iSuvgcriijlfc J^lauö.
YEREElMGDG VüOII CHRISTELIJKE HELANGEnT
LIJDENS-PREDIKING,
Volgens beriglen uit Mexico heeft Escobedo 190 man der keizerlijke
troepen doen fusilleren en bevel gegeven om alle door Miramon gevangen
genomen vreemde vrijwilligers dood ie schieten.
DUBLIN, 14 Maart. Vier kanonneerbooten zullen post vatten op de ri
vier Lifley. Men vreest voor ongeregeldheden op St Patricksdag.
VVEENEN, 13 Maart. Volgens de Presse heeft Frankrijks voorstel,
strekkende tot het geven van den raad aan de Porte, ThessaliëEpirus
en Candia aan Griekenland af te staan. Engelands goedkeuring niet verwor
den, en ook bij Oostenrijk geen bijval kunnen vinden.
IKGEZOADË1V.
Mijnheer de Kedacieur.
Toevallig vond ikde Boekzaal der Gel. fPereld van 1716 doorblade
rende, een uittreksel van een brief van Abraham van der Voort, praktise
rend arts te Leydcn. Hij handelt over de veepest, die in 1713 in ons va
derland begon te woeden en in 1714 nog voortduurde. Ofschoon niet kun
nende beoordeelen van welk een belang deze brief nog heden kan zijn, zoo
acht ik mij toch verpligt er de aandacht van deskundigen op te vestigen,
en meen zulks niet beter te kunnen doen dan door u te verzoeken hel uit
treksel geheel in uw geacht blad over te nemen.
UEd üw. Dien.
Leyden 1 Maart 1867. Dr. G. D. J. SCHOTEL.
Missivegeschreeven uit Luicduin aen eenen vrientconcerneerende de
grasseerende sterfte onder het Rundvee in ons lieve vaderlant; benevens
eene hei/zoemen raedtom het zelvedoor de medewerkende hulpe des A Imagh-
tigen verder voor te koomen en te geneezen. Te Leiden by de Weduwe
van Kom. Boutestein in 4. en van 15 Bladz.
Naer het berecht, dat we hebben, is"'er de Opsteller van de Heer Abraham van
der Voort, Praktizeerende Arts te Leiden (het zal niet tot schande des Schryvers
2yn, als wy daerby voegen) van menschen en van beesten; en deeze brief, zoo als
wy zienkonnen, is opgestelt in Februarij 1714. Niet wel zouden we konnen zeggen
wanneer hy gedrukt zy; maer wel, dat hy ons in de voorgaende maent der Boek-
zaele is toegezonden, met een oogmerk, als te denken is.
De ziekte en sterfte onder het Rundvee, die zich allereerst ten jjaere 1710 in het
lant Vicentino in Italië had geopenbaert, en daer jammerlijk over de vier jaeren had
geduurt, quam ook in het voorjaar van 1713 in ons lieve Vaderlant, en is, gelyk
ieder weet, tot deezen tyt toe noch duurende. In al welken tyt de bedroefde
Huisman aen zyne beesten 1. geenen eetlust meer zag, hoe zeer hy hun het hooi
gunde. 2. Dat zy niet meer her- of neêrkaeuden. 3. Weinig mclks gaven. 4. Treu-
righ en dof waerengelyk deeze de Tekenen geweest zyngemeen aen alle beesten
waeraen men eerst de ziekte bespeurde, en die ze op den tweeden of derden dagh
wel haest deden steunen en kreunen en den kop dikwyls om hoogh steeken, geheel
geen melks meer geevende.
Zeer verscheiden waeren de Uitwerksels. Sommigen hadden grooten dorst, ande
ren niemendal. Sommigen braekten twee- of driemaelen met witte en taeie slijm.
Achteraen de tong en in de keel is zulk een slym met vuile zweeren by sommigen
gevonden, waeraen het wel scheen dat zy storven. Sommigen gingen van de groote
pyne zelden zitten of leggen; anderen dikwyls met opstaen en hygen. Sommigen
gingen traeg of niet af; anderen hadden een' dunnen en bruinen of zwarten en
stinkenden teen of twee dagen voor het sterven) of bloedigen buikloop, of bloetwa-
tering: gelyk (mede een of twee dagen voor de doot) sommigen, ten monde en
neusgaten uit, een wit, taei, stinkend en schuimend quyl lieten loopen en uit de
oogen veele traenen; en'er by in anderen een groote ronking en snorking gezien
is En aen deezen is bevonden, dat zy na de doot in de zyde blaeuwe plekken
hadden, als of ze met stokken geslaegen waeren. Somtyts zag men een bloedach-
tigh of saffraene vocht uit de neus vloeien. Zulkcn zyn alle ongeneeslyk geweest,
en storven meest op den vyfden dagh; weinigen op den vierden of zevenden dagh.
Die den zesden dagh overleefdenstonden of lagen gemeenlyk tot den negenden
dagh; en die in de weide liepen, zyn wel eens langer ziek gebleven. Daer was'er
wel, die van deze ziekte opquamenmaer de meesten hadden dan ook van het begin
af een dunnen buikloop, die niet opgestopt was, of zy hadden buiten 'styts of op
den tyt gekalft, dat veelen behouden heeft 2).
Men heeft ook de gestorvene beesten ontleedt en de naeuwkeurige Liefhebbers
vonden in den ondersten niaegzak Abomasusveel verteert hooi of andere spyze,
zoo hart en dik op eendat 'er niets kost worden doorgestookenzulks ook die
maegzak zeer waere opgezwollen en in sommigen ontstooken In anderen is de gal-
blaes zeer groot bevondenen daerin somtyts een hart licliaem. Dan waeren eens
de darmen, die van buiten gaef scheenen, van binnen zwart, als roet. Nu zag
men van buiten aen de long en lever verscheidene blaeskens, waeruit een geel en
scherp vocht quam, en dan in de long en lever, van buiten glad en wel, eenige
zwarte vlakken van eenen hal ven schel lings grootte.
Het welk alles onzen Briefschryver besluiten doet, dat deeze ziekte eene hevige
pestilentsiaele ziekte is, die door besmetting ontstaet en door aensteeking voortgaet.
Want boven dat het eene beest het quaet gekreegen heeft van het andere, en het
quaet tot anderen is overgegaen, zoo is ook meer dan eens bevonden, dat zy, die
eenigen gevilt en geopent hebben, met zwaere en quaetaerdige toevallen aen handen
en armen of eldersdie ter geneezinge veele moeite haddenzijn besmet geworden
en dat ook menschen, die een quartier uurs op zieke stallen gingen, een groote
hitte of zwaeren brant aen de oogen en in de keel vernamen.
Het schynt, dat des Schryvers vrient gevraegt had, of wel in de historiën stae
aengetekent, dat zulke ziekte meermaelen onder het Rundvee alleen gewoedt hebbe.
De Dokter antwoordt altoos van ja, en brengt daertoe by Exod. IX. 36, en onder
de oude Grieken den oudsten SchryverHomeervolgends bet getuigenis van Fa-
bricius, in zijne Grieksche Boekzaele. Virgyl zoude'er ook iets van hebben. Mich.
Saxo en Matth. Mehonius mede, benevens den grooten Hippokraet. Van het jaar
1514 verhaelt'er Villanovan. in Antidot. enz. ook iets af, en G. Maebius, hoe 'er
in Polonië veel rund storf, wiens galblaes in steen was verandert. P. Forest (wie
de plaetsen wil weetenzal die in den brief zeiven vinden aengetekent) zeit iets
van 1562, dat aenmerkelyk is: na eenen zeer vochtigen en regenachtigen zomer
zouden 'er te Pynakker en in andere Dorpen omtrent Delft veele ossenkoeien en
schaepen van bedorven water, dat eene Pest gemaekt had, gestorven zyn, en in
long, lever en andere ingewanden levendige vischjens gevonden (zelf had hy het
gezien) van gedaente, als een scholletjen of botjen 3). Mag men Joan. Weiers ge-
looven, zoo zwol het rundvee (1552 in het einde van Mei) zoo ras bet besmet werd,
in dier voege, dat het aenstonts doodt ter aerde viel. Dit -deed 'er veelen schielyk
slaghten, en men bevond, dat 'er uit het bloet, indien het de bloote lyven raekte
zekere pestkoolen Anthracesvoortquamen, die sommigen doodlyk waeren: als ook,
Zoo schryft men en men verstaet' er Leiden door.
2) Gelyk hier van verscheidene Uitwerkselen die zoo al vvaer zullen weezen, een kort
berecht voorkomt; zoo z»ude het deeze en volgende eeuwen niet onaengenaem zyn konnen,
als men de byzondere gevallen, hier en daer gezien, die met geene gedachten zyn naer
te gaeneens ordentelyk te boek gestell vonden. Wy weeten'er een, hoe van Vader en
zoon, op eenen zelve» stalde eerste op de eene rye al de beesten gezont behouden; de
laetsle, op de andere, die allen verloeren hebben, daer ze nochtans, van een hooi eelende,
met geene voorzorge ter werelt omtrent het hooi der zieken en stervenden zyn verhoedt
geworden.
3) Van iet diergelyks in Duitschland aen ossen, koeien, honden en katten, in het jaer
1598, getuigt ook Sahnuth Cent. 3. Obscrv55.
dat het vleeschgekookt en gegeeteuniemant quaelykmaer het natgedronken
elk doodelyk opbrak. Meer en veele getuigenissen van deeze Pestziekte onder bees
ten, ook wel alleen (dat raer is) onder hoornen, konnen hier naergezien worden.
En, dat zy ook wel alleen onder de peerden geweest zy, beeft Gabelchoverus aenge-
haelt Cent. 5. p. m. 40 etc.
Wat zal men zeggen van Godts wonderbaere Pestroede, die zoo veeltyts alleen de
beestenbehoudends menschenof alleen de menschenbehoudends beestengeslae
gen heeft? De voorgaende eeuw in de jaeren 1600, 1624, 1635, 1655, 1665
weet 'er ten vollen van te spreeken. Hippokraet en zyn beleezen naervolger,
P. Forest, meenen redenen te weeten, waarom deeze peststerfte nu eens alleen
onder beesten, dan eens alleen onder menschen gegrasseerd hebbe 4).
4) In de voorrede van Placcttes doot des Rechtveerdigen is waergenoomendat meest
en heel dikwyls op de sterfte van beesten eene sterfte van menschen gevolght zy; en dit
magh waerlyk wel worden opgemerkt, en by dit ons uittreksel vergeleeken.
(F er volg en slot volgt later.)
Tan 7 tot en niet 13 Maart 1867.
BEVALLEN: S. Stiriiigar, geb. Valckenier, D. J Onderwater, geb. Ou-
werkerk Z. VI. M. Janssen geb. de Haas, Z. A. Slok geb. Bonda D.
H. Juliard, geb. Wertheim, D. G. Planjer, geb. de Utiu, f). M. v. Putten,
geb. »an der SpreeD. M. Brand, geb Uagedoorn D. M. P. Knotter, geb.
van Cbarldorp, Z. M. van Steenbergengeb Doorneveld Z. E. van Pul
len geb. de HaayD. J. J A. C Sc.ireilen geb. Jollie D. AI. J. Wertcr
geb. van Noord, Z. M F. K roldergeb. BeiveiloD. J. Kok geb Ruig-
rokD. C. ten Haken geb. Hofland Z. M. Brandtseb. BlansjaarD
Al. van Tongeren geb. TeskeZ. K. de Geus, geb. AloretD.l.R.Cor-
niclje, geb Terdu 1). W. de Vries, geb. Flippo D. A. Laoibinon geb.
Mieremet, Z. H. de Vos, geb. l'Ecluse, Z. C. W. van der Steen, geb. Ou-
werkerk, Z. J. Broomans, geb. Broomans, D. -- 51. H. Grttnewaldgeb v.
d. HoevenC. van der Reydengeb van Polanen Z. K. Perin geb. Dul-
tnanI)
GEHUWD: L. Boegheimjm. en AI C. Ie Jeune, jd D. van der Waals,
jm en H J Neulehoouijd. J Sirag jm. en J. Kling ,jd. J. Boom wedr.
en Nvan der Tuin jd. D. Chaudronjm. en H. Krampjd. W. Bodryjm.
en 51 C. Disseveldjd. 51. Sirag jm. en C. Frankhuizenjd. A. van lngen
wedr en J C van Beemeu.jd A. J. Schuurman jm. en N. Hogervorsl, jd.
OVERLEDEN: 11. J. van Sia»ercn 67 j G. van Weizen U.7 w. H.
Mallers, 55j C. Heynaans wed. 51. van der Waals, 91 jJJHoppenbrou-
wer, Z 6 w. J. Boudewijns, Z lj. en 1 m. C. M. SlokhuyzenZ 2j.
en 10 m. 51. Verschoor, Z.ruim 7 m. N. J van der MeelZ.6 j. en 3 m.
A. Ligtvoet, geb. Vyflien, 74 j. H. van Polanen Z 1 j.T. HollebeeU
geb. Schipaanboord 38 j. 51. de Bruin D.1 j. en 7 m. P. van der Henks
Z ruim 3 in N. van der Kamp, wed. J. Olivier, 59 j. C. van der Post, 40j.
C H. J. SpeelZ.4 j. en 5 m. M. J. van BcmmelD.4 j. en 7 m. 51. C.
Spunrman geb. Bom 51 j.
268'" Htaais-Loterij.
Trekking der Tij/de Klasse.
10de Trekking. N«. 19599 een prijs van ƒ25000. N°s 4261, 10157, 10257,
14470 J6133 en 19843 ieder een prijs van ƒ1000.
llde N"s. 8174 en 10678 ieder een prijs van ƒ1000.
ADVËRTËNT1K5.
Getrouwd: Ab. VAN ING EN,
Wedr. van C. C. Bac
Leiden, 13 Maart 1867. en
J. C. VAN BEEMEN.
Heden ontsliep onze geliefde Aioeder JOHANNA VAN DER TOGT, geb.
van Houten, in den ouderdom van bijna 86 jaren.
T. VAN DER TOGT Jz..
Leiden, 11 Maart 1867. uil aller naam.
De Heer en Mevrouw HOOG CARP betuigen hunnen dank aan de
Ingezetenen van Leyden voor de vele bewijzen van deelneming, door hen
ondervonden bij liet afsterven van hunnen geliefden Broeder de Heer G. J.
W. CARP, den lldtn February jl. te Kleef overleden.
Leyden, 12 Maart 1867.
Voor de vele bewijzen van deelneming mij betoond bij hel afsterven van
mijn geliefden Echtgenoot J. L. DE VRIES, betuig ik bij deze mijn op-
regtcn dank.
Leioen, 14 Alaart 1867, Wed. J. 51, DE VR1 ESgeb. Hasenbosch.
ZONDAG 17 Maart 1867, des avonds ten zes ure,
D'. G. J. VINKE, Prcd. te Amsterdam.
DINSDAG 19 Alaarl, des avonds ten zeven ure,
D'. A. C. J. VAN MAASDIJK, Pred. te Katwijk aan Zee.
ZAAL, Noordeinde.
De Ondergetekenden THEODORUS KLAVERWEIDEN. Koopman, wo
nende te Amsterdam en THEODORUS COKNELIS VERKLEY, Koopman,
te liijpewelering woonachtig, verklaren de lusschcn hen beslaande Vennoot
schap onder de firma G. KLAVERWEIDEN ZOON, gevestigd te
Amsterdam en Ie Rijpewetering tot het drijven van den handel in Boter en
Kaas en wal daartoe behoort te ontbinden te rekenen van den eersten
Alaart 1800 zeven en zesiig.
De Ondergcteekeiide Tu. C. VERKLEY zal de zaken onder dezelfde firma
voortzetten en dezel»e levens bezigen tot hel vereffenen der zaken der onl-
bondene Vennootschap.
Gedaan in triplo te Amsterdam en te Bijpeioetering den l2Jf" Alaart 1867.
T. KLAVERWEIDEN.
Tn. C. VERKLEY.
