht tegen
over de trap een vertrek, bestemd om in
te. poetsen, .te w'assehen enz., waarmede
wordt beoogd, keuken en woonkamer
(waarvan de afmetingen gelijk zijn aan
die der benedenwoning en waarin anders
dergelijke werkzaamheden moeten gebeu
ren) opgeruimd te kunnen houden; ver
der (doch facultatief gesteld) een veran
da met brandstoffenkist, portaal met W.
C. en boven afgezonderde slaapgelegenheid
voor tenminste zeven personen, benevens
een kleine zolderruimte. Het komt haar
voor dat een dergelijke woning aan re
delijk© eischen voldoet en ondanks zijn
geringe afmetingen zoo groot mogelijk
gerief, terwijl de meubileering ook eefi
factor van beteekenis door de allerarm
sto nog mogelijk zal zijn.
Op deze wijze zou op verschillende boven-
aangediende plaatsen van de stad een
Oranjeboomstiaatplan te maken zijn. De
reserve woningen zouden telkens kunnen
dienst doen voor de bewoners van een be
paald complex huizen, die worden opge
ruimd en waar ter plaatse een evengroot
aantal weer kan worden gebouwd.
Hoewel dit - administratieve bezwaren
zal geven meent de Commissie toch, dat
hierbij een opschuifsysteem wel zal moe
•ten worden toegepast.
Men zorge daarbij steeds, dat deze re
serve-woningen in den eersten tijd
slechts voor het oorspron
kelijke doel dienen, dus
om t ij d e I ij k e huisvesting
te verstrekken aan de gezin
nen, die dakloos zijn, doordat op de plek
grond, waar ze wonen, nieuwe huizen
moeten worden gebouwd.
Het zal, naar de Commissie meent, niet
noodig zijn, dat de bouw der nieuwe hui
zen op de plaats der slechte krotwoningen
van gemeentewege geschiedt. Dit late
men over aan het initiatief der bouwver-
eenigingen. Ook is in vele gevallen ont
eigening niet de eenige uitweg en kan
dikwijls door aankoop geleidelijk het be
zit verkregen worden van de slechte hui
zen, die voor afbraak in aanmerking ko
men. Toch is medewerking van de ge
meente bij het tot stand komen dezer
bouwplannen noodig. Misschien zou het
verstrekken van den grond in erfpacht
door de gemeente een der beste wijzen
kunnen blijken te zijn om herbouw te be
vorderen. Aankoop en onteigening zou
dan door de gemeente moeten geschieden.
Voor tijdelijke huisvesting houten ge
bouwen te zetten, lijkt de Commissie uit
den booze. De ervaring met de gemeen
telijke noodwoningen was toch ook slecht
Maar voor een huis, dat dienen moet
voor de huisvesting van een 3- of 4-tal
gezinnen, die 't huis alle slechts 3 5 5 jaar
bewonen, is een houten huis stellig onge
schikt. Ook meent zij dat op den duur de
door haar voorgestelde 100 reserve-wo
ningen zullen moeten dienen om huisge
zinnen onder dak te brengen, die wonen
ip. poorten, waar geen herbouw; ter plaat
se mogelijk is.
Noodzakelijk wordt geacht, dat aan het
openkomend terrein aanstonds een ande
re bestemming worde gegeven: openbare
speelplaatsen, scholen, uitbreiding van
fabrieken, enz. daar anders bouwvallen
op een ruwe open plek, nutteloos ruim
te in beslag zullen nemen.
Omtrent de volgorde van uitvoering,
merkt de Commiss>ie up, dat zij zich heeft
voorgesteld, dat in de eerstkomende ja
ren zal worden getracht wat in dit over
zicht slecht en zeer slecht is genoemd,
geheel op te ruimen en niet al te schroom
vallig een vrij slecht of zelfs redelijk
huis te sparen, als door opoffering daar
van voor het nieuwe een beter geheel kan
worden verkregen.
Omtrent de vraag wat do voorrang ver
dient, zal de Commissie haar standpunt
moeten bepalen, zoodra uitzicht is, dat
een bepaald plan uitvoerbaar wordt ge
acht:
Ie. doordat tot den bouw van reserve-
woningen voor de dakloos te maken ge
zinnen zal zijn besloten;
2e. doordat een woningbouwvereniging
lot het indienen van een plan al of
niet door de Commissie daartoe aange-*
mcedigd overgaat.
Dan zal zij ook een meer gedetailleerd
onderzoek moeten instellen naar den toe
stand op dat oogënblik der woningen van
het bepaalde complex. Nu kan dit achter
wege blijven, omdat slechts een algemeen
overzicht noodig was.
Voor onbewoonbaarverklaring zullen,
wat er ook gebeure, binnen korten tijd
nog een groot aantal poortwoningen in
aanmerking moeten komen; men moet
zich daarbij naar het de Commissie voor
komt tot de allerslechtste beperken.
Veel goeds verwacht zij hiervan wel
niet, maar zij gelooft dat de wet haar
verplicht in elk geval hiertoe het voorstel
aan den Raad der gemeente te doen.
Gelijk bekend, heeft de heer Knuttel
aan den Raad voorgesteld, aan het ver
zoek der Commissie gevolg te geven en
over te gaan tot het bouwen van 100
reserve-woningen.
STADSNIEUWS.
I Militaire Tehuis.
Gisterenavond had in het Christelijk
Militaire Tehuis aan den Morschweg al
hier, de uitdeeling der prijzen plaats, als
ibelooning voor den Schietwedstrijd gedu
rende de afgeloopen week aldaar gehou
den.
Te 8 uur opende de huisvader den
feestavond met een woord van dank aan
de milde gevers der prijzen, n.l. de fa.
.van Nolle te Rotterdam, de fa. van Sohup-
pen te Veenendaal en verschillende win
keliers te dezer stede,
i Ook werd dank gebracht aan allen, die
het bestuur van bovengenoemd Tehuis
door hunne finantieele offers in staat stel
den, de militairen alhier in garnizoen de
zen avond te bereiden,
i Hierna werd overegegaan tot het rond
dienen van de gebruikelijke versnaperin
gen als ikook koffie, limonade, sigaren,
enz., waarna overgegaan werd tot de uit
deeling der prijzen.
i Ten slotte sprak Ds. Thoma6 alhier
nog een enkel woord over het doel van
den bijzonderon vrijwilligem landstorm en
eindigde met een woord van opwekking
•aan „onze jongens" zioh hiervoor op te
geven aan den huisvader.
Nadat door allen staande het Wilhel
mus was gezongen gingen de militairen
dankbaar gestemd en voldaan kazerne-
waarts.
Dinsdag 6 Juni a.s. hoopt onze stad
genoot de heer B. Oudshoorn, Kapitein
der„Leidsohe Sloep-stoomboot Mij." den
dag te herdenken, dat hij voor 25 jaar in
dienst trad van bovengenoemde Maat
schappij.
Tijdelijk is benoemd tot hoofdassi
stent voor de zoölogie aan de Rijksuni
versiteit alhier, de heer C. J. van der
Klaauw.
Bij Kon. besluit van 26 Mei is, met
ingang van 1 dezer, aan D. van der
Hoek, directeur van het postkantoor al
hier, op zijn verzoek, als zoodanig eervol
ontslag verleend.
Wethouder TER HAAR.
De heer J. Ter Haar, (C.-H.), Wethou
der van Amsterdam is zeer ernstig onge
steld.
Hij heeft deze week in de Geref. Zieken
verpleging een operatie ohdengaan, die
een goed verloop had, maar dio in den
toestand van den patiënt toch weinig
verandering heeft gebracht.
Volgens de laatste berichten is de toe
stand hoogst ernstig.
Professor Mr. P. A. Diepenhorst
Professor Diepenhorst verzoekt mede te
doelen, dat hij wegens ziekte verhinderd
is de eerst lcomendo weken spreekbeurten
waar te nemen.
Het zodcloozo strandleven.
Zolfs den liberalen bladen wordt 't ze
deloos strandleven in de Soheveningsche en
Wassenaarsehe duinen nu toch wel wat te
bar. Opmerkelijk was het na het in't sand
verloopen debat, dat indertijd een
ADVERTENTIE-RIJ
PER GEWONE REGEL B t 10221
DES ZATERDAGS 8 10.30
INGEZONDEN RECLAMES DITRR*" TARIER
KLEINE ADVERTENTIES van hoogstens
30 woorden 50 cent; Zaterdags 75 cent jj
bij vooruitbetaling. ij
spreekt Oud-Minister
Onderwerp
Opdiaf het goud
niet verdonkere!
Roiomsch Raadslid over deze kwestie in
den Haiagschen Gemeenteraad aanbond,
thans in Het Vaderland te lezen:
„Een tijd geleden hebben we hier in den
Gemeenteraad een debat gehad over on
voegzaamheden aan het strand en in de
duinen. Do Burgemeester deed toezegging,
dat do politie strenger zou optreden. We
maakten er destijds met voldoening ge
wag van. Maar is er iets van dien aard
gebeurd?
„Zondag .hier langs het strand gaande,
ten Noorden van den strandmuur, zagen
we de paren bij vele tientallen in de onbe-
hoorlijkste houdingen bij elkaar liggen.
Daar moet. men dan met kinderen en jon
gelui tusschen door wandelen! In de dui
nen net zoo. Op de banken in parken en
bosehj.es niet anders. Het is een weerzin
wekkend gezicht. Gevoel van schaamte is
er bij al deze menschen blijkbaar geen
zier.
„Men heeft zich indertiid vroolijk ge
maakt over de beleende Schieaamsche ver
ordening, maar we gaven een lief ding als
we iets dergelijks in Don Haag hadden.
De vrijheid is een schoone zaak, maar zo
deugt niet voor menschen, die haar mis
bruiken. We hebben hier tegenwoordig
een fermen hoofdcommissaris van politie,
zou dio dit kwaad niet eens willen aan
pakken? Hij kan rekenen op den steun van
het overgroot© deel van het pubhek.
„Laatst hoorden we eem jongen werk
man. die met zijn vrouw of zijn meisjo
wandelde langs de duinen, waarin men
vlak bij tal van die paren in do bewuste
houding kon zien liggen, zoggen: Als ik
do Burgemeester was. sloot ik al die dui
nen af. Zoover hoeft het niet to gaan. Als
de politie oen tijd lang ©enige paren, dio,
zieh misdragen, opbrengt, zal do schrik er
wel onder komen."
Do bakkerijen en de Arbeidswet.
De minister van Arbeid heeft goed ge
vonden toe te staan, dat, in afwijking van
het bepaalde in art. 35 6de lid der Ar-
beidswot 1919, op 3 Juni 1922 in alle ge-
meenten des rijk6 deeg en brood, dat na
8 uur des namiddags van den vorigen dag
gebakken .of opgewarmd is, het gebouw
met onderhoorighodem, waarin zioh de
broodbakkerii bevindt, vorlaat na 7 Yt uur
des voormiddags en de verkoop of afleve
ring daarvan een aanvang neemt te 8 uuï
des voormiddags.
Do a.s. Kamerverkiezingen.
Het hoofdstembureau in den kieskring
's-Hertogenbosch heeft de 30 ingeleverde
candidaatlijsten voor de Tweede Kamer
verkiezingen geldig verklaard met schrap
ping van den naam van J. Verburg van
de lijst der Nieuwe Kahh. Partij.
Wegens de late indiening werd ongel
dig verklaard een op 26 Mei ingeleverde
candidaatlijst, waarbij candidaat werden
gesteld Nine Minnema. te Zandvoort, C.
B. Minderhoud. te Rotterdam, A. Schwier
Luidere, te Amsterdam, en F. Roozen-
daal, te Wormerveer.
Door het hoofdstembureau to Dord
recht. zijn ongeldig verklaard: de Pat.ri-
cierlijst, do Radicaal Economische lijst,
de lijst van Huiseigenaren en die van de
Belastingbetalers, omdat zij elk slechts
den naam van één kiezer bevatten' verder j
eem der twee gelijkluidende lijsten van de';
Ger. Staatspartij, die geen enkele candi-
datenvcrklarmg bevatte.
Van de lijst der Nieuwe Kath. Partij j
werd afgevoerd: J. Verburg en van die dor j
Plattelanders G. Verbeek, wegens het ont-
breken hunner verklaring.
Mr. Marchant op de wip. i
In een Woensdagavond te Middelburg
gehouden rede heeft mr. H. P. Marchant
gewezen op het besluit van de R. K/l
Staatspartij om niet alleen met. do Sotv
Democraten con regeering te willen vor
men, en tevens op het zinspelen er op,"
dat do Vrijz. Democraten wellicht ook
mede zouden kunnen doen.
Spr. verzekerde, dat de Vrijz. Democrat j
ten er niet naar verlangen in hot kabinet
te komen en dit zeker niet zullen doen als
'het niot een zuiver democratisch ministe- j
rie is, waarbij de uitvoering der vrijzin-J
nig democratische eisehen verzekerd is.
Verandering van onze kiesstelsel, t
Er heeft zich een comité gevormd, dat.
een „Nederlandscho vereeniging tot ver-'
nnd van kicsstr1??!" wil oprichten.