Stemverheffing in het Paleis
I Cultuur/C2
C
Galerie/C4
Yoka
Voorbach
etst in
paars
aC.M
lctueel/C3
Boeken/C5
in eei
Doff
zonder
opsmuk
Converseren met elkaar, dat moesten de kunstwerken die Rudi Fuchs aan het Lange
Voorhout bijeen zocht. Een paleisrevolutie werd een gemiste kans.
UIT DE BUREAULA VAN GABRIEL MARQUEZ/PAGINA C5
\T001
Cultuur
LEIDSE COURANT VRIJDAG 6 NOVEMBER 1992
ZIJBALKON
door Rob Vermeulen
Is het de alom gesignaleerde
normvervaging? Of komt het
doordat we gewend zijn
ongestoord via radio en tv te
kunnen genieten van perfecte
registraties van cabaret- en andere
theatervoorstellingen? Dat laatste
kan het toch niet zijn; we komen
vaak genoeg in theaters om
gewend te zijn aan het typische
live-geroezemoes. Maar de herrie
die de laatste tijd heerst voor
Neerlands podia is in hoog tempo
de grens van het ondraaglijke aan
het naderen.
Het gaat niet om het gekuch en
keelgeschraap waar de uitbaters
van klassieke
muziekgelegenheden zich al jaren
tegen te weer stellen. Dat is een
vervelend probleem, maar het is
beheersbaar. Langs wegen van
wetenschappelijk verantwoorde
publieksbeïnvloeding - van
puntige affiches in de foyer via
cartoons in
programmatoelichtingen tot het
uitdelen van kraakvrij verpakte
hoestbonbons - valt er iets aan te
doen. Nadat het Koninklijk
Concertgebouworkest een
halfjaartje geleden zo'n actie op
touw zette, hebben we er niets
meer van gehoord.
Waar we daarentegen steeds meer
van horen, zijn de mensen achter
ons. Beroepshalve komen we
doorgaans op alle mogelijke
rangen en standen van theaters
terecht, maar het maakt niet uit:
altijd zitten ze één rij verderop, de
lieden die aan kijken en luisteren
niet genoeg hebben.
Aanvankelijk dachten we nog
telkens de pech te hebben, dat er
een slechthorende deel uitmaakte
van het achterliggende gezelschap.
Zo iemand die herhaaldelijk moet
worden bijgepraat omtrent
hetgeen zich op het toneel afspeelt.
Licht geïrriteerd maar vol begrip
laatje dan na om telkens boos
achterom te kijken. Totdat blijkt,
dat iedereen alles perfect verstaat.
Na veel verstoord genot geloven
we het niet meer. Het is niet
anders: steeds meer
theaterbezoekers zijn niet langer
tevreden met consumeren, ze
willen meedoen. Al die mooie
volzinnen zelf óók uitspreken, de
clou van elke grap nóg eens ten
beste geven, al dan niet voorzien
van een eigen interpretatie. En als
het een beetje ingewikkeld is, ook
nog eens uitleg verschaffen,
zonder zich af te vragen of er
iemand in de buurt is die daar
behoefte aan heeft.
Het probleem is alleen
beheersbaar met draconische
maatregelen. Verbodsborden in de
foyer, sancties in de
programmaboekjes. En voor de
overtreders gratis uitgedeelde,
verplicht in te nemen slaappillen.
Kraakvrij verpakt.
HET VENSTER
'Een venster dat dicht zit benauwt
mij. In alles wat ik doe - de meeste
tijd ben ik aan het werk - heb ik
ruimte nodig, vrijheid. Dat is
ongetwijfeld de reden dat ik een
onafhankelijk en vrij producent
ben geworden; geen regels waar ik
me aan te houden heb, behalve die
van mezelf.
Joop van den Ende
Een marmeren buste naast een
Romantisch schilderij, een
beeld van Penck bijeen
klassieke ruïne. Boeddha kijkt
geschrokken naar de grond. Er
gebeurt veel in de koninklijke
kamers van weleer. Maar het
paleis is vol. Te vol.
door Ceesvan der Geer
et vertrek van Rudi
Fuchs naar Amster
dam om daar direc
teur van het Stede
lijk Museum te wor
den, plaatst de ope
ningstentoonstelling
die hij in het Paleis
Lange Voorhout in
richtte in een ander
daglicht. Zijn eerste daar werd ook zijn
laatste. Natuurlijk, alle kans dat zijn
opvolger hem ooit uitnodigt voor een
gastdirectie; niettemin is 'Het inte
rieur' een afscheidstentoonstelling ge
worden. Niemand die daarmee gere
kend had. Fuchs zelf waarschijnlijk ook
niet.
Een van de consequenties van zijn ver
trek is de inrichting van het paleis, niet
eens zozeer ze tentoonstelling zelf. Zou
den Fuchs c.s. ook zo nadrukkelijk hun
stempel op het interieur gedrukt heb
ben als bekend was geweest dat hij Den
Haag voor Amsterdam zou verruilen?
Zijn opvolger wordt nu geconfronteerd
met een paleis, waar elke kamer een ei
gen en vaak heel nadrukkelijke kleur
gekregen heeft. Zalmroze, framboosro
de of citroengele wandbekledingen ma
ken het dan wel gemakkelijk de kamers
van elkaar te onderscheiden, maar of
men er vervolgens ook 'alles' kan han
gen, is nog de vraag.
Een bijkomend gegeven blijkt, dat het
licht per kamer al naar gelang de kleur
zeer wisselend is. Op zichzelf een inter
essant gegeven, dat aanleiding kan zijn
toekomstige presentaties juist op dat
specifieke licht af te stemmen. Fuchs
heeft zich, zo laat het zich aanzien, van
die overwegingen weinig aangetrokken.
Zijn keuze wil duidelijk maken, dat men
in het voormalig paleis wél 'alles' kan
hangen. En dat 'alles' is dan ook zeer
letterlijk te nemen.
Bekend is dat Fuchs een voorkeurs
heeft voor confronterende opstellingen.
Zijn Documenta is wat dat betreft le
gendarisch. Nadien heeft hij dat model,
in diverse varianten uitgewerkt, steeds
herhaald. Zo ook nu weer, daarover
straks meer.
Daarnaast hanteert hij als thema voor
de tentoonstelling het gebouw en de ge
schiedenis ervan. In een toelichtende
tekst stelt hij daarover: 'Het gescha
keerde en soms melancholieke inte
rieur van het Paleis Lange Voorhout
draagt overal de sporen van een lang ge
bruik: de geschiedenis van mensen en
gebeurtenissen. Dat verleden wilden
we aanwezig laten'.
DISCREET
En na op de ingrepen gewezen te heb
ben, vervolgt hij: 'Vooral daardoor is
het Paleis een huis gebleven - een huis
met kamers, schouwen, deuren, alko
ven, trappen, lambrizeringen, vensters,
spiegels, hoeken, onregelmatig licht,
schaduwen. De kunstwerken dwalen in
de onwennige omgeving nog wat rond.
Ze zijn afkomstig uit perioden van sti
listische manipulatie. Hun schoonheid
in het versierde huis is zeker op zijn
plaats maar waar ze precies moeten
staan of zitten - dat is het thema van
deze eerste tentoonstelling die daarom
ook de eenvoudige naam 'Het interieur'
draagt. Als bezoeker stel ik u voor de
kunstwerken discreet te volgen om te
zien hoe ze met elkaar converseren. In
Lüpertz op Fuchs: een bos van beelden en sokkels.
hun houding ten opzichte van elkaar
zijn het net mensen; ze kennen elkaar
van zien en proberen nu tot een gesprek
te komen'.
Ieder die ook maar enigszins met kunst
omgaat en ervan houdt, kan zich bij dit
verhaal wonderwat voorstellen. Denk
baar zijn honderden Paleizen, vol van
schatten en vervuld van het zachte gon
zen van de gesprekken die de kunstwer
ken met elkaar voeren. Hoe prachtig.
Hoe anders is de praktijk.
Het paleis is vol. Te vol. Het heeft er alle
schijn van dat Fuchs het dilemma - het
paleis een huis of toch een museum? -
niet heeft kunnen oplossen. De ge
sprekken tussen de kunstwerken wor
den met stemverheffing gevoerd. Ze lij
ken soms zelfs op ordinaire ruzies: 'Wat
doe jij hier? Jij hoort niet naast mij!'. En
ook: 'Schuif eens wat op, ik ben er ook
nog!'.
Met andere woorden: Fuchs heeft zijn
concentratiemodel dit keer wel erg ri
goureus doorgevoerd. In elke zaal zijn
voorbeelden aan te wijzen van schikkin
gen die op botsingen lijken. Niet alleen
omdat voorwerpen uit totaal verschil
lende tijdvakken in eikaars gezelschap
verkeren, maar omdat ze wezenlijk ver
schillen.
GEWELD
Botsingen zijn er te over. De geometri
sche sculptuur 'Water, vuur, aarde,
lucht' van Carel Visser naast een don
kerbronzen vrouwenkop van Julio Gon
zalez, twee burgers uit Calais van Rodin
die in de hal van het paleis een grote,
opgetogen haas van Barry Flanagan ge
zelschap houden. De opsomming is nog
wel even verder door te zetten. Wat
doet een marmeren jongensbuste van
Canova naast een zeer Duits-roman
tisch schilderij van een zeilschip door
ene Carl Gustav Carus? Waarom richt
een sculptuur van Penck zijn bronzen,
scherp gepunte tak op een door Giovan
ni Pannini geschilderd gezicht op een
klassieke Romeinse ruïne? Geschrok
ken van zoveel geweld kijkt een 15de-
eeuws kalkstenen Boeddhabeeld, weg
gescholen in zijn schelp, verlegen naar
de grond.
Van het door Fuchs gesuggereerde, dis
crete volgen is dan al geen sprake meer.
Eerder van vertwijfeling. Wat is de be
doeling? Merkwaardige combinaties
zijn er om tot nieuwe en dan ook ineens
heel verrassende inzichten te komen.
Maar welk inzicht wordt verkregen als
- en ik citeer - 'het rauwe eerlijke ex
pressionisme van Permeke, Lüpertz,
Rainer en Kruyder als contrapunt fun
geert voor de zoete schoonheid van Ro
mantische meesterwerken'? Bovendien
moet elk van de werken ook nog eens
naar het interieur en de geschiedenis
van het Paleis verwijzen. Heden en ver
leden?
Het is jammer dat het Fuchs, bekend
als hij is, niet gegeven is om onopge
merkt tussen het publiek te verkeren
en de reacties te horen. Het zou hem
aan het denken kunnen zetten over zijn
rol als tentoonstellingsmaker. Heeft hij
zich in zijn vérgaande en gepassioneer
de specialisatie te zeer van zijn bezoe
kers verwijderd?
GEFORCEERD
'Het interieur' is echter bij alle verwar
ring toch ook een meesterwerk, dat ge
tuigt van zijn betrokkenheid, zijn inzet
en vooral ook van zijn kennis. Het me
rendeel van wat aan het Voorhout is te
zien, is bruikleen en afkomstig uit soms
kleine en weinig bekende collecties.
Fuchs echter wist ze te vinden en haal
de ze voor deze gelegenheid naar Den
Haag. En nu staan ze daar, op zichzelf
teruggeworpen, of geforceerd in eikaars
gezelschap, zoals Donald Judd en Auke
de Vries, de enige Hagenaar in dit gezel
schap. Zijn cyclopische sculptuur, een
rank ijzeren gestel, staat uitgestald op
een sokkel die, net als de vloeren en de
stoeltjes in de zalen, ontworpen is door
Judd.
Alle andere sokkels zijn uitgevoerd
naar een ontwerp van Fuchs zelf: strak
ke, geometrische stileringen van een
halfhoge klassieke zuil. Ze zijn even na
drukkelijk aanwezig als de beelden die
ze dragen. Dat blijkt beneden waar ze,
zes in het gelid, de beschilderde bron
zen van Lüpertz dragen. Wie vanuit de
achterzaal richting Voorhout kijkt,
krijgt daar nog twee beelden van Kirke-
by op dezelfde zware sokkels aan toege
voegd. Een bos van beelden en sokkels.
Een ander aspect, geheel tegengesteld
aan de sokkels en de door deze opgeroe
pen volte, is de rol van het licht. Onge
hinderd valt dat binnen. Vooral 's mid
dags, als de zon laag boven het Voor
hout staat, maakt dat schel blikkerende
zonlicht het kijken niet tot een genoe
gen. Hopelijk regent het veel de komen
de maanden.
SAMENSPRAAK
Biedt 'Het interieur' alleen maar te
leurstellingen? Gelukkig niet. Er zijn
ook heel mooie momenten en af en toe
valt er een harmonische samenspraak
te beluisteren zoals die keer, dat de
'Amphora d'Etoile' van Hans Arp een
vroeg schilderij van Toon Verhoef ont
moet en de studies van Pichlers 'Haus
in einem Schlucht' (huis in een kloof)
gezelschap krijgen van de decors die
Carl Freidrich Thiele in de vorige eeuw
voor de 'Zauberflöte' ontwierp.
'Het interieur' is zeker geen misluk
king. Wel een gemiste kans. Publiek dat
in de eerste plaats voor het paleis komt,
had voor de kunst - en Fuchs' omgang
daarmee - gewonnen kunnen worden.
Gehoord de opmerkingen en gezien de
reacties gebeurt dat meer niet dan wel.
Zelfben ik na mijn bezoek aan het Pa
leis ook nog even naar het Gemeente
museum gegaan om er Fuchs' 'Verza
meling aan zee' nog weer eens te zien.
Daar, in het museum, raakt men weer
volledig in de ban van zijn magie. Zoals
hij daar een Armando aan een Bacon
koppelt door er een 'Baadster' van Ma
rino Marini tussen te zetten, zoals hij
daar zaalovergangen gebruikt als kader
voor vergezichten op een schilderij in
een volgende zaal, en hoe hij daar de
golfslag van een beeld van Auke de
Vries met een schilderij van Lüpertz in
een zee van groen zet, is grandioos. Ge
not van hoge klasse.
En, het is er stil in het museum. Zo stil,
dat men er het zachte spreken van
kunst kan horen. Fuchs zal dat stille
museum daar in Amsterdam nog gaan
PALEIS LANGE VOORHOUT, DEN HAAG
tentoonstelling 'Het interieur'. Geo
pend: di-zo 11.00-17.00. T/m 24 januari.
