c 'ft-
rt
,N
b vcJkomeriFieid fe brengen, waarvoor de ©ndcr-
t proeven, van wetgeving die de ondervinding
l. geleverd, hetzelve vatbaar makeo.
Gevangenis/en,
Gevangenissen, welker doelmatige inrigting, met;
- ocl reg:de aandacht der Regering waardig mag gc-
ke.i.-.' worden, hebben reed's de gedaante van dood en
-wanhoop afgelegd, welke de onmenfchelijke fpaarzaain-
hei van een onmeedoogend Beftuur, gevoegd bij de ver-
reguandfte zorgeloosheid -voor het lot der ongelukkige
iiagtoffers hunner onberaderte aanranding dei- wetten vanf
de maatfehappy, daaraan gegeven had; en, hoewel der
zelver inrigting nog niet óveral op dié vaste bepalingen
rust, welke, om menfchelijkheid met fpaarzaamheid te
parenverëischt worden mag- men nogtans van de wel-
meenende pogingen der gene, welke de zorg over de-
zelve overal zo belangeloos, op zich 'hebben genomen
billijk verwachten, dat ook dit oogmerk "niét onbereikt
lal blyven.
Armbcjluur.
Als voorwerpen, waarop de aandacht van U Ed. Mog.
Jn het bijzonder moest gevestigd worden heeft de
Grondwet het Openbaar Onderwijs en het Armbeftuur
opgenoemd.
De onoverzienbare menigte van zaken welke ba alle
Staatshervormingen, en inzonderheid by het herftel van
een Vnlk, dat zijn beftaan verloren hadte Vereffenen
zyn, heeft niet loegelaten zich met het laatfte» hetwelk
als een geheel nieuwe tak van algeitaeén beftuur mag wor
den aangemerkt, zodanig, als het hooge belang der,zaak
vordert, bezig te houdén.
Evenwel is men ook ten deze niet geheel zonder werk- J
zaamheid geweest daat -'eene Cömmisfie van ervarené
Mannen, die zich te Amfterdam, reeds federt eenigen
tijd, met de opfporing erï voórdragt der toiddelen tot
verligting der Godshuizen bezig hield, en waaraan Z. K.
H. op nieuws die zorge heeft opgediagen, zich deze be
noeming dadelijk heeft laten welgevallen én met de
voortzetting harer belangry'ke werkzaamheden onafgebro
ken bezig is.- Maar de vaderlijke bezorgdheid van den
Vorst voor het lot der Armen in het algemeen en de be
langen der Godshuizen in 't bijzonder heefi zich daarby
niet bepaald Hoógstdézëlve heeft 'daartoe ook vooral
willen dienstbaar maken eene byzondere inrigting, welke
ter opvoeding van Armen Kinderen op het Eiland Fyen«
oord bij Rotterdam beftaat door aan deze inrigting,
waaromtrent zeer gunstige berigten waren ingekomen,
befcherming en onderftand "te verleenenen de aandacht
der zo evengemelde Cömmisfie opzettelyk te 'vestigen op
de midd-elen, waardoor, aan dezelve aile die nitbreiding
welke de aard der zaak toelaatzoüde künnen gegeven
worden.
Eindelijk heeft ook nog Z. K. H. het voornemenom
eerlang ih die gedeelten van Nederland welke réeds 1
vroeger dan de vorige met Frankryk zyn vereenigd ge- v
weest, en waarin de oude Hollandfche inrigtingen' van
het Armbeftuur geheel voor andere, allezins ondoelma-
tige hadden moeten plaats maken, déze laatfte weder-!
om door de vorige met bijvoeging van eenige verbeterin- r
gen te doen vervangen; en, bijaldien de uitkomst daar
omtrent aan de verwachting beantwoordt, zal het niet
moeyelijk zyndie vetbeterdc wyze vin belluur in dit
vak algemeen te maken.
Hoogt* Onderwijs* - v
Hét Hooger Onderwys offóhoon in deze Landen voor
heen met ro'ém gevestigd zo dat er misfehien geen
Land ishetwelk aan zyne Hooge Scholen in evenre- -
digheid tot andere, meer groote Mannen verfchuldigd
ls, had nogtans, om met de injigtingen op dat ftuk el
ders aanwezig niet achterlyk te wordenhervorming
jioodig. Het ontwerp daartoe is geheel afgewerkt, en in
ftaat om in uitvoering gebragt te worden, zo dat er alle
hoop isom onze Hooge Scholen eens wederom tot
dien trap van luister en roem te zién terug gebragt, die
weleer jonge Lieden uit alle Landen van Europa her-*
waards deed henen vloedenen waarop de vaderlands
liefde, ijver en bekwaamheid der gene, waaraan de
eervolle taak van het Önderwijs aldaar is opgedragen,
een zo gegrond uttzigt geven.
V Middelbaar Onderwijl,
Het middelbaar Onderwysdaar onder ook de Latyn-
fche Scholen begrepen was reeds federt een' geruimen
tijd, verre af van dien ftaat, waarin hetzelve behoorde
te zijn. Welligt hebben de omftandigheden der laatfte
Jaren, waarin het byna onvermijdelijk fcheen, de vruch-
ten van Ouderlijke zorg vroeg of laat door bloed e«
tranen te zien weggefpoeldniet weinig tot deszelfs toe
nemend verval en verwaarloozing bijgebragt; maar het
ger.e vooral den nadeeligften invloed op den ftaat van het
middelbaarzo wel hls van alle ander Onderwys gehad
heeft, zijn die drukkende zogenaamde Univerfitaire hef
fingen, die, in weerwil der gematigdheid, waar mede
dit werk door den Infpectenr - Generaal der Univerfiteit
hier te Lande behandeld is, vroeg of laat den doodfteek
aan alle verlichting geven moesten en ons allengskens
zonden hebben terug gebragt tot dien ftaat van domheid
en barbaarschheid, welke zo by uitftek dienstig is, om
her gevoel der onderdrukkingminder ondragelijk temaken.
7j Ed. Mog. zuilen derhalve ligtelyk bezetten kunnen het
onaangename, dat er voor den Vorst in gelegen is, onder
de in te vorderene achterftanden ook nog een gedeelte der
Zo even genoemde heffing, die in der daad niet anders
dan eene geforceerde belasting op het- lager en middel-
baar, tot betaling van het hooger Önderwijs was,., te
vitiden.
Om de Larijnfche Scholen, die, offchoon deze heffing
ook door dezelve moest worden opgebragt, geene uitbe
taling hoegenaamd van 's Lands wege ontvingen, eeniger-
mate op te beuren, en voor een geheel verval te bewa
ren, zijn de vroegere fubfidiën wederom aan die welke
daar van te voren bet genot hadden, toegeftaan eh hebben
alzo de plaats vervangen yan die onbeditidcnde Gemeen
telijke toelagen, welke daar aan gedurende de laatst
voorgaande Jaren verleend w'erden. Derzelver verbete
ring is ook door de Cömmisfie voor het openbaar Onder
wys tot een onderwerp harer zorgen gemaakt, en het is
te hopendat de welmeenende inzigten dezer Cömmisfie
door de ondervinding blyken Zullen, naar de behoeften
der gemelde Scholen berekend te zijn geweest.
Lager Onderwijs
Het lager Onderwys heeft minder dan het hooge en
middelbare, de gevolgen der omftandigheden ondervon
den. Welligt rr.ag zulks ten deele aan het volledige der
inrigtingen welke op dat ftuk, federt omtrent tien Jaren
hier tc Lande beftaan hebben, en uit dien hoofde door
Z. K. H., reeds kort na deszelfs komst tot de Regéring.
tea volle bekrachtigd zyn. tea decic aan den volharden
den ijver van Opzi terl dïr Schoten, wórtUn toe-
gefchreven. -
De ver beter ing-er. welke op dat ftuk zyn ingevoerd e'n
door den Uitlander zo 'wel- als Inlander toegejuichtheb-,
ben, in den beginne dcor eenen-te ver gedrevenen
ijver pegen al wat Van het Voorvaderlijke afiyykt;ccnen
grooten tegènftand^ondervónderiV m^r allengskens is men
daar van terug gekoméh en overtuigd - "gewordendat -de
vorige inrigtingen in de£p hoogstgebrekkig waren.
Verre zij het van niy V dpór deze aanmerking-de nnge-
dachtenis^onzer Voorvaderen te willen belecthgendan,
terwyl wij op huniié wijsheid ftarin, mogen Wij het oóg
niet voor alle nieuw jichc fluiten njaar moeten daar,
waar verbetering te vinden is, verbetering zoeken,
d-I-let zal misten jen niet ondoelmatig zijn, U Ed. Mog.,
by deze, eene bijzonderheid te doen opmerken, die wei
nig fchijnt bekend te zijn, en nogtans alle opletteoheid
Verdient, dat namelijk juist ter zclfder 'tijd, toen *ie
verordeningen van hét. Jager Schoolwezen -lner te Lande -
werden ingevoerd, onze tegenwoordige Souvereiiials
Vorst van Corvey en Fulda, niet alleen .dezelfde inrig
tingen in zijné Staten tot (land bragt, maar daaraan zelfs
eene nog verdere uitbreiding "gaf, dóór niet alleen het
Onderwijs als eene verpligting.aan de Ocdersvop te leg
gen, maar ookteneinde aan niemand eenig voorwend-
fel, om zich daaraan te onttrekken, zoude, overblijven,
'eene vaste, en aan de moeïjelijke zorgen van het Onder
wys geëvenredigde betaling te beramen.
.Qffchoon nu.-alle inrigtingen niet voer alièVolken, om
'dérzélver verfchillende Landaard en gewoonteneven gp-
fchikt kunneii geacht Worden, en het uit dién .hoofde
welligt in 4jt Land minder doelmatig moge fchynen
vaste Fondfën, waar vah de hst op de geheele Gemeente
nederkomtde plaats *te, doen vervangen van, die beloo
ningen, -welke anders door. hen, die bij het Önderwijs een
meer onmiddeiijk belang hebben, gegeven worden, heeft
Z. K. H. het nogtans wel der moeite waardig geoordeeld,
dit: belangryk ftuk aan een opzetteljjk onderzoek te doen
onderwérpen: - v
Eene Vergadering van Afgevaardigden der onderfchei-
den Commissiën van Onderwys "is daar* 'toe binnen deze
Residentie werkzaam geweest, én hoewel de wijze, waar
op het voorname oogmerk in dezo, het verzekeren name-
lyk van eene biUyke belooning aan de Onderwïjzers cn
de verbetering dér Schoolgebouwen, bereikt kan worden,
nog onzeker iszo is et alle reden om te denken, dat
die werkzaamheden den grond tot een aannemelijk, en
met de denkwijze en behoefte van pnzen Landaard over
eenkomstig ftelfel aanleiding zullen gegeven hebben.
Intusfchen heeft de-hervatting der betalingen, welke
te voren aan een aantal Onderwijzersmitsgaders aan hen,
dié met het opzigt van het Onderwys belast zijn pJagten
te gefchieden, maar, gedurende het laatfte Beftuur, zo
wederrpgtelyk waren ingehouden den neergeflagenen
moed by allen reeds aanvankelijk wederom opgebeurd,
en aan het lager Schoolwezen dien gëregeldén. loop terug
gegeven, welke een zo wezenlijk Volksbelang tot eeae
dèrëerfte bemoeyenisfian vaneen verlicht enVaderlandsch
Befcuut behoort te maken.
Jnjlitut van t)oof -flommen.
Billijk zoude het mij tot verwyt kunnen gemaakt wot-
den indien ik hetter gelegenheid van het onderwiis
mij niet tot eenen pligt maakte van die belangvolle en het
hoofd JL9 wel afs het hart des (lichters zo zeer vereeren-
de inftelling te gewagen^ welke, in navolging van die,
wélke ce Parijs beftaatook bier te Lande, binnen de Stad
Groningen, tot te gemoétkoming tan het gemis van twee
zulke edele begaafdhedenals gehoor en fpraakis opge-
rigt. Met regt mag Nederland op den trap van volmaakt
heid- roemen, waartoe de, onvermoeide zorgen vin hem,
die het onderwys aldaar van den beginne af aan heeft
beftuurd, deze inrigting gebragt heeft, en het is niet te
veel gezegdwanneer ik beweren durvedat dezelve alle
dergelijke, welke elders beftaan, zo niet overtreft, ten
minfte evenaart. Zo de onyerfchilligheidwelke by onze
Landgenoten federt eenigén tyd omtrent de inftandhou-
ding van alle dergelijke ondernemingen beftond, eene aan
merkelijke vermindering op de daartoe nodige bijdragen
heeft te weeg gebragt, geeft de vernieuwde zpcht, om
daaraan, op voorbeeld van den Vorst en het geheele Vot-
ftelfik Huiswederom als van ouds deel te nemenalje
hoop dat men nimmer wederomuit bekrompenheid
v^n micdelen-, verpli&t zal zynomwie het ook zij
diér ongeUikkigen wéèke aldaar den weg tot verzachting
V2n hun lot verlanggn te leeren kennen, af te wijzen.
De voorziening in eene behoeftewelke tot biertoe on
vervuld wasdoch waarVan nu onlangsdoor de welda
dige zorge onzer geliefde Vorstin, is voldaan geworden.,
de toevoeging namelijk van eenen doofftommen Onderwij
zer, heeft het Zegel gedrukt op het belang, hetwelk
deze inftelling aaa ieder menfehenvriend behoort in té
boezemen. - f f V-
- Irijiituut van IVetenfcHappen tn fchoone Kunsten.
Het naauw verband van het onderwys met de daaruit
voortkomende befchaving b.rengt mijals *t ware., van
zelVé tot vermelding, vap liet Inftitut van Wetenfchappen,
Letteren en fchoone Kunsten datfedert eenige Jaren-,
tot uitbreiding en bevordering daarvan binnen de Uöofd*
ftad is opgerigt, en door Z. K. H. allezrns waardig ge.
oordeeld, om ter bereiking van een zó verh'evcnMoël te
worden aangehouden. Pe dienstenbereids door deze
Maatfchappij bewezen iq het onderzoek.van verfcheidene
zaken, san haar.dó9,rhet ajaemcen Beftuur opgedragen,
en.de reeds bekende vruchten van haren arbeidwaarvan
het gewoon jaarlijksch verflag onlang» aan Z. K. H. is
gefchied, dellen het buiten livyfej, dat de verwachting
van: den Vorst ook tendeze.njet zal re leur gcfteld wordefl'.
Het vak der fchoone Kunsten waarvan de.heo»fening
eenen tijd lang van onzen bodem geweken fcheen-, ver
dient thans in het bijzonder te worden opgemerkt.
De Tentoonftellingenwelke federt weinige jaren zijn
ingevoerd, hebben onder den Kunftenaar eenen naijver te
weeg gebragt, waarvan de beste gevolgen worden te ge-
moet gezien.
Jh het byzonder heert de Schilderkunst van jarr tot jaaY
zulke vorderingen gemaakt, dat 4 byaldjen aólks op dien
voet blyfevoojtgaan de. tijden der berocffiile Vlaamfche
School welligt nog in onze d^gen zullen komen te herle
ven. Het belang dat Z. K./H.-getoond heeftin dat dan-
gelegen vak van befchaving te (lellen, zal ongetwijfeld
aan dén lust en yVer van hen» die hetzelve beoefenen,
nieuw voordeel geeven.
Gezondheids - verordeningen.
Bij alle zorgeo voor de verftandelijke en verdere befeba*^
ving des Volks werd ook, liet gene- op deszeiSs gezond
heid invloed hebben ksn,;niet uit fce-t oóg_verlore.*r
De beljnjrijke vrrjje of het r;adzaam zij hetaiffebt:^-
(ir>r vewig o; d: \a\i dtze. S'.+dz-}
T,j,
^'.5 5 o
v
t>
-o
S'48
U- "a' c-
3 5 g - -
S5 S.- SS2
J J,
fï
i S 1 s.
3-S.s
£3 k' Z'S
t - .-O
,2&u' H i f c W
|"3 4> - I»
z S- W.-Ü c'i
.o «*•-** oi
DI o tx-o
G -a c c i. O "O
S
G O
3 M ff-
t. (U 5 - - -
- *T3 w 4)
3 e
-.^1?
O 4» F—O
k c
fi 1G fc£i 4<
c s j;-0
n S 1.TJT3
O 3 C
O X
.2 Si
B-°
M
x:
H
<u
1 -1
3 G
,0 c
o= E
G r
G O
O
r. PT3
"i S i 21
S 1 s
c OJ 9*
4» Xi
Büc i.
G O 4»
S
-s a=o
.3
N
•5
c 2
o u e r o
o 13 E
c
4> 4. CL. 3
2 s>^2 S3
4> N c;<—
p-. F :S'/F
o t-p, S bert
'3' G
4>
V X5
x) -F
tl
G 3
c
E o
»- 4»
o to
O
a
G
"O
c 3 w
W-M
*o S .2
.S Wü
2 0
5
G -P
IP? e P
•3.2 o':§
s s
CT3--
4> 4)
ir c
4» c K O
U. 41
-3
.C c
w
-vc Cü
- c o 2
t, O W 43.
G.O - W
-5 u O 4> J3
S
k t:
- K'?
•v
*5 -c k, -P
- 0
G
v _w
a s3 S
T, 0 eer
o P
■B jj
5 S Ë:-°
3 O O
-O -S
i
jV
•31. 5
O
üo
E
O G
0
V fe
a> o
,-°gp-ö.a
I Jl-3
Èf J
W .E .fg
s 5 g 3
3£«c.s'S^.2
- M u.1
G o a>
».,W fc,
S3S
t3
■s c!.Ï lés
Z, T3 G
■o
tJ N 5 o'g- boo-as
U_ O ^feSorf3T343
"F. -O
M
T3
'r*
3
-3 4» :c» TJ
-1Ss|
B =3 3
•5 =-3 2" -
-S =>23 o
2 -.24;
g-ÏN"13
'm -a ft
o u
-e=E-g
■2 e 2 J-
2 S
c G G O
O E
C M
S S
ti 0
:ro 'N o o
v. 2 w
54
'r» U
W "o 4>
O 4>
4) G cl F 4> O 4> m
O b£ 4> 13 P
T3 ^3 S <-• a a c 4» e j-jsj
n 4» 05 o - pa, q,
u.T3GGrct.a>rtrsMo
3*3 4> o T o E u
■g"?» - S.2 - J,1""
w ssa^i
><- S-S a
S 3-5 =iï.5;':.»'s
ï-5 p 5-S gtf
-
fe x-F
- i?B SL-S g-
- - S s S
3; O w -G
c F
"2 .2,
g -ESfS
f! ui >«-.0
c« 4) o ci a
n c -3 fe Z
a
S
ja .c ac
3 32 Vj. O
O cet G JS.'
T2 "-i 03- ->
O 2,
'-A
G JS O G F o
t3 2 0 2
Q öjs G'3
JZ oc
:ï>D
u
bff O
3
a
w o:p» 34TS g w 5
>J3 M M
C bO
iu C
4i 'H 4»
e •*- o o 4> G
o £"'5 S
J"" G
s a s i 5
1. .ji
■2 S -
i §-o Séï
-5s-S«-s-S£.
■s.s«s s.s®'? s-s-s-
p n o .2° cl o
ba 4> o P e> o ta
•5 S n** J - -
- - W MÖ
T3 o
o ,0
t—
■C s i.
4J o
o o Z
to a
o
o F F 0
3 U-Ti Jg 5 fe
><2. 5
r tc c
o.:r> fe 5; c
-g «-rfj, 5=--f
C 0 N s - £S
r 2 O u 2
O G
-J1-2E .?rg«-S
=•3 a
J.fJo
"3 C
3 0 o» 5
C O 55
O O
M v» o
k rO G a
G 5" N 5 O
c -
^«"T£S|2 5 „o y-H
lil S
&D3S.2 »3cg eS*5w-3'«3?ij£"S
g c 3 ci c w o o o;
'5s5f£,E.sfs"Jisias'S-Ss,s
w F 2 c N'o o >oS>«
ito £bao 4»^»2 rv5 j- - O 4> c *-
>.S 2 °.2'S-g5a>32a3'g.s s*.
•aa.t"sg5S3 -s s '3 O 2 -a
go-aSe§S£U!~'Q°:^2-cBS
-ëc£ËS;=->M«' _-s S g-s
ni:-g5£o£D5Ss5i35^g
4; .S..S5 c *er6 H r
