Duizendpoot van zestig jaar
Weten Werken
Hubble en 'ruimte-lens'
vormen ideaal koppel
21c
Leidse Courant
dinsdag 20 oktober 1992
BIT VOOR BIT
Tuinontwerp achter de pc
Een inrichtingsplan maken voor de tuin kan met behulp
van een handig stukje software nu met de pc. Het
programma Landscape uit de Home Series van
Autodesk geeft zowel professionele tuinarchitecten als
handige doe-het-zelvers de gelegenheid, een fraai
ontwerp te maken. Met Landscape kan het ontwerp van
de tuin, op basis van de gegeven afmetingen, de plaats
van het huis en de eventuele schuur en andere vaste
gegevens, snel en efficiënt worden gedaan. Het accent
kan daarbij liggen op diverse aspecten; beslotenheid of
juist met een meer open karakter, een 'gebruikstuin' of
een stuk groen dat vooral bedoeld is om er naar te kijken,
enzovoort. Met het gekozen uitgangspunt in gedachten
blijkt Landscape een prima hulp. Allerlei symbolen voor
elementen die in de tuin een plaats moeten krijgen
(bomen, struiken, paden, terrassen en dergelijke) zijn
eenvoudig op te roepen en op de juiste plaats in te
voegen. Handig is dat het ontwerp vanuit diverse
hoeken bekeken kan worden. Er kan ook een stukje in de
toekomst worden gekeken, om te zien hoe de tuin er over
twee of vijfjaar uitziet, als alle bomen en struiken zijn
uitgegroeid.
De Home Series van Autodesk omvat naast Landscape
programma's voor het ontwerpen van de badkamer, de
foto Autodesk
Zo kan het ontwerp van de tuin er uitzien, gemaakt met het
programma Landscape uit de Home Series van Autodesk.
keuken en zelfs een compleet huis. De pakketten zijn
eenvoudig in het gebruik en ze draaien al op een relatief
eenvoudige pc met een vaste schijf en een muis. Wel
moet er ook een grafische kaart aanwezig zijn.
De Home Series-pakketten kosten 125 gulden per stuk
en zijn te koop bij computershops en doe-het-zelfketens.
WP Windows te boek
Langzamerhand wordt ook het aantal boeken dat
handelt over de Windows-versie van WordPerfect steeds
groter. Het populaire tekstverwerkingsprogramma
wordt tot nu toe nog het meest gebruikt in de
'ouderwetse' DOS-versie, maai- toch groeit de interesse
voor het programma onder de grafische interface.
Roelf Sluman is geen nieuwkomer op het terrein van
WordPerfect. Bij uitgeverij Kluwer in Deventer
verschenen al eerder boeken van zijn hand over dit
programma. Onlangs voegde hij er zijn 'Praktijkboek
WordPerfect voor Windows' aan toe, een uitgave die
nieuwe én bestaande gebruikers van WordPerfect snel
wegwijs wil maken in de belangrijkste mogelijkheden
van dat pakket. Sluman gaat er niet vanuit, dat zijn
lezers al veel voorkennis hebben. Elementaire zaken die
met de bediening van Windows zelf te maken hebben
komen daarom ook nog even kort aan de orde. Van het
tekst-programma behandelt hij de belangrijkste
functies. Voor de beperkingen die hij zich daarbij oplegt
heeft hij bewust gekozen. Het grote aantal functies van
het programma noemt hij voor beginners
'overweldigend'. „Vandaar dit welgemeend advies: stoor
u niet aan al die functies en vooral niet aan de twee dikke
boeken die bij WordPerfect voor Windows worden
geleverd", zegt hij opgewekt. (Kluwer, ISBN 90-201-
2484-6. prijs f. 39,50)
Van een toch wat andere opzet is een nieuwe uitgave van
uitgeverij Sybex: Henk van Soomeren's 'Werken met
WordPerfect 5.1 voor Windows'Dit boek was onlangs
de eerste uitgave die ook de zogenaamde interim release
van WP-Windows had verwerkt; de verbeterde uitgave
van het programma die ook enkele nieuwe functies
bevat, zoals 'drag-and-drop'. Niet alleen die
verbeteringen van de interim release komen aan de
orde; Van Soomeren en co-auteur Irina Drijfhout
behandelen het complete programma en doen dat wat
diepgaander. De basisfuncties passeren de revue, maar
ook de wat geavanceerder mogelijkheden. Veel aandacht
wordt besteed aan de opmaak-mogelijkheden die het
programma biedt. De vormgeving van documenten, van
de simpele opmaak van een brief tot desktop publishing
aan toe, wordt in de Sybex-uitgave besproken. Toch is
ook Van Soomeren lang niet compleet. Jammer is
bijvoorbeeld dat aan de krachtige macro-taal van
WPWin nauwelijks aandacht wordt besteed. (Sybex,
ISBN 90-5160-417-3, prijs f. 69,-)
Portable IBM-printers
Lexmark, een voormalige divisie van IBM Corporation
maar sinds een jaar zelfstandig actief als
printerspecialist, heeft een handige portable IBM-
printer uitgebracht. Het gaat om een apparaat van
dertig cm breed, negen cm diep en vijf cm diep, dat dus
best naast de notebook-computer in een attachékoffer
past. De thermische printer werkt op batterijen of op het
lichtnet en geeft een uitstekende afdruk met een
resolutie van 360 puntjes per inch op gewoon papier of
op transparanten. Er zijn twee lettertypen ingebouwd:
Courier en Roman, die ook proportioneel kunnen
worden gebruikt. Er moet bij de IBM 5183, zoals het
apparaat officieel heet, wel regelmatig van lint worden
gewisseld. Er zijn lintcassettes te koop voor 24 en voor
100 A4-velletjes. De kleine printer heeft een adviesprijs'
van rond de 1200 gulden excl. btw.
Lexmark heeft ook een nieuwe InkJet-printer
uitgebracht, de IBM 4070. Ook dit is een portable die
zowel op batterijen als op het lichtnet kan werken. Er
zijn standaard zeven lettertypen. De inktpatroon is goed
voor 600 afdrukken in correspondentiekwaliteit. De
adviesprijs is ongeveer 1300 gulden.
foto Lexmark
De IBM 5183 portable printer van Lexmark: past in de
zakenkoffer.
Onze wetenschappelijke duizendpoot TNO is dit jaar zestig geworden. Daar
past bezinning bij, vooral over de vraag wat er van de organisatie gevraagd
wordt als er voldaan moet worden aan de maatschappelijke
onderzoeksbehoefte.
„We hebben", zegt prof. dr. ir.
A. Rörsch, „de afgelopen anderhalf
jaar vooral gekeken naar de rol die
TNO zou kunnen spelen bij het be
reiken van een duurzame situatie".
Waarmee hij de situatie bedoelt
waarin de huidige generatie het mi
lieu, in de ruimste zin van het
woord, ongeschonden doorgeeft aan
de volgende generaties.
Duurzame ontwikkeling is sinds
1987, toen een speciale VN-commis-
sie daarover rapporteerde, het tover
woord in het Nederlandse milieube
leid. Rörsch, een van de drie leden
van TNO's raad van bestuur, con
stateert in de praktijk echter een
aantal blokkades. Bij voorbeeld de fi
nanciering van milieuvriendelijker
processen, of van milieuvriendelij
ker produkten. En zeker ook het feit
dat de politieke belangstelling voor
duurzame ontwikkeling 'nog steeds
onvoldoende' is. „En dat", aldus
Rörsch, „zal wel komen doordat men
daarover binnen de meeste en in elk
geval de grote politieke partijen niet
op één lijn zit. Maar dat is maar een
theorie van mij natuurlijk".
De Nederlandse Organisatie voor
Toegepast Natuurwetenschappelijk
Onderzoek, die aan 4800 mensen
werk verschaft, laat dezer dagen een
aantal rapporten het licht zien dat
op een rij zet wat het instituut in dit
verband allemaal zou kunnen doen.
Kringloopprocessen, infrastructuur
(denk aan verkeer), zulk soort za
ken. Of ecodesign, zijnde de moge
lijkheid om reeds bij het ontwerpen
van een produkt rekening te houden
met de gevolgen die het gebruik en
vooral ook het afdanken hebben
voor het milieu.
Stagnatie
Het instituut uit Delft (overigens
met vestigingen in Apeldoorn, Den
Helder, Eindhoven, Amsterdam,
Waalwijk, Zeist, Leiden, Rijswijk,
Arnhem, Soesterbergen Groningen)
tracht, met zijn rapporten nieuwe
onderzoeksopdrachten te verwer
ven, nu die onder invloed van de eco
nomische recessie stagneren.
Vooral van de kant van de overheid
krijgt TNO minder werk toegescho
ven. De onvoldoende politieke be
langstelling voor de praktische in
vulling van het begrip duurzame mi
lieuontwikkeling, zo denkt men bij
TNO, is daar in belangrijke mate de
bet aan.
Juist om die reden organiseert het
jubilerende instituut over dit onder
werp een debat met jonge politici
van zes politieke partijen, in de vorm
van een pseudo-parlementaire be
handeling. Onder leiding van Twee
de-Kamervoorzitter Deetman dis^
cussiëren de jongeren met de 'minis
ters' Nijpels (WD, oud-minister van
milieubeheer) en Ter
louw (D66, oud-minis-
ter van economische
zaken) over een 'rege
ringsverklaring'.
Het debat, aanstaande
vrijdagmiddag in de
Haagse Grote of St. Ja-
cobskerk, wordt bijge
woond door koningin
Beatrix.
Voorbeelden uit het
pas verschenen jaarvei'slag 1991 ma
ken duidelijk hoe TNO zich al bezig
houdt met de vraag of bevolkings
groei en verhoging van de welvaart
kunnen aanhouden zonder verdere
aantasting van de natuur, van het
milieu en zonder uitputting van
energiebronnen.
Zo werkt ze op het ogenblik aan een
landelijke uitstoot-standaard. Dit,
Jubileumdebat
TNO over
duurzame
ontwikkeling
na sinds 1974 de bronnen en de om
vang van de luchtvervuiling in ons
land volledig in kaart te hebben ge
bracht. Koppeling van de gegevens
in Europees verband is al gaande en
TNO ziet zo'n aanpak ook als een
uitstekende basis voor het milieube
heer in het zo sterk vervuilde Oost-
Europa.
In opdracht van de EG
bekeek TNO hoe de
emissie van het broei
kasgas kooldioxyde
(C02 kan worden ver
minderd. Met maar
liefst zestig procent,
was de conclusie. Uit
de reeks noodzakelijke
maatregelen: energie
besparing, inzet van
energiebronnen (zon,
verwijdering van
duurzame
wind, water)
C02 door ondergrondse opslag.
Gebruik van andere koelmiddelen
dan cfk's moet helpen om een ander
atmosferisch probleem te verklei
nen: de afbraak van de ozonlaag.
TNO houdt zich daarom bezig met
nieuwe, milieuvriendelijke 'koude-
middelen' en technieken om koude-
Archieffotos
lekkages te voorkomen.
In samenwerking met de Techni
sche Universiteit Delft bouwt TNO
mee aap ruimtevaartinstrumenten
voor waarneming van de aardatmos
feer mede ten dienste van het mi
lieuonderzoek. Een van deze instru
menten is bedoeld voor de ERS-2-sa-
telliet, die in 1994 of 1995 wordt ge
lanceerd. Het is bedoeld voor het
spectroscopisch opsporen en meten
van ozon en andere atmosferische
sporegassen, wat informatie moet
opleveren over broeikaseffect, ozon
gaten en zure regen.
Troep
De schoonmaak van de Middelland
se Zee, een andere dringend gewen
ste milieuoperatie. Voor de Europe
se Investeringsbank onderzocht
TNO het aandeel van de EG-landen
in de vervuiling. De rivieren Rhöne
en Po voeren nu nog ontzaglijke hoe
veelheden ongecontroleerd gedump
te industriële troep af. Verder is de
rioolzuivering in de kustgebieden
niet berekend op het massale toeris
me.
Het bouwen van nieuwe zuiverings
installaties en de verbetering var
bestaande dient voorrang te hebl
zo beveelt TNO aan. Een comp
remedie zou naar schatting ronc
miljard gulden vergen.
Waar van gifgrond sprake is, i
vaak zware metalen in het s
TNO experimenteert nu met del
terie Thiobaccilus ferrooxidans,
zo beloven proeven in het labor
rium, deze giftige stoffen eenvo
ger en goedkoper uit slib, grom
afval haalt dan met andere si
ringstechnieken mogelijk is.
Nederland heeft weer te maken
de dreiging van teveel (zout) wa
De stormvloedkering in de Nie
Waterweg, de Maeslantkering
daar een antwoord op. Stromii
technici van TNO in Apeldoorn)
gen in hun windtunnel aan de h
van een model (schaal 1:300) na
deze kering, die bestaat uit twee
kelvormige segmenten, zich zall
den onder stormgeweld. Een val
uitkomsten was dat de vakw
draagarmen beter rond dan driel
kig kunnen zijn. Dat brengt
kracht die de wind op de constn
uitoefent met zo'n vijftien pro
terug.
Ons land heeft in de periode na I
nog behoefte aan locaties j
800.000 huizen en 1,8 miljoen
beidsplaatsen. Reden voor
Bouwfonds Nederlandse Gen]
ten om TNO de verschillen in n
liteitseffecten en milieugevo
tussen vijf varianten van ruimte
inrichting te laten uitpluizen
ruimtelijke inrichting volgen]
vierde nota over de ruimtelijke!
ning extra (Vinex) was een va
vijf.
Het ging om keuzes voor ontwj
ling van woon- en werklocatiesl
centrale steden, langs hoofdven
sassen of in overige gebieden.
derzoekers concludeerden dat di
senvariant' de minste milieub^
ren met zich mee zou brengen.
Voor het ministerie van verke
waterstaat zocht TNO uit hoi
snipperd de kerngebieden en v<
dingszones zijn die volgens he
tuurbeleidsplan te zamen de ec
sche infrastructuur van Nede
moeten vormen. In de studie
betrokken mogelijke uitbreid
van het rijkswegen- en hooft
wegennet. Alle gegevens sta:
via het bestand Datasnip a:
plannenmakers ter beschikkin
HET ONDERZOEK
SAMENSTELLING PAUL H0UKES
astronomen hebben hoogst
opmerkelijke resultaten geboekt in
het ruimteonderzoek met behulp
van de Hubble-ruimtetelescoop. Ze
zijn er in geslaagd een zeer opval
lend spiegelbeeld te fotograferen
van een ver verwijderd sterrenstel
sel. Dat heeft de Europese ruimte
organisatie ESA vorige week bekend
gemaakt.
Zo'n spiegelbeeld ontstaat door een
soort ruimtelijk vergrootglas, dat
wordt gevormd door de aantrek
kingskracht van sterrenstelsels die
zich vóór de ver verwijderde hoop
sterren bevinden. Die voorgrond-
sterrenstelsels werken als een soort
zwaartekracht-zoomlens. Via deze
lens wordt het licht van een ver ver
wijderd stelsel afgebogen en scherp
gesteld, op dusdanige wijze dat er
spiegelbeelden ontstaan die elk gro
ter en helderder zijn dan het oor
spronkelijke beeld.
Het bestaan van dat zoomlens-effect
op basis van de zwaartekracht van
sterrenstelsels is al geruime tijd be
kend. Albert Einstein was de eerste
wetenschapper die stelde dat zwaar
tekracht zowel materie als licht kan
afbuigen. Ook was bekend dat het
zoomlens-effect toeneemt naarmate
het zwaartekrachtveld sterker is. Bij
grote clusters van sterrenstelsels
kan het oorspronkelijke beeld van
een ver verwijderd stelsel zelfs wor
den vervormd tot verschillende beel
den, die op flinke afstand van elkaar
waargenomen worden.
Nu de natuurlijke zwaartekracht
lens kan worden gecombineerd met
de uitstekende eigenschappen van
de Hubble-ruimtetelescoop, kunnen
astronomen nieuwe informatie ver
zamelen over de eigenschappen van
ver verwijderde sterrenstelsels.
Door te bestuderen hoe het licht van
die stelsels door het zoomlens-effect
wordt afgebogen kan men ook de
hoeveelheid en de locatie van de zo
genaamde donkere materie bepalen,
waaruit de melkweg-clusters voor
het grootste gedeelte zouden be
staan. Die donkere materie is, popu
lair gezegd, het spul waar zwarte ga
ten van zijn gemaakt. Aangenomen
wordt dat minstens 90 procent van
het heelal bestaat uit die materie,
die geen straling afgeeft die met de
huidige instrumenten kan worden
waargenomen. Hoewel donkere ma
terie dus niet kan worden gezien, le
vert het fenomeen van de zwaarte
kracht-zoomlens een uitstekende
methode om die donkere materie
toch te kunnen te onderzoeken.
De onderzoeksgroep onder leiding
van Richard Ellis van de Universi
teit van Durham in Engeland, die sa
menwerkt met astronomen in Au
stralië, stuitte op het spiegelbeeld
van het ver verwijderde sterrenstel
sel tijdens onderzoek naar de cluster
AC 114. Hierdoor kwamen zij op het
spoor van de uiterst krachtige
zwaartekracht-lens, die door AC 114
wordt gevormd. Het onderzoek heeft
hen veel geleerd over hoe je zo'n
zwaartekracht-lens als het ware
kunt 'scherpstellen'. Het doel is nu
om de 'afstelling' van het lens-effect
zo te vervolmaken dat de afstand en
de eigenschappen van honderden
zeer zwakke sterrenstelsels via de
cluster kunnen worden vastgesteld.
„Als je eenmaal de basiseigenschap
pen van de lens kent, dan kun je de
beelden die zo'n lens vormt bestude
ren en uitvinden hoe de oorspronke
lijke bron van die beelden eruit
ziet", aldus Ellis. De onderzoekers
verwachten daar in de toekomst
spectaculaire resultaten van. Ze re
kenen er op via deze methode veel
fotoAp
Clusters van sterrestelsels vormen een soort zwaartekracht
zoomlens, die door astronomen bestudeerd kan worden.
meer te weten te komen over de oor
sprong van het universum.
De onderzoeksgroep wil de komende
tijd ook andere melkweg-clusters op
verschillende afstanden van de aar
de in het onderzoek betrekken.
Vliegenzwam
meer in steden
dan verwacht
De vliegenzwam, wetenschappelijke
naam Amanita muscaria, is zonder
twijfel de meest bekende paddestoel
in ons land. Zelfs kleuters tekenen
hem al, vaak met een kabouter er
voor. Het gaat immers om de rood-
met-witte-stippen-paddestoel die
bezongen wordt in het verhaal van
kabouter Spillebeen. Wie heeft zijn
kinderen met dit levenslied niet in
foto Nick Morelis
De Vliegenzwam, de echte rood-met-witte-stippen-
paddestoel, komt vooral op zandgronden voor.
slaap gezongen? maar dat terzij
de.
In een grootscheeps onderzoek, dat
in het afgelopen jaar is uitgevoerd
door de Koninklijke Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging, zijn
de plaatsen waar de paddestoel voor
komt in kaart gebracht. De vliegen
zwam bleek daarbij veel vaker in
grotere steden voor te komen dan
was verwacht. Opvallend vaak werd
de Amanita muscaria waargenomen
in steden als Rotterdam, Amster
dam, Utrecht, Leeuwarden, Goes en
Zaandam. De paddestoel komt in
heel Nederland nog op ruime schaal
voor, al ligt het zwaartepunt duide
lijk op de zandgronden: in Drenthe,
Oost-Overijssel, Oost-Gelderland,
de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug,
Noord-Brabant, Zeeuws-Vlaande
ren, Limburg en de duinstrook.
Vliegenzwammen staan vooral on
der berkebomen, maar ook onder
beuken, dennen en eikep is de pad
destoel waargenomen. Dat laatste is
verrassend: de eik was nog niet
eerder waargenomen als partner
van de zwam.
De vliegenzwam heeft de boom
waaronder hij staat hard nodig. Het
is een zogenaamde mycorhizza-pad-
destoel, die door middel van een net
werk van fijne draden in innig con
tact staat met de wortels van de
boom. De zwam kan op die manier
voedingsstoffen (met name suikers)
aan de boom onttrekken. Die voe
dingsstoffen levert de boom niet
voor niets: de boom krijgt van de
zwam bepaalde mineralen aangele
verd. Op die manier profiteren beide
partners van deze symbiose.
Mycorhizza-paddestoelen zijn nogal
gevoelig voor luchtverontreiniging
en zure regen. Het onderzoek naar
de paddestoelen kan dus een belang
rijke graadmeter zijn voor de mate
waarin het milieu schade oploopt
van de vervuiling. Over enkele!
wil de KNNV opnieuw invent
ren hoe het er met de vliegen
voor staat.
Het onderzoek naar de aanw
heid van de paddestoel is uitgej
door een paar duizend Ned
ders, die vorig jaar herfst reage
op een oproep van de verenigin
oproep leverde meer dan 10.0
acties op; een veel groter aant:
waar op was gerekend. De inve
satie van de waarnemingen
daarom een jaar geduurd
1000ste nummer van het blad
ra, dat door de KNNV wordt ui
ven, is voor een belangrijk dei
de resultaten van het onderzo
wijd.
Microgolven
verraden
ziek orgaan
Op de Universiteit van Glasj
Engeland hebben wetensch:
een speciaal soort stethoscoo
wikkeld, waarmee afwijkingei
nen worden gevonden in het pi
van microgolven in het mense
ehaam. Veranderingen in d
troon duiden op afwijkingen ii
nen in het lichaam. Met de s
scoop kunnen zieke organen v
opgespoord of kan worden gec
leerd of een medische behan
effect heeft.
De temperatuur van ziek of b
digd lichaamsweefsel is meest
hoger, omdat extra bloed na
gebied wordt aangevoerd. De
se onderzoekers hebben ontde
de intensiteit van de microgol
hangt van de temperatuur v
weefsel. Microgolf-thermogra!
hierdoor een nieuw hulpmidd
men voor het stellen van diaj
en het in de gaten houden v
verloop van een ziekte.
Het onderzoek met de microg
thoscoop is zeer eenvoudig. 1
paraat wordt over de huid van
tiënt bewogen, terwijl de art
tert naar veranderingen in hi
patroon. Voor de patiënt zijnt
nadelige gevolgen van het
zoek.
Het onderzoeksteam onder
van dr. David Land heeft met
crogolf-thermografie al goede
taten geboekt bij het onderzen
reuma en afwijkingen in de
Dankzij een subsidie van bij
half miljoen gulden van het 1
son Trust kan de methode
worden ontwikkeld. Dat geld
ook gebruikt voor verder on(
naar het microgolf-patroon
menselijk lichaam. In dat on(
wordt samengewerkt met
schappers in Frankrijk en Ita
