w
f Zn
tZiA* t g -„"3
'Sa
-f-.2 en ellende verbroederd, tot één huisgezin
leA >rn 't welk* met aflegging van vorige twisten, op
het altaar van wate volksvrijheidden eed van het Va-
fii'j"1icl te redden, nu eenmaal gezworen JiadHolland
-V de dan ook bet eerst den ftandaart van zelfsverdedi- -
Jr i; «"gen het Frknsch geweld; overal ftonden Mannen in
c Gewest op, die meer regtftfeeks tot het gewenscht
dn el fntllendedan weleer de verbondene Edelen onder
philips geene fmeekfchnften fteldenof halve maatrege
len beraamden, maar den geheelenafval aan den dwinge
land, cn vrijheid onder het Stamhuis van Oranje 'predik,
ten, nu werd kort daarop, onze Koning als het mid
denpuntven liefde, hoop en vertrouwen, tot Souverein
Vorst uitgeroepen, ja met denzelven weldra eene Grond
wet te voorfchijr. gebragt., welke klem van het beftuur
door de omstandigheden zo zeet noodzakelijk bevonden,
met Hollands burgerlijke en ftaatkundige vryheidin eene
geer gelukkige overeenftemming ftelde.
Nu werden fpoedig alle deelen van *topenbaar gezag,
door kun.le en braafheid bezet, vele vreemde vormen,
welke zonder verwarring niet zo op eens kpnden verwor
pen? worden verzacht en vooral door -de wijze van uit
voering gematigd; eene billyke en zeer liberale vertegen
woordiging geboren rusfehep den borger en.den deelge
poot der wetgeving het naauwfte verband gevormd en
alle belangen zodanig aan een.jjeftrepgelddat de ftaat
het aanzien eener familie erlangde waarvan de Vorst de
Vader en Broeder was. -o, v
ja, Ed. Gr. Achtb. Heeren! het aanwezen van deze
onze Vergadering zelve en de werkzaamhedenwelke
ons in onze jongfte buitengewoone Zitting bezig hielden
drukken het zegel der waarheid op deze mijne voordragt
Of zal eene zo groote vertegenwoordigende Vergadering
van deze magtige en volkrijke Provincie, in hare Confti-
rutioneele te zamenftelling. geheel buiten den Vorst aan
wezig en, onafhankelijk, van den Vorst, werkzaam tot
de keuze der Leden van hét hoogde Ligchaam ih den
Staat, niet wel het toppunt van ftaatkundige vrijheid in
eene eenhoofdige regéring kunnen genaamd worden; en
bewijst zij niet dien graad van vertrouwen en die mate
van edelmoedigheid in onzen Koning welke hem den
eerbied en de liefde van alle goede Hollanders dubbel
waardig maken.
Zulk een weldadig beftuur konde dan ook niet anders
dan vele tranen afwisfehen en, veel leeds en rampen
herftellenwelke onder het nu afgeworpen juk geftorc
en gefticht waren. y
Hoe veel goeds, Mijne Heeren is dan ookfedert 1814
piet in dit Gewest daargefteldwelk eene vastheid en or
de hebben niet de vroegere onzekerheid en verwarringen
in zulk een kort tijdsbeftek vervangenhoe is niet ieder
gezag door behorelijke bepalingen omfchreeven, met alle
de overige deelen in dat verband geplaatst en werkzaam
't welk het volkomen (laatkundig geheel oplevert
Hoe zijn nietdoor geheel Holland de gronden gelegd
van verbeterd algemeen Ónderwijszonder Leerlingen-en
Onderwijzers langer te onderwerpeh aan de banden, welke
door het Fransch beftuur ingevoerdmet dén geest en be
langen van enze Ingezetenen zo zeer in ftrijd ftonden.
Hoe zeer Zijn niet .de Godsdienstige voorregten verze
kerd; door den openbaren Ëeredienst,zonder onder-
fcheid, waar dit n-dig is, of daar, waar dit op grond
van vroeger bezit kan gevraagd worden, ten laste van
den Staat te, brengen; ja, hoe is niet reeds door billijke
bepalingen, genoegzaam in geheel dit Gewest voorzien
in het beklagclgk lot der Leeraaren, die, aan de genade
van veele onvermogende Gemeenten-overgelaten, te meer
ongelukkig waren, .naar mate het Fransch Gouvernement
fteeds met uitzigteu eh bepalingen vleide, welke het ge
heel onvolbragt liet.
Koe veele auizende Schuldëisfchers van Steden en Ge
meenten zelve door règterlijke vonnisfen omverre ge
worpen zagen vruchteloos uit naar de voldoening van vor
deringen voor Leverancienop de meest wettige wijze
aan de daartoe bevoegde Regéringengeduurende de jaren
1808 tot 1811 gedaan; vorderingen, welke alleen in Am
fterdam tonnen fchats beliepen, en aldaar, even als in
zeer veele Gemeenten van Holland thans geregeld zijn
op eene 'wijzewelke het belang der mishandelde Credi
teuren roet dat der Gemeente zelve in overeenftemming
brengt.
Welk een onderfcheid levert dë tegenwoordige behan
deling der Stedelijke en Gemeente - aangelegenheden niet
op. bij die. welke onder het Fransch beftuur plaats greep
Ja men heeft den vorm der Begrootingen of zogenaam-
de'Budgets behouden; en Z. M. heeft wijsfelijk geoor
deeld dat, zouden alle belangen door Hoogstdenzelven
befchermd worden, ook allen bij het opperfte gezag moes
ten gekend zijn maarindien alzo de vorm bewaard
werd is het wezen geheel veranderddie oneindige mi-
nutieufe bijlagen en bewijzen welke een wantrouwend
Gouvernement Vorderdezijn onder het Hollandsch be.
ftuur geheel achtergebleven; en, ^tgeen.meer zegt, die
karige vitterijenwelke alle pnblieke werken aan eene
langzame floping bloot gaven, waar door de armoede en
de weldadige Stichtingen onzer Voorvaderen aan wanhoop
en gebrek ten prooi bleven; die karigheid, welke de Hol-
lacdfche deugd op eene wei eens te gevaarlijke proeve
ftelde, is geheel omgekeerd; en het wordt zo zeer aan de
kunde en braai heid der Regéring overgelaten om over
bare plaatfMijkë .behoeften te oordeelèn dat geduurende
bet jaci i8>4'.v voelen, nog gewoon aan dé befnoeijingen
der Franithen als door overeisfehing op hunne Begroo
tingen, meer bekomen hebben-dan zij behoefden; en
daar dqcr de goede floten der optvangften van 1814, tèr
gedeeltelijke beftrijaihg .huhner behoeften voor dit lopen
de jaar 1815, bezige -..en.
Neg eens, Ed. Gr Achtb. Heerent want hier vertoo-
nen zich dé beginfelen van ons Vaderlandsch Gouverne-
meut op eene zeer onderfcheiderie wijze.
Evenals liét Fransch Gouvernement het tot eenen grond-
ftag van deszelfs listige ftaatkunde gemaakt had, de behoef
ten van het Rijk, ongemerkt door de bijzondere Gemeenten te
doen dragen, en dat Gouvernement, onder verfghiUende
Vormer tot 5 pCt. van de Stedelijke inkoraften in de Lan
delijke Kasfen wist over te brengen; even zo ftelde het
daar te boven nog eene tweede kunstgreep in *twerk,
om al 'tgeen hij eenige Gemeente aan 't einde van iedere
maand meer k.b hét twaalfde inkomften bij kas was,
in de Lands Kasfen te verflindenja, ten einde zich met
het zweet der Ingezetenen ten dezen te beter te verrijken
ftond het op de Begrootingen alle mogelijke otitvangjlen
tbe, en verminderde de uitgaven zeer. verre beneden het
mogelijke, om daar door groote floten der Plaatfelijke
Middelen, en alzo ook de bedoelde overftórtingen in de
Centrale Kasfen van 't Gouvernement te bevorderen.
Dan het zachtere beftuur van eene weldadige en regt-
vaardige Regéving ftoeg eer.cn geheel anderen weg in; de
Centrale Kas met alle bemocijingen en knellingen, welke
zij aan de plaatfelijke adminiftratlen aanbragt, weid ver
nietigd; alles ten de^én aan de zorge en trouw der Regé
ringen overgelaten; en, 'rgeefl de zuinigheid of welvaart
vin den loopenden diénst bëfpaard haci'diende tot vermin
dering der behoeften van een volgend jaar; 'ja zelfs z,o
verre ftrekte zich- de vaderlijke befcherming van Z. M-
uit, Sat de 10 pCr. prelevement van ce. plaatfelijke in-
komften, welke op de Begroeiingen van 1814, ten behoe
ve van 't Gouvernement verbleven waren aan de Gemsenre-
he flu uren tot beftrijding haver a.chterfUllige vof lopende
Schulden gefchonkea, en nu reeds in 1815, op 2 pC't ver
minderd zijn welke nog uitfluitend 10c plaatfelijk nut
behouden blijven.
Zelfs de 'Gevangenisfen "^ndervofideh weldra den in -
vloed, van de- veranderde orde vanzaken «niet alleen
werd. in de billijke behoeften en Godsdienstige kennis
van hun die eejie misbruikte vrijheid aan de zekerheid
der Maatfchappy moesten opolferenméér weldadig
voorzien maar ook door regtvaardige bepalingen ge
waakt. dat de onfchuld binnen.die plaatfen niet door list
of.geweldI befloten bleef, en dat alle woelingen der zo
hoog-geroemde Franfche Politie, met dei zei ver fchande-
lijke misbruiken beteugeld en onder ons geweerd wer
den, en ik zelf, Mijne HeevCn! had de zeifsVoldoening
om voor een vrij aanzienelyk getal flagtofifers, die in
banden zuchteden, de kluisters te verbreken, en y«^or
dezelve, naar luid onzer Hollandfêhe bepalingen de Ge-
vangenisTen te openen, en ze aan de Maatfch3ppij terug
te geven.
Ook de omvangen de wijze v,an aanwezen der Gemeen
ten trok reeds in 1814 den aandagt van Ac Gouvernement,
en de menigvuldige vereeniging vanDorpen, welke onder
het Fransch Beftuur, zonder locale kennis, zonder aan-
fchouw van plaatfelyke en fomtijds ftrijdige belangen
zonder aandacht op vroegere fchuïden of ongelijke be
zittingen in 1811 plaats ;had, werd federt de jongfte
Zitting van U Ed. Gr. Achtb naaüwkeurig herzien; en
de Gedeputeerde Staten kregen de aangename gelegen
heid, om, alle belanghebbende deswegens te hooren, -alle
regten en eigendommen gade té flaan, en aan Z. M. een
nieuw.geheel voor te dragen 'cwelk, met onzijdigheid
en regtv.aardigheid daargefteld, met grond kan geacht
worden de wenfehen en belangen Van allen te bevredi-
.gen en.alleen het Oorlog is rede, dat deze zo nuttige
herziening nog niet door eenig definitief befiuit is achter
- S
3-»
o~ S g
c 5 J? v 10
3 o;
-Qj V -*tj C
li
-- fr, «O
e S e
O u 'CS -2*
s
v
0
w n c <l>
-a c c
C c t u 0 M S
0 S o S: e
1
2» O O W- S
'S 6 I
..5
S -
g i- «.-8 «>33
VA 0.1 r-
«ss'. a
f-O'Sif g« i.
- - O u. 5
"U o - 1 tjj
o u OJ k, C
P z: o «j ".u
-•"f o. sl
12 »«- - -
w 4» V U
s s o e s
euj S T3 O *->
.0 *->
r* JS J3 a -So
ca »- T3 o .Sr n
'2 22
p^js S 3
ss w a B - c
cs -o ^0 v
«w p <u 5 a T3
oie?S-°5a o
S N u -B «jsS"
g-E'S g o
C 3 rt <v
'E C= r 5 C W -O
N
3-s 1
gslgti.-ss
volgd, en dat even daar door vele regt.en der eigenaren
van Heerlijkheden, welke, Wel bepaald, met de belan
gen der Inwoneren zelve, zo geheel iöftemmennog
niet herfteld zijn."
Ik gewaag niet Uitvoerig, Mijne Heeren! van zo vele
bijzondere werkzaamheden als gedurende *t afgelopen
Jaar 1814 'de-Gedeputeerde Staten van de beide deelen
.van Holland hebben onledig gehoudenvan het voorbe
reiden der betrekkingenwelke volgens de Grondwet
tusfehen de akgemeene Directie van den Waterftaat en dé
Provinciale Atiitoriteit behoren plaats te hébben; van de
vernietiging der odieufe Octroijen in de Steden en het
vervangen derzelvedoor gepaste eigene middelenvan
het wegruimen der zwarigheden, welke ook de invoer
van deze laatften bleek, over te laten; vat? het voordragen
eener nieuwe en meer doelmatige grensliuie voor dezePro-
vincie, waar door het ongerijmde overbl^ffel van vroe
gere eeuwen, naar 'twelk Huisgeooten in een en 'tzelf
de Bed. onder twee Provinciën lagen, gelyk té Loenen,
of waar door fomtnige Gemeenten gedurende een groot
gedeelte van 'c Jaar van alle communicatie verftoken
waren met den Zetel van *t Provinciaal Gouvernement
zo als te Kleinmiiiden en meer anderen, door meer ge
paste bepaling.en vervangen wordt.
Ik gewage'.Hechts meteen woord dat ook in Zuid-Hol
land de nodige voordragt gedaan isom tot betere regê-
ling der grenzen naar de Gelderfche zijde, de Vijf Hee
relanden bij Holland, en alzo den zogenaamden Diefdjjk
tot grensfeheiding tè ftellen,, waardoor Acquooi bij Gel
derland, 'cZjjderveld en Hageftein bij Holland zouden
komen; 't geen met de phyfieke defenfle van den. Water
ftaat aan die zijde beter overeenftemc, en eene meer na
tuurlijke grensfeheiding oplevert; zijnde bij eene Wet
bepaalddat d^ Gemeenten bezijden de Waal of. Mer-
w.ede tot aan de Werkendamfche Kif uitmakende een
gedeelte van 5t Land van Heusden, den La-nde van Altena
met de beneden liggende Polders, van Holland afgeno
men en tot Braband zouden worden overgebragt.
Ik fpr^ek niet v.an 'de belangrijke werkzaamheden in
het vervaardigen der Reglementen van beftuur voor de
Steden én Gemeenten dezer Provincie en van werkzaam
heden voor déze Vergadering om dat over velen dezer
onderwérpen aan U Ed. Groot Achtbaren iii-den Joop der
tegenwoordige Zittingen, de nodige opening zal gegeven
worden.
Maar ik. gewaag nog alléén, dat in 1814, aan de Hel
der, op onze voordragt, door Zijné Majesteit,- eene
nieuwe Waterleiding naar 't Nieuwe.Diep is vastgefteld
door welke de Schepen van den Staat zo wel als die der
Commercie, niet meer zullen genoodzaakt,zijn het zoete
Water met groote kosten, vooral in den Winter, uic de
bronnen van 'c Eiland Texel ta putten en *t welk men
rekent dat, in gewone tijden, jaarlijks eene mindere flij.
tagie in Vaatwerk van omtrent .eenmaal honderd duizend
Gulden zal aanbrengen, Ik herinner daarbij nogdat
Texel voor *t verlies dier uitfluitende leverantie, van *t
water aan de Schepen fchadeloos geftëld zal zijn door
eene verbetering der. Reglementen van 't Loots wezen
wélke zo ongelijk werken, dat de bepalingen van Ara-
fierdam tot Texelals 4 tot 1 met die van Texel naar
Amfterdam zyn.
Ik zeg nog, (fat het ons gelukt is de vooroordeelen
der eeuwen te verzachten, en met de vèrfchillende be
langhebbenden de noodige fchikkingen tetreff?n, volgens
welke in de 's.Lands Sluizen te Monnikkendam Ebdeuren
stillen kunnen gemaakt, en daardoor voorgekomen wor
den, dat meer dan zeventig duizend morgen goed Land*
niet in 't hart des Zomers tot fchade van Grond en Vee,
door zout water vergiftigd wordeneene overgifte, wel
ke van de zgdé' van. Monnikkendam, Katwou.de en aan
gelegen Polders, meer dan anderhalve eeuwmet alle
kracht wederfproken was.
Ik "gewaag verder'van het herftel der Stads Wisfelbank
te' Amfterdam welker volkomenë vóltooijing alleen
wacht naar de afwerking der nieuwe Reglementen waar
van de Conceptie aan de Kamer van Koophandel is opge
dragen en welk Etablisfement den noesten Handelaar op
dé herleving doet-hopen, van d::?n ultgebreideo Wis fel
handelwelks voordeelen onberekenbaar fchijoen en
welks groot nut zelfs door de inftelïing der Nederland-
fche Bank, hoe belangrijk ook, niet geheel i'cnjjnt te
kunne*, worden opgewogen.
Ik mélde nog van het herftel vap 'tCollegie der zqq-
genaamde Vijfftedcn., welke federt meer dan eene eeuw
Q Hei vervolg op <is kant ran deze ttl.i&z*
gag-.tïip -s
4) M :u U a
•bjj w t>o
O •- O 1> ,3 C
- - - O
e 2 p
dy o
O JZ
5"0 cw JU 1»
c E »-g a 5 S
5 S él Ti 2 ,r« y LT2
bü G C .A «- J,
.5 S i! Sstn -2 2 O
3 -jz :g« -O c
•g- o S •-'a O a
ï|i
♦j •a H a. o' w <u
rrt cs o o «- -* T3
-3 c -r:
r j cl c—
cj ra
O
~cj
c hs y 11 'J i «u
M.OySü J M U
3 C S C ,7 O «U O.
J "1' 2
y s G
CJ -J 't -u C- 0
«0 B g O gS 3
d v. a.5 sü.s
3
•Z M C
S «-o
-3 1. 3
933^ -
a> t»
0*0 <i -O -G
e 2 "3 o w
Qi O a_ H i
Z t/2 "7S
S.2 -3
5j w G
*-
2
5
I *1» j
?.a|l s|
fiojjgSsS.ïc»'?
«j c -- f o
7 3 w j! c 3 :rz>^-
o - c w M o
5 5 >s|.a
ij u J u C S
C -5 G
G, M c S es
1-1-ï
>>-S2«!-,=£ -2£
■o**!; «S.
G t- y «l' r- O .5 3
■O O u SI» K
s> - S-J3 -s 9
"3oic'gHqUc.
s-o-o S vh WO R M
