William Forsythe ramt
de dans van de spitzen
Witte ridder van
de wereldmuziek
Rammelen
Zelfverzekerd
Casanova
Vraagteken
Vier piano's
21 Leidse Courant I ||TT TT TT TT?
i vrijdag 16 oktober 1992 \J ULil U U IV
Hij is bejubeld en bespot om zijn eigenzinnige balletten. Zijn visie staat haaks op die van Jiri Kylian, de leider van het
Nederlands Dans Theater, waarmee hij al twintigjaar een band heeft. William Forsythe ziet in dans een verband met
psychologie en wil in ballet de seksuele revolutie terugvinden.
foto Maurice Nelwan
'Kijk zo ziet dit er heel anders uit', illustreert Forsythe zijn blik op dans.
door Renéede Haan
William Forsythe, een van de be
roemdste hedendaagse choreogra
fen, heeft een half uur voor een be
spiegeling over zijn werk. Met als
aanleiding 'The vile parody of ad
dress' dat gisteren bij het Neder
lands Dans Theater in première
ging. „Meneer Forsythe heeft ge
zegd: geen seconde langer", wordt
ons verzekerd. Lichtvoetig komt hij
binnen, grijnst: „Drie kwartier mag
ook wel. Wat een druildag. Zullen we
samen een restaurant beginnen?".
Het kost moeite om zijn aanstekelij
ke gebabbel over zijn drie kinderen,
met wie hij jaren geleden in Den
Haag woonde, terug te brengen tot
het onderwerp: dans. Zijn entree is
typerend voor de - veelal door hem
zelf veroorzaakte - misvattingen die
er over hem de ronde doen.
William Forsythe is een man van ui
tersten. Zo reageert het publiek ook
op zijn werken. De een sissend van
onvrede, de ander zwijmelend van
bewondering. Zodat de aanstichter
van dit alles te boek staat als onrust
stoker. Het leedvermaak hierover
gorgelt hoog uit zijn keel.
„Alsof ik vertwijfeld raak als ieder
een enthousiast reageert. Nou, be
paald niet. Verbaasd ben ik als ik
iets maak waar ik zelf geen shit om
geef en er gejuicht wordt. Dat is me
onlangs overkomen bij een groot bal
letgezelschap. Andersom kan ook:
geen waardering. Dat is gebeurd.
Wanneer weet ik niet meer, want ik
ga gewoon door".
Volhardend is hij zeker, vanuit een
stevige visie op dans. Daarom is hij
bij het NDT een graag geziene gast.
De band met Jiri Kylian dateert van
twintig jaar geleden, toen ze samen
dansten bij het Stuttgarter Ballett.
Kylian, de Tsjech, de gevoelsmens
die thema's in zijn produkties legt.
Tegenover hem Forsythe, de Ameri
kaan, die vindt dat ballet nergens
over moet gaan. Beiden hebben het
tot artistiek leider gebracht. Forsy
the kwam in 1984 aan het hoofd van
het Ballett Frankfurt, dat hij tot een
gerenommeerd gezelschap omtover
de. Het geheim? Zijn buitenissige
kijk op beweging. Hij slingert met ti
tels van standaardwerken als 'De ge
schiedenis van de seksualiteit' van
Michel Foucault en barst uit in een
soort referaat. Allemaal als reactie
op de vraag of zijn leiderschap ver
anderd is.
Rompslomp
„Natuurlijk. Niets is simpeler dan
de weg naar boven toe. In het begin
kon ik niet falen. Terwijl niets zo
faalt als het succes zelf. Alle roms-
lomp van een leider, zoals salarissen,
plannen maken, het is een adem-
zuchtje in vergelijking met het echte
probleem: evenwicht houden in de
groepspsychologie. De Veranderin
gen bij mij zijn subtiel, ze liggen op
dat psychologische vlak. Ik wil tel
kens een stapje verder met de trai
ningvan'the upright body'
We knikken begrijpend. Langzaam
doemt de betekenis achter de voor
hem vertrouwde term op. Forsythe
ontdekte, met onder meer 'De ge
schiedenis van de seksualiteit' op
zijn nachtkastje, dat de ware li
chaamstaal verloren is gegaan. Hij
houdt zijn koffïebekertje tegen het
licht en doceert, vriendelijk:
„Mij interesseren de situaties van
verandering. Zo'n bekertje is in dit
licht een ander bekertje. Dat geldt
CD'S
IZZY STRADLIN
'Izzy Stradlin and the Ju Ju Hounds'
- Geffen/BMG
Izzy Stradlin maakte naam voor
zichzelf als gitarist in Guns N'
Roses, de groep die werd geboren uit
eén vriendschap met zanger Axl
Rose. Een jaar geleden hield Izzy het
daar voor gezien omdat hij ziek was
van de manier waarop de Gunners
platen maken (alleen al het
vastleggen van Rose's zang op de
'Use your illusion'-albums nam een
jaar in beslag). Bovendien zorgde
het grillige gedrag van Axl, die
tijdens concerten wegliep of veel te
laat kwam opdraven, voor té veel
problemen.
Stradlins nieuwe, solo-project heet
'Ju ju hounds', werd in drie
maanden opgenomen en ademt de
sfeer die echte rockplaten kenmerkt:
hij rammelt aan alle kanten. Het
album herinnert aan het werk van
ook voor ons lijf. We zitten echter
vast in de hel van een genetische
poel,' iri stereotiepe uitingen, open
gebréken door de theorieën van
Freud, die er weer nieuwe dogma's
aan heeft toegevoegd. Dansers be
vinden ^ich in conflict met een dikke
bibliotheek van culturele analyses.
Ik besteed de meeste aandacht aan
het vrijmaken van die lasten. Zodat
de dansers uiteindelijk zichzelf iden
tificeren met hun eigen lichaam, in
plaats van telkens iets te forceren".
Transparanter
„Je ziet ze transparanter worden, al
thans mijn eigen dansers in Frank
furt. Vergelijk het met psychothera
pie. Voor de behandeling zie je alles
anders dan tijdens de consulten. En
daarna, met een nieuw bewustzijn,
wordt niets meer zoals het was".
Hij tuurt met lichtgevende ogen
strak in het niets. Tijd om even bij te
komen. Het valt niet mee om de
diepte van zijn overtuigingen naar
de oppervlakte te krijgen. De tegen
stellingen in wat hij signaleert zijn
groot.
„Laat ik het zo zeggen. Een danser
kiest dit vak uit vrije wil, althans hij
heeft de behoefte om mee te doen
aan een institutionalisering van zijn
lichaam. Zodat hij uiteindelijk con
trole over zijn bewegingen krijgt. Hij
The Black Crowes, maar is minder
op rhythm blues georiënteerd.
Wat dat betreft is een vergelijking
met Keith Richards solo-uitstapje
'Talk is cheap' meer op zijn plaats.
Ook Izzy heeft een stem die er maar
net mee door kan. Bovendien brengt
hij eenzelfde simpele, met soul
gevulde rock 'n' roll. Met de hulp
van wat oude rotten uit het vak zoals
Ron Wood (gitaar) en Nicky Hopkins
(piano) weten Izzy en zijn Ju Ju
Hounds hoe ze de luisteraar moeten
laten genieten. Maar wie ook wat
ballades verwacht, zal worden
teleurgesteld. (HP)
THE BLACK SORROWS
Better Times - Columbia/Sony
Met het uitkomen van 'Hold on to
me' in 1988 vond The Black Sorrows
plotseling een geïnteresseerd
internationaal oor. Niet zó vreemd
natuurlijk, want de Australische
groep onder leiding van zanger,
gitarist en saxofonist Joe Camilleri,
weet hoe een kwaliteitsprodukt in
elkaar steekt. Het derde Europese,
maar feitelijk zevende album 'Better
times' is geen uitzondering.
Het verschil met voorganger 'Harley
and rose' is dat de negen musici
uiterst zelfverzekerd tevoorschijn
komen. Meer nog dan in het
verleden wordt 'Better times'
gekenmerkt door zijn rijke sfeer.
ervaart dat als een triomf. Terwijl ik
juist zie dat het de kloof onder
streept die we met de seksuele revo
lutie hebben willen overbruggen.
Waarom moet je je lijf controleren?
Op die vraag wil ik geen antwoord
vinden".
Met een klein zuchtje gaat Forsythe
er nu tegenaan om zijn overtuiging
helder te krijgen.
„We zitten in de dans nog steeds vast
aan dat katholieke moment waarop
het begon, in 1638 of zo. Het eerste
ballet was een exclusieve oefening
voor aristocratische militairen. Ja
heus. Zodra er gevoelens en sociale
inhoud bij kwamen, werd het verbo
den. Ik heb een artikel daarover ge
lezen. Wiskunde en beweging waren
één, voor een elite. Daarna is pas de
scheiding gekomen met andere dis
ciplines".
Het mathematische gebruikt Forsy
the als geen ander. Hij heeft li
chaamstaal omgezet in computerbe
rekeningen. Via de techniek gooit hij
soms de volgorde van zijn creatie
om.
Mooi zijn
In zoverre sluit hij aan bij dat prille
ontstaan van ballet in de kazerne.
Tegelijk keert hij zich hier faliekant
tegen. Een dènser moet de unieke
emotionele staat van zijn lijf gebrui
Hiervoor heeft Camilleri, met zijn
nieuwe schrijverspartner Laurie
Polec, zonder schaamte zitten
grabbelen in de ton muziekstijlen.
Het resultaat doet denken aan de
betere Van Morrison-platen.
The Black Sorrows legt met een
grote hoeveelheid aan (soms
verrassend gebruikte) instrumenten
een stevige muzikale fundering,
waarop Joe Camilleri zijn
bitterzoete verhalen kwijt kan. Om
de teksten in te kleuren maakt hij
gebruik van country en gospel maar
ook van Amerikaanse blues en Ierse
folk. Door het inzetten van onder
meer de fluit ('Steps of time') en
saxofoon ('Better times') brengt hij
bovendien wat extra accenten aan.
Hoewel Richard Sega en Wayne
Burt plaats maakten voor bassist
Stephen Hadley en percussionist
Michael Barker, vond Camilleri voor
het eerst de tijd ook voor de zusjes en
(achtergrond)-zangeressen Linda en
Vika Buil te schrijven. Zij nemen die
solo-partijen met passie voor hun
rekening en voegen zo met
'Resurrection' en 'On a night like
this' een extra dimensie toe aan de
toch al rijk klinkende 'Better times'.
(HP)
MASSENET
'Chérubin'. Solisten, Chor der
Bayerischen Staatsoper en
Münchner Rundfunkorchester o.l.v.
ken, dwars door alle conventies
heenbreken.
„Dat lukt niet altijd. Ze willen mooi
zijn, hoog springen, de top bereiken
in plaats van zo'n ego-ervaring. Ook
omdat het publiek dat wil. Zoals ie
dereen bij een pornofilrq de ejacula
tie wil zien, anders is het geen porno.
Bovendien kan ik wel aankomen
met mijn 'Geschiedenis van de sek
sualiteit', maar Foucault neemt af
stand van wat hij beweert. In de
trant van 'wij zijn pervers', alsof het
niet over hemzelf gaat. Dansers zit
ten in een andere positie. Alles be
treft hen en ze moeten het nog in het
openbaar tonen ook. Zelf heb ik al
tijd een hekel aan optreden gehad.
Het dansen zelf? Ja, dat doe ik nog
elke dag. Vanuit de euforie van je ei
gen gevoelsontlading kun je ook tot
grote prestaties komen, zonder
kunstjes".
Hij wordt in zijn eigenzinnige visie
gezien als een opvolger van Merce
Cunningham en George Balanchine.
„Opvolger van Cunningham? Laat
me niet lachen! Ik heb die werken
pas onlangs leren kennen! Gefixeerd
was ik. Alsof je naar een kaleidos-
coop kijkt, waarbij relaties telkens
een nieuwe relatie aangaan. Daar
mee voel ik me verwant".
Balanchine is privé van een heel an
dere orde voor William Forsythe.
Izzy Stradlin: rock 'n' roll met
soul.
Pinchas Steinberg - RCA (2 cd's)
Wie Mozarts 'Le nozze di Figaro'
kent, heeft zich ongetwijfeld wel
eens afgevraagd wat er van
Cherubino is geworden. Hij gaat
halverwege de opera in militaire
dienst en we horen niets meer van
hem. Maar er bestaat een opera van
Massenet, 'Chérubin', die zijn
verdere lotgevallen beschrijft.
Wat we hadden verwacht gebeurt
Zichtbaar ontroerd denkt hij terug
aan hoe hij als negentienjarige voor
het eerst choreografieën van hem
zag. Hij voelde dat het heel bijzonder
was, te bijzonder om te bevatten.
Balanchine
Twintig jaar later ging hij opnieuw
kijken en begreep. Achter Balanchi-
ne's eenvoud schuilt een complexe
wereld. Ineens praat ook Forsythe
zonder omhaal.
„Als Balanchine niet had bestaan,
was alles anders geweest. Hij zei: 'De
dansers van vandaag zijn niet die
van morgen'. Hoe waar! In Frank
furt hebben we ons ontwikkeld.
Soms doen we een gewoon ballet tus
sendoor. Dat is een goede oefening.
Ik zou kapot gaan als het telkens iets
bijzonders moet zijn".
„Toch denk ik dat het klassieke bal
let heel zachtjes moet afsterven, dra
matisch dood moet gaan. Als trai
ning blijft het geschikt. Maar je moet
er niet mee optreden. Die oude stijl
modern maken met ornamenten die
niet ter zake doen, dat drijft ons nog
verder weg van onszelf. Klassiek bal
let zit zo vol maniertjes, heeft het li
chaam zo corrupt gemaakt, dat ik
telkens denk als ik iemand op spit
zen een kunstje zie doen: Waarom
haalt een hond de bal? Om te laten
zien dat hij het kan. Maar waarom?"
ook: hij ontpopt zich als een ware
Casanova, zo leert ons het libretto
van Francis de Croisset en Henri
Cain. Daarop baseerde Massenet
een kostelijke partituur, geheel in de
traditie van de Franse 'opéra
comique' tegen het einde van de
vorige eeuw, met hier en daar een
snufje Offenbach. Het werk, dat ver
afstaat van de grote lyrische opera's
van Massenet, zoals 'Werther' en
'Manon', is bij mijn weten niet
eerder vastgelegd, althans niet op
cd.
RCA keek niet op een paar dollars
meer of minder en zorgde voor een
prachtige produktie, met de mezzo
Frederica von Stade als Chérubin
(net zoals bij Mozart een
travestierol), de sopranen June
Anderson en Dawn Upshaw, de bas
Samuel Ramey en de geroutineerde
tenor Michel Sénéchal.
Verrassend is met name het aandeel
van Von Stade, die vroeger, mede
door haar gebrekkige uitspraak van
het Frans, in dit repertoire verre van
ideaal was, maar die nu in alle
opzichten, qua stijl, sonoriteit en
zelfs dictie, overtuigt. Pinchas
Steinberg dirigeert een levendige
uitvoering, met een opvallend alerte
inbreng van het radio-orkest van
München. (AvdV)
SIBELIUS
'Lemminkainen Legenden' - 'En
door Robert Sandall
Het is, zo merkt Peter Gabriel op,
voor rockmuzikanten van een be
paalde leeftijd en standing maar al te
gemakkelijk om op de automatische
piloot te vliegen. „Het is wat ik de
'rock 'n' roll-fabriek' noem - de al-
bum-tour-album-tour-album-routi-
ne. Het is goed voor mij om tijd te be
steden aan andere projecten. De ene
ervaring moet een zekere invloed
hebben op de andere".
Hoewel hij aarzelend praat, balance
rend tussen extreem verlegen en
praktisch onverstaanbaar, zit er wel
iets in zijn woorden. Wat we ook vin
den van de Stones-veertigers,
McCartney en Dylan op hun vijftig
ste of de zestigjarige James Brown,
niemand verwacht echt van hen dat
ze nog muziek maken die de vergelij
king met hun oude materiaal kan
doorstaan. Terwijl Gabriel, 42 jaar
oud, zojuist misschien wel zijn beste
en in elk geval avontuurlijkste plaat
heeftopgenomen: 'Us'.
Het succes van de plaat ligt besloten
in Gabriels bestendige liefdesver
houding met etnische muziek uit
vooral Afrika en het Oosten. Achter
die gruizige, hees smekende stem en
de robuuste melodieën weerklinken
op 'Us' talloze onbekende geluiden:
tabla- en sabartrommels, djembe en
andere exotische slaginstrumenten,
Indische violen en fluit-achtige dou-
douks uit Noord-Afrika, doedelzak
ken die als elektrische gitaren klin
ken en omgekeerd.
Gabriels staat van dienst weerspie
gelt zijn belangstelling voor de we
reldmuziek. Halverwege de jaren ze
ventig, toen hij uit Genesis was ge
stapt, begon hij naar Afrikaanse per
cussie en zang te luisteren. In een
lied over de dood van de anti-apart
heidstrijder Steve Biko, op zijn der
de solo-album in 1980, experimen
teerde hij - zes jaar voor Paul Si
mons 'Graceland' - met Zuidafri-
kaanse koormuziek.
n:
foto Rob Ver a
Peter Gabriel, vorigjaar iiJ
Den Haag tijdens het
concert van Sting. :i
Van niémand die op een intere
verschijnt in een dermate dare
achtige outfit (rozekleurige bril
bedrukt overhemd en helderpe
jasje) kan worden gezegd dat h"
glitter en glamour van het rock '1
rendom volledig heeft afgez\v(e
Op 'Us' zijn genoeg bewijzen te
den van de minder engelachtige
ten van zijn karakter. S
Ongemakkelijk S
Waar anderen van zijn gene*1
strijd hebben geleverd tegen d1
of drank, lijken Gabriels probli
zich te concentreren rondom I
rusteloze hart. „Er staat veel (a
makkelijk materiaal op deze pl
geeft hij toe. „Dit album beslaat
scheiding, de relatie daarna mes
sanna Arquette die ook stukliep
een periode van therapie waan1!
gedwongen werd te kijken naa F
gen die ik erg moeilijk vond. He*'
een strijd. En een deel daP
moest ik in de nummers stoppel2
Hoewel de teksten zelf misJ j
iets te veel bijbelse en apocwl
sche bijklanken hebben - raw
paradijs, verzengende woestijng
zuiverende wateren als herhJl'
lijk terugkerende thema's - Vs
Gabriels getuigenis van diepr
soonlijk lijden goed temidden va
veel muzikale overdaad.
Omlijsting
De aanwezigheid van Sinead 0'
nor als achtergrondzangeres op
nummers zorgt voor een pracl:
vocale omlijsting (en is tegelijk1
voer voor de roddelpers die met
aflatende ijver over zijn turbu
liefdesleven speculeert). Ook is
briel op 'Us' beter bij stem dan'
heen; hij heeft zanglessen geno
en maakt gebruik van de zang
nieken die hij heeft geleerd va
Indiase muzikant Shankar.
'Us' had eigenlijk vorigjaar me
uitkomen. Als de plaat Gat
faam als een van de meest fant
volle muzikanten van zijn gene
niet definitief vestigt, dan hee!
dat alleen aan zichzelf te dankei
is teveel een pietje precies, lui
honderd keer alles af om het g
precies goed te krijgen en coi
treert zich te veel op details. Zij
rooi, zo zegt hij, is: „Handgerai
en high-tech". Het blijft even'
„Maar eigenlijk ben ik een me
in afleiding", besluit hij.
The Sunday!
Een bewerking van 'Le sacre du
printemps' voor vier piano's is
minder vreemd dan het op het ei
gezicht lijkt. Stravinsky zelf hee
zijn kolossale orkestpartituur v
piano-quatre-mains gearrangee
Maarten Bon, pianist en compoi
vindt die bewerking onbevredig
Er blijven teveel noten weg, me
hij. Met vier piano's moest het
mogelijk zijn alle noten weer te
geven. En heeft Stravinsky ook
een 'orkest' van vier piano's
gebruikt voor 'Les noces'?
Bons arrangement voor vier pia
kreeg de zegen van Robert Crafi
beheerder van Stravinsky's erfg
en mocht in het openbaar worde
uitgevoerd. Na de Donemus-opi
(niet op cd verschenen) is er nuf
tweede registratie met ten dele
dezelfde pianisten. Alles klinkt
duidelijker en pregnanter en he
frappant hoeveel er van de krad
van de 'Sacre' in deze versie
behouden blijft.
Minstens zo opmerkelijk is
trouwens Bons transcriptie,
eveneens voor vier piano's, van
Debussy's balletmuziek'Jeux'
grilligheid en het mozaïekachtii
van dit werk, dat evenals de 'Sa!
zo'n belangrijke voorhoedefunc
heeft gehad voor de 20ste-eeuw
muziek, zijn voortreffelijk
gerealiseerd. (AvdV)
bijdragen: aad van der ven
en Hans Piët
Rijkdom
Cynici zullen misschien klagen dat
het idee om door de wereld te reizen
op zoek naar kleurrijke, authentieke
muzikale effecten niets nieuws is.
De ware schoonheid van 'Us' berust
evenwel op het feit dat de plaat to
taal vrij is van trucjes en foefjes: er is
niets gekunstelds aan de stoutmoe
digheid en het gevoel waarmee Ga
briel en zijn producent Daniel La-
nois een dergelijke rijkdom aan di
vers materiaal in de plaat hebben
verwerkt.
Zal de plaat'verkopen? Hoewel hij de
afgelopen vijf jaar erg druk is ge
weest - met zijn platenlabel Real
World, een wereldtournee voor Am
nesty International en de opnamen
van een fascinerende instrumentale
soundtrack, 'Passion' - heeft Ga
briel sinds 'So' in 1986 niet echt
meer een grote klapper gemaakt. Hij
protesteert, op zijn charmant-mon-
tere wijze, dat hij „er nooit op uit is
geweest om een hit-album te ma
ken" en dat zijn grootste singlesuc
ces, 'Sledgehammer', voor iedereen
als een verrassing kwam, inclusief
zijn platenmaatschappij die het
nummer niet eens had willen uit
brengen.
Je krijgt echter het gevoel dat 'Us'
een succes moet worden, wil Gabriel
zijn idealistische en ambiteuze on
dernemingen boven water kunnen
houden. De luxueuze en pittoreske
Real World Studio die hij in 1989
vlakbij zijn huis in Box in Wiltshire
heeft laten bouwen, wordt voorna
melijk bezocht door folkmuzikanten
van over de hele wereld. De resulte
rende albums worden aan Virgin
overgedragen in ruil voor een be
scheiden onkostenvergoeding van
35.000 gulden voor opnamekosten,
verpakking en royalties.
Gabriel is meer dan zijn reputatie
van zachtmoedige witte ridder van
de wereldmuziek doet vermoeden.
Saga'. Los Angeles Philharmonic
Orchqstra o.l.v. Esa-Pekka Salonen
- Sony
Of Esa-Pekka Salonen werkelijk
zo'n geniale dirigent is als zijn
platenmaatschappij het doet
voorkomen, daar kan vooralsnog
een vraagteken bij worden gezet.
Zijn interpretaties van de
symfonieën van Sibelius bij
voorbeeld, ook op Sony, worden
ontsierd door effectbejag. Maar wat
we hier horen is overtuigender dan
wat hij tot dusver heeft gepresteerd.
De uitvoering van 'En Saga' is
minstens zo beeldend en dramatisch
als de lezingen van Ashkenazy
(Decca) en Jarvi (Bis) en de
laatstgenoemde wordt met name in
het laatste deel van de
'Lemminkainen Legenden' - dat
razendsnelle rondo, getiteld
'Lemminkainens terugkeer' -
overtroffen als het gaat om
levendigheid en precisie.
Het orkest van Los Angeles is er
sinds Salonen er als chefdirigent
voor staat zeker niet op achteruit
gegaan. (AvdV)
STRAVINSKY
'Le sacre du printemps'.
DEBUSSY
'Jeux'. Sepp Grotenhuis, Maarten
Bon, Gerard Bouwhuis en Yoko Abe
(piano) - Channel Classics
