Plastic dat in het niets verdwijnt
2
Weten Werken
Abortuspil is bruikbaar
voor anti-conceptie
Leidse Courant
i dinsdag 27 oktober 1992
BIT VOOR BIT
foto Apple Computer
Met de Duo doek kan de Powerbook
worden gebruikt met een normaal
toetsenbord en een kleurenmonitor.
Nieuwe Macintosh-pc's
Apple Computer heeft twee nieuwe Macintosh pe's
geïntroduceerd: de Ilvi en de IIvx. Beide machines zijn
uitgerust met de Motorola 68030 microprocessor, die in
de vi draait op een kloksnelheid van 16 MHZ en in de vx
op 32 MHz. De laatste machine heeft een co-processor en
een cache-geheugen. De twee modellen hebben nogal
wat uitbreidingsmogelijkheden. Zo kunnen de machines
worden uitgerust met een versnellerkaart. Beide
systemen worden geleverd met een werkgeheugen van 4
Mb, uit te breiden tot 68 Mb.
Tegelijk met de introductie van de nieuwe pe's heeft
Apple de Powerbook verbeterd. Van de portable
computer zijn twee nieuwe uitvoeringen: de 160 en de
180, die beide een beter grijswaardenscherm hebben
gekregen. De Powerbooks draaien op dezelfde Motorola-
processoren als de nieuwe pe's. De kloksnelheid is
afhankelijk van het model 25 MHz of 33 MHz. De
Powerbook 145, die in augustus werd geïntroduceerd,
blijft leverbaar.
Voor Powerbook-
gebruikers heeft
Apple een desktop
station ontwikkeld,
waarin de portable
computer kan
worden geschoven.
Op kantoor of thuis
kan hierdoor met
een normaal
toetsenbord en een
kleurenscherm
worden gewerkt.
Het docking-
systeem kan in een
netwerk worden
opgenomen. Het
systeem is
opgebouwd rond
twee speciale
uitvoeringen van de
Powerbook: de
Powerbook Duo 210
en 230: modellen die minder dan twee kilo wegen en
maar 3,6 cm dik zijn. Het elektronische hart wordt weer
gevormd door de Motorola 68030. De 210 draait op een
snelheid van 25 MHz en heeft een harde schijf van 80
Mb, de 230 draait op 33 MHz en heeft een harde schijf
van 80 of 120 Mb. H
DOS-software op Acorn
Het Engelse computermerk Acorn blijft een aparte
plaats innemen in de automatiseringswereld. De
bijzondere personal computer met zijn eigen
besturingssysteem krijgt in ons land steeds meer
afnemers. Vooral voor grafische toepassingen is de
Acorn uitstekend geschikt en dat voor een prijs die
heel wat lager ligt dan de in die sector gebruikelijke
Apple Macintosh. Maar ook voor allerlei andere
toepassingen is de Acorn zeer geschikt.
Ook al is er voor het RISC OS 2-besturingssysteem veel
programmatuur (veelal gratis of tegen een lage prijs)
beschikbaar; alles draait er natuurlijk niet op. De
meeste standaard-software is nou eenmaal voor IBM-
achtige PC's geschreven, of dat nou leuk is of niet.
Voor de A5000 was al wel een PC-emulator verkrijgbaar,
maar in veel gevallen levert de lage snelheid daarvan
problemen op. De Engelse fabrikant Aleph One heeft
daarom een insteekkaart ontwikkeld, waarop een
complete PC met een 386SX processor is ondergebracht.
De kaart kan in elke Acorn-RISC computer worden
gestoken, waarna alle PC-software op de Acorn kan
draaien. De MS-DOS-applicatie kan binnen het
multitasking-systeem van de Acorn gewoon in één van
de vensters draaien, tegelijkertijd met een of meerdere
Acorn-toepassingen. De sterke kanten van de Acorn
blijven beschikbaar. Zo kunnen tekst- of grafische
schermen uit het MS-DOS-venster met de muis naar een
Acorn-applicatie worden gesleept om direct ingepast te
worden.
De 386-kaart wordt geleverd met een werkgeheugen van
één of vier MB. De prijs variëert van 2195 tot 2795
gulden. De Acorn-computers worden in ons land
geleverd door ECD Computers in Delft, die ook de pc-
kaart importeert.
Windows voor kinderen
Een van de aardigste boeken die we de laatste tijd onder
ogen hebben gehad verscheen bij uitgeverij A.W. Bruna:
'Windows voor kinderen' van Addo Stuur. Het boek
geeft kinderen vanaf acht jaar stap voor stap uitleg over
werken met het grafische besturingssysteem. Veel
leerlingen van de basisschool komen via het
Comeniusproject in aanraking met de computer; in dat
kader is ondersteuning zeer welkom. Kinderen kunnen
aan de hand van dit boek al heel snel overweg met de
basis-principes van het programma en ze hebben er
nog lol in ook. Dat laatste heeft veel te maken met de
speelse wijze waarop Stuur ze aan het werk zet. Al snel
laat hij hen aan de slag met Paintbrush, het
tekenprogramma van Windows. Tekenen vinden bijna
alle kinderen leuk, en als het nog met de computer kan
ook is het natuurlijk helemaal geweldig. Gaandeweg
leren ze daarmee haast ongemerkt allerlei zaken als
verslepen, kopiëren via het prikbord, selecteren uit de
keuzemenu's, opbergen en terugroepen van bestanden
enzovoort.
Al snel komt ook het database-prop-amma Kaartenbak
aan de orde. Op een diskette die bij het boek hoort staat
een leuk bestand met tekeningen, die uit die kaartenbak
kunnen worden gehaald en in het tekenprogramma
verder verwerkt. Als dat allemaal is gebeurd moet er
natuurlijk een stukje tekst bij; tijd dus om met het
tekstverwerkingsprogramma Write aan de slag te gaan.
Het boek is bij uitstek geschikt om op school te worden
gebruikt, maar zeker óók thuis, als daar een pc staat
waar Windows op is geïnstalleerd. Niemand hoeft bang
te zijn voor vervuiling van de harde schijf: Stuur laat zijn
leerlingen werken met een eigen 'Winkind'-diskette,
waar alle tekeningen en stukjes tekst op kunnen. Voor
ouders en leerkrachten is er een apart hoofdstuk met
nuttige aanwijzingen over hoe de kinderen met het boek
en het programma aan de slag kunnen.
Een prima uitgave die kinderen tot de laatste bladzijde
blijft boeien! ISBN 90-229-3804-2, prijs f 32,50.
Plastic bakjes voor hap-en-snap-waar, wat zou het een opluchting zijn als
alleen die al spoorloos zouden verdwijnen na gebruik. Het is een
droombeeld, dat echter met de komst van bioplastic werkelijkheid wordt.
door Mark Glotzbach
„Het is warempel écht plastic, zeg
gen mensen uit de petrochemische
industrie die bij ons komen", zegt
dr. Bert Tournois van het Instituut
voor Agrotechnologisch Onderzoek
van de Dienst Landbouwkundig On
derzoek (ATO-DLO) in Wagenin-
gen. Dat instituut doet onderzoek
naar bioplastics, volledig afbreekba
re plasticsoorten uit plantaardige
grondstoffen. De achtergrond van
het ATO-onderzoek is agrificatie,
het bestuderen of grondstoffen uit
de landbouw ook voor wat anders
dan voedsel kunnen dienen.
Tournois: „De natuur levert ons een
breed scala aan grondstoffen, in de
vorm van koolhydraten, eiwitten,
oliën, vetten en vezels. Er bioplastic
uit maken is een van die nieuwe in
teressante mogelijkheden".
„En daarbij gaat het niet alleen om
het wegwerken van produktie-over-
schotten. Biomaterialen hebben tal
van eigen waardevolle eigenschap
pen en mogelijkheden. Daarnaast
hebben ze het voordeel van afbreek
baarheid en hernieuwbaarheid, de
bron raakt nooit uitgeput".
Kringloop
Bioplastic wordt op natuurlijke wij
ze afgebroken, en wel totaal. Bacte
riën zetten het materiaal om in kool
dioxide (C02) en water. Het water
verdampt en de vrijkomende kool
dioxide wordt in de nieuwe opgroei
ende gewassen vastgelegd en blijft
dus in de kringloop. Het proces
draagt derhalve niet bij aan het
broeikaseffect.
Tournois: Nog. een belangrijk voor
deel: de afbraak geschiedt gewoon
buiten, bij normale temperaturen.
De gebruikelijke petrochemische
plastics worden nu meestal nog ver
brand, waarbij ongewenste stoffen v
als dioxinen kunnen ontstaan. Of ze
komen voor duizenden jaren in het
milieu terecht, op de belt of daar bui
ten".
„Afbreekbaar genoemde plastics be
staan tot nu toe uit een mengsel van
petrochemische en plantaardige
grondstoffen. Eigenlijk komt dat
neer op een ongunstige vereniging
van eigenschappen: de watergevoe
ligheid en afbreekbaarheid van een
natuurlijk polymeer met de niet-af-
breekbaarheid van een petrochemi
sche kunststof. Na 'afbraak' reste
ren korreltjes, die eeuwenlang in het
milieu blijven".
„Er is nog geen definitie van wat
moet worden verstaan onder biologi
sche afbraak. De snelheid van het
proces, de omstandigheden, de af-
braakprodukten; het is heel belang
rijk dat daar tests voor worden ont
wikkeld om tot goede definities te
komen. ATO werkt daaraan".
Aan de ontwikkeling van bioplastics
wordt wereldwijd gewerkt. Zo heeft
het Britse chemieconcern ICI bij-
Kooldioxyde (CQ,)
water
voorbeeld zijn 'Biopol', door bacte
riën geproduceerde polyesters.
Tournois: „De micro-organismen
nemen koolhydraten op en maken
daar mooie polyesters van, die ze op
slaan als reserve-grondstof en die
vervolgens kunnen worden gewon
nen. Deze plastics zijn volledig biolo
gisch afbreekbaar".
ATO richt zich in het bijzonder op
volledig, afbreekbare bioplastics.
Tournois: „Zulke zuivere bioplastics
gaan bij het GFT-afval, maar omdat
ze helemaal verdwijnen maken ze
tóch de compostberg niet groter. En
aangezien ze geen petrochemische
bestanddelen bevatten, belemmeren
ze ook de plastic-recycling niet. De
milieubeweging vreest dat ze dat wél
zouden doen".
In Nederland wordt slechts onge
veer vijftien 'procent van het afval-
plastic hergebruikt en tien van die
vijftien procent is dan nog produk-
tie-afval direkt van fabrieken.
-Tournois: „Grootschalige recycling
kan alleen bij afvalstromen van elk
één soort plastic. Maar in de praktijk
zit alles door elkaar en vaak bestaat
een verpakking uit meerdere plastic
soorten of uit plastic plus een ander
materiaal, zoals het geval is bij een
melkpak. Scheiding kost ongeveer
evenveel als het vervaardigen van
nieuw materiaal en dan kiest men
toch voor nieuw".
„Slechts de helft van het in huishou
dens gebruikte plastic kan uit het af
val worden teruggewonnen, zo is ge
bleken. De test verdwijnt in het mi
lieu. Dat zijn bijvoorbeeld kleine
voorwerpjes, combjnatieverpaklyn-
gen of plastics die om andere rede
nen niet praktisch te sorteren zijn,
zoals plakband op papier en luiers".
„Vervanging van deze fractie door
afbreekbaar plastic vergroot tegelij
kertijd de kansen voor recycling. Het
aandeel van recyclebaar plastic in
het plasticafval neemt immers toe.
Bioplastics brengen recycling dus
dichterbij".
Rijp
De maatschappij is rijp voor afbreek
bare plastics, aldus Tournois. De
consument is het zat, al die onver
woestbare verpakkingen. Bioplas
tics maken nu mogelijk de beste
soort plastic voor een bepaalde toe
passing te gebruiken. Maar keur-
INF0GRAFIEK SlJTHOFF PERS
merken zijn er nog niet in Neder
land.
Tournois: „Een keurmerk op plas
ticverpakkingen is echt een vereiste.
De consument moet kunnen zien
wat hij in de GFT-bak kan werpen
en wat niet. En een combinatie-ver
pakking moet bestaan uit vergelijk
bare materialen, afbreekbaar of niet
afbreekbaar. Melkpakken van bio
plastic en karton, beide afbreekbaar.
Voor veel andere verpakkingen gaat
dat ook op. Neem een shag-pakje.
Dat is van papier met een plastic
laagje erop. Dan denk je: maak het
helemaal van biologisch of helemaal
van recycleerbaar materiaal".
„Plastic is zo goedkoop, dat het te
veel wordt toegepast. Champignons,
appels; binnen een week zijn ze op,
maar ze zitten verpakt in spul dat
duizenden jaren in het milieu aan
wezig blijft. Voor dat soort toepas
singen, zeg verpakkingen die tot een
half jaar meemoeten, is het zonde
om materiaal te nemen dat zó lang
goed blijft".
Ecobalans
Wat gebruik je als verpakkingsmid
del: papier, bioplastic, recycle-plas-
tic? Het opstellen van een ec
kan duidelijk maken wat di
economische en voor het
voordeligste oplossing is. De
van afvalverwerking horen d
delijk bij. En ook de 'nul-opt
zaken hoeven niet te word
pakt; de aardappelen kunne
de groentetas, net als vroegei
Met bacteriën als fabricagem
is de aanmaak van bioplastic
schoon. Ook de er aan vooral
produktie van grondstoffen s
appel- of tarwemeel en si
dank zij zuiveringstechniek
vervuilend. Dat is het wini
plantaardige eiwitten als gi|
evenmin. De verwerking
plastics tot produkten gaal
zelfde manier als in de petr
sche industrie: smelten en a
ten.
Tournois: „Ik ben er van oj
dat bioplastics goed uit de
men in eco-balansen. De to^
ervan is afhankelijk van de
stof. Zetiheel levert plastic)
echter, net als plastics uit d
gevoelig zijn voor water. Ze
drofiel en daarom alleen
voor een vrij droge omgeving
„Door bacteriën uit suikers
te plastics zijn juist heel w<
Je kunt er bijvoorbeeld flea
maken. Pas in de bodem, v
doende water en stikstof a
is, worden deze plastics afgi
Voor de afbraak van biopl
een bepaald milieu nodig
plank moeten ze natuurlijk
ven, met een minimale kaï
schimmeling of rot".
„In bioplastics valt een ev
verscheidenheid te verwac
in petrochemische plastics
stemming voor bepaalde do
kan door middel van chemi
cessen of toevoeging van
dige stoffen. Je kunt zo pk
variabele levensduur make
Het is niet de bedoeling oi
trochemische plastics te v
door biologische. Voor c
toepassingen, om maar w;
men: rioolbuizen, regenpijj
ten en boten, blijft petro
plastic de grondstof. r
„Achter die plastics zit eer
keling van zestig jaar. H
met scheurende teiltjes ei
die smolten als ze te dicht 1
chel stonden. Maar dat is ei
beterd".
„Bioplastic moet die hele of
ling nog inhalen, wat nu g
behulp van de inmiddels o
de petrochemische kunstst
logie. In al onze wetenscl
programma's doen de pe
sche industrie en de verwei
dustrie mee. Er zijn al
plastics op de markt, Bio
meer. En ik verwacht dat e
bije toekomst een redelij
ment beschikbaar zal zijn"
HET ONDERZOEK
samenstelling mark glotzbach
tekening chavaleh h0ukes |l<|
Tekenen met Paintbrush is voor kinderen snel te leren.
Gaandeweg leren ze veel over Windows.
Volgens het medische tijdschrift
New England Journal of Medicine is
het Franse middel RU-486, dat
gebruikt wordt voor het opwekken
van abortus, prima geschikt als
'morning after'-pil. Onderzoekers
menen zelfs dat RU-486 bruikbaar is
als anti-conceptiemiddel voor 'één
maal per maand'.
Het abortusmiddel werd in 1988
door het Franse bedrijf Roussel-
Unclaf op de markt gebracht. Het is
tot nu toe in slechts enkele landen
verkrijgbaar, waaronder Engeland
en Zweden. In de Verenigde Staten
is RU-486 verboden na hevige
protesten van de anti
abortusbeweging.
In Engeland is een onderzoek naar
het middel onder 800 vrouwen
gehouden. De helft van deze
vrouwen kreeg drie dagen na
seksueel contact het middel te
slikken; de andere groep kreeg de
normale anti-conceptiemix van
ethinyl estradiol en norgestrel. Uit
de eerste groep werd geen enkele
vrouw zwanger; van de
controlegroep gebeurde dat bij vier
vrouwen wel.
Volgens de onderzoekers heeft het
middel, dat voorkomt dat een
bevruchte eicel zich in de
baarmoeder nestelt, minder
bijwerkingen. Wel is een nadeel dat
de menstruatie erdoor kan worden
uitgesteld, zodat vrouwen langer in
onzekerheid blijven of ze zwanger
zijn of niet.
Invloed dammen
op natuur nu
te voorspellen
De ecoloog J. de Leeuw heeft een
computermodel ontwikkeld
waarmee de invloed op de natuur
van grote dammen, zoals de
pijlerdam in de Oosterschelde, kan
worden voorspeld. Door de
stormvloedkering komt de vloed
minder hoog op de schorren dan
vroeger, waardoor er minder
schorren worden overstroomd en de
voedselrijkdom voor de vogels
afneemt. Hoger gelegen schorren
blijven helemaal droog, wat leidt tot
het verdwijnen van de typische
zoutwaterplanten.
Toen dé stormvloedkering in 1986
werd voltooid was het voor
onderzoekers nog een vraagteken
wat de ecologische effecten ervan
zouden zijn. Volgens De Leeuw had
een eenvoudig computermodel
uitkomst kunnen brengen, mits er
destijds voldoende gegevens
beschikbaar waren geweest. Maar
omdat de bouwplannen nogal eens
veranderden, was het van te voren
moeilijk te bepalen hoe ver het
hoogwaterpeil zou dalen.
De Leeuw maakte een model dat in
1986 reeds in theorie bestond
Archieffoto
De oppervlakte aan schorren in de Oosterschelde is door de
stormvloedkering afgenomen.
Tijdens de ruimtemissie van de Columbia wordt met de.
LAGEOS ll-satelliet onderzoek gedaan naar breuklijnen in de
aardkorst en mogelijke verschuivingen in het aardoppervlak,
vooral in gebieden met aardbevingsrisico.
Grootte:
Werking:
gebruiksklaar. „Bij een volgende
gelegenheid kunnen ecologen wél
nauwkeurig voorspellen wat er
gebeurt als de mens gaat rommelen
in de waterhuishouding", zegt hij,
de bouw van een getijdecentrale bij
Zo gaat het
aardkorst-
onderzoek
met behulp
van de
Lageos II-
satelliet in
zijn werk.
o Prisma's
reflecteren
onderzoek-
stations op
Aarde
3 De tijdspanne die (te
straal nodig heeft
naar de Aarde t
keren vertelt
wetenschap
over het reliëf
aardoppervlak
mogelijke
aluminium
bollen bedekt
met 426
prisma's
infografiekAnp
de kust tussen Engeland en Wales
als voorbeeld noemend. Deze
stroomfabriek komt te staan in een
gebied waar veel vogels fourageren
op de drooggevallen schorren.
Satelliet meet
beweging aardkorst
Het Amerikaanse ruimteveer
Columbia heeft afgelopen vrijdag de
Italiaanse Lageos II in een baan om
de aarde gebracht. Deze kunstmaan
is bedoeld om bewegingen van de
aardkorst te meten. Aan de hand
daarvan kunnen aardbevingen beter
worden voorspeld.
De Lageos II is een 400 kilo wegende
bal van aluminium en koper met een
doorsnee van 61 centimeter, waarop
462 prisma's zijn aangebracht die
laserstralen moeten weerkaatsen.
Vanaf 43 stations op aarde worden
laserstralen gericht op de satelliet,
die zich in een 5.898 kilometer hoge
baan bevindt. Door te meten hoeveel
tijd het licht nodig heeft om terug te
komen, hopen geologen de trage
bewegingen van de aardschollen te
kunnen bepalen. Zij verwachten
verschuivingen van minder dan 2,5
cm per jaar te kunnen constateren.
In 1976 heeft de NASA ook al een
Lageos-satelliet in de ruim
gebracht. Met de nieuwe er
het mogelijk om gegevens
accurater te verzamelen,
Italiaanse ruimtevaartbur
Op het programma van de
Columbus-bemanning stai
het testen van een in Canai
ontwikkeld visueel robotsj
voor bediening van de shutf1
de kraan die wordt gebruik
ruimtestation te bouwen. f
Aan boord van het ruimtevj
bevinden zich ook twaalf ra
zullen worden gebruikt bijl
onderzoek naar botafbraak"
ruimte. De helft van de rati
ingeënt met een nieuw meij
tegen osteoporose, de gelei)
ontkalking van het beende'
Hersentrainin)
schizofrenen
Veel schizofrenen kunnenj
psychiatrische inrichtinj
ontslagen na via training*
hebben geleerd hun herser
gebruiken. Dit stelt drs. M
Gaag in zijn proefschrift, \j
morgen aan de Rijksunive
Groningen hoopt te promo
Van de 22.000 psychiatrist!
ziekenhuisbedden wordt
bezet door schizofrene pat)
vaak sterk verschillende
ziektebeelden vertonen. El
van hen heeft moeilijkhedi
informatieverwerking en i
voorbeeld al snel vermoeid
opstellen van een
boodschappenlijstje.
Van der Gaag ontdekte dal
allerlei taken die een menl
inspanning vergen kan
vergemakkelijken. Veel i
problemen op te lossen dol
van geheugensteuntjes, hf(
visualiseren en indelen in
categoriëen. Ze kunnen dl'
worden getraind. ij
Vaardigheden die weinig/
mentale inspanning vergdl
schizofrenen veel moeilijk
leren, aldus Van der Gaag"
betreft dan min of meer
automatische processen
fietsen, breien en aardapfl
