LEYDSCHE
COURANT.
ktSï»?
0 5sIS|«| -j
5Bê|S-.slï
!slesis^ii
ft
A®. 1824.
V R IJ D A G
inleiding.
C ter alle vakken van befchouwing en beoefening
«ra'ir san de meesch zich waagt eo toewijdt is
B* .k«r geen belangtQker dan dat der Ge/chiedenis.
De welfprekeodlle der Latijnfche Schrijvereo vereerde
ba r niet de loffpraak, als den getuige der verloptne tij-
Sen den fakkel der waarheid het leven en het geheugen
Geen onderzoek echrer is aan meerdere zwarigheid
onderworpen, dan dat der gefchiedeols vooral die der
oudfte volkeren. Een onoverzienbaar veld ontdekt zich
aan oos oog. Het verledene verliest zich b0oa geheel
achter dn? gezijttlioder. Door een dïkdonkeren nacht
,1» oorfprone der m«»»ste volkeren ptögev jn.
ge/chiedenis oodertusfehèo ia de fchnol der w0a-
bnd, io welke wü de beste leeringen knnnen opzamelen,
waaruit w0 io treffende daadzaken, tot de ontwikkeling
vsn den meofchel0ken geest kunnen beflniteo en deo
loop der groote gebeurteoisfen nagaan die tot zöne
derds toenemende volmaking betrekking hebben. Z0 it
de gefcbiedenis der Goddelijke Voorzienigheid.
Groot is daarenboven bet belang vao hare befchonwing
vooral wannéér x*>0 dezelve nit een wflsgeerig oogpunt
ondernemen, eo ons pogen te onderwijzen in de kennis
van het mebfche!0k gemoe'd, de oorfprookeljjfee krach»
ten, die in hetzelve liggenen roet de heilrijke of ramp
zalige gevolgen, welke deze gemoedspeigiogeo hebben,
wanneer ztf tot bei! der M«atfcbapp0 worden aangewend,
of. aao de teugels van Rede en Godsdienst losgerukt,
op hare verwoesting nitloopen.
Schasrsch zijn de hulpbronnen, wstr van men zich io
den oorfprong van de lotgevallen vooral der vroegfte
volkeren, kan bedienen. Geen wonder ook, want die
hulpmiddelen konden eerst worden aangewend, toen een
gedeelte «an het menfchel0ke gedacht, zich uit den
eerftec (laat van ruwheid tot de MaatfchappiJ vereénigd
had en tot zelfs ootwibkeling gedegen waazoö dat
herzelve werd in (laat gefield, om van zich eene gefchie-
decis te vermeldeneo de daadzaken te vereeuwigen,
welke, binnen een zeker bepaald getal van jaren of
eeuwen, bij hetzelve waren voorgevallen.
De (leeds voortgaande verlichting en befchaviog leende
de hand aan de gefcbiedenis eo derzelvèr waarheid.
Eerst was het de mondelinge voordragtdie door de
voorthrengfeleo vin het dichterlek vernuft verheven,
in het geheugen geprent, van gefltcbt tot geflacht. ja,
van volk tot volk overgingen, en beftobd de gefcbiedenis
In overleveringen, dié niet zelden gekleed z0n io beeld»
fpraak de Godenleer behelzen en lüecbts groote bedrij
ven eo heldeodaden voordellen, die iben voor de ver»
getelbeid wilde bewaren.
Met he*Letter!thrift vangi «ienw »iNdn»»t vao*
jjcfchiederiis »ao. Hetzelve begon de gefcbiedenis te
«eremwigen io Opfehriftcn op openlijke gedenkzuilen,
t»ie tot gedachtenis van belangrijke d^draken opgeiigc
werden. Daarna verfchenen er Kronijkenof Jaarboe
kenWelke aan de volgende eeuwen (lof tot de gefcbie
denis gaven. Eindelijk rees, met de (leeds toenemende
befchaviog, met de meerdere uitbreiding der Rijken en
Staten met de beoefening van Kunfleo en Wetenfchap.
pen, de\ opfporlng van bet Regt, de navorfcbjng van
het ware, de befcbouwing vin de algemeene eo bijzon,
dere belangen de wijsgeerige gefcbiedenis op die zich
eene boogere vlugt gaf, dan alleen eene tijdrekenkundige
opfomming van gebeurtenisfen en de nsmeo der Helden
en Wetgevers en zich uitflrektetot eene ontwikke
ling vao ber verhand der gehenrtenisfeo der tooneelen
w»«r zij voorvielen, der menfchendie dezelve bewerk
ten, der redevoeringen, die z0 uitfpraken der gevaren,
aso welke 20 zich vaigdeo, der hiodernisfeudie z0
aait den weg ruimden, der Rijken en Staten, ,die z0
fticbttedeo of vernietigden, der wetten, die zij voor-
fchrevenen des invloeds, die dit alles op de verfehil*
lende volkeren had.
Onder dit alles echter bleef de algemeepe nieuwsgie
righeid onbevredigd. De gefcbiedenis was io weioige
handen. De affchriften waren kostbaar; Men gevoelde
het verband, het geen tusfchen volkeren en volkeren
plaats beeft, den onberekeobareo iovloedwelke gebear
teoisfen. uitvindingen, ontdekkingen en zoovele andere
daden vao de eene np de andere Natie kunnen veroorza-
keo, hoe het eene volk voor het andere, gelijk elke
eeuw voor de volgende werkzaam ist men was opgé-
wefetom den loop der gebeurtenisfen niet alleen van
vorigen maar ook van eigenen leeftijd op te fporen
doch ton men geen genoegzaam en voldoend middel uit
vinden om deo weetlust genoegzaam te verzadigen. Hoé
tjjk ook de bronneo der gefcbiedenis voor de geleerden
boe gevestigd ook de hriefwisfel voor Staatkundigen
ware, voor het algemeen (leunde alles op gewaotroowde
overleveringen onnaanwkeurige verhalen, misleidende
geruchten, en bleef hetzelve geheel ookuodig van des-
lelfs gewiettgtigrte belangen en de invloedenwelke de
loop der wereldfcbe gebeurtenisfen op defa toettand vat»
alle volkeren hebben.
Onder de zegenioeeo Waar mede dé Godheid het
metschdom, met opzigt tot deszelfs voortgaande ver
lichting en befcbaviog beweldadigdewas de uitvinding
der DRUKKUNST. Hoegezegtnd ook de dralen van tleZoo
der waarheid eo geregtigheiddoor bet Christendom op
gegaan, Zich ook raogteo verfpreid hebben, de2e nooit
gerreg gepiezene kunst gaf aan hetzelvein alle vakken
var keer is eo wetenfebap eene verfoeide beweging. Zij
verdreef den nacht der ncweteoheid voor hare fchitie.
rende glarfendrong door de wolken van geweld, heerach-
zuchf en dweper^ die haar poogden te verdonkeren,
roet krtcht door, fnelde over zeeën, rotfe» rivieren en
bergen henen, bragt tot oos de gewigtigfte gebeurtenis
fen van ongekende natiën, van volkeren, die van ons
gefcheiden en 00a vreemd geworden waren, over en
verhoogde zich tot een algemeen overziet van de wereld-
(öhe gebt arte ni* fen t die anders, binnen de grenfen v»o
eiitfcc Land, heÜoien bleven, en opende toooeelenwaai
N'. i, z-
DEN a JANUARI).
voor anders een dik eh ondnordrieg1>atr gbrétjo bleef ijtn-
gen. Zij vlechte eeoeo 'ofeu wen band vao verblodtenis
rusfeheo alle Laoden en volkeren eo opende eene leer»
fcbool voor regenwoordige eo foekomeode gedachten.
Als op de vleugelen des wïod» brengt Z0 vao volk tot
volk, io alle tales, in alle linden daadzaken over. die
den geest gedurig bezig houdeo, (lof tot onderhoud ver»
fchaffen. en de gezellige veikeering belangrijk, aange
naam en nuttig make
De menach is weetgierig. Het (s zijn geest onmogelijk a
Zich binoeo deo -.e.cgi 1 kring welke zQne rasatfehappe-
Ijjke beftemmicg; hep t, te begreofea. Hij dringt daar
uit en verset zich - geweld, tegeo alles, wat zijne
va0heid. hier io ,k»e» °owerken. Niet Rechts streft
zÖoe opmerkzaamheid bet „«eo rondsom eo bi) ham voor-
valt niet flecbrs kaa h0 zich bepaleo b0 eigen
woonplaats, vaderland en naburen: maar als wereldbur
ger ais metalle menfchen, waar ook op de aarde verfpreid
uit een geUacbc afkomftif eo door de natuar verbroederd
worden hem alle de gebeurteaisfecwaar zfl ook voor
vallen, beiangrfyk. Hooger moge de eigeo)0ké Staat
kunde zich verheffen, of, met alle infpanatng van geest
zich verdiepen io de oorzaken eo oogmerken der gebeur
tenisfen, die hier eo -eldera de aandacht treffen, en op
grond der kennis van voorledeoe gebearteoisfenals bij
gevolgtrekking en alzoo door de ervaringio de toe
komst dingen, om de fchrikkeltykeof heilzame gevolgen
te ontcijferen: wat belaog heeft niet de Koophaodel, die
bron van volksbeilaah. bö de berigteo zelfs van de meest
afgelegeoe Staten eo volkeren, van het vertrek, en de
ligplaatfeo der kielen, die den r0kdom bevatten, en de
gncsteo der vruchtbare natuur nit ieder gewest over den
aardbodem verfprëidei en vermenigvuldigen aan alle
banden arbeid té Verjeèneo t Hoe gerosrlteilende z0o niet
alle foorteh yao aankondigingen en berigteo fchoo n zij
niet altfld het verlangen bevredigen? Hoe gunstig voor
handel en betrekking zijn niet de bekendmaklngea van
alles, het geeo door ópeobare verfprijding aio het
leven niepwe beweging en ootfgebrokeo voedfel geeft
Zoo obtAondeo de oleuwspapiereo en warden zty
als de bronnen voor de gefcbiedenis isngemèrkidoch
ook tevens voor de behoeften vso bet algemeen
noodzakelijk erkend en in watrde gehouden. Maoeen
van kunde, aanzien gezag en vrienden van waarheid
w0ddeo hunne talenten en krachten aan de verfpreidibg
van belangrijke, wetenswaardige en naaewkeuiige berig
teo uit de onderfcheidene oorden der werelden gaven
niet zelden blijken van feberpzinnig oordeel over en ver-
ftaodige befchonwing der ftaatknodifegebearfcDi.-feo eo be
trekkingen die io bonnen leeftijd de aandacht opwekten
en daar na voor deo gefchuarcorjjver van ooberekeobaa» oue
warenrvof eerbiedigt Nederland eo inzonderheid Leydeh
de nagedachtenis van biren oovergeltJkeJiJkeo Hoogteeraar
LUZac Zoo groot in geleerdheid als edelin voorbeeld en
toeft zUÏ.oog ga«roebl> bec marmer, hetwelk de flof dezes
grooten mans omvat. Nog beweent zij den dood dezes
braven, welks verlies, boe zeer io her perk der Lener-
kunde, oog geenszins io dat der dage]0kfcbe flastkondige
gefchriften is vergoed geworden; met weedom betreurt
20 de geheele vernietigiog vao een papier bet geen in
zoo vele laoden verfpreid, roet geooegeo ontvangen en
gelezen werd en zoo vele jaren deszelfs achting hand
haafde.
Wfl (lellen oos eene nieuwe loopbaan voor. Gelijk de
èerfte (leden van Europa, en alzo o ook die vao oos
Vaderlaod. bad Leyden een Nieuwspapier, oqder den
titel vao KrantMeer dan eene eeuw mogt hetzelve
Zich gevestigd rekenen. Alom verfpreid, had hetzelve
een erkend gezag, het welk de vermenigvuldiging der
Nieuwspapieren, en de meer algemeen geworden kennis
der levendige talenvooral van de franfche io bijoi
•Heilanden, wel eeolgzins kan verdringen, doch geeos
Zins geheel opheffen, noch vernietigen.
Een één en tachtfg-jarige Gr0sa>rd b0oa eene halve
eeuw, met getrouweo 0vetarbeidzaam met de zamen-
(lelling der Le0dfche Krant verlangde naar. en verkreeg,
eervol, zjjoe rust. Mogt Hij deo avond zijnes werkzamen
levens, io Ail en vreedzaam genoegen flijten rot dar de
nacht del grafs hem doe influimereo voor de zaligheden,
die geen oog gezien, geen oor gehoord, eo waar vont
de rijkfte taal geeoe wóórden, noch onvergelijkelijk
fcbrifc eeoige reekenen heeft I
Op vereerend verzoek ging dè redaktle van dit blad op
oos bver. De ervaring zal moeten bewijzen of wij aan
de verwachting zullen voldoen. De geest des tjjds heeft
aan vele gevestigde Nieuwsbladen eene verdere uitge
breidheid gefchonkeo, en, bij mangel hier vso voor de
gewone, welke den ouden (leur volgden, nieuwe doeo
ootffaan. Ook san dit blad frenschren wij gaarne eene
meerdere uirgebreidbeld te geven eo hetzelve daar door
belaogrtjker re maken. openen dus eene Korrespon-
dentis met allen welke ons met eeoige bijdragen zullen
willen begunstigenmits z0 oos het oordeel overlaten,
of 20 door 00,1 kunnen geplaatst wedden. Aan alle bele
digende partijdigehatelijke eo valfehe berigteo ontzeg
gen wij voor nu en alt0d de plaarfiog
Behalve de gewone Staatkundige befigren, dellen w0
ons voor diplomatisch Jfatistlsch- eh letter - tsienws
vooral Van de bsroemde Hooge-Schoolbinoeo dezeSrad,
mei zoo veel luister, tot beloning van (taodvastigbeid eo
C Het itrvolg op do K*ht van deze B'ted-
Ct3 c
•*0» a
c 2
S -1.,
«2 2
-T en
O *-
5 w
- ff 2
m
o - a
O-rt*
o B 5
c 5f
M .S U
<u zz a
z n. a a. 0 1
-r n a o -o
o a J* - "f
2 SS - «0|i£3
S S a i
■cw
2
Si?4*
Z „SS-=32ÏS-
- Ï3o.'2ïf?s|;f
h iiSH&U*
1/5
o i"|s£fssa
Sïï,zïS
•O tttt» *o
A Tl v w c* -o 9
o Qx 61 4. 2 ,- 5 2
awT - a a a- 5 5*^5
5 M M«()BOZ>nO«V^ O atom
S O L l L
o2-s s
■o U O - s
.-(S,»-o a
T3 O - 9 -
:*2.
ie» o
t "5 S N
aj a w Sé
^3 co -O pi fe
•Z - O 9
- «j u r;
-a i o
ÏT,? -
!3;»ou
oi
f '5s a
u °0
G t
Sss=-gïS5|
"2 - H 0 a
ES-O'S73 o? o
S M 1
-o o
n
<u
i> a S3
JC «i w
- ac m
9" O 91
°2r
esj.Si5»'
c X
-ü«0
a X>
og w »-a o o M
- o. si
iSïS-ggSs
u°5rB0£^g:e
"J fet
-Ö w s
- M 9> -
S -2 -o -O
.ÏHHÏÏ-C
i-a «a-O J - 1
C T? - O.JT 0
•a S *5; SoiiT3"r-'0
2 w 4» -ï!
£>-0,5-0 M»
iuttf43oob'onl)
- >u U 4» V O
|Sc !i«3
°.%S
O O a a v
- o S S-
a t>
y> 5 -a
a *5 J= 2
1 - - O
5 «2
3 i 1 ss -
S;|ïi,S5
S?.i
- i 013
«S.ïaj
s »-;23
o
S 5-° -
o a
B m a>
ba at S3
«J T3 M
a, e. -i u O»
0 -
O. -
w x* 9 w
•"v s fc--
o O-0
::s c:
"5
O 4>
JO <n -
ü^.S
•fj e o
<u
O UB -
- r'
«al 0 ~Z
0 5.
S 5
a s-
o e
-a S
u fi -o»
S 5f o
t» v o a
Schoon, volgeos de 'egeowonrdige fpellire eo oaar
aanleiding vao bet Nedtrduitsch taalkundig Woor
denboek des Heeren P. Weiland oh woord 200 !a-
vig moet gefpeld en geichreven worden, bobben
w0 echter, öcu niet bijzonder te z0o. aan he.
van dit Nieuwsblad üegewooe fpeliiog van Courant
behoudeo het welk oulioga wis vertolkt Loopmare.
lijding, die omloop gabragt ca algemcea V<S*
fprtia wordt;
o o
-G p
O? 2* s '2 S Z-o-0
•s 2 0 e 22
£22"ï2->r£,5.^S«?
2tl; o 2« - o S S 2 5 -•»
*»o°ÜcoS«1' ü»-o«jDi»w5
o S-°vo«uOeQ J