leydse
Zï-mzZ
JJea.
e».lS
«mij
toij,
dei
A". I7*4i
UA AND AO
1784.
PRO GRAM MA
VAN HET
B ataafsch
GENOOTSCHA]
D E R
PROEFONDERVJNDELPKE IVTSBEGEERTE
T E ROTTERDAM.
g w v a'25
HS.«S8j
C0¥RANT:^ ofiS*a
DEN *3 AÜGUSTT,
.-.a 2-Sè
S 3« Ss
a» -z
•5 O Mo ft
S2 3
£3 45 J*
x
E
id
o**' 1
r~3 M -*
"|«S|
Sssll
CS C CJ
g^Sj?
b©%0
te
o o
«Cd
11
SB
'a.VO
£->
ai
^3
pg
go
CB
T3
ET BATAAFSCH GENOOTSCHAP DER.PR.OEF
ONDER. V1NDELYKE WYSBEGEERTE TE ROT,
TERDAM heeftin deszelfs Algemeene Vergadering,
gehouden den 9 .Yugufty 1784na dat de Preftdent
DifiSteuf, de Hooggel. Heer SALOMON DE MONCHY,
Stads Medicina Doktor en Profcffor HonorariuS Lid vart de
Rollandfche Maatfchappy der Weet cnfchqpper. te Haarlem en van
ie Keizerlyke Akademie der Natuuronderzoekérenaan de Ver
siering van atle de ingekomen Stukken en voorgevalle zaa-
keó verflag had gedaan, ge.ordeeld
I. Dat op de VraagBrengen de Droogmaakeryen onder de
itdooncrs derzelve doorgaande ziekten van eenen' iyzonderen
aart voort;' of vcrzwaarcn zy alleen de gewoone ziekten van
bel najaar! zo ja, welke zyn er de oorzaaken vanen welke
middelenom die voor te komenof er zig tegen te behoeden
Het verzwaar 't géén de Nieuwe Droogmaakeryen de na-
jaarsziekten aanbrengen &c.
Het welk wel vcrfcheide weetenswaardjganuttige en ter
jiake dienende kundigheden behelftmaar aan de geëifchten
vin de Vraage in veele opzichten niet voldaan heeftwaarom
iet Genootfchap goedgevonden heeft HezeVraag voorgefteld
te laaten, om beantwoord te worden zonder bepaaling van ty-i.
II. Dat het op de Vraag: Nadien de vergelykende Ontleed-
kunde zoo Veel overeenkomd tujfcheh het -werktuiglyke lichaims-
pjftl van dcnMcnfcb en van de volkomenfte dieren ontdektis
it vraagof er natuurlyke redenen zynwaarom de Menfch
mur dan eenig dier met ziekten en gebreken heeft te worftelcn
zi ja, hoe ver derzelver nafpooring aanleiding kan en moet
tuven tot meerdere voltooijiug van de voorfchriftender Genees-
kunftter onderhouding of hcrjlelling der gezondheid ingeko
men Antwoord met de Zinfpreuk:
Ut defmt virestarnen eft laudanda voluntas.
Mede niet voldoende bevonden is, en dat het daarom ook
deze Vraag voorgefteld laatom zónder bepaaling van tyd
beantwoord te worden.
III. Dat ook de Vraag: Welkt zyn de gebreeken der tothier
UebekendeWinimeeters? Hoedanig zou eenlVindmeeter fatnen-
géftejd moeten zyn, om in allerlei gevallen de kracht van den
Wind zeker en juift te kennen! en welke nuttigheden zon zulk een
Wtrkiuig aanbrengen door deVerhandeling met deZinfpreük:
Poor de Zeevaart.
Geenzins voldoende beantwoord is; dewyl de Schryver, vol
gens het eerily Lid der Vraage, van verfcheide bekende Wind-
meeters geen gewag altoos maaktveel min de gebreken der
zelver aantoont, en ter beantwoording van het tweede Lid niet
aihwyil de vereifchtén van eenen wel famengeilelden Wind-
nee,t.r, en alleen een werktuig opgeeft, 't welk Hechts een
aanwyzer is van de verfchillende krachten der winden, maar
nóg de waare fneiheid nog dewaare Kracht aanwyil en waar
mede hy nog iemant anders eenige proeven genomen heeft.
En dat he t derhalven nogmaals deze Vraag ophangt om beant
woord te worden voor den eerden Maart 1785.
IV. Dat op de Vraag,: Welke is de befte manier om goedkoop,
fpeedig en in eenegroote hocvcelheit, volkomen gedepblogiftcorde
Lucht te verkrygendezelve zuiver té hewaaren en altoos in
girccdbeitl te hebben en in welke 'gevallen en op wat wyze kan
men zich van dezelve bedienen om Pbiogiftike Lucht te verbe
teren en deszelfs fchadelyke uitwerkfelen te voorkomen en weg
te neemen? een Antwoord is ingekomen metde Zinfpreuk
Quid tentaffe nocet
'tWclk alleen beheifteenebreedvnerigeaanpryzing van de
manier van den Heer ACHARD, om lncht te dephlogideeren,
zonder dat de 'Schryver de deügdelykheid van dat middel met
etnige Proef bewyd die ook vry wasrfchynlyk door dien
Hper zeiven inetöpzigt tot het zuiveren derluchtin vertrek
ken enz. niet beproefd is. - dat de Schry ver wel zou kunnen
gejvekend worden aan deVraagtéhebben voldaan,met de be(lc
cn mind koflbaare der bekende manieren opte geevenmaar
dathy dan door Proeven had moeten bewyzen, dat op zodanige
manier de lucht wezenlyk gedephlogideerd word en totwel-
teq graad en tot welke hoeveelheid jn eenen bepaalden tyd;
alsmede dat op die wyze in de lucht van een vertrek, van eene
bepaalde grefctte eene merkbaare zuiverheid kan te weeg ge-
bragt en onderhouden wordenvoorts hoe groot de kodea
Zónden zynbetrekkelyk tot de hoeveelheid van de luchtdie
gezuiverd wordden tyd en graad van zuiverheidvergeleken
metdeitoftcn die by eene andere methode moeten plaats heb
ben, om dezelfde uitwerkingen teverkrygen; verderdathy
doorproeven had moeten aanroonen de béde manier om ge-
deptdogifteerde lucht zuiver tebewaaren, en altoos in gereed
heid te hebben, en eindelykhoe men door dezelve de fchade
lyke uitwerkzelen der Phlogiftike lucht in de verfchillende ge
vallen, kan voorkomen en wegneemenmaar dewyl de
Schryver van dit alles niets heeft aangetoond, het Genoot
fchap derhalven aan zyn Antwoord den prys niet ka* toewy-
zen,endezeVraagmede voorgefteld laatora beantwoord te
Worden voor den ifte van Maart 1785.
Eindelyk dat er geen voldoend Antwoord is ingekomen op
de Vraag
Zyn de Knoeft- en Kreeft - Gezwellen tn de tuffchenpoozer.de
Kaartzen alleen aan den Menfch eigen zo ja, welke zyn er de
byzondtre redenen ven! door welke teekenen worden de eerftgc-
tioemde gebreeken van andre foortgelyke volkomen onderkend
zyn er goede gronden om te hoepen dat men dezelve immer zo ge
lukkig zal kunnen voorkomen en gentezen als delaatftgcnoemdt
ziekten zo dat deze Vraag ook blyft opgehangen om zon
der .bepaaling van tyd beantwoord te worden.
Daar na heeft het Genootfchap befloten dc volgende nieuwe
Vraagen voor te (lellen
1. Dewyl er alle reden is om te vreezen dat de overftroo-
Wingen langs deRivieren de Waal en Leek, over de'Landen de
Opper- en Neder-Betuwfe enz. van tyd tot tyd (laan tever-
awardereu ea v verzwaareneo nadien het blykbaar iidat
o o 8 jjTÏ v g P
O B «JÏ3 O
r5e "tf o H K (-"OM
<u G} "XJ *«3 u
v a feo^^-<jS
hetgeheelvoorko®ender2eIvevolftrektondoeniyVif,enlict^^^ ®*2 S
meer en meer ophoögen en opkiften der Dyken veel eerdezei- e c
ve vy^aften en erger maaken moeten, zo vraagt het: f?elke\ sSo 'S^o.
zyrt JKoeJll middden om de overftroomingen dier Rivieren te lig »-~V
bef aaienin haart gevolgen minder verdtrflyken in J'ommige c g g 2
opzichten voor die Landeh voordeelig te maaken welke koften
C4 *C C
zouden daar toe vereifcht worden Om beantwoord te worden G 3 -2
voorden iften Maart 1785 beloovende eene gouden Medaille'S w 2 >sS<» J
ter zwaarte van 30 Ducaatenen daarenboven een pramie van o
too Dueaatcn aan hemdie deze Vraag het beft voldoende be- g c a/5
antwoord. Maar gemerkt het Genootfchap geoordeeld -Jas«s -°
heeft, dat het pubnek wel opcenebyzonderewyzemogton- S'a^» v
S
a N
S-® a
•S-= 3^,
h*a. e3;
g:5 2 S!
3'8'2'SI
S «L #5;
«2; "B:
ha-S-
o 2 .r
V;
^*£•2 2
mots
o
derrigt worden vanhet gewigt en de noodzaaklykheid van het S S
*3
T3 4»O
t t - >»Jgj t? ca
uitdenken van zod»»^'ge middelen, ener reeds twee vryaan-^Stg^
nemelyke ontwtrpc.'iiot dat ge wenfcht einde aan hetzelve zyn S S •- 2 o"2 r S S 9
1r- .1
S ÜVlti "N Cc.
Boekverkooper D. Vis te Rotterdam.
S'
v S O N c eb
II. DaardeRundpeftin onsLand aanhoudend blyft woeden S ?-.-ü c
totonnoemlykefchaade vanLandheerenBruikers, Boulie--o2.^-S S gQ-S
den en van alle *s Lands Ingezetenen- daar me» reden fc; H-
heeftomtewanhoopen.daterimmereenvermogendtegengjft
tegeD de SmetlloBe van de Veeziekte zal gevonden wor-M ^-9 yHA E
den, hoe groot eene bdooningmen ookopde -'-—--'1--J- -
van zetten mag; en daar hetzedertlang
proefondervindinge» in andere Landen (A
zeker is gebleken, en nóg aanhoudend blykt.
haare verderflyken voortgang van befmettinge
door het dooden der Runderen op het oogenblik
dezelve de tefkenen der ziekte befpeurd, het zy op
zyinde Velden C.c)i Zo bied het Genootfchap den Eerenprys
der goude Medaiile, ter zwaarte van 3oDuca»tehaan hemdie
voor den eerden van Maart 1785, de fterkfte beweegmiddelen S Kï ëo< c a
zal, voordragenam hetztlve by ons in gebruiktebrengen en alge- ""Soo"" S g.H.'a-n -- c
meen te maaken, benevens dtklaarftccnovertuigenftewederlcg-
S ="5
S.>5
S - j
wc g
Ï'-pïZ
•v.
C (3 .Q
i"ll'
I'S If
*2 «>2.3
-
..53 V C
c »- o c 2 s
Si fi 5 2»
vH -
ïtenprysg - S £-a! a O S gfa g-° O
hem,die ö-Sk o-g-ffz h
•uiidelen ïf 5-i2'S'cvo3
ï»do«;E]
aj-w ld' "dl!
1 SS ^..5 3 - j
"X5
EN WEETENSCHAFPEN TE BATAVIA de twee vol- H dig
gendeVraagen: N O-o «o.S4{
I. In welke opzigtén verbeteren de nieuwe Proeven en Waar
neemingen omtrent de verfchillende vafte Luchten onze kennis
van den aartde wyze en de voertbrengzelt der Rotting van 1
diergelyke en groeijeude zelfftandigbedcnvan de oorzaaken
door welke zy voortgebrggtcn van de middelen waar door zy
voorgekomen en gefluit word om te beantwoorden voor den
eèrften van Maart 1785.
II. Hoever is men in deTbeoric der Straalbusgingcn (Refrac-
tien") gevorderd? Hangende veranderingen welke zy in den
dampkring ondergaan., alleen afvandeverfchillende dichtheid
en warmte der Lurhten zyn zy daar aan evenredig.of zyn er
nog andere oorzaakenwelke haar aandoen Zo jawelke zyn.
de wttten, wener, n;» dezelve onderworpen zyn .om beant- p j. e -
woord te worden voor den rtrften van Maart 1786. s-a oD" £"2
Zullende het Genootfchap het beft voldoende Antwoord op e S
ieder dezer voorgeftelde Vraagen met eene gouden Medailje
bekrooncn, terzwaarte van30Ducaaten.
Verder herinnert het Genootfchap, dat het nog Antwoorden [j 2"° 6 *5 g
verlangt opde volgende voorgeftelde Vraagente wccten ~a
.1. Zyn er eenige natuurlyke of andere binderpaalcndie Asf j; g
c E 01
lei Koopgoederen welke in onze Zeehavens ontfangen worden eoj ct - s:
Zo neen welk zou daar toe het beft en metft uitvtcrlek Plan
zyn, welke koften zouden er toe vereifcht worden en welke voor-
doelen zou ons Land en de Koophandel daar uit trekken kunnen? 5-ij a 2 Z -
II. Ten einde eene goede Hiftorie te hebben van dc misv.yzingói'jèy, y
der Compas Naaideaan te toonen3 2 cV 0
a. In welke Jaar en getne miswyzing is gewcefl te Boulogne
Romen ParysLonden UtrechtBerlyn Koppenhage Stok-
holmen op zo veel Plaatzen der Aardeals men kan ontdekken, o S
met byvoeging der lengte en breedte, waar op dezelve geleegcnzvn.
b. Hóe veel en in wat Jaar de groot/te miswyzing in diezelfde 4J tj 5
Plaatfen isgeweefi zo dat na dien tyd dezelve heeft afgcnoometi5, f: -3
c. Wan- 2 ovl-sla,!*1
esfe* -5gfc
a) Bekend is hetdat Hunne Edele Groot Mogende de Staa- r.Zï>
en van Holland en IVefi - Friesland voor lang eene Pratntie van ^..c> v,
5 Ja
3 \Q
U Z.
bx
odi
tn
C CJ c«
*- -S ei n m
Si
.hI^CCC'
"ü'SSP's.
s.s?
-«-3 S'S
ȣ<oj: S
I?
a c e s
j— - '1*, fc/3 3 o
O s-
f feo^c
V
-N C C 2 - H
u ï2 n: ><9
e> Si's c, ~-~a
n-z< s
rag c.o s E
-"x «r eg ga»
tij
tT^ 00^ 5e
O "O, *t3
ent;
fer.^ 0:
1000 Gulden gefield hebbentot belooning van dengeenen die "c 0- c
een middel zal uitvinden waar door het Rundveevan dp be- g a g
fmettelyke ziekte aangetafi wordende kan geneezen, worden cn c
dal deze Praemie tot nog toe door nicmant behaald is- -- Bekend S3 Z -
is het daar en boven welk een groot aantal-van middelen van p 5 J
alle oorden met den grootficn ophef aangepreezen tot hier.toe c y *2 K
kragteleos bevonden zyn. En dewyl men geenzins grondig o
kenten mogelyk nooit kennen zalwaar in eigenlvk de vato jg n g 5 q
baarheid tot die, zo wel als anderea&nfteckcndc ziekten btfian Z g- S-5
en waar in het eigenaartige van bet Venyn van deszelfs Smet- J -3
flojfe geleegen zyzo heeft men inderdaad zeer veele rede non:ie a s&O -j .z. ^5
vreezendat min nimmer middelen vinden zal-om dit vat' c o
baarheid weg te neemen of die Smet'ftoffe krachteloos te maaken 2 '^5 n
(b) Als inlt alien EngelandSchotlandVrankrykBra- oj mw q 5 2
band en elders. S c ji P «1 9. r*
5
cn n
i- 13
i
•3 o 23
vrs &.-J2
v o 3
a 9.1-1
1
c Het Parlement van Engeland heeft daar toe voor eenige
jaar en},
z: o
- 3-0 E s
- <u
*u"*
0 t4 N' c B
c o
t» Wfs j"z u
c u - 9 jz.~ _r
JK<S(S S-2? S
ï»'.-® E 2
-3 n a
•—AZQjf iU'ZZsj
3 &c g
1 zullen
teekenen .J s N s»<- - .s
houden syn zoiaanig ziek of befmet Beeft of Beefteh van flensden-p ^ccb"S':
aan opeeneplaats., in eenen zekeren a/ft and van dc overige a' ge- Z - ij 1L 5 "2 onS
zonder d te brengen dezelve dood tefchieten of op eene andere r; -J^0 Z
wyze, met zo min bloedftor tingeals mogelyk is het Iccvente 5. H £.5ëi Sj
beneemenen uittcrlyk binnen 24 uuren na dat de ziekte het -v o c 5 s
^77•v.rr U/T,! herrinmcoi tA ii4i*nhn/tr**t mrt huid Af! hnnrnpm Ci r O O r- C 3 r* r r—"4
ting ziek geworden tn binnen 24 uuren na het kenlyk aankomen
der ziekte gedood en begraaven de helft der waarde van het
zelve, niet excedeerende nogthans de Som van 40 Engelfche Schel
lingen voor een volwajfcn Beefien van 5 EngelfchfScbellin-
gen voor een Kalfaan hen zal worden betaald Op tfin Certifi
caat der Vrederechters van bet Dijlrift-
