Acteur
moet uit tv-serie
Kunst van Marijnen
gaat de porno voorbij
wegens te veel karakter
Cultuur
arten Toonder: 'Vertellen is een roeping'
Het mooiste pianissimo
komt uit Sint Petersburg
Mozartavond zonder elan
rugblik
een
loren
Leidse Courant i a
zaterdag 24 oktober 1992 i u
MET UNICEF KERSTKAARTEN
MAAKT U VEEL KINDEREN BLIJ
unicef Él
TONEEL
3RESGEB0UW, DEN
foto Jacques Zorgman
Paul Gieske is van hevig werkend ineens werkeloos.
Spuiten met melk als ultiem genot in 'Bataille/bataille'.
GRAND THEATRE,
GRONINGEN
Noord Nederlands Toneel:
'Bataille/bataille' op basis van
'Het oog' en 'De dood' van
Georges Bataille. Regie: Frans
Marijnen. Video: Kit
Fitzgerald. Muziek: Peter
Gordon. Decor: Santiago del
Corall. Kostuums: Mechthild
Schwienhorst. Met o.a. Yvonne
Weyers, Bien de Moor, Ad
Bastiaanse en Wilke Du rand.
Herhalingen: vanavond t/m 8
november, uitgezonderd
maandagen, in Groningen.
door Renée de Haan
Groningen 'Ik denk zoals
een hoer haar rok optilt'. Met
die openingszin breekt Frans
Marijnen in Groningen de sek
suele fantasieën van Georges
Bataille open. Laten zien wat
zo'n man denkt, is spelen met
het ongehoorde, het afzichtelij
ke, het schandaal. 'Bataille/ba
taille' is in die zin schokkend.
Is dit kunst of porno? Juist door
die vraag onbeantwoordbaar te
houden, heeft Marijnen een
voorstelling gemaakt, die als hij
dat onder de vlag van Het Na
tionale Toneel had gedaan, gro
te ophef zou hebben veroor
zaakt. In Groningen giechelt
men wat ongemakkelijk, klin
ken er veel 'gadvers' en pTo-
beert men na te praten over wat
niet woorden te vatten is.
Want hoe kun je uitleggen wat
extase is? Opwindend mogen
we 'Bataille/bataille' zeker noe
men. Niet zinnenprinkelend,
maar artistiek was er nooit
eerder een dergelijke combina
tie van indringende filmbeel
den, heftige muziek en stil dan
wel schreeuwend spel te zien.
Nimmer ook zal er voor een
noordelijke produktie zoveel
geld zijn uitgegeven. Vooral in
de opening betuigt Marijnen
zich een meester in veelzeggen
de beelden. De wijze waarop hij
'Het oog' van Bataille - die dit
telkens associeerde met een ei -
gestalte geeft, doet een ieder ril
len. Rauwe eieren die spelers el
kaar 'doorgeven' in de mond, ei
eren die met blote billen wor
den gebroken en de video van
Kit Fitzgerald die ei en oog tel
kens in elkaar doet overgaan.
Het ei als vruchtbaarheidssym
bool wordt behoorlijk uitgeme
ten, evenals de urine als levens
water en het genot dat ervan
uitgaat om iemand tot erotiek
te dwingen. De toon in 'Het oog'
wordt steeds helser, de naakte
stoet aan personages bundelt
zich tenslotte tot een orgie. Wat
daarmee een steeds kolkender
erotiek en kunstzinnige uit
spatting had moeten zijn, slaat
echter volkomen dood. Nog een
schepje er op en de eerst prach
tige combinatie van erotiek en
artisticiteit is ineens een banale
pornoshow. Een priester ver
krachten en vermoorden, zijn
oog uitsteken en opeten bij wij
ze van ei, de geslachtdelen van
een stier geserveerd krijgen, de
duistere machten waar mensen
zich door laten ophitsen; dat al
les krijgt een te .fel licht. De
vondsten van Fitzgerald om ac
teurs in en achter het filmbeeld
te laten lopen, zijn op. De ma
kers gaan zichzelf herhalen.
Tot vervelens toe.
Dode mus
Waar de kunst niet meer
schokt, moet de inhoud het
doen. Dat werkt van geen kan-
n, Lake Palmer. Met
merson (toetsen), Greg
itaar), Carl Palmer
).Herh.: 7 nov.
NSPlËT
est wat stuntwerk en
-krachtpatserij van
Smerson aan te pas ko-
aar toen veerde de met
tsbuikjes gevulde PWA-
n het Nederlands Con-
ouw als één man op. Op-
id door een oud en in-
i versleten muzikaal re-
gde een staand applaus,
ns was in vervulling ge-
irst Emerson, Lake and
zien en dan sterven,
ad het trio niet beter
innen blijven!
;t grootste deel van de
irs was de confrontatie
erson, Lake and Palmer
ugblik op een verloren
De bombastische toet-
;ijen van Emerson, de
maar weinig fantasie-
umslagen van Palmer
ing en bas)gitaar-invul-
Lake waren doortrok-
an een nostalgische
Ooit ging het trio, dat
nfonische rockmuziek
de naam bezorgde, door
erverend, maar nu, zo'n
twintig jaar later blijkt
hoe gedateerd die mu
le t is pijnlijk te moeten
ie Emerson, Lake and
proberen een graantje
pikken van. die dwang
igkijken, die de popmu-
eld momenteel be-
Wat ze in het een uur en
ninuten durende optre-
clusief een magere toe-
aral aantonen, is dat ze
staat blijken.de symfoni-
uziek in een nieuw en
lidsdecor te plaatsen. De
iech die ze daarbij heb-
dat Greg Lake herstel-
is van een bronchitis,
or het absoluut onmoge-
j .e volgen wat hij zingt. En
wijgen we maar liever
I e kwaliteit die zijn keel
een soms aardige licht-
ilie in de geur van hasj,
eet niet zou hebben ge-
het Engelse trio
over naar huis te
De podiumverrich-
zijn zelfs zo statisch dat
alsof een muzikaal stil
de confrontatie met het
aanwil. Deze uiterst
frtoning gaat bovendien
een doordachte mu-
Eigenlijk proberen
|ci het publiek gewoon te
wat bekend werk.
'Lucky man' is
ji een krachtig voor-
j is het concert zo voor-
r dat de neiging tot ga-
[welijks is te onderdruk-
janneer Keith Emerson
ste soli heeft afgeleverd,
bijna raden wanneer
|Greg hun ego's wat mo-
oetsen.
eigenlijk verbazingwek-
ijat het publiek de show
ase koek slikt. Ook gezien
van Lake, is er namelijk
en om het geld van het
terug te vra-
kar misschien heeft nie-
fich aan die muzikale
geknoede gestoord.
io|-Hendrik Bakker
„Jarenlang heb
js aan gedaan om geen
[krijgen. Niet uit hoog-
.aar uit onschuld. Ik
en zo stond ik
telefoonboek". Maar
kreeg de 80-jarige
baToonder dan toch wer-
alfn literaire onderschei-
niet zomaar één. De
esfirijs heeft gewicht, met
als Hella Haasse en
jns, en met historische
als Couperus,
•talaria Dermout en Bei
tel Toonder was dan ook
uit zijn tweede vader-
jnfland voor de ontvangst
idjtterdam gekomen, waar
gemeentebibliotheek
Jn bijzondere tentoon-
over zijn illustraties
•pend. Deze zal in de
tit door het land gaan
•ster Bram Peper
•passelijk een referaat
•etekenis van zijn con
té pickerdack van Rotter-
•n buitengewoon demo-
dif bestuurder') en Kees
lofrede op de verteller
ir heeft ons het verhaal
ihonken'). Marten
was er zichtbaar van
onder de indruk. De officiële li
teraire erkenning doet hem nog
steeds goed. Vertellen is altijd
zijn hartstocht geweest, beken
de hij tijdens zijn dankrede.
Monster
Vertellen moest ik, ook al was
ik illustrator. Ook in de tijd
toen de ballonstrips opkwamen.
Als kind had ik het al. Het is een
roeping". Toonder vond ten
slotte maar de tekststrip uit om
ruim baan te kunnen geven aan
zijn dubbeltalent. „Maar eigen
lijk is de tekststrip een monster
gebleken. Op een gegeven ogen
blik ontdekte ik dat ik op dat
terrein ook helemaal geen colle
ga's had. Toen ben ik afstand
gaan nemen van mijn tekst
strips. Later kwam Geert Lub
berhuizen van De Bezige Bij
met een boek dat een echt boek
was. De plaatjes waar ik vroe
ger zolang op had zitten zwoe
gen waren postzegelplaatjes ge
worden en er stond opeens veel
tekst. 'Wat jij maakt is niet zo
maar kinderwerk', zei Geert te
gen me. En toen ontdekte ik dat
ik al die tijd met iets bezig ge
weest ben waarvan ik niet wist
dat ik het deed". De tentoon
stelling 'De andere wereld van
Marten Toonder' laat vooral de
visuele kant van Toonders
foto Robert van Stuyvenberg
Tollensprijs-winnaar Marten Toonder, voor zijn
vroegste geesteskinderen.
meesterschap zien. Het is een
overzichtsexpositie, samenge
steld uit soms zeer interessant
materiaal. Een deel daarvan is
nog niet eerder gepubliceerd
geweest, zoals de Engelstalige
ballonstrips uit 1937.
Toonder is de geestelijk vader
van Olivier B. Bommel en Tom
Poes (door zijn vrouw Phiny
Dick zo gedoopt op een zondag
middag, toen de jonge illustra
tor met het ontwerp bezig was
van het diertje, en zij juist de
kamer binnenkwam met het ge
lijknamige, maar op z'n Frans
gespelde gebak). Maar 'De an
dere wereld van Marten Toon
der' toont dat er nog veel meer
geweest is dan dit legendarisch
geworden paar. Schetsen die
Toonder maakte tijdens een
zeereis in 1931, vrije 'vinger
oefeningen' uit de jaren vijftig,
de eerste stripverhalen zoals
'Japie Makreel', een soort Vo-
lendams voorgangertje van
Kappie, vele boekomslagen, de
eerste Panda's en zijn werk
voor het illegale tijdschriftje
'Metro', dat van november 1944
tot enkele maanden na de be
vrijding verscheen.
Ook Toonders bemoeienissen
met de tekenfilm krijgen aan
dacht. Want naast de grote
speelfilm, maakte hij ook enke
le minder bekënde, maar zeer
poëtische tekenfilms ('Moon-
glow' en 'De gouden vis'). De
films worden op video doorlo
pend gedraaid. En natuurlijk
vinden we ook Tom Poes' 'fa
mous last words' terug, op het
slotplaatje van het laatste Bom-
melverhaal, 'Het einde van ein
deloos'. ,,U moet zich alles niet
zo aantrekken", zei Tom Poes
(tegen Bommel) „De wereld
verandert een beetje, en de
kunst is om mee te veranderen.
Avonturen zijn er altijd, en dat
is de hoofdzaak".
Met drie werken uit Mozarts
laatste scheppingsperiode pre
senteerden het Budapest Con
cert Orchestra en de Budapest
Academie Choir Association
zich in de Philipszaal. Het con
cert, onderdeel van een inten
sieve tournee door Nederland,
werd geleid door de Hongaar
Tamas Gal die met zijn orkest
al eens eerder in ons land op
trad.
Het ensemble speelde het Mo-
zartprogramma in kleine bezet
ting, in feite nauwelijks meer
dan een flink kamerorkest. De
onderlinge verhoudingen bin
nen het orkest waren enigszins
zoek, de vijf cellisten en vier
contrabassisten moesten het af
leggen tegen de goed bezette
violengroepen. In de opmaat, de
ouverture 'Die Zauberflöte',
bleek het voor dirigent en or
kest een kwestie van wennen
aan de zaal. Niet iedereen leek
zeker van zijn zaak, maai' al
lengs ging het beter. Soliste in
Mozarts pianoconcert KV 595
was Marietta Petkova. Een ge
degen musicienne die beheerst
en in alle rust haar partij trefze
ker en muzikaal welsprekend
tot klinken bracht.
Aan de orkestbegeleiding was
zorg en aandacht gegeven. Ook
na het Mozartjaar 1991 gaat de
muziekwereld onverdroten
voort met het uitvoeren van het
Requiem. Orkest en koor uit
Boedapest kwamen zeker niet
onvoorbereid met dit werk naar
Nederland, het was echter de
ten. Het pathetisch sukkelende
filmpje dat de gruwelijke seks
uit 'De dood' laat zien, is thea
traal een dode mus. Acteurs die
alleen hun tekst zeggen bij alle
handelingen met geslachtsde
len, het geeft alleen weer dat we
ze na afloop anders bekijken,
omdat we na dat uur precies
weten hoe de tepels of billen
van hen ogen.
De uitsmijter van Marijnen -
een naakte dwerg - is niet
schokkend. Het is gênant. Om
dat er een plaatsvervangende
schaamte bij het publiek ont
staat.
Daarmee blaast Marijnen zijn
eigen voorstelling op. Een voor
stelling die in veel opzichten
een belevenis is. Marijnen ging
verder dan ooit, zowel in zijn to
taaltheater als in het op scherp
zetten van ,alle conventies.
Dankzij hem wordt voor het
eerst duidelijk dat porno een
kunst kan zijn. Maar ook dat
het een kunst is om op te hou
den bij de naakte waarheid. Ma
rijnen is doorgeschoten. Hij
kleedde spelers én publiek tot
in hun ziel uit. Dat is teveel van
het slechte.
KLASSIEK
CONCERTGEBOUW,
AMSTERDAM
Philharmonisch Orkest van St.
Petersburg o.l.v. Mariss
Jansons; ouverture 'Lagazza
ladra' van Rossini, 'Verklarte
Nacht' van Schönberg en
Symfonie nr. 5 van
Sjostakovitsj.
door aad van der ven
Niets weerspiegelt de grote tra
ditie van het Russische muziek
leven betekenisvoller en fraaier
dan het Philharmonisch Orkest
van St. Petersburg. Geen van
de diverse orkesten die Moskou
telt heeft dit ensemble ooit naar
de kroon kunnen steken.
Vele stormen heeft het orkest
van St. Petersburg doorstaan.
Zelfs de exodus van vooral jood
se musici in de jaren zeventig
en tachtig is het te boven geko
men. Het ensemble, waarvan
Joeri Temirkanov tegenwoor
dig chefdirigent is, blinkt nog
steeds uit door klankschitte
ring, maar kan ook een fraaier
pianissimo laten horen dan
welk ander orkest ook, zo bleek
ook gisteravond.
Dat het vorige optreden van de
musici uit St. Petersburg in het
Concertgebouw, vorig seizoen,
tegenviel was uitsluitend te wij
ten aan Temirkanov, die welis
waar een fenomenaal dirigent
is, maar een discutabele smaak
heeft en tegenwoordig op een
stuitende manier zijn ego uit
draagt. Moge het orkest snel
van deze pias verlost zijn. Gis
teravond stond vaste gastdiri-
gent Mariss Jansons er voor.
Dat was gelukkig iets totaal an
ders.
Aanvechtbaar was alleen het
programma. Uitgerekend de
luidruchtigste van alle ouvertu
res van Rossini, 'La gazza la-
dra', ging vooraf aan het huive
ringwekkende, verstilde 'Ver
klarte Nacht' van Schönberg.
Rossini werd fantastisch ge
speeld, onvergelijkbaar betei
dan onlangs door het Concert
gebouworkest onder leiding
van Heinz Wallberg (het zij het
Amsterdamse orkest vergeven,
want Wallberg viel plotseling in
voor Chailly). In 'Verklarte
Nacht' frappeerde weliswaar
het klankraffinement, maar de
interpretatie was erg nuchter.
Misschien is het toch niet zo
makkelijk voor de Russen om
zich in te leven in dit neuroti
sche, maar toch introverte Cen-
traaleuropese expressionisme.
Ten slotte, afgezien van de toe
giften (menuet van Boccherini
en voorspel derde acte 'Lohen
grin'), de vijfde symfonie van
Sjostakovitsj. Aangrijpender en
schitterender kan deze muziek
moeilijk worden gespeeld.
PHILIPSZAAL, DEN HAAG
Budapest Concert Orchestra en
Budapest Academie Choir
Association o.l.v. Tamas Gal
m.m.v. solisten in werken van
Mozart. Herh. o.m.: Rotterdam
(27 oktober) en Amsterdam (30
oktober).
doorAdriaan Hager
bezieling die ontbrak. Het veer
tig leden tellende koor ontpopte
zich als een goed getraind en
semble, zij het dat de sopranen
op het gebied van de zuiverheid
nog wel eens een steekje lieten
vallen. Het was zo'n routineus
getinte weergave waar de luis
teraar warm noch koud van
wordt. Het vocale solistenkwar
tet bestaande uit sopraan Julia
Paszthy, mezzo-sopraan Judit
Nemeth, tenor Janos Berkes en
bariton Tamas Clementis,
bleek niet tot de eerste garni
tuur te behoren. In hun thea
trale aanpak gaven zij aan de
verklanking echter wel kleur.
heeft is de vraag. Paul Gieske,
die ooit begon bij Fact en in 'Ex
tremities' de verkrachter speel
de van Jasperina de Jong, vond
het een uitdaging om van de
kankerpit die hij moest" voor
stellen echt een karakter te ma
ken.
Om mee te kunnen doen aan de
serie gooide Gieske in allerijl
zijn programma om op de To
neelschool van Arnhem, waar
hij een docentenopleiding geeft.
Misschien valt daar nog wat te
rug te draaien. Het wrangste is
wel dat hij die mensen opleidt,
nu moet constateren dat er
langzamerhand geen plaats
meer is voor goed opgeleide ac
teurs. „Aan de ene kant roept
Nelly Frijda dat iedereen maar
op tv komt en de beroepsspelers
niet beschermd worden. Ik
denk 'daar genuanceerder over.
Van mij mag iedereen een kans
krijgen. Nu echter ook John
Kraaykamp in een interview
deze week afgeeft op mensen
die gestudeerd hebben, wordt
het me te gortig".
Kraaykamp speelt een kernrol
in 'Zaterdagavondcafé'. Niet
dat het iets met het wegschrij
ven van Gieske te maken heeft.
Wel voelt hij een tendens om
laatdunkend te doen over men
sen met een theaterachter
grond. „Er lopen zoveel goede
spelers rond zonder werk. Een
vorm van kapitaalvernietiging,
die triest maakt'
Gieske zelf ervaart dat zijn car
rière volgens grillige paden
loopt. Zo staat hij seizoenen
lang in het theater, dan weer
valt het stil. Of staafhij in een
kleine rol die niet opvalt.
Zijn laatste tv-rol was die van
een moordenaar in de RTL 4-
produktie 'Ziek'. Alweer een
niet bepaald zonnig t3T?e dat hij
op de lijst van zijn loopbaan kan
bijschrijven. En dat terwijl hij
privé een glimlach voorhanden
heeft. Achter zijn doorgroefde
gezicht schuilt een mild man,
bereid tot artistieke uitersten.
„Ze vragen me inderdaad zo
vaak voor negatieve types dat ik
nu ga denken: 'Wat zou het
zijn?'. Blijkbaar kun je nooit
ontsnappen aan je uiterlijk. In
die zin pastte die sombere Henk
uit het 'Zaterdagavondcafé'
weer in het rijtje". Paul Gieske
troost zich nu met ideeën voor
een theatervoorstelling. De af
gelopen jaren is het vooral tv-
werk dat zijn pad kruist. Gek
genoeg valt daarin een parallel
te trekken met zijn broer Wil-
bért, bekend uit soapserie 'Goe
de tijden, slechte'tijden'. Beiden
begonnen overigens bij F act.
„We bellen elkaar, komen bij
try-outs kijken, maken aante
keningen voor de ander over
wat er niet goed is. Nee, Wilbert
en ik laten elkaar niet los. We
zouden maar wat graag een
keer iets samen doen. Geen
geijkt repertoire voor twee
heren. Iets bijzonders. Ach het
komt wel. We worden in de tus
sentijd alleen maar beter. Al
thans aan die hoop houd ik me
ook bij dit soort tegenslagen
vast".
Met veel enthousiasme en moeite had acteur Paul Gieske zich vrijgemaakt
voor 'Zaterdagavond café', de nieuwe Veronica-serie van Haye van der
Heyden. Deze week kreeg hij te horen dat hij en zijn tv-echtgenote Marjan
Luif niet meer terug hoeven te komen. Ze waren te veel karakters.
doorRenéede Haan
Hilversum Je zet alles opzij
om een rol te doen, en dan word
je na één aflevering opgebeld:
'Meneer u hoeft niet meer mee
te doen'. Op die manier zijn
Paul Gieske en zijn tv-echtge
note uit de Veronica-serie 'Za
terdagavondcafé' verdwenen.
Gieske, die hierin de zwartgalli
ge Henk speelde, heeft nu echt
reden tot somberen. Hij pro-
beert-uit te leggen wat de reden
schijnt te zijn.
„Veronica wil ineens meer jon
ge mensen in de serie. En het
moet meer comedy worden. Het
was teveel satire".
Volgens een woordvoerder van
producent Joop van den Ende is
er geen sprake van dat er jonge
ren bijkomen. JVel mogen juist
die aankomende acteurs blij
ven. Hij zegt:
„Er zaten teveel stelletjes in het
café. De serie moet nog vorm
krijgen in de komende twaalf
afleveringen. Misschien dat we
volgend seizoen weer een
beroep op Gieske doen omdat er
dan meer ruimte voor karak
ters is".
Of de man die bij de repetities
voor de eerste aflevering het zo
spannend vond om teksten in
allerijl te leren, dan nog trek
