MENGELINGEN.
EENIGE DOCUMENTEN BETREFFENDE DE GESCHIEDENIS
DER TOOVERIJ IN DEN ELSAS.
Onder de misdaden welke het bijgeloof heeft uitgevonden, is er ééne
welke talrijke slagtoffers telt, en vele onschuldiger» aan den brandstapel
beeft overgegevens het is de misdaad van tooverij. Aiie natuur-verschijn
seis, welke door gebrek aan kennis der natuurwetten niet konden worden
uitgelegd, alle buitengewone gebeurtenissen, pesten en ziekten onder de
dieren, stormen, overstrocmingenmislukte oogsten, werden aan den boo
zen invloed van eenige vrouwen toegeschrevenwelke de openbare opinie
aanduidde, en tegen welke alleen haar ouderdom, hare gerimpelde trek
ken, hare gebukte en waggelende gang, hare stille gewoonten, het
geheimzinnige dat soms hare eenzaamheid omringde getuigden. Men
vatte haar, vonmsde en bragt dezelve onmeêdoogend ter dood. Er besraan
nog talrijke documenten becrt/fFende de geschiedenis der rooverij in den
Elsas, en deze thans zoo verlichte provincie, heefc dikwijls in de verledene
eeuwen, door bijgeloof en onwetendheid, brandstapels en schavotten zien
oprigten. Onder de stukken, welKe eenig licht kunnen verspreiden over de
wijze waarop men jegens de ongelukkigen handelde, die men als toover
heksen vervolgde, bevinden zich eene menigte verpiigte vragen, welke men
tot de beschuldigden rig.ee, en tot leidraad dienden aan de regters, die met de
instructie van zoodanige processen waren belast. Zie hier de tekst van dit
kostbaar document:
Vragen aan eene toover kol te doen
Sedert wanneer zijt gij tooverheks?-Waarom züc gij het geworden?-
Hoe züc gij het geworden en wat is er bij die gelegenheid voorgevallen?-
Wie hebt gij tot gezel verkozen, en hoe heet hij?—Hoe heer uw overste
onder de booze geesten?Welken eed zijt gij verpligt geweest voor nera
af te leggen?Hoe en in welke bewoordingen hebt gij die gedaan?
Welke vingeis hebt gij moeten opheffen?Waar hebt gij uwe bruiloft ge
vierd?Welke duivels en welke andere personen zijn daarbij tegenwoordig
geweest?Welke spijzen hebt gij daarbij gegeten?Hoe was de tafel
gedekt?Hebt gij ook asn de tafel gezeten?Welke muzijk heeft men
er uitgevoerd; en welke dans is er gedanst?Wat heeft uw gezel u als
bruilofcsgifc geschonken? Welk ceeken heefc uw gezel op uw ligchaara
gesceld?Welk kwaad hebt gij aan dezen of genen persoon gedaan, en op
welke wijze hebt gij dit verrigt?Waarom hebt gij dit kwaad gedaan?
Hoe zoude gij het kunnen verhelpen Welke kruiden of welke andere
middelen kan men bezigen om van deze betoovering te genezen?Welke
zijn de kinderen die gij betooverd hebt, en waarom hebt gij dit gedaan?
Weike dieren hebt gij betooverd of gedood, en waarom hebt gij deze daad
gepleegd?Welke zijn uwe deelgenooten in het kwaad?Waarom geefc
de duivel u 's nachts slaag?Hoe bereidt gij de zalf waarmede gij de
hooivork wrijft?Hoe komt het dat gij de lucht doorklieft?Welke
woorden spreekt gij dan uit?Welk ongedierte en welke rupsen hebt gij
geschapen?Waarvan schept gij die schadelijke dieren, en hoe gaat gij te
werk?Heefc de duivel geen einde op uwe tooverij gesteld?
Men ziet uit deze seeks van vragen, dat de verbeelding dier eeuwen van
onwetendheideenen geheelen roman op de geheime handelingen der too
venaars had opgesteld, en dat de regters die de beschuldigden ondervroegen,
schenen bekend te zijn met al de bijzonderheden der duiveische ceremoniën.
Kan men zich verwonderen, dat de martelingen der pijnbank meer dan eens
aan ongelukkige siagtoffers de bekentenis eener misdaad hebben afgeperst,
welke zij niet gepleegd hadden? Kan men zich verwonderen, dac er daarom
zoo vele verbrand werden? Zie hier een officieel stuk, medegedeeld door
den Courtier du Bas-Rhinhet is een geschrift van 1572, gesteld door eenen
bewoner van Colmar, die de execiitiën van dien tijd had bijgewoond:
In 1572 heefc de Magistraat hier, ce Colmar, doen in hechcenis nemen
eenige vrouwen, en heeft dezelve doen ondervragen door den Regter Pan-
cratius Muller* Zij hebben bekend, dat zij gemeenschap met den duivel had,
den gehad. Dientengevolge heeft men er in de maand Februarij vier verbrand.
Vele lieden waren er van verwonderd, want men zeide overal dat de toover
heksen volkomen vrijheid hadden te Colmar. Maar men heeft hu» wel het
tegendeel doen zien, want later heefc men er nog meer verbrand, zoodat er
in een jaar dertien werden geëxecuteerd. Hetzelfde is op vele andere plaatsen
gebeurd, alwaar dit vroeger nimmer was geschied. Wane behalve die, welke
men te Colmar verbrand heeft, en zes welke te Hattsiatc werden geëxecu.
teerd, heeft men er nog eene schrikbarende menigte te Ammersweijer, Türk-
heim, Ensisheim, Herlisheim, Sultttbach, Ribeauville, Sigoltzheim, Win-
zenheini enz. verbrand. Zij die geene zeer afschuwelijke misdaden bedreven
hadden, zijn alleen uit het land verjaagd geworden."
Dos hadden de executiën toen in geheel den Elsas, vooral in het departe
ment van den Opper-Rijn, plaats, en een ander document levert ons, om
zoo te zeggen, dag voor dag, de lijst der verbrande tooverheksen. Zie hier
dit authentiek stuk:
1570. Den 23 October heefc men te Schelestat vier booze vrouwen ver
branddie misdadig genoeg geweest zijn, om zich aan Satan over te geven.,
en eene menigte tooverijen kenden, te afschuwelijk om te beschrijven.
1571. Donderdag na St. Margarecha, heeft men te Hattscac zes vronwen
verbrand, waaronder zich eene moeder en hare dochter bevonden; de laatste
was ongehuwd en nog maar achttien jaren oud. De moeder, na gemeenschap
met den duivel te hebben gehad, was geëindigd met hem hare dochter ce
doen buwen. 23 November heefc men er 5 ce Herlisheim verbrand.
4 December 3 te Ammersweijer.
1572. 's Woensdags volgende op den 2osten der maand, heeft men er 3 te
Türckheim verbrand.Dingsdag vóór den dag der bekeering van Paums,
I te Sigolsheim.15 Februarij 4 te Colmar.16 duo2 te Ammersweijer.—
28 Februarij 1 te Coimar.15 Maart 2 te Türckheim.In de maand April
4 te Salizbacb.10 Mei 1 ie Wintzenheim.15 Mei 3 te Colmar.-?—
27 Junij 3 te Colmar.16 Julij1 te Colmar.30 Jnlij 3 te Türckheim.
Deze authentieke documenten betreffende de geschiedenis der tooverij in
den Elsas, vonden wij de mededeeling waardig, en zoo thans nog eenige
sporen dezer oude vooroordeelen hier of daar bestaan, zijn dezelve tenminste
niet magtig genoeg om brandstapels ce doen verrijzenen de vorderingen
der rede en der beschaving werken gedurig om dezelve te vernietigen.
TENTOONSTELLING van Voortbrengselen van Schilder Te eken-5 Graveer-
Rouw tn Beeldhouwkunstte Amsterdam voor den Jare 1842.
Heeren Burgemeester en Weihouderen dezer Stad, ondersteund door Hêeren leden der
Vierde Klasse van bet Koninklijk Nederlardsche Instituut van Wetenschappen, Letteren
en Kunsten, alsmede door den Raad van Bestuur der Koninklijke Akademie van Beeldende
Kunsten, hebben besloten dat dit jaar alhier eene achttiende openbare Tentoonstelling van
Kunstwerken van levende Meesters zal plaats hebben.
De Ondergeteekenden, als de vereenigde Kommissie dezer Stadder gemelde Klasse
en van den Raad voornoemd, brengen de volgende bepalingen ter kennis van alle Bestu
ren, Maatschappijen, Beoefenaars, Liefhebbers, Verzamelaars en Aanmoedigers d,er
Beeldende Kunsten, met één woord, van hen, die den bloei der Kunst genegen en be
vorderlijk zijn kunnen.
1. De Tentoonstelling voor Kunstwerken van Schilder-, Teelten-, Graveer-Bouw
en Beeldhouwkunst van levende Kunstenaars, zoo wel buiten als binnen dit Rijk
gevestigdzal plaats hebben in het Lokaal van de Koninklijke Akademie van
Beeldende Kunsten.
II. Deze Tentoonstelling zal geopend worden 0p Maandag den 12den Septembers
uiterlijk gesloten zijn op Zatnrdag den 8sten October eerstkomende,
III. Alle Schilderijen, TeekenjngenPrenten en ReehUvevV zullen moeten hczar-nl
worden van Maandag den 22sten lor uiterlijk op IVoeii dag den 3]sten Augustus
aan het gemeld Lokaal, mits vrachtvrij, en de Schilderijen, Tëfekeningen'
Prenten met behoorlijke Lijsten voorzien; en moeten dezelve geadresseerd zijn
aan de Kommissie, met eenen brief houdende den naam en juiste woonplaats van
den vervaardiger, zullende al wat na den 3isten Augustus mogt worden ingezon,
den, niet geplaatst worden, dan 14 dagen na het openen der Tentoonstelling'
bijaldien de ruimte zulks zal toelatenna deze plaatsing wordt niets meer aangenomen*
Eindelijk worden alle buiten dit Rijk wonende Inzenders van Stukken uitgenoo!
digd, op te geven, een binnen hetzelve gevestigd Handelshuis, Kommissie-
Kantoor of bekend Persoon, aan een van welke zij het door hen verstrekte wen.
schen terug gezonden te hebben.
IV. Alle de toegezonden en toegelaten Stukken zijn en blijven geheel, tot de sluiting
der Tentoonstelling, onder het opzigt der Kommissie, die, Zoo veel mogelyk
zal zorgen voor de volkomene bewaring.
V. Men zal niet toelaten Stukken, die bevorens op Stedelijke Tentoonstellingen alhier
geweest zijn, noch die, welke, volgens het gevoelen der Kommissie, niet genoeg*
zaam geschikt zijnen houdt de Kommissie het oordeel deswege ganschelijk aan
zich, ook uit de Stukken van die vervaardigers, welke onderscheidene Kunst
werken mogten inzenden., en die uit hoofde van de beperktheid van het Locaal,
niet alle zouden kunnen geplaatst worden, zal de keuze ter plaatsing door dê
Kommissie gedaan worden; kunnende men, ingeval van teruggave, van de be
hoorlijke geheimhouding en bescheidenheid verzekerd zijn.
VI. Geene Stukken, die door anderen dan door de Kunstenaars zelve worden ingezdn-
denzullen onder welk voorwendsel ook worden toegelatendan met bijvoeging
van eene schriftelijke roestemming der Kunstenaars door wie dezelve vervaardigd'zijn.
VII üe Kommissie onthoudt zich van alle bemoeijingen omtrent den verkoop der
Kunststukken: alle aanvragen deswege, het opgeven der prijzen als anderzinsm
zullen als niet gedaan door haar worden beschouwd.
VIII. Eene gedrukte Lijst der Stukken zal de Namen en Woonstedon der Kunstenaren
doen kennen.
IX. Gedurende de week, volgende op de sluiting der Tentoonstelling, zullen de Stuk
ken weder afgegeven worden, en de zoodanige, waarvan dit verlangd wordt, mus-
in dit Rijk te huis behoorende, dadelijk en met den meesten spoed kosteloos*terug
gezonden worden.
De Kommissie wenschende aan deze Tentoonstelling den meest mogeiijken luister:te
kunnen geven en dezelve wederom te doen strekken, om de verdiensten der Kunstbeoe
fenaren van onzen tijd te doen kennen, en de belangstelling in de Kunst te verlevendigen
bij het algemeen, noodigt ieder, die tot bereiking van dit doel zou kunnen bijdragen uit
om hare pogingen daartoe welwillend te ondersteunen.
Amsterdam, 30 Maart 1842.
De vereenigde Kommissie tot voornoemde Tentoonstelling
Mr. P. J. van NA AMEN, van Scherpenzeew
Mr. 1°. DE VRIES.
A. BRONDGEEST.
Jonkh. Mr. H. SIXvan Hillegom.
D D. BüCHLER.
Jb. MENDES DE LEON.
BOSSCHA.
Mr. j. VAN LENNEP.
PR IJ S-COUR AN T van EFFECTEN.
Amsterdam, 14 Mei 1842.
Nederlanden.
iVerkel. Sell. 2, pCt.52r584521,f
Dito 5 ioiiè
Uitg. - 4
Kans-Biljet4
Amort.Synd. 4« 93^4 93!
Hand.-M.
O. I. Leen.
H. Spoorw,
Rhijn Dito
Rott. Dito
4}
'54ïi
99 P 09 A
4 -
4
Haarl. Meer 5
Frankrijk.
fnschr. Grb. 3 pCt, a
Rusland.
H. C°. 1708 5 pCt. 4
>8ff 5 - I05t* -
Ins, on Cerc. 6
5 -
4
98|4
Gebl.
52 A
93s
99l
Pruissen. Gebl»
Geld!, te Land. 4 pCt. 4
Aandeelen van dico 4 -
Spanje
Nieuwe 1835 jpCtao^aof
Dito onbep.st..J7,6,1 17;
Dito passive4J11
Dito uitgest5A2
Coupons Ard45,4254'
Oostenrijk.
OblGeil C°. 5 pCt. 4
Certificaten.2,4
Neg. IVTeraliak a l k
liem 5 107,4
;Dito in Lond. 5 -—4
Bank-Aktien.3 4
Napels.
Certificaten.5 pCt. 4
Dito in Napels. 5 4
De Prijs van de BOTER aan de Waag binnen Leyden.
Zaturdag, 14 Mei 1842. Van 36 iot 8 4 39 gulden.
Mijne geliefde Echtgenoote J. J. HEEMSKERK, beviel heden
voorspoedig van een welgeschapen ZOON,
Leyden 12 Mei 18,42. G. W. van der POT,
Ik betuig bij dezen mijnen opregren dank, voor de mij door zoo velg
Vrienden betoonde deelneming, bij het overlijden van mijne geliefden Echt
genoot, en hoop dat alle nog lang van smartelijke verliezen mogen bevrijd blijven.
Leyden NEELTJE BLOM,
den ijden Mei 1842. Wed. W. Slechtenhorst.
De Ondergeteekenden verwittigen aan liet geëerd Publiek dezer Stad.
dat hunne ClfAMBRE OBSCURA te bezigtigen is uiterlijk tot Woensdag
den 181ien Mei 1842. Daar zij het genoegen gehad hebben met een talrijk
Publiek zich vereerd te zien, zoo hopen zij verder in de gunst van het ge
eera Publiek te mogen zijn, zij twijfelen niet van al diegenen, die hun mee
een bezoek gelieven te vereeren, dat zij hun goedkeuring zullen Verwerven.
Is te bezigtigen van 's morgens 10 tot 's avonds 6 ure. Staanplaats op de
Vischbrug. Gebroeders KINSBERGEN.
G E N U A - O L I E,
Sop-a Fiine 4 80 cents de groote Flesch, bij A, J. NICOLA, Beschuit- etz
Koekbakkerin tie Vlamingstraat, te 's Gravenhage.
NB. Voor buiten de Stad beschikt men ook in Steenen KruikeBvergezelt^,
welke a to Flesschen inhouden. Brieven France.
J. BRÜGGEMANN, Muzijk-Instrumentmaker tn Kunstdierkerheefc.
de eer het geachte Publiek te berigten, dat hij zich alhier gevestigd heeft»
tot het Vervaardigen, Verkoopen en Repareeren van KLARINETTEN,
FLUITEN enz alsmede VIOLEN, GUITAREN en alle andere SNAAR,
en KOPERE BLAASINSTRUMENTEN; draait alle soorten van METAAL»
IJZER, KOPER, IVOOR en HOUTWERK. Maakt en Verkoopt oofc
BILJARTBALLEN, PIJPEROEREN, KOPPEN, ROTTINGEN enz.i
als ook alle soorten van SCHILDPADDEN DOOSJES. Slijpt en Monteeze
ook BRILLEN. Zich ten vriendelijkste aanbevelende, belooft hij eene
prompte en civiele bediening. Burgsteeg, ten huize van den Heer BASTIAN'»
Herotogiemakerte Leyden.
Bij de Wed, ANTHONY de KLOPPER en ZOON, te Leyden.
