'Kopstukken Solidariteit hebben de zaak verraden'
Frits Bolkestein wil risico's nemer
Binnenland/ Buitenland
Er was een tijd dat de arbeiders van Polen niet wisten hoe
hard ze moesten juichen voor Margaret Thatcher, de konin
gin van het onverdunde kapitalisme. Maar dat was in de da
gen dat zij nog gebukt gingen onder een communistische dic
tatuur. Inmiddels hebben ze, dank zij de overwinning van So
lidariteit, nader kennis kunnen maken met het kapitalisme,
en het is ze niet meegevallen. De arbeiders voelen zich be
kocht, Solidariteit is op zijn retour, de voormalige communis
tische bond OPZZ rukt op. Een reportage vol verraad en ver
bittering.
Idoor ze hoorden niet bij ons, ze wa-
STEVO AKKERMANren geen lid".
WARSCHAU - De Duitse
studenten die op excursie
zijn in de Ursus tractorenfa-
briek in Warschau weten
niet wat ze horen. Hadden ze
zich goed voorbereid en be
grepen dat Jacek Kuron,
Adam Michnik en Tadeusz
Mazowiecki de helden van de
Poolse arbeidersstrijd wa
ren, krijgen ze hier te horen
dat het in tegendeel gaat om
een verzameling crypto-com-
munisten die het land in de
afgrond heeft gestort.
En het is niet zomaar iemand
die dat zegt. De kritiek komt
uyit de mond van Zygmund
Wrzodak, voorzitter van de af
deling Ursus van Solidariteit.
Ursus was na de scheepswerf
van Gdansk het belangrijkste
bolwerk van de bond en Wrzo
dak sloot zich er al als 19-jarige
bij aan. Dat was in 1980. Sinds
die tijd heeft hij gevochten voor
een andere samenleving, voor
democratie en vrijheid. Maar
nu iedereen denkt dat die doe
len wel zo'n beetje bereikt zijn,
ziet Wrzodak zich gedwongen
de groep vijandgezinde jongelui
uit te leggen dat de communis
ten nog steeds aan de touwtjes
trekken en dat de kopstukken
van Solidariteit de zaak verra
den hebben.
„Maar Kuron zat onder het
communisme jaren in de gevan
genis. Hoe kunt u hem nou een
crypto-communist noemen?",
vragen de studenten veront
waardigd. Wrzodak haalt zijn
schouders op bij zoveel onbe
grip. Alsof de communisten niet
ook hun beste kameraden de cel
injoegen. Een strafblad zegt
niets, het gaat om de feiten. En
die wijzen erop dat lieden als
Mazowiecki (de eerste niet-
communistische premier van
Polen), Kuron (nu voor de twee
de maal minister van sociale za
ken, evenals Mazowiecki beho
rend tot de top van de Democra
tische Unie) en Michnik (hoofd
redacteur van de Gazeta Wy-
borcza) de arbeiders in de steek
hebben gelaten, om vrij baan te
geven aan profiteurs en zwen
delaars. Wrzodak is daar zo ver
ontwaardigd over dat hij het
feit dat de mensen die in 1989
de macht van de communisten
overnamen uit de gelederen
van Solidariteit afkomstig wa
ren, niet aanvaarden kan: „Ze
waren geen lid van Solidari
teit", beweert hij. „Ze deden
wel alsof, ze pretendeerden na
mens de bond te spreken, maar
Extreem
De Duitse bezoekers verbergen
hun ongeloof en ergernis niet.
Eén van hen haalt demonstra
tief een Gazeta te voorschijn,
een ander verlaat de zaal om op
de gang zenuwachtig een siga
ret te gaan roken. De overigen
bestoken Wrzodak met kritiek.
Ze verwijten hem 'extreem' te
zijn en zijn niet bereid hun hel
den te laten vallen. „Het is voor
iemand die hier niet woont ook
niet zo gemakkelijk te begrij
pen", zegt Wrzodak nadat hij
de studenten heeft uitge
zwaaid. Maar voor ons, de wer
kers van Polen, is het volstrekt
duidelijk. We zien wie er profi
teren van de hervormingen en
we zien wie er voor betalen. De
vroegere communisten rijden
nu rond in de duurste auto's en
wonen in de prachtigste villa's,
terwijl wij onze banen verliezen
en steeds minder kunnen kopen
voor ons geld".
„Ga maar na, wat heeft de over
winning van Solidariteit de ar
beiders van Ursus gebracht?
Van de 15.00 werknemers die
de fabriek in 1990 had zijn er
nog 7500 over. De produktie is
in die jaren met 60 procent ge
daald. Wat ooit de grootste trac-
torenfabriek van Europa was, is
nu een noodlijdend bedrijf. Dat
komt doordat de boeren van Po
len geen geld meer hebben om
tractoren te kopen. En waarom
hebben ze geen geld meer? Om
dat crypto-communisten als
Mazowiecki en Kuron hen naar
de verdommenis hebben gehol
pen. Ik vind dat ze daarvoor ge
straft moeten worden. We hoe
ven hun hoofd er niet af te hak
ken, maar we moeten ze wel ter
verantwoording roepen".
In augustus heeft Ursus negen
dagen stil gelegen door een sta
king die was georganiseerd
door Solidariteit. De bond heeft
nog altijd een hel$ sterke prosi-
tie in het bedrijf; 75 procent van
de arbeiders is lid. Onder het
administratieve personeel is de
aanhang lager; daar bevinden
zich meer OPZZ-leden. De
OPZZ is de bond die halverwege
de jaren '80 door de communis
ten in het leven werd geroepen
om een tegenwicht te bieden
aan Solidariteit.
Staatsbedrijven
De staking van augustus was
noodzakelijk, zegt Wrzodak,
omdat de regering haar belof
ten niet hield. De toegezegde
steun aan Ursus bleef uit, daar
ging het om. En om de lonen na
tuurlijk, want die waren hope-
Een bijeenkomst van Solidariteit begin jaren tachtig. Het aantal leden is teruggelopen van 10 miljoen naar 1,7 miljoen.
loos laag. Na negen dagen werd
een akkoord bereikt. De werk
nemers kregen een loonsverho
ging van 12 procent en er kwa
men weer gesprekken met de
regering op gang over de toe
komst van de fabriek.
De staking bij Ursus stond niet
op zichzelf. Heel Polen verkeer
de de afgelopen zomer in de
greep van stakingen en alle
maal tof ze nu georganiseerd
waren door Solidariteit of door
de rivalen van ÖPZZ gingen
ze om meer steun van de over
heid voor de dikwijls reusachti
ge staatsbedrijven. De onrenda
bele mijnbouw, waar sluitingen
onvermijdelijk lijken, vormden
het centrum van de arbeidson-
lust, maar bijvoorbeeld ook de
autofabriek FSM werd erdoor
getroffen. De arbeiders in deze
bedrijven voelen zich bedreigd
door het hervormingsbeleid dat
ironisch genoeg in werking
werd gezet nadat de arbeiders
beweging Solidariteit de macht
van de communisten had over
genomen. Vandaar dat Macieh
Jankowski, voorzitter van de
regio Mazowsze (rond War
schau) van Solidariteit er veel
aan gelegen is vast te stellen dat
de huidige regering niets, maar
dan ook niets met Solidariteit
te maken heeft. Zeker, sommi
ge ministers hebben een Solida
riteit-ver leden, maar dat wil
anders dan veel Polen den
ken - niet zeggen dat ze nog
steeds namens de vakbond
spreken, integendeel.
Jankowski moet, zeer tegen
zijn zin, erkennen dat Solidari
teit op zijn retour is. Had de
bond in het begin van de jaren
'80, toen in Polen de staat van
beleg werd afgekondigd, nog 10
miljoen leden, inmiddels zijn
het er niet meer dan 1,7 mil
joen. De OPZZ, die vroeger
werd geminacht en genegeerd,
heeft nu 4,5 miljoen leden en
slaat zich op de borst als de
kampioen van de arbeiders. Is
er een duidelijker teken dat de
Polen, of in elk geval de Poolse
arbeiders, teleurgesteld zijn in
de ontwikkelingen van na
1989? Jankowski: „Laten we
eerst maar eens checken of de
OPZZ inderdaad 4,5 miljoen le
den heeft en ons vervolgens af
vragen waar die leden vandaan
komen; in 1986 kreeg je een
mooie encyclopedie als je lid
werd van de OPZZ, daardoor
zijn mensen blijven hangen. Ja',
zo kan ik het ook. Maar inder
daad, er is sprake van teleur
stelling. De samenleving heeft
een hoge prijs voor de verande
ringen betaald en er zijn men
sen die het gevoel hebben dat ze
er niet langer deel aan hebben,
dat ze na offers te hebben
gebracht nu buiten de boot
vallen".
Jankowski zegt hetzelfde als
Wrzodak: dat de voormalige
Nomenklatoera, het commu
nistische old-boys-network, van
de nieuwe openheid heeft we
ten te profiteren, terwijl de ge
wone man machteloos moest
toezien. Langs slinkse wegen
hebben de handige jongens, die
onder het communisme ook al
wisten waar Abraham de mos
terd haalde, zich verrijkt. Het is
dus daarom geen wonder dat
onder de arbeiders de frustratie
groeit. Daarom moet er, zo zegt
Jankowski, een anti-recessie
beleid ontwikkeld worden.
Staatsbedrijven die de belofte
van succes in zich dragen, mo
gen niet langer verwaarloosd
worden. Zij moeten niet te zeer
lastig worden gevallen met be
lastingen en, bijvoorbeeld door
verschaffen van goedkope le
ningen, in staat worden gesteld
te investeren. Want als er niet
in deze bedrijven wordt geïn
vesteerd, zijn ze vanwege hun
verouderde apparatuur en
werkwijze uiteindelijk ten dode
opgeschreven.
Zelf zullen ze het nooit toege
ven, maar de economische voor
stellen van Jankowsli en Wrzo
dak komen verrassend dicht in
de buurt van die van hun
OPZZ-collega's. Uiteraard deelt
de OPZZ niet het felle anti-com
munistische standpunt van de
Solidariteits-acti visten, maar
als het gaat om de rol van de
overheid bij de zorg om de
staatsbedrijven, dan zijn de
kemphanen het eigenlijk hele
maal met elkaar eens. Vice-
voorzitter Waclaw Martyniuk:
„Vanaf het moment dat met de
hervormingen werd begonnen,
zijn wij in oppositie tegen de re
gering. We zijn niet tegen de in
voering van de markteconomie,
maar tegen de methode waar
mee de opeenvolgende regerin
gen dat tot nu toe probeerden te
doen. Het gaat om de tegenstel
ling tussen Friedman en Key
nes; moet de staat zich hele
maal buiten de economie hou
den of moet hij een stimuleren
de rol spelen. Wij kiezen voor
het laatste".
De economische politiek die
sinds 1989 is gevoerd, is volgens
Martyniuk 'fataal' geweest.
„Als het om de economie gaat,
dan is het duidelijk dat we ver
raden zijn. Niemand die in 1989
gelukkig was met de omwente
ling hield rekening met 2 mil
joen werklozen, maar zover is
het inmiddels wel gekomen. En
als het roer niet snel omgaat zal
het alleen maar erger worden.
Dit voorjaar al sprak Martyni
uk over de noodzaak de rege
ring „bij de strot te grijpen". In
deze zomer gebeurde dat ook.
Nog maar nauwelijks was pre
mier Suchocka aangetreden of
ze werd geconfronteerd met een
lange reeks van stakingen, ver
spreid over het hele land.
Anti-regeringskamp
Nu zullen er besprekingen wor
den gehouden tussen de rege
ring en de vakbonden, maar als
die niets opleveren en die
kans is groot dan zal de
OPZZ een algemene staking or
ganiseren. Natuurlijk zal het
een politieke staking zijn, zegt
Martyniuk, want de inzet is een
verandering van politiek. Daar
om werkt de omroep samen met
de Democratische Linkse Alli
antie en die mag volgens Marty
niuk net zomin communistisch
genoemd worden als de OPZZ,
want de tijden zijnveranderd.
OPZZ en Solidariteit zijn de
twee belangrijkste vakbonden
in Polen, maar niet de enigen.
In de afgelopen maanden heeft
de OPZZ een bondgenoot ge
vonden in 'Solidariteit '80', een
radicale afsplitsing van Solida
riteit die zo ontevreden is over
het economische beleid dat ze
er, anders dan Solidariteit zelf,
geen been inziet samen te wer
ken met de voormalige aartsvij
and.
Daarnaast is het anti-rege
ringskamp versterkt met de ge
boorte van de Boerenbond
Samo Obrona ('Zelfverdedi
ging'). Deze bond,
door Andrzej LepperT
niet terug voor het gebrf
geweld bij het verdedig
boeren tegen deurwi
Lepper heeft daarmee
leen grote aanhang a
(na nog geen jaar telt zi
al 300.000 leden), mJ
hooglopende conflicten^
autoriteiten. De openbi
klager onderzoekt de r
heid Samo Obrona teL
den. Dat, en het feit c
zijn medewerkers onlaJ
geweld uit hun kantoor!
zet, heeft Lepper een b
nuwachtig gemaakt. 1
lijfwachten komt hij na|t
gesproken locatie in 1
trum van Warschau om
de auto van de verslag^
interview af te staan.
voorbijkomende sirene t
zijn hoofd nog verder tunj(
schouders dan normaaws
geval is. Wat er gaande ,e]
de termen van Lepper i ric
log, met de centrale bain c
overheid en de overhei n
aanvaller en de boer ér
bond als de verdediger. oll
an
Executies E
ljr
„Sinds januari, toen g,
Obrona werd opgericht, ,n
onze locale verdediging w
den in totaal 2000 execu
ten te verhinderen. T[ja
zend keer slaagde de ,jj
niet in een boer te ont< ve
Dat geeft onze leden nj
dat op een moment d
van hen op instorten st^,
horen over honger en \vhe
de ene zelfmoord na dtter
mee. Boeren hebben
omdat ze in het verlede ar
gen hebben afgesloten n
nu met de schrikbare! e]
rente niet meer afbetal e:
nen. Ikzelf kreeg in 1
krediet tegen 8,5 proij
rente werd elke maanod,
past, maar de bank zei ye
het waarschijnlijk wel ei
zou gaan. Nu zit ik op e
cent. In 1990 was het;o
procent". jj.
De boerenoorlog vai Bt
Obrona is in die zin de ah
van een nieuw Polen,
voor Lepper en de zijn 01
luut niet toe doet of ze t ee
hebben met voormaliw
munisten, met aktivis.g
Solidariteit of met Avie
De tegenstelling tusse
munisten en vrijheids c
is wat hen betreft allan
haald. „Wij verdediger n
ren", zegt Lepper. „En e
sa president is of niet, j(
ter van landbouw, Jpn
uit Solidariteit afkom^al
niet, dat maakt ons
Wat wij horen zijn dez< r]
gens als altijd en daar h
Avij tegen. We hebben jp
tekening van Walesa o <j
akkoord waarin hij I
1000 miljard zloty besiT
te stellen voor krediete
landbouw - we hebben I
een cent van gezien. Vo J
ons dus verraden? Ja.
niet alleen, de hele sam
voelt zich verraden 1
mensen van Solidariteit-
AMSTERDAM - Frits Bol
kestein kan met voldoening
terugkijken op de Algemene
Beschouwingen. De fractie
leider van de WD manifes
teerde zich nadrukkelijk als
leider van de oppositie, een
rol die daarvoor bijna als
vanzelfsprekend was wegge
legd voor Hans van Mierlo,
de voorman van D66.
„Van Mierlo blijft zitten waar-
ie zit, hij neemt geen risico's.
Mijn strategie is een andere. Ik
vind dat politici hun nek
moeten durven uitsteken",
zegt Bolkestein een dag na af
loop, thuis in Amsterdam.
Hóe anders hij de zaken Avil
aanpakken, bleek vooral op de
eerste dag, toen Bolkestein de
sleur doorbak en de zweep han
teerde tegenover iedereen die te
dicht in zijn buurt kwam. Het
was bijna on-Nederlands. Bol
kestein: „In onze democratie
gaat het om het bereiken van
overeenstemming. Onze volks
aard is schikken en plooien. Dat
dempt de discussie; je krijgt een
debat op kousevoeten. Ik wil
dat niet, ik Avil levendigheid.
Gelukkig geeft kamervoorzitter
Deetman daarvoor ook de gele
genheid, veel meer dan zijn
voorganger Dolman".
Maar uw scherpe uitlatingen
troffen vooral Lubbers, Brink
man en Van Mierlo. Uw 'slacht
offers' staan toevallig wel voor
een achterban waar voor u stem
men te halen vallen.
Bolkestein: „Zo denk ik hele
maal niet. Wie mij uitdaagt,
kan een weerwoord verwach
ten. Het doet er niet toe uit wel
ke hoek die komt en of ik daar
mee misschien stemmen kan
winnen. Vergeet niet dat onze
politiek onderhand heel erg
Amerikaans is geworden. Ik
weet alleen nog heel zeker Avie
mijn kiezers niet zijn: De
roomskatholieke man van bo
ven de 55 jaar met vijf kinderen
in Oldenzaal, de geiteharen-
wollen-sokken-types en de vrij-
gemaakten in Put'ten. Dan heb
je het over ongeveer twintig
procent van de kiezers. De ove
rige tachtig procent vormt ons
electoraat".
„Onze Avinst ligt overal, niet al
leen bij D66 of de rechter vleu
gel van het CDA. Ook de ge
schoolde werknemer is tegen
woordig een kandidaaat-WD-
stemmer. Pas nog, toen ik voor
het station in Amsterdam op de
tram stapte, begon de bestuur
der een praatje met me. Hé, be
kend gezicht, zegt-ie. Ja, zeg ik,
kan ik ook niks aan doen. Nou,
die man vertelt me dat hij met
alle overwerk en extra's zo'n
2500 gulden netto gulden per
maand verdient. Een modaal
inkomen dus. Hij zegt: meneer
Bolkestein, wat moet ik nog
met de PvdA?"
Inhoud
U doet net of u geen politieke
motieven hebt.
Bolkestein: „Natuurlijk, alles is
politiek, maar het gaat mij niet
om het spel. Het gaat bij de
WD 'altijd om de inhoud, zeker
sinds ik fractievoorzitter ben.
Ik Avil bereiken dat als je ie
mand op straat vraagt: wat is de
WD?, dat hij dan meteen zegt:
dit, dat en dat. De WD staat
voor helderheid in de politiek.
Daarbij zijn er drie thema's.
Het eerste is ons handelsmerk:
fatsoenlijk, betrouwbaar en de
gelijk. Het tweede is de lange
termijn, want het moment
komt hoe dan ook dat wij toch
weer gaan regeren. En het der
de is dat Avij op een aantal on
derwerpen de discussie Avillen
leiden. Kijk maar naar het min
derheden-debat dat ik heb aan
gezwengeld. Dat is riskant,
maar belangrijk".
„Het gaat er in de politiek om
gevoelens die in brede massa's
van de gemeenschap een rol
spelen om te vormen tot politie
ke maatregelen. Die gecompli
ceerde thema's moet je als poli
ticus eenvoudig uiteen zetten,
zodat iedereen het herkent. Het
grote voorbeeld voor mij daarin
is Hans Wiegel. Hij kon als geen
ander de zaken zo helder en
duidelijk neerzetten. Niet voor
niets heeft de WD onder zijn
leiding de grote doorbraak be
leefd. Mijn ambitie is een twee
de doorbraak te bereiken; met
andere thema's, maar op dezelf
de manier".
Dat zal niet meevallen voor ie
mand die doorgaat voor een in
tellectueel.
Bolkestein: „Ik ben geen intel
lectueel. Ik ben een Amster
damse koopman. Van mijn 26e
tot mijn 43e, de jaren waarin
een mens voor een belangrijk
deel wordt gevormd, heb ik in
de oliehandel gezeten. Daar
wordt niet geknikkerd. Ik wil
praktisch bezig zijn. Ook een
politieke fractie leiden is een
praktisch vak".
Dit waren uw derde Algemene
Beschouwingen als leider van
een oppositiepartij. Toch hebt u
zich nu pas voor de eerste keer
echt geprofileerd. Hoe komt
dat
Bolkestein: „Zoals ik al zei:
fractieleider is een apart vak.
Dat moetje leren".
Voor u zelf zijn de debatten deze
week vermoedelijk niet slecht
geweest, maar vond u de be
schouwingen toch niet zinloos"?
Bolkestein: „Dat vind ik een
wat zwaar woord, maar je moet
constateren: het hart was er
uit. En u weet hoe het menselijk
lichaam in elkaar zit... Het ka
binet kon geen antwoord geven
op essentiële vragen als: hoe
staan we er financieel-econo-
misch voor, wat gaat er gebeu
ren met de belastingen, de in
flatiecorrectie, het accijnskwar
tje van Kok, het eigen huis. Ik
heb daardoor wel een gevoel
van teleurstelling aan de afgelo
pen dagen overgehouden".
„Maar het is niet voor het eerst
dat de regering door de mand is
gevallen. De Startbrief bij het
aantreden was ondeugdelijk, de
Miljoenennota '91 was een ga
tenkaas, de Tussenbalans uit
begin '91 moest dat goed ma
ken, maar desondanks bleef er
toch nog een groot gat, en nu is
de Miljoennota voor '93 ook al
weer achterhaald. Een dag voor
het begin van de beschouwin
gen kreeg de Kamer een brief
van de premier, waarin hij dat
aan de orde stelde. Daarmee
heeft hij gewoon de handdoek
in de ring gegooid: parlement
wilt u alstublieft nog een paar
weken wachten. Het kabinet is
te optimistisch geweest, en be
slist niet voor de eerste keer.
Dat is niet goed!
Wao
U had het over de inhoud van
beleid. De WD vindt dat de hui
dige wao'ers moeten worden
ontzien bij de op stapel
maatregelen van het
Waarom steunt u de Pi
niet gewoon in deze km
dat er een kamermeei
ontstaat
Bolkestein: „Als wij zalv
nen doen met de PvdA,
len we dat doen. Als zij
motie komen om
wao'ers te ontzien,
we die zeker steunen".
Dus u gebruikt dit niet
tiek drukmiddel, in
van: pas op, anders
naar het CDA en helpet
partij aan een meerde
de Kamer als het gaat
basisstelsel in de socio
heid, waar de PvdA t.egt Q]
Bolkestein: „Afgezien
Arraag of de PvdA daar
gen is - Kok heeft een i
ren laten blijken zo'n
sel niet uit te sluiten
het gaat ons om de inh
het idee. Wij willen onzi
verwezenlijken, en on
bereiken zullen we pol
zen. En bij alles geldt: il^
derheid en me profile n
kan riskant zijn, n^1
moet".
Bolkestein had naast
vallen ook geregeld dée
op zijn hand. Toen hij
de aan een artikel van
bewindsman waarin
vraag stelde of de kam
leeuw is, zei de WD-1 r
ik naar de heren Bn^
Wöltgens en Van Mi$j,
dan denk ik: mèèèèèeL
mor een wapen in de
Bolkestein: „Absoluut
heel belangrijk de lacljé
hand te hebben. Je
theatrale kant van de
niet onderschatten. 1
houd ik veel van theal
Bolkestein: „Het is heel belangrijk de lachers op je hand te hebben. Je moet de theatrale kant van de poli
tiek niet onderschatten".
FOTO: DIJKSTRA
