Kinderen zonder vaderland
De Britten zijn grimmig
Zaterdag
4 Leidse Courant
i zaterdag 17 oktober 1992
Kinderen die ouders in het buitenland hebben, leiden een leven met een gouden randje. Vakanties aan
verre kusten, kerstmis vieren in Gabon of Oman. Maar er is ook een schaduwzijde: najaren reizen is
het echte vaderland achter de horizon verdwenen. Het Vliegende Hollander-syndroom.
ooor Casper Postmaa
Codes op middelbare scholen in Ne
derland zijn vrij strikt. Een verkeer
de spijkerbroek, afwijkend gedrag of
wat minder up-to-date taalgebruik
en een nieuwkomer blijft een buiten
staander. Min of meer verstoten
door de groepscultuur. Kinderen
van ouders die langere tijd in het
buitenland hebben doorgebracht
kunnen daarover meepraten. Na ja
ren in het Verre Oosten, Afrika, of
een ander afgelegen continent ko
men ze terug in Nederland: het land
dat volgens het paspoort hun vader
land is, maar ze missen de aanslui
ting met het dagelijks leven. Vooral
op school. Ze voelen zich onbegre
pen, slagen er moeilijk in echte
vrienden te maken. Na enkele te
leurstellende ervaringen klappen ze
dicht en verlangen diep in hun hart
weer naar de volgende verhuizing.
Kinderen en ouders die in het bui
tenland hebben gewoond, spraken
vorige week in Bussum op een con
gres over hun ervaringen. Aanlei
ding was een vergelijkend onderzoek
van de universiteit
van Amsterdam in op-
dracht van de stich
ting Nederlands On
derwijs in het Buiten
land naar het uitzend-
beleid in zeven landen.
De naam van het rap
port luidt veelbeteke
nend De Vliegende
Hollander. Het begrip
verwijst naar de 18e
eeuwse sage over het
zeilschip de Amster
dam, dat is gedwongen
om to^ het einde der
dagen¥over de oceanen te zwerven,
zonder ooit rust te krijgen.
De onderzoekers, die het uitzendbe-
leid hebben onderzocht komen tot
de conclusie dat veel Nederlandse
kinderen, die in het buitenland zijn
opgegroeid lijden aan het Vliegende
Hollander-syndroom. Ze zijn ruste
loos, kunnen zich moeilijk op een
vaste plaats vestigen en slagen er
vaak niet in intensieve relaties aan
te gaan. Als kinderen zonder vader
land gaan ze zoeken wat ze in Neder
land niet kunnen vinden, maar in
het (buiten)land waar ze opgroeiden
zijn ze inmiddels ook vreemdelin
gen.
Tijdens het congres kwamen heftige
emoties los. Kinderen met psychi
sche problemen als gevolg van de
voortdurende onthechting, eenzame
meisjes met anorexia. Anderen her
inneren zich alleen een prettige,
spannende tijd en voelen zich rijker
dan leeftijdgenoten.
De mensen die in de praktijk met
kinderen van uitgezonden ouders te
maken hebben, bevestigen allen het
bestaan van het Vliegende Hollan
der-syndroom. Al is niet iedereen
het eens over de ernst van de gevol
gen. Bob van Dam, directeur van de
stichting Nederlands Onderwijs in
het Buitenland: „Het leven is voor
die kinderen vaak een duiventil. Ze
leren flexibel te zijn, kunnen zich
snel aanpassen, maar leren niet diep
te gaan. Als ze weer thuiskomen,
hebben ze moeite met het maken
van echte kontakten. Bovendien
blijkt dat de Nederlandse samenle
ving geen belangstelling heeft voor
hun problemen. Ze klappen dicht en
praten er niet meer over. Ze zijn
wortelloos. Ze nemen niet deel maar
kijken toe. Het merkwaardige is dat
het niet meer overgaat. Het onder
zoek heeft zich uitgestrekt tot men
sen van tachtig jaar. Die blijven on
tevredener dan de doorsnee Neder
landers". Van Dam pleit voor op
vang als kinderen weer terugkomen
in Nederland. „Wij adviseren ouders
om hun kinderen op scholen te doen
waar ze dit soort kinderen al veel
Ouders kunnen
beter niet naar
het internaat
faxen als hun
kind een buik
pijntje heeft
hebben. Daarnaast bevorderen we
het kontakt tussen scholen hier en
in het buitenland".
Shell
De wijze waarop in bedrijf of organi
satie de problemen rond het onder
wijs worden opgelost, kan van grote
invloed zijn op de uiteindelijke ge
volgen. Ruwweg is een verdeling in
twee groepen te maken. Shell-men-
sen tegenover werknemers die bij
het ministerie van buitenlandse za
ken (BZ), Philips, Unilever, de HBG,
internationale organisaties of ban
ken in dienst zijn. De laatste groep is
geneigd de kinderen zo lang moge
lijk bij zich te houden, ook als de kin
deren oud genoeg zijn om voortgezet
onderwijs te volgen.
Shell biedt op de meeste locaties ba
sisonderwijs aan en maakt het ver
volgens financieel mogelijk om de
kinderen vanaf het twaalfde jaar
naar een internaat in Nederland te
sturen. Daardoor blijft de mobiliteit
van de ouders groot en is de conti
nuïteit van het onderwijs verzekerd.
De Shell-methode blijkt in de prak
tijk aanzienlijk beter
te werken. Door een
aaneengesloten ver
blijf van een jaar of vijf
zes op dezelfde school
is het gevaar kleiner
dat het kind zich bui
tengesloten zal voelen.
Katryne Poortman,
een Shell-kind, heeft
aan den lijve onder
vonden wat het ver
schil is. Zij kwam een
jaar later, dus op haar
dertiende, vanuit En-
geland naar Neder
land. Die uitzondering was mogelijk
omdat er bij Londen een Nederland
se middelbare school is (een depen
dance van het Wassenaarse Rijn
lands Lyceum). Behalve in Aberdeen
bestaat er geen mogelijk om in het
buitenland Nederlands voortgezet
onderwijs te volgen. Terug in Wasse
naar verbleef ze in internaat De
Santhorst en ging school op het Rijn
lands Lyceum. Haar ouders verhuis
den in de tussentijd naar Singapore.
„Van de kledingcultuur in Neder
land wist ik niets", vertelt Katryne,
„Ik had zoiets nog nooit meege
maakt. Ik lette er niet op welk merk
schoenen ik droeg. Dat werd abso
luut niet geaccepteerd. Datje daarin
kunt lopen...Je had bepaalde mer
ken, die moest je dragen. Naf Naf en
zo".
De basisschool had ze in het buiten
land gevolgd in het rusteloze tempo
Een klasje met kinderen van uitgezonden Nederlanders in Singapore.
van de Vliegende Hollander. „Ik heb
op negen verschillende basisscholen
gezeten. Ik vond dat heel leuk, want
ik heb veel van de wereld gezien. Ik
had best een grote mond; het kon me
niet zo veel schelen wat ze van me
dachten, want ik ging toch weer
weg".
Dat veranderde toen ze op haar der
tiende alleen terug naar Nederland
ging om de middelbare school af te
maken. „Het feit dat ik vijfjaar ach
ter elkaar op het Rijnlands zou
moeten zitten, vond ik angstaanja
gend. Ik was nog nooit ergens zo
„Ik kwam midden in een hele hechte
groep terecht. Ik was echt een
vreemde eend in de bijt. Dat was wel
even slikken. Op mijn verhalen over
het buitenland zaten ze niet te wach
ten. Je klasgenoten vinden je al
gauw een opschepper. Misschien dat
jaloezie meespeelt, in elk geval houd
je al snel je mond dicht en zoek je
vrienden op die ook in het buiten
land zijn geweest".
De scheiding van haar ouders is aan
vankelijk stroef verlopen, maar uit
eindelijk kijkt ze met plezier op haar
internaatsjaren terug. „In het begin
miste ik mijn ouders heel erg. We
hadden een hechte band in het ge
zin, maar na vier jaar vervreemd je
toch van elkaar. Je probeert het niet
te laten gebeuren, maar het gebeurt
toch. We zagen elkaar drie maanden
niet en dat is best veel. Ze weten niet
wie je vrienden zijn, wat er in je om
gaat. Het was steeds een verrassing
hoe groot we waren geworden. Soms
was het een heel raar gevoel. Dan
keek ik ze aan als ze kwamen en
dacht: dat zijn dus mijn ouders...
„Ik zat beslist niet te juichen toen ik
hoorde dat ze terugkwamen. Ik had
leuke vrienden gemaakt op het in
ternaat, was zelfstandig en in één
klap weer gewoon. Niet meer spe
ciaal".
„Toch was het heel goed dat ze er
weer waren. Ik zat in de vijfde klas,
toen heb ik nog twee jaar dat huise
lijke familiegevoel gehad. Anders
was ik meteen in Maastricht, daar
studeer ik nu, op kamers gegaan. Ik
ben rusteloos, dat kun je wel zeggen,
maar ik zou de tijd in het buitenland
en op het internaat niet hebben wil
len missen. Ik ben zelfstandiger ge
worden. Dat op kamers wonen in
Maastricht heeft geen enkele moeite
gekost. Ik heb dat al gehad".
Emotioneel
Door het grote aantal werknemers
(5400) dat wordt uitgezonden, be
moeit de Shell zich intensief met het
onderwijs. Peter le Noble is onder-
wijsadviseur van het olieconcern.
Hij heeft onder meer 23 Shell-scho-
len in den vreemde onder zijn hoede.
Hij gelooft in het Shell-systeem om
de kinderen op hun twaalfde terug te
halen: „Ik ben ervan overtuigd, dat
de problemen bij ons minder zijn
dan bij kinderen van diplomaten. Als
die leeftijd van twaalf jaar aanbreekt
is dat een emotionele beslissing,
waarbij ik de indruk heb dat de ou
ders het er moeilijker mee hebben
dan de kinderen.
„Vooral moeders zeggen nog wel
eens: daar heb ik geen kinderen voor
gekregen. Maar vanuit de positie
van het kind zitten er veel positieve
kanten aan. Ze hebben het beste van
twee werelden. Ze zijn vroeg zelf
standig, kunnen bij voorbeeld hun
eigen kleren kiezen, wonen met hun
vrienden samen en mogen ook nog
eens de halve wereld over om bij hun
ouders terugkomen. Ze zijn hun bij
zondere leventje kwijt. Ik heb dat bij
mijn eigen dochter ook ervaren".
Mobiliteit
Ondanks de vele positieve verhalen
over de ouderloze periode in Neder
land neemt binnen de Shell de be
reidheid af om naar het buitenland
te verhuizen. Behalve de kinderen
speelt ook de loopbaan van de vrouw
daarbij een rol. In de meeste landen
waar Shell werkt kan de echtgenote
haar carrière niet voortzetten. De
oliemaatschappij houdt dit jaar een
enquête onder het personeel naar de
precieze achtergronden van de ver
minderde mobiliteit.
Le Noble: „Ik denk dat mensen
eerder bereid zijn om te verhuizen
als ze het gevoel hebben dat ze hun
kinderen veilig achterlaten. Dat on
derdeel moet dus bijzonder goed ver
zorgd zijn. Mijn probleem is dat ik
niets over de internaten te zeggen
heb. Een goede kwaliteitsregeling
komt niet van de grond. Aan mini
male eisen als een goede huiswerk
begeleiding wordt soms niet vol
daan. Het Haagse Renswoudehuis is
een goed internaat met een staf van
25 man op 65 leerlingen, maar er
zijn huizen waar een echtpaar het
samen met een part-time-kracht
doet. Mijn bezwaar is ook dat som
mige internaten op een Club Médi-
terranée gaan lijken. De wintersport
en de zeilkampen, zeg maar de lol
komt op de eerste plaats. Ik heb lie
ver wat meer aandacht voor het on
derwijs'
ouders op vakantie te gaan. Het Om die reden overweegt Shell zelf
De Nederlandse school in Jakarta.
komt hooguit eens per jaar voor,
misschien zelfs minder, dat we iets
moeten regelen omdat het met een
kind niet gaat.
„Het is vooral een kwestie van goed
voorbereiden. Op een gegeven mo
ment groeit een kind er naartoe. Ze
ervaren de kleine maatschappij
waarin ze leven als te beperkt. Er
zijn geen oudere kinderen, geen
opa's en oma's, geen zieken of invali
den, bovendien horen ze in de va
kanties bij het zwembad de verhalen
van hun broers en zusjes over het le
ven in het internaat. Veel kinderen
zijn beslist niet enthousiast als hun
internaten op te zetten om zo kwali
teitsverbetering af te dwingen. Le
Noble: „Maar daar is ook niet ieder
een gelukkig mee. Sommige ouders
vinden toch al dat ze van de wieg tot
het graf door Shell worden verzorgd,
die willen niet dat hun kinderen óók
nog eens in een Shell-internaat ko
men".
Bovenmodaal
Het Renswoudehuis heeft ruime er
varing op het gebied van het huis
vesten van kinderen, want sinds
1564 is het al een weeshuis, zij het
dat het 25 jaar geleden van karakter
veranderde en internaat weri
huizen 65 jongeren in wat de dii
een bovenmodale omgeving m
De meesten zijn kinderen van!
ouders maar ook kinderen vanj
maten en mensen uit het be<j
leven of de ontwikkelingssamei
king vinden hier een tweede thi
Het regenteske gebouw uit dei
twintig kijkt uit over het statii
sarium aan het Haagse Jozef Is
plein. De kinderen hebben eenl
kamertje, achter ligt een kuns
tennisbaan, in de kelder staal
jarts, een tafeltennistafel enl
speakerboxen voor een feestje
geren in sportkleding lopen ine
In de keuken maakt de kok zut
met worst klaar en champi
l'escargot als voorafje. Eten gi
in een trendy patio met een j
overkapping. De sfeer is ontsp:
en huislijk. Het Renswoudehi
volgens directeur Bram Hai
(42) een warm maar neutraal
voor de kinderen zijn. Hij zi
Vliegende Hollander-gevoel
bij jongeren opduiken die mii
of aan het einde van hun midd
schooltijd naar Nederland
Hartzema: „Die kinderen, va;
diplomaten, zijn van hot naarl
sleept en hebben een versnij
schoolhistorie. Dat is een gro
moeilijk kan aarden, inderdai
blemen heeft met het leggi
kontakten. Ik durf zelfs te
dat het ministerie van buiten
zaken het Nederlands onderw
crimineert. In het buitenland
van allerlei onderwijs betaald
de vergoeding voor Nederlai
derwijs plus internaat is vee
Kinderen worden dus gedïj
vreemdtalig onderwijs te volg
hebben een jongen gehad die
len sprak, waarvan niet e<
moedertaal was. Typisch h
duct van het BZ-circuiti-
In de regel geeft het verblijf
internaat geen problemen. *j
eerste kerstvakantie is de hj,
verdwenen. Hartzema: ,,H|(
komt voornamelijk door gi
doeld gedrag van de ouders.
der moet ze loslaten. Somml
ders blijven hier nog weken
dan zie je dat het kind zich
het systeem geeft. Ik zeg 1
eens: het is beter als u niet f
belt of faxt als hij een bul
heeft. Daar zijn wij voor". ?j
Vluchten
Het wonen in het buitenlandj
niet zelden beslissingen m£
mee, die sterk zijn beïnvloi
emoties. Ouders, die hun kt
zo lang mogelijk willen vast^
en daarom met ze van cd
naar continent, van schoy
school zwerven. Als de
Hollander. Nooit land in zicll
zema: „Als je je kinderen zo 11
gelijk bij je houdt, betekent!
een enorm risico. Ze gaan lL
beeld in Amerika studeren,!
vreemden van Nederland d
wen met iemand daar. En dj
den de ouders teruggeroep
hebben dus precies het tegedj
stelde bereikt van wat ze aC
den". p;
De - inmiddels oudere - kindi
op het congres in Bussum j)
woord kwamen, maar ook 4
het Renswoudehuis wonen,!
één doelstelling in hun
meen. Straks als ze uitge»
zijn willen ze weer naar hei
land. Allemaal. L
De réden is niet altijd duidel[(
schien omdat ze in het voetsj
hun ouders willen treden,
kan ook zijn dat ze aan hoog
vliegende Hollander stappi
volgens het NOB-onderzoé;
leven lang rusteloos te zoeöj
het niet bestaande vaderland
de horizon. L
BRIEF
Alice Broeksma
tussen
de britten
De recessie hangt in
Engeland loodzwaar in
alle hoeken en gaten.
En wie kun je nog de
schuld geven?
In de tunnels van de ondergrondse
in Londen hangen manshoge
affiches met een morele boodschap
van de kinderbescherming. Die luidt
ongeveer: 'Het leven is tamelijk
bedonderd, ook al wil de wereld van
de reclame u anders doen geloven.
Schoenen gaan kapot, kleren slijten
en uw auto ook en het huis moet
worden betaald. Maar dat wil nog
niet zeggen dat u uw kinderen mag
meppen'. De tekst is veel langer en
kan door een wachtende passagier,
die de ene metro heeft gemist, net
wórden gelezen voordat de volgende
metro arriveert en veel mensen
lézen het ook, aandachtig.
Generaties kinderen zijn al
geslagen, maar zulke posters hingen
er echt nog niet, in Londen. Nu men
algemeen doordrongen is van de
reële gevolgen van de recessie,
waaraan in Engeland maar geen
eind komt, kan zo'n boodschap
ineens wél. Die recessie kruipt in
alle hoeken en gaten. Op dit moment
gaan er 1220 Britse bedrijven over
de kop per week. Dat zal nog
minstens twee jaar zo door gaan,
wordt er voorspeld. In Groot-
Brittannië is een werkende
bevolking van 25 miljoen mensen,
minder dan de helft van het totaal
aantal inwoners. Tegen Kerstmis
zullen er drie miljoen werklozen
zijn, 12,5 procent van de
beroepsbevolking.
The Samaritans, de
hulporganisatoren die per telefoon
te bereiken zijn voor mensen met
problemen, kwamen onlangs met
een rapport waaruit blijkt dat het
aantal zelfsmoordgevallen in de
groep Britse mannen tussen de 35 en
44 jaar is gestegen met 10 procent.
Iedere twee uur is er een Brit die
zelfmoord pleegt, nu drie keer zoveel
mannen als vrouwen. The
Samaritans koppelen die gegevens
direct aan de recessie.
De recessie kruipt op als kou in de
botten. Op het postkantoor zegt de
loketjuffrouw bijna bestraffend:
„Dat is, als u dat zo naar het
buitenland verzendt, twéé pond".
Ja, knik ik, en trek de portemonnaie
tevoorschijn. Maar dan vraagt de
loketjuffrouw: „Vindt u dat dan niet
te véél?" Terwijl ik al met de
munten in mijn hand sta. In het
pakket zit een boek en een brief, dat
weet dé loketjuffrouw ook, omdat er
voor de Britse douane voor de
kleinste kruimel die verzonden
wordt, een sticker met
inhoudsopgave op een postpakketje
moet in verband met de boevenjacht
in de drugswereld.
Ik leg het geld voor haar neer. Zij
zegt: „Als u nu die brief uit het
pakket haalt en alleen het boek
stuurt, dan is het goedkoper".
„Maar ik heb die brief toch niet voor
niets geschreven", mompel ik
verbaasd.
Zij zegt: „Maar als u 'm niet
verstuurt is het goedkoper".
Incident? Nee: regel. Dit soort
adviezen wordt nu voortdurend
gegeven door de Britse posterijen.
En altijd met een aarzeling bij het
noemen van het totaal te betalen
bedrag. Om de klant de gelegenheid
te geven om het feest niet door te
laten gaan, want wie hier van een
uitkering moet leven of van een
klein salaris in dit land zonder
minimumloon, die is gewoon ronduit
arm.
Professor Piachaud van de
vooraanstaande Londense school
voor economie en politiek en
wetenschappen, rekent uit dat 12
miljoen Britten, ofwel 20 procent
van de totale bevolking, onder de
armoedegrens leven.
„Armoede, welke armoede?" vraagt
de premier van het geheel pedant,
terwijl zijn kabinet nadrukkelijk
naar het buitenland wijst. Dat
Sterling zo gekelderd is op zwarte
woensdag in september, dat komt
ook omdat de Bundesbank Engeland
heeft laten vallen, zeggen ze hier.
Het publiek knikt ijverig: Ja.
De Londense krant Evening
Standard concludeert tevreden dat
de Britten tenminste de Duitsers
nog de schuld kunnen blijven geven
en citeert Winston Churchill met:
„The German's are always at your
feet or at your throat". De Duitsers
zijn je absolute vriend of je absolute
vijand. De rij citaten gaat door.
William Shirer (auteur van The Rise
and Fall of the Third Reich)
vergeleek de Duitsers met
vleesetende schapen.
Keizer Karei: „Met God spreek ik
Spaans, met vrouwen Italiaans,
Frans met mannen en Duits met
mijn paard" en de Evening Standard
sluit af met Sir John Betjeman,
dichter: „Gracious God, bomb the
Germans".
Lachen in de krant, maar niet op
Soho Square, de vreemde oase
achter Oxford Street, waar het
ineens naar bomen ruikt en waar als
het niet regent mensen languit in
het gras liggen te slapen met een
krant over hun hoofd, waar een
vrouw bij een bank knielt en het
moede hoofd legt in de schoot van
een mede-zwerver, waar om de hoek
een cashpoint is van Barclays Bank,
waar men geld uit de muurljjj
trekken en waar een kleine^
vrouw met een bril rondhai
zachtjes jammert, het lijkt t|
het liedje: „Ik ben dakloos,
me".
Een zwarte man in de meti
bijbel.
Een buitenlander met diai
zijn jas en diamanten aan
vingers dommelt.
Een vrouw in een mantelpi
uniform van de City, trekt:
eind van de dag in de trein
biertje open, trosjes parelsi
oren deinen mee met het
over de rails. p
Achter haar, op de overloopt
twee wagons, schreeuwenepd
dronkaards obscene tekste
brullen en ze lallen en boer$
oprispingen ontploffen acl
hun keel, tot het volgendei
een uur verderop. Een enkf
passagier trekt een wenkbijz
Verder wordt er gezwegen|n
Britten zijn grimmig.
