-•
- s si
s
e
SI
c rr 0 o.
N 1 I U W S T I
ONTDEKKING
IN
Noordeluk en
A F R. 1
S - R E I Z E N
CENTRAAL
K A.
Er zijn te Londen in de twee jongst verioopen jaren
een paar Reisverhalen .Uitgekomen, betrekkeiüÖe liet
Noordelijk- es Centraal:- A'fnka, De vra^ig die elk
lezer, na onderzoek van zulke weritenzich moet
voorleggen is natuurlijk deze Op welken trap ston
den onze kundigheden, betrekkelijk Noord-Afrika vóir
tet beginnen dezer reizen? Ontwijfelbaar komt aan
het Afrikaansche genootschap in Londen de verdienste
toe, dat het door zijne pogingen en aanhoudend streven
de bekendheid met deze lanien allereerst verzuimd
heeftwelke eene verhoogde waarde daardoor ver
kreeg dat door een der voortreffelijkste aardbeschrij-
vers van onzen tijd', door Rennell, de gemaakte vorde
ringen dadelijk door nieuwe kaarten aanschouwelijk ge-
Inaakt zijn. Op deze wijze heeft zich de Geographie
van dat werelddeel op onze kaarten geheel is eenen
nieuwen vorm voorgedaan wanneer men die met de
ouderen vergelijkt. Zoo werd allereerst door Home-
man de woestijn van Barca tot Tessan en van daar
tot Tripoli bereisdhetwelk in gelijken omvang nog
door geenen dateren geschied ishoezeer wel gedeel
telijk door Munitolidoor iym en anderen. Sierah,
het oude Ammoniim en Tessain, het land der Gara.
manten trad door hem uit de duisternis in het licht te
voorschijnen hadden zijne papieren van zijite verdere
reis naar Bornie en tot in de nabijheid van Tombuc-
tuus, alwaar hij in Nyffe voor het klimaat moest bezwij
ken, Europa mogen bereikt hebben, dan nog zoude
hij altijd de eerste reiziger van het hedendaagsch Eu.
ropa in Afrika geweest zijn. Door den Kaptein Lyon
werden zijne berigten bevestigd. Tessan werd in alie
Tigtingen doorzocht tot aan deszelfa Zuidelijke grens
bij Tegerryen ook van meer algelegen plaatsen wer
den berigten ingewonnen. En ook in het Noordweste
lijk Afrika gelukte het aan eenen reiziger die kundig
heden bezat, want de verhalen vaneenige avanturiers
geven geen of weinig licht om over de grenzen van
het Rijk van Fez en Marokko door dfc woestijn tot
naar Sudan door te dringen terwyi daar en tegen in
het Noordoostelijk Afrika allereerst door Browne het
Rijk van Durfur bezocht werd. Gelukkiger was men
van de Westzijde van Guinea af, alwaar het den Schot
Mungo Park gelukte om de groote rivier die Oost-
w»aris stroomt, de Jolila te bereiken, in welke hij
echter op zijne tweede reis zijn dood vondzonder
de vraag over hare monden, uitwateringen of uitvloei
selen, in ooggetuigen te kunnen oplossen.
Dit waren de grenzen van onze kennisomtrent
Noord-Afrika toen de eerste der alhier bedoelde Reis
beschrijvingenin 1822 werd ondernomen. Het doel was,
0111 tot in het hart van Afrika door te dringenen om
Sudan de landen aan geene zijde der groote woestijn
te doorzoeken. Nu is de vraag hoe verre is die po
ging gelukt?
De reis wérd ondernomen van Tri, oil over Tessan
caar Borneo, en van daar is dezelve voortgezet naar
Haussa op de Caravanen-Chausséedie reeds in de oud
heid voor een gedeelte bekend was. Daar van daan
gaat ook het verhaal over een gedeelte van den weg
van Tripoli tot Murzuk en Tessan, alwaar reeds Hor-
ticmann en Lyon zijne voorgangers waren kort weg.
Maar van Murzuk af werd, nog voor het aangaan der
tweede reis naar Sudan een uitstap Westwaarts naar
Ghraar gemaakt, werwaarts nog niet een van de nieuwe
reizigers gekomen was. De weg ging van Germa,
drie mijlen van Oud-Germa (Garama) rijk van bron
nen, zout en palmboomen. Misschien de plaats welke
de vader der geschiedenis Herodotusals den zetel
der GaramuDten aanduidt, (de beroemde Hoeren meent
of men niet liever ïuila daaronder verstaan moet.)
De bewoners zijn meerendeels Tnariks; de grootste
natuurmerkwaardigheid des lands is de Trona meer
die sierk met Soda bezwangerd is, een aanmerkelijk
voorwerp van handel, en geheel met wormen gevuld,
die men slechts door middel van het mikrooskoop zién
kan. Van daar terugkomende brak nu het reisgezel
schap van Murzuk op, om den togc naar de binnen-
larden van Afrika voort te zetten. Tot naar Tegeriy,
de zuidelijke stad Tessan, volgde men nog het voet
spoor van Lyon, die nopens het verdere slechts be
rigten ingewonnen had. De verdere weg tot op de
grenzen van het rijk Bornu, is derhalve als nieuwe
ontdekking te beschouwen. De togt ging door het
land van de Tibbos naar Bilma, hunne hoofdplaats,
eerst door zandwoestijnen, doch kort daarop werden
het steenwegen, en dan volgden heuvels en rotsach
tige bergen, zoo als Herodotus dezelve in het land
der Atlanten beschrijft. Kisby, noordwaarts van Bilma,
acht dagreizen van Agades en vierentwintig van Cashna
is de rustplaats der Caravanen, alwaar de Sultan van
dezelve zijn tol voor het doorreizen doet afvorderen.
Bij Bilma zijn de zoutzeeën met zuiver gercijstaliiseerd
zout gevuld, hetwelk in manden vervoerd wordt. Dit is
de voorraadplaats vanwaar Sudan en Bornu zijn zout baalt.
Niet minder dan 20,000 korven moeten in het laatst
verleden jaar vandaar uitgevoerd zijn. Dit is een door
de natuur zelve voorgeschreven handelstak, die plaats
grjjpen moest, sedert men in Sudan behoefte aan zont
had. Bii Bilma is eene bron van het helderste zoet
water; verder op begint een woestijn, alwaar geen
spoor van vegetatie meer gevonden wordt, dertien
dagreizen lang. Zoo bereikte men na vele overstane
moeijelijkheden en gevaren, destadLari, die de grens-
stad van het rijk Bornu is. E11 hier begint met de daad
de eerste hoofdschouwplaats der nieuwe ontdekkingen,
het riik Bornu. Wij bezaten van dit rijk, dewijl Hor
neman's papieren Europa niet bereikt hadden, tot hier
toe geenerlei berigten van een'ooggetuigenmaar moes-
ren ons met eenige vertellingen vergenoegen, zoo als
dezelve bij eenige weinig onderrigt*» Afrikanen irge.
•-"onnen waren, welke in de Proceedings der African
Society bekend gemaakt zijn.
£n zoo treedt dan nu dit hoofd rijk van binnen-
Afri.ka wit zijne duisterheid te voorschijn. Reeds de
aardjjjkskundifte ligging van hetzelve vertoont zi.ch
anders,, dan dezelve op onze tot hiertoe vervaardigde
.geografische kaarten voorkomt. In plaats dat. het op
de thans bekende kaarten tenminste aclu graden ce
verre oostwaarts geplaatst stqnd, weten wij nu, dat
de hoofd«tecjen van dat rijk, Angornir en meuw-Bdma,
onder denzelfden meridiaan met. Murzuk en Tessan
liggen, waaruit mitsdien, van zelfs voortvloeit, dat de
groote -handelsweg van Tripoli over Tessan naar Sudan
deszelfs westelijke grenzen aanraakt.
De eerste stad tot welke men geraakte was Lari,
aan de groote binnenmeer Tsaaddien men hier aller
eerst te aanschouwen kreeg. De oevers waren met
ontelbare vogelen bedekt, pelikanen, kraanvogels en
andere, die ter naauwernood uit een weg gingen,
wanneer men dezelven nabij kwam. De stad Lari
heeft ongeveer 2000 inwoners; het zijn Negers. Van
hier ging de weg door boschrijke landstreken naar
de stad Kuka, de residentiepiaats van den Sheik, die
aan den Sultan vsn Bornu, welke, in Birnie rendeert,
als bevelhebber der troepen her gezag ontweldigd had.
De reizigers stonden niet weinig verbaasd, voor Kuka
eer. korps vat^eenige duizend wel bereden en wel ge-
oefende ruitenj te ontmoeten, wier bevelhebbers jn
geharnaste hemden, bestaande uit kettingen, gewikkeld
waren, en onze reizigers tot in de stad begeleiuden.
£ij werden door den Sheik genadig ontvangen, ver
kregen verlof om het land door te reizen, en bega
ven zich toen naar Birnie, alwaar zij in eene plegtige
audiëntie, den Sultan, die achter eene tralie gezeten
was, voorgesteld werden. Birnie is even als Kuka
eene stad van ongeveer 10.000 zielen; maar de volk
rijkste stad is Angomu, waarhenen zij zich dadelijk
vervoegden. Deze heefc op zijn allerminst 30,000 in
woners, en ligt in de nabijheid van de grooie binnen
meer Tsaad, het hoofddoel hunner reis. Het rijk Borqu
heefc een omvang van 1015° Noorder breedte en
12180 Ooscer lengte van Greenwich. Het wordt
ten Noorden door de woestijn, ten Oosten door de
meer Tsaad, ten Zuid Oosten door de rivier Shary,
welke in die meer uitstroomt, en die tot grensschei
ding met het rijk Begarmie dient, in het Zuiden door
den onafhankelijken scaac van Mandare, d.e zich tot
aan de Zuidelijke bergketen uitstrekt; in her Westen
door Sudan begrensd. Het is echter ook waar, dat
deze grenzen door de met afwisselend geluk gevoerde
oorlogen uiet de nabwren, de beheerschers van Begar
mie en Hussa, zeer weifelende zijn, en in de nieuwste
tijden erger beperkc werden. De inwoners zijn aan
hangers van den Islam, en wel zeer ijverige; hun
rijkdom bestaat in koorn en vee; buicenlandsche handel
wordt er niet veel gedreven. Het luchtgestel is ten
uiterste heet, vooral van Maart tot Junij. In Mei be
gint de regentijd met hevige onweders; deze duurt tot
tegen October, als wanneer hec koelere jaargetijde een
aanvang neemt. De bevolking i« talrijk men telt dertien
groote sceden; tien onderscheiden talen of welligt tong
vallen worden in dat rijk gesproken. Een deel der inwo
ners, de Schuas. zijn Arabieren, en spreken zuiver Ara
bisch; zij verdeelen zich in stammen, die hare namen nog
mede uit Egypte gebragc hebben; zij zijn een trotscH
en trouwloos volk; houdeq zich voornamelijk met vee
fokkerij bezig en worden berekend in staat te zijn om
15.000 ruiters te kunnen bijeen brengen. Wat het
uiterlijke betrefc hebben zij groote gelijkenis met de
Zigeuners. Het hoofdvolk, de Bornus of Kanowry heb
ben breede aangezigten een' grooten mopd een' dikke
Negerneuswitte tanden en hooge voorhoofden/ Zij
Zijn een vreedzaam en rustig voik zeer beleefd onder
elkanderniet oorlogzuchtig maar wraakzuchtig en dief
achtig. Zij leven zeer eenvoudig; brood is oubekend,
omdat er we.nig tarwe en rogge groeit. Het gewoon-
lijkste voedingsmiddel bestaat uit eene soort van gierst,
gussub genaamd; rijst wordt van Sudan aargebragt;
Indisch koorn katoen en indigo zijn de hoodvoort-
brengsels de indigo is voojtrefFdiik hun eenig.akker-
bouwsgereedschap is de haak uit ijzer van de Maqdnra
gebergien gemaaiitde landarbeid 'm^ec meest door de
vrouwen verrigt worden; de huisraad be.-taat meestal
uit aarden potten en houten vaatwerk; zij slapen op.
matten, bedekt met huiden van dieren; lederen kussens
krijgt men uit Sudan; goud wordt in het land niét
gevonden; de plaats van geld vervangen strepen van
katoen, gubbtik genaamd, drie duim breed en een duim
lang; drie tot vijf traken eene Rotcalo, en tien Roc-
talos staan gelijk met een* Dollar. De regering wag
tot op de laatste vijftien jaren eene onbeperkte echter
elective monsrehij. Thans is de msgc in handen van
den Sheik Rlkunery, die het land van den druk de.r
Fellata's bevrijdde; nogtsns in plaats van zelve Sultan
te worden, den Sultan Mahomet benoemde, die zijnen
zoon Ibrahim tot opvolger gehad heefteene loutere
heerschappij in naam Aangaande een handelsverkeer
voor de toekomst mee Bornuworden zeer goéde raad
gevingen alhier gevonden. De aardrijkskundige ont
dekkingen werden deels naar het Oosten, deels naar
het Westen gerigt. De eerscgemelde met oogmerk om
de meer Tsaad te onderzoeken hetwelk echter slecht»
ten deele uitvoerlijk bevonden werd, daar men de
oostelijke zijde uit hoofde der betrekkingen mét Begar
mie met omtrekken kon. De omvang van deozelven is
dientengevolge nog bij geene mogelijkheid te bepalen:
hij neemt twee rivieren op, de Teou die van het Wes-,
ren en de Shary dié van het Oosten komtmaar nie c
de Ioliba. Deze meer is vol van eilanden die van een
roovervolk bewoond worden, die met Kano's komen
om te pionderen. De ontdekkingen naar hec Zuiden
werden daardoor verruimd dac Denham aan eene expe
ditie deel nam, die Negers rooven zoude, maar welke,
een zeer slechten uitslag had. De troepen werden nier
alleen door de Negers die zich in eene verhakking ge-
{Het vervolg op den kant van deze bladz.)
u.
o cj M n .b 11 o r .1
c ca c .2 jf-S JS g -
bC
ba
r. j oj c5
O 5 ï- go .5
:g> c
o- a o
«j w -
r'O 'G, <D <L) "G r— .1
g .2f Ï5 ^5$ O-S °-§
■2 »-S'° 2 Sr=S S
S "'05. r_ ai aj tr
5
2S
r 'a J
a> a
•OS V. r-> r'
'O CJ *3
S"H
o 2»
1. vj
S
P 'O
"O
J (D C
G
ta
-5
tr
£0
E - - .5 -a
O n n a-a i- h
-■£ io-5 2 -5 s
- I-s 3
r\ (IJ r
2 - g-fi
"O
■O s
O)
c N
a> oj
a>
".2 S 5-°
hc c u v
■r 55 .4)
D tcQ
-a
G I
'Sis
G -2 O
3 rr. Za
CQ
O Cd 2 --c
c C
S .E O rj2
V G O
«f r. 2
e «co
<Lt O <JJ -f-
"°-o 30 U» 7
g
"T3 -G U -
-;P5
- o
a> o
ÖD
- ÖC 5 bC-O 2
te s -S 3
3 .^1-9 SI'S»-S
«j owr E c s o .2 - e S u
J 'a G G 3
V. "-"SS
X V
G - o aj o G
1 o JZ
bO
23 S uwü'0 i
•F M V -z F. -
.ïï- O
O s
C c r- w
S aï"iua
t: g
i|"E
5
s-S
c
0 c u
E v s Z
S "Pr <U
c 5 2 <u
V NJ C/I
r3ë..c-s
o. o
O E Q
-r oj E
S-o Z -
;l"M-s 5.? -
s 55 S 5 sw
bO
C Cl.
E-gS
et O
N
- V.
O»
2 o B-z
:zö '5 -
5
11 o
js ca
CL» U. 4>
^5
A
r- QJ i)
*j aj "--r;
G
2-^
"O G
C
o •z%'> a .SP
To a. - - s - E s -
•u a; 2 A-
di 2
5- ^3 C E cï _o
Q O O (j O JJ f »-o
(U >- - -
QJ
O
S-vQ
S- bD
^0 2
1 t
Sc SP-y
s 2 G
aj 'N «-> G bfl
üQ a O c
.5
o
-§
ir
S
D OJ O J2
C E
-
:sï a
i Z -
n, u o
S O) -C 3 "5 S-d-a
crüjad ~0
-oSÜO-i-
ïï"5 5 2 S e o-
,-ï) O ca'
- S Tü»?
C w w.
Q w. Xi
Ly v 2: i? v e w -c
n <5 aj i
- -3., -X* E (u u 5 u
0, S rU E a O 'S T. 2
-o o Cj -O >.G G O "O yiw.C
- - 0-* 0>
5 c s 5
>-0
w. ba—
5 J O u JJ
W -T3. <G nz-
2 5
-E Oi' C
O- -o 0>
Sj;C r; u 1
«f u. o- JA
^3 aj o
M '.1 u 3 2
*C" G
b-, ca <•*-" OJ 1
'S c e et M -
t-c
u i>
be a a
s o g -g
I s 'S
q O 2
■EI.
2. v
cc cc U—
CJ ~i
-
ra
e>: 1
G -G E
E bc o 52
E 3
-O u.
<v - '2.
o os 5
CU to N O
- S
- c.s:'- P
D. i) E O) C
E o o -« r; 4. «J M t u
<u c -wï sVc c o.ï^i
w 2" s-ë'5 g
c "zëZil 5 "2!
s.«
G -S a
L- o,-- y m v... aa-
JZ 4 «S S w.33' O"®:
1 v «ï;d^'iü' «r O- 2J-
O Mg «<-0^ T3fco
