1884.
X\ 277.
MAANDAG 24 NOVEMBER.
De Courant verschijnt dadelijks, Zon- en Feestdagen uitgezonderd. De prijs der Courant is per vierendeels jaars 1.50, franco p. p. f 2.—
afzonderlijke nommers zijn verkrijgbaar voor 5 cents.
De prijs der Advertentie» is van 1—4 regels I.—, iedere regel meer 25 cents, groote letters berekend naar plaatsruimte.
By deze Courant behoort een Byvocgscl.
BI NNENLAN DSC H E BEK! CUT E N.
LEIDEN. 22 November.
Het honderdjarig bestaan der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
werd gisterenavond door het departement Leiden op plechtige wijze herdacht.
Reeds vroeg had een groot aantal van Leidens ingezetenen hunne schre
den naar de Gehoorzaal gericht, ter bijwoning van deze gedachtenisviering.
Geen praal, geen sierlijke vertooning was hier te aanschouwen; geheel in
den geest van de instelling heerschte eenvoud en orde; slechts het beeld van
den man, die deze maatschappij in het leven had geroepen, prijkte op het
achterste gedeelte der tribune, ten aanschouwe en tevens ter vereering van
alle belangstellenden. De zangvereeniging der afdeeling Leiden van de Maat
schappij tot bevordering der Toonkunst had welwillend hare medewerking
toegezegd, terwijl den heer De Lange Zich met de leiding hiervan had
belast.
Het feest nam een aanvang met eene koraal-ouverture voor koor en
orchest, van J. C. Boers, dat krachtig en in een flink tempo werd uitge
voerd.
De hoogleeraar J. T. Buys betrad vervolgens het spreekgestoelte, welk
optreden reeds met luide bijvalsbetuigingen werd begroet. Verzocht zjjnde
bij deze feestviering hel orgaan te zijn van deze maatschappij, had spreker,
boewei tijd en gelegenheid hem grootendeels hadden ontbroken, niet geaar
zeld aan deze uitnoodiging te voldoen. Hij gevoelde zich gehecht aan deze
maatschappij, reeds als kind gevoelde hjj zich tot haar getrokken en daar
om vermocht hij dan ook niet aan het hem gedane verzoek te weerstaan.
Een getrouw verslag van den werkkring van dit departement zou hjj niet
geven, slechts de wording en de toekomst van deze instelling zou hjj uit
eenzetten. In de kiem der stichting dezer maatschappij ligt eene groote
politieke gebeurtenis, zeide spreker. Te dier Ijjd bestonden verschillende
partijen, allen één doel beoogende. namelijk hun eigenbelang, waardoor
twist, tweedracht, haat en nijd ontstonden; de kerk, in eigen boezem ver
deeld zjjnde, vermocht niet den fakkel van broedertwist uit te dooven, zjj
had hiertoe geen kracht, geen macht; de stichting der Nieuwenhuizens was
het, die hervorming op dit gebied moest tot stand brengen; zij was het
eenige lichaam dal niet ten dienste wilde staan van een der partijen, maar
wel van het algemeen; zjj was het, die het nut van het algemeeu beoogde;
zjj was het, die aan de verdeelde wereld van eenheid sprak. En wie was
het, die in zulke tijden van beroering zulk een taal durfde voeren; een een
voudig burger uit liet vergeten gedeelte van ons vaderland, uit een der vil
les mortes der Zuiderzee, een man zonder macht, zonder Iortuin, zonder
middelen. Voorzeker had hij zich geen rekenschap gegeven van den uitge-
breiden werkkring die hem wachtte, anders ware hjj voorzeker teruggedeinsd
voor zulk een reuzenarbeid. Toen echter honderden en duizenden aan zijne
roepstem hadden gehoor gegeven, toen kon men volbrengen het grootste ge
wrocht dat ooit door een volk tot stand was gebracht. Teeder medelijden
over den staat des gemeenen mans, ziedaar de oorsprong van deze maat
schappij, zooals reeds was aangetoond in de door de stichters verspreide
circulairen, en het beginsel dat de Nienwenhuizen's hiertoe leidde was het
vertrouwen in de menschheid. Menschlievendheid was dus de bron, de
wensch om den minderen man te doen deelen in die voorrechten, welke de
burgerklasse, waartoe de stichters behoorden, nauweljjks machtig was.
Spreker ging vervolgens over tot het ontwikkelen der verschillende redenen,
die geleid hadden om aan de maatschappij die kracht, die ontwikkeling bij
te zetten, waarop zjj mag bogen om vervolgens over te gaan tot de bespre
king van hare toekomst, en ongetwijfeld was ook hier eene taak voor haar
weggelegd. Hoewel het Nut in de laatste jaren was afgeweken van het doel
door haar beoogd, hoewel zjj het spoor is bijster geworden en den weg heeft
verlaten, die leidde tot algemeen welzijn, hoewel er een zekere sluier een
teeken van ouderdom, zich heelt geopenbaard, toch zou zij niet ophouden
te bestaan. Ligt de oorzaak van deze bekoeling hierin, dat zij slechts nut
tig kon werken voor eene enkele eeuw, welnu, dat zij wegkwijne. Beter is
het te mogen roemen op een vruchtbaar dan wel op een langgerekt leven.
Zulks mag echter niet. In het medelij Jen heeft de maatschappij haar oor
sprong gevonden, en dat medelijden heelt thans nog recht van bestaan; de
bezieling der Nieuwenhuizen's, zij blijve dus voortbestaan, zij blijve voort
bestaan lot het behoud der thans heerschende groote quaestie, namelijk der
school. De school is steeds het troetelkind der maatschappij geweestaan haar
heeft zij al haar kracht en jjver gewijd.
Men kent de scholen der vorige eeuw, toevertrouwd aan de staatskerk,
met hongerige onderwijzers, slechte lokalen en slecht onderwijs. Deze toe
stand verdroot Nieuwenbuis. Uier moest verandering tot stand gebracht
worden; scholen moesten in het leven geroepen worden, waar de scholieren
werkelijke kinderen en de onderwijzers werkelijke menschen waren, waar
het gebied van plak en liniaal een einde moest nemen en weldra kwam
dan ook de onderwijswet van 1806 tot stand. Deze wet zjj is de trots
der maatschappij, zjj is het voortbrengsel van hare krachten; het is niet
de arbeid van den staat, maar van de maatschappij aan den staat gegeven,
zij is geweest de arbeid van het volk. Welk eene verandering thans met de
dagen van voorheen; vroeger werd het onderwijs de kerk ontnomen, omdat
zij niet in staat was het op degelijke wjjze te onderhouden en thans spant
diezelfde kerk al haar kracht in om het verloren terrein te herwinnen, in
gesloicne gelederen rukt zij voorwaarts; misschien is het mogelijk hare
drommen te keeren, waarschijnlijk is het niet. Groot ontegenzeggelijk
zoude het verlies zijn, maar onherstelbaar indien niet de maatschappij diar
stond, om de uitgeworpenen dan lot zich te nemen, en mogen er ook al
groote oilers noodig zijn, om het kwaad zooveel mogeljjk te keeren, de
maatschappij zal zich die offers weten te getroosten, en zulks is een drin
gend vereischte. De bijzondere scholen toch stellen het dogma boven het
kind, de openbare scholen daarentegen het kind boven bet dogma. Zjj
wiUen aan het kind geven de heerschappij over zich zeiven. Er zjjn nala
tenschappen met eereschulden belast, zulk een eereschuld bestaat ook voor
het Nederlandsche volk en deze is de maatschappij. De maatschappij staat
niet aan het einde van haar moeitevol leven, zij staat aan den ingang;
vandaar dan ook dat de dag van heden niet moet gewjjd zjjn aan het ver
leden maar aan de toekomst, vandaar dan ook dat wjj hier den stichters
de plechtige beloite moeten geven: het werk, door uwe handen gewrocht,
door uwe hartebloed gekweekt, zullen wjj handhaven.
Deze rede werd uitbundig toegejuicht. De cantate voor koor en orchest,
ter gelegenheid van dit eeuwfeest gecomproneerd door den heer Dan. De
Lange, werd daarop zeer schoon en zuiver voorgedragen. Zoowel compo
sitie als tekst deden dat kunstgewrocht alle eer aan. De heer Dan. de Lange
werd dan ook, als hulde van zjjn talent, door de dames der zangvereeniging
een sierlijke krans aangeboden.
De voorzitter van dit departement bedankte ten slotte den spreker, den
componist en de om hem heen geschaarden voor hunne welwillendheid
thans betoond.
Hedenmorgen werd de 78-jarige H. J. R. door een van de Viscbbrng
komende wagen aangereden, met het gevolg dat de man aan het voorhoofd
eenigermate werd gewond. Uit een ingesteld onderzoek bleek, dat dit on
gevat niet aan den bestuurder van den wagen mocht geweten worden, aan
gezien deze herhaalde malen had gewaarschuwd en de gekwetste in vertwij
feling van de eene zijde der Aalmarkt naar de andere liep, met het onver
mijdelijk gevolg dat den wagen in zjjn vaart niet kon worden gestuit en
R. er onder geraakte.
liet getal der in het Werkhuis alhier opgenomenen bedroeg gedurende
deze week dagelijks van 42 tot 70 volwassen personen en 11 tot 16 kinderen.
Men schrijft ons: De weerkundigen van professie hadden voor beden
22 November veranderlijk, guur weer voorspeld, zeker omdat het uit het
noordoosten gewaaid en gesneeuwd had. Heerlijk scheen de zon en geen
wind liet zich gevoelen, maar het had gevroren, geljjk te denken viel.
Reeds gisteren, toen de barometer begon te rjjzen liet het zich aanzien dat
het weer had uitgeraast, te meer daar het tot windstilte kwam. Nu zal
de Atlantische Oceaan wel eene "depressie" overzenden, want de wind loopt
naar binnen. Misschien dat de barometer, die daalt, deswege ook nog
eenige zekerheid geeft. De Novemberstormen zjjn er nog niet geweest,
voordat het winter wordt.
Door Z. M. den koning van Siam is aan de Nederlandsche regeering,
ter plaatsing in 's rjjks ethnographisch musenm te Leidengeschonken eene
rijke verzameling merkwaardigheden, welke achtereenvolgens in de Staats-
courant opgesomd worden. Als tegengeschenk is aan Z. M. den kening van
Siam aangeboden, vanwege Z. M. Willem III, koning der Nederlanden, een
folio album der Amsterdamsche internationale koloniale en uitvoerhandel
tentoonstelling van 1883 expresselijk voor die gelegenheid tezamengesteld. ge
bonden in rood marokijn leder, met hel Nederlandsche rijkswapen in zilver. Het
album vangt aan met de photographische porlre'ten van Z. M Koning Willem III
en H. M. koningin Emma, onder welke portretten hunne majesteiten eigen
handig hoogsideszelver naamteeking hebben geplaatst. Voorts bevat het den
voorgevel van het hoofdgebouw der internationale lenloonstelllig, negentien
bladen met pholographieën in het hoofdgebouw genomen, te beginnen met
de Siameesche afdeeling, zeven bladen met pholographieën van het terrein der
tentoonstelling, vijf b'aden met phothographiën van het Koloniale Parkder
tien bladen met pholographieën genomen binnen het gebouw der Nederland
sche koloniale afdeeling, en drie bladen met photographiën van inlanders.
Uit den gezonden voortbrengselen uit de 3 rjjkenzjjn behalve rjjksinstel-
