N
fl
w budmaar ik wilde hebben dat die irotiche spijtige
Enge'achen zien zouden, dat mij hunne goudstukken
m alleen tot mijne ondernemingen niet konden aan-
drijven."
De voor deze Brochure geplaatste plaat van Schciïc
Ibrahimuit het eerste deel van Burkhardfs reizen
nagedrukt, zegt men ciat sprekend gelijkt. De schoone
krachtvolle man behoorde tot die gedaantenwelke men
niet weder vergeet, wanneer men dezelve eens gezien
heeft.
Geschiedenis van het Openbaar Onderwus.
Bijdragen uit Hamburgs geleerde Instellingen
De viering van het Derde Eeuwfeest der Stads.school
voor geleerd onderwijs te Hamburghet Joanneumop
24 Mei 1829, heeft een aantal schriften doe i te voor
schijn komen, waarvan er twee zijn, welke, voor de
geschiedenis van het geleerde Schoolwezen en Onder
wijs in het algemeen van gew'gten dus ook voor
lezers die geene Hamburgers zijn, belangrijk zijn. Dit
Joanneum is verschillend van eene andere instelling van
honger onderwijs te Hamburghet Gymnasium genaamd.
De viering van dit fee-c werd namelijk aangekondigd
door een Latynsch Programma van den Heer Director
en Professor Kraft, Praemissa est disput at io de .loannis
Bvgenhagii in res scholastieas emendatas meritisp. 87
4to% hlamburgi 1829. Bekend zijn de verdiensten welke
zich Bugenhagen Pomuteranusopzigteüjk de na de
Reformatie ingevoerde kerkelijke organisatie, op Welke
te Hamburg ook de politieke constitutie gebouwd is
geworden, verworven had. Maar zijne verdiensten ten
cpzigte van het Schoolwezen waren in Hambnrg niet
geringerdaar hij na de afschaffing van her St. Johan-
ren Klooster het raar hetzelve genoemde Johanneum of
Joarneum «lichtte. De Heer Professor Krajjt geeft
daarom een beknopt levefisberigt van Bugenhagen Q ge
boren 1485, gestorven in Wittenberg 1558). Niet enkel
in Hamborg ooit in Bninswyk. Lubeck, Hommeren en
Denemarken regelde hij, op verlangen derRegering, het
geleerde Schot lwczen. Vervolgens hangt hij een taie
reel op van den ellerdigen toestand der scholen m de
tijden vóór deReformat e, en vervolgens wordt aangetoond
welke de invloed was dten de Reformatie op het On.
óeruijs uitoefende, en hoedanig in het bijzonder de
groi dstellingen van Bugenhagen bij de door hem getrof
fen inngtingen, zoo wel met betrekking tot de plaat
sing cn bezoldigingen der Leeraars, als tot de voor
werpen en de wijze van onderrigt, in welke nu ook
oe klttfitche lettei kunde mede opgenomen Wérd. Bij -
zond r leermk i* hier de, ten öeele utvoerige, aan
merkingen uit Klefcker's verzameling van Hamburgsrhe
wetten, uitgeirokken eigen voorschrift van Bugenhagen
in de plaiduitsche taal. betreffende de organisatie oer
klassen van het Hamburgsche oanneum. Bugenhagen
doet zich in allen deele als een voortreffelijk ir.an voor
her werkdadige leven kennen; en die ook niet ligt aan
iem?nd een antwoord schuldig bleef. Toen hem de
Magistraat van Lubeck in een overdekten wagen met
een eeren geleide terug liet brengen, vroeg hem een
Öer geleidersj Zeg mij toch eens Heer Doctor,
n was de heilige Petrus, op zijne A|ó«cel reizen, ook
wel gewoon in zulk een wagen re rijden?'* Mijn
zoon, antwoordde Bugenhagenwafineer Petrus tot
w zulke vroome en waardige mannen kwam als uwe
Heeren in Lubeck zijn, lieten zij hem oók wel in
h zulk een* wagen rilden; maar kwam hij tot zulke
lompe onbeleefde snaken, ah gij zijl, dan was hij
zeker wel genoodzaakt om te voet te moeten gaan."
Van eenen wijderen omvang als deze Uitnoodigings-
schrijf is het werk van den Heer Professor E Ph.
(.oe lm berg Hist or ia Joannei Hamburgemis235 p. in 8vo.
De geschiedenis van een zoo beroemd er. oeiaigrijk,
sedert drie eeuwen bestaan hebbend gesticht van open
baar onderwijs, hetwelk onderscheiden' in de Litera
tuur onvergetelijke mannen aan de»zelfs hoofd gesteld
zag, is reeds op zich zelve eene gewigtige bijdrage
tot de geschiedenis van het openbaar onderwijs in het
algemeen, en zulks te meer. Warneer dezelve zoo
uitmuntend uitgevoerd is. als deze. De schrijver maaKte
daarbij niet slechts gebru k van gedrukte, maar ook
van handschriftelijke berigten, die hem deels door den
tegenwoordigen eerwaardigen Senior MinisteriiIVillerding
deels uit de rijke verzameling van den voormaligen
Corrector dchetelirg, door den Heer Professor Lehman
medegedeeld zijn. Nadat ook hier de stichting van het
Joanneum door Bugenhagen verhaald is, waarbij, CaputVI,'
zijne volledige school orde in het Latijn medegedeeld
wordt, geeft hij alle de Rectoren, 20 in getal op,
wier namen en wapens op het elegar.ee titelblad, een*
kring om de beeldtcnis van Bugenhagen vormende,
voor oogen gesteld worden.
De eerste, Theophiluswerd weldra wegens zieke
lijkheid op rust gesteld onder den tweede Delius
verscheen in 1537 van de zyde des Scholarchaats eene
uitvoerige school.verordening die alhier volledig afge
drukt. medegedeeld wordt. Een hoogst leerrijk ge.
denkstuk voor der geest der toenmalige tijden! In 1611
w< rd tevens het Joanneum ook het Gymnasium gesticht,
en dit geeft den schrijver, in het 13de caput, aanlei-
d ng tot het onderzoekQ»onam vinculoJoanneum et
Gymnaseum cor.tineri debeam Eene gewigtige vraag
dewijl het nut van zulke middelbare instellingen dik-
maals in twijfel getrokken wordt. Plaatselijke omstan
digheden en behoefte 1 moeten wel daaromtrent het
meest beslissen. In Hamburg is het Gymnasium de eeni-
ge instelling voor hooger wetenschappelijk onderwijs.
Hetzelve was bestemd om de luister der Stad te zijn
zoo als het du door zijne greote mannen ook dikmaals
geweest is Wat hebben om van vroegere lijtien n et
te ptwagen, een Rcimaruseen Biacheen Ebeling
riet gepraesteerri Het Joanneum heeft even als s.i
t'eie geleerde scholen, ook zip e bioeijer.de en zijne
slechte lijden gehad. Deze instellingen waren bestemd
dm de hoofdmiddelen te zjjo cot het levendig houden
des werenschappe-IJi-n «indie I» handelplaitsen
wel eens pleegt te verkwijnen.
„Tot de onheilen met welke het loaniteum te wor
stelen had ti eh oord et), behalve de geringe inkomsten
der Leeraars, en het verval tier school-discipline ook
de aanmatigingen der Geestelijkheiddie eenen der ver
dienstelijkste Rectoren, Ifuswedel, zeiluit de stad
drevenhoewel hb naderhand weder terug geroepen
weid. Ook de onëénigbeden der Leeraars onder ei:
kander, en de menigte van Privaat-Instituten, werden
dikmaals aan het Joanneum zeer nadeeiig. Eenige tref
ft lijk e mannen onder de Rectoren werden door eenen
vroegtijdiger! dood. zoo als GotfrP'pigrin i68a, of
doot ziekelijkheidzoo als Johann Schuine, in 1708
aan het Joanneum o.mrukc. Boven alien muntte nu
uit zij" opvolger, een der grootsie Literatoren der
nieuwere lijdenHeeren noemt hem den aller
grootstendoch dit komt wel wat overdreven voor.)
Johannes /fibertui Fabriciuseen groot en geleerd
man iodfdaad doch die met onzen G.J.Fossius. ip geene
vergelijking kon komen Hoe hpt zij, Fabricius on
dervond ook het lot hetwelk ovefal en in alie tijden
aan knappe menschen te beurt valt, zoo als reeds
Cornelius Napos aangeteekend heeft. De twistzoekende
geestelijkheid en de naijver zijner ambtgeu ooten maak.
ten aanPabriciut helleven zoo zeer onaangenaamdar hij
reeds in 1720 zijn leeraars-ambt aan liet Joanneum vaar
wel zeideen enkel Professor aan het Cymnastuw bleef.
Zijn niet veel minder beroemde opvolger was Johannes
Hubner. Hij was goed en gelukkig ook bragt bij het
zoo ver om een schoolfonds te stichten maar hjj ver-
tnogt noch de eensgezindheid onder de schoolleeraars
noch de discipline onder de leerlingen in stand te hou
den en het Joanneum ging al meer en meer achteruit.
Hii stierf in 1731. Zijn opvolger was Joh. Samuel
Mullerdié meer dan veertig jaren aan het hopfd van
dit Instituut gestaan heeft. Hij verwierf dén roem van
een zéér uitstekend man te zijn j daar hii de Disciplina
Schoiastica wederom herstelde en handhaafdeen zoo
werd hu ook de wèderHersceller Juin pet Instituut.
Ook komt hem nog de vefdienste toe van de sridhting
eener Weduwen has voor leeraars. Nog bit zijn leven
werd zijn naamgenoot de Conrector Johann Martin
Muller tot zijnen opvolger benoemd hij wt-t het aan
zien der school in stand te houden tot op zijn dood 1781.
Hem volgde Lichtenstcin op De nu volgende uwen
waarin bij het plotselijk ongemeen welig bloeijen des
handelsen de daarmede verbonden resultaten ae we
tenschappelijke zin in Hamburg geheel verdoofde waren
voor het .loanr.eum hoogst ongunstig en er was vol
komen behoefte aar. een zoo uitmuntend man als Gurlitt
was, die van 1802 tot 1803 aan Het hoold dezer achtbare
school stond om het Joanneum weder tot die hoogte
ie verhtff-n, gelijk zulks, zoo als algemeen bekend
isheelt mogen geschieden. De algemeene erkentenis
zijner verdiensten in de stadalwaar hii leefde en
werkzaam was, geeft de meest gegronde hoop, dat
het door hem gegeven voorbeeld ook voor de toe
komst, en ook voor andere plaatsen en landen fuec
vruchteloos zal blijven.
Als bijvoegsel vindt men eene naamlijst van alle
lee'aars, die aan bei Joanneum sedert deszelfs stichting
werkzaam zijn eeweesc. Deze Historia Joanne!is in
zeer keurig Latijn geschreven eene verdienste die in
Duiischaid. en helaas! ook in Nederland, dagelijks
zeldzamer wordt. Eenè Duitsche vertaling is er bij-,
gevoegd. Hét geheel moge strekken, om ook buiten
Hamburg te doen begrijpenhoe belangrijk het is
wanneer de Gouvernementen zich de beiangen van het
openbaar onuerwijs aantrekken en hoe verderfelijk
overal en altijd de invloed de geestelijkheid op bei
onderwijs werkt.
P 5 S K
e
i
C fi S O c. 3
-e - *j 5 ,y
tx e
tx e
g Sbfi,
y c c 2
4> -E C JZ
2
«2:2
»z i£ 7>. S.
2 t-sr S -ötf
o 0= vi r
S-*
a.
C >»t>
D V i
C
•+r _f~, «i O
c "O w O
JJ y i K
io-s.? I
.tï
Sfs. n v J "iJ-
i,
xi 4>«tr 53
«-.SS ■coce:5 .5,^
g.5?ü- i-H.-a.t! «.g.^ü'S
O
.5 O
4> "O
E t
4x: _c
N J ."5
u *,5.
c ea
■T-. O-1 r- O) W O D
O -g 7.
«JU,1 4» AJ
js: -
«j "O
- s. - - o-i, - 2
cs££c!;0^S.i.5.
- J2 -- B at
Si»
t
2
S x -8 'SP- v v
.iJi 2 e c u.
e 5 "o
2i ■ai.
j*~o
QJ 4» 'C
"O c "O
w o» 3
o -O
Sfs c v. s c E I
Qj C_i fti.— 4J 4_,
M 1- c: o O "X C ~JL J*
2 s8-! .8?
Sj-ö-ïgs^sSg-S E
.S w'E c N - Si
^o"ö.ïcoc-N[;o:i''v
2-VÏ>f« E -VEÜ
- i- o o c
^SüS-S-E'al>. s -S Q
«??0f=r- E x g o
c -O M O
ei O a r.
gj O
t £-° «S--5
W)
c 0 o>
CL «aC «D 4» Z
er. J2
e e
o
Si
e
41 O
Z- O
F. 7 w S
u r» -3
w w «T
u u ys i- u «j
.r n Ct£ c
J= O
t: 41 •- A C
I
- E
- E-ÏL.
- mN-C s W" -
M O
•Sci. Stef13
o. r 5 sï oSi"»
^T. cVO^:y-i-»-0 ~z -J
F-V. c -
CX
g tiZ
o -
ai w- O
C o o
Tafereïlen uit st. Petersburg.
I. Nieuwste Plaatsbeschrijving
Voorzeker behoort St. Petersburg heden onder dé
hoofdsteden van Europa, welker kepms boven die vari
vele anderen in hooge mate belangwekkend is. Het
ontbreekt wel niet aan vroegere plaatsbeschiijvingen
doch de schier dagelijks toenemende veranderingen en
verbeteringenwelke die Rossische Keizer-stad Onder
gaat, maken dat de beschrijvingen, hoe snel zich de
zelve ook opvolgentelkens onvolledig worden. Het
is over hét geheel een eigenaardig kenmerk van onzen
leeftijddat de hoofdsteden eu Residentie-plaatsen een
zoo spoedigeri en buitengewonen aanwas bekomen, als
nimmer bevorens in vroegere tijden. Een natuurlijk
gevolg daarvan is, dat bij de groote veranderingen,
welke daaruit ontstaan, vroegere beschrijvingen, hoe
veel waarde zij ook, voorden tijd, waarin zij verschenen,
mogen gehad hebben spoedig tot niet veel meer dan
Intiguiteiten geworden Zijn. In Petersburg zeive ont
breekt het nog aan eeD' bruikbaren wegwijzer. Hier
kwamboven én behalve dé oorzaken welke zjj met
andere hoofdsteden gemeen heeft, nog eene bijzondere
bij, waardoor de aatiwal en uitbreiding dier stad, in de
qongstverloopen tientallen van jaren vermeerderd werd -a»
aé groote brand namelijk van Moscou. Hoe ongemeen
sedert dat tijdstip de volksmenigte van Petersburg toe-
Dam, is nit openbare berigten reeds lang bekend.
Het is dus eene ware vervulling in de bejioeftén
des oogenbliks welke de tijdgenooten te danken heb
ben aan den Domheer Doctor Meyerdie in 1829 bij
Nestier te Hamburg I Deel 4S4 tiladz. 8vb. heeft jn
het licht cezeveni DA: stellur.gen aas Ruslands Kar er -
stad: und ihrei UmgegendbisgrosN-wgo'i odim oliiner 18-8.
Tafereelèn uit Rusla d-s Keizerstad en de Laecs reek
rondom deze.ve tut Novogorod, in d-'ri z> mi 1 1828."
De naam van den -chrijver. die seden zijne Tajereelen
uit Italtc Dunte langen aus /ra ten reeos d. ur nu et
gc-uiks.iurtige schrtt.ei. beroemd o, levert reeds op
z ihzelven bij voorraad eenen voldoenden waarborg
dal liiei van ge-.-ne droge beschrijving eu blo'ote optel-
JJet vervolg op dc» kant van dcove blüdh.jf
b-a E 5
- o Ef
c
gij'.ï g-a E ïf-ïï E
i- 5
g c ÏS "g 2 si -
<D 6.-C 5 o
£°S
e-- fc.
nj
a
SJO
O I
V V -= -
be- -
54»-
B* B
«j «j
z i I
bo
c E
I t'c'fs.s
->-= T.
O
m w
O X»
ct Z E Od 4>- g 2' <s> bx O
-■SSsS o Eic e 2-S.o.s 5-S
S fl, - J- '4» Jé
e O «U - -41-
4» 0 0 2*
o sn c s 3 0 E
o £-w
w. - «cc
i w o'
O-N O O
E
-r- !C
m qj*'" u'4 r, Jr
-2 Ë'S -
sS-s-s
*0 .^4».^ ---,7
u:S.-5 ■■§<0X:M f?»
-si s-^.H8i-1ars5«f5
^ü-ü^"5-2
>-C «Ué'c V
e-l- -.»53 - c 0
f, :9"fi .v ïzs
1-1 -tl
-o -c-a
S 0 o c -C c - i
ISli! IlHfiiU?
I c 4> S-§! «ti
4J c v. SJ
c a> c
c «I C w 4)
I n f
C
tx
S
-c c 5 c i»
CX
V
s
c c
Ie -tl
- k- S( 4»
- HJ 3 tl CJll .4*4^
4z ai
o c 7
