n in asfalt
D
i
Reizen
j Schaken
Ströbeck
Italië
Een grand
seigneur
met lege
schatkist
In de Bijlmer zou de Nieuwe Mens opgroeien in een wijk met
broedende nachtegalen en onbezorgd spelende kinderen. Maar de
toekomst stoorde zich niet aan idealen. De Bijlmer groeide uit tot een
vergaarbak voor iedereen, die op de vlucht was.
LEIDSE COURANT ZATERDAG 10 OKTOBER 1992
Itig nationaliteiten streken neer in de Bijlmer.
door Casper Postmaa
§j§|||§|e eerste speech, die
burgemeester Van
pr Thijn uitsprak na de
U ramp typeerde op ma-
Nkj- cabere wij ze de pro-
blematiek van de Bijl-
J mer. De burgervader
i betuigde zijn medele-
W ven met nabestaan-
1 den uit Nederland, Is-
'hana, Aruba, de Nederlandse
sn, Suriname, de Kaapverdische
en en Somalië. Van Thijn had
nog niet uitgesproken of
hajjmming bleek al onvolledig om-
Turken in de getorpedeerde
tlonden.
e. üiteindelijk de treurige lijst met
7) pal worden opgemaakt is het
ïhijnlijk, dat nog een handvol na-
ieIl slachtoffers zal treuren. Want
wonen nu tenminste 70.
(u&liteiten.
was bedoeld voor Amsterdam-
It stadsvernieuwingsgebieden
Pijp en de Kinkerbuurt, is in de
t vff jaren uitgegroeid tot een ver-
jk van iedereen die ergens op de
voor wat dan ook op de vlucht is.
ictators, 'oorlog, honger, werke
nd en lage lonen. Als ze op Schip
bomen vragen ze vaak meteen
f Bijlmer, of ze worden (vooral in
Jleden door de overheid zelf ge-
inlandse reportageploegen die
acht na de crash naar Amster-
jelden hadden hun oordeel al
klaar. Das arme Leute Viertel van Am
sterdam, the black slums van de Neder
landse hoofdstad of The Herald Tribu
ne wat realistischer: the working-
classdistrict van Amsterdam. En inder
daad het aloude adagium van Karl
Marx 'proletariërs aller landen verenigt
u', is misschien nergens ter wereld zo
letterlijk opgevolgd als in de Bijlmer.
Idealisme
Toen de Boeing van El Al zich zondaga
vond in' de Bijlmer boorde en het nieuws
zich over het land verspreidde, was een
toelichting over de locatie van de ramp
niet noodzakelijk. Sinds de Bijlmer als
satelliet van Amsterdam aan de hemel
verscheen is de wijk nooit meer uit het
nieuws geweest. Had je het over proble
men met hoogbouw, dan maakte je een
vergelijking met de Bijlmer. In Neder
land is er maar weinig overtuigings
kracht nodig om iemand uit te leggen
dat hij niet in de Bijlmer moet gaan wo
nen, want die boodschap is er ruim
twintig jaar ingestampt.
Toch begon het allemaal met idealisme
toen de eerste flats in 1967 werden op
geleverd. In de 'verticale tuinstad' zou
de Nieuwe Mens zich kunnen ontplooi
en in de modernste wijk van Europa.
Geheel volgens de door de Zwitserse ar
chitect Le Corbusier geïnspireerde be
weging CIAM (Congrès Internationaux
d'Architecture Moderne) werd er een
rigoureuze scheiding aangebracht tus
sen wonen, werken, recreëren en ver
keer. En dat terwijl de vitaliteit van de
stad juist voortkomt uit de intensieve
wisselwerking tussen alle functies.
Het falen van de Bijlmer laat zich ner
gens beter bekijken, dan vanaf de we
gen die op vier meter hoogte eeri net
werk door de stad weven. Geregeld
staan op de Autobahn-achtige verbin
dingswegen bordjes 'Hier niet keren. Al
drie doden!'. Een terechte waarschu
wing want de neiging om het stuur om
te gooien is nauwelijks te bedwingen;
steeds weer denk je op hetzelfde punt te
zijn aangeland. Oriëntatie is nauwelijks
mogelijk, want de wegen zijn alle even
breed, de gebouwen gelijk, en de men
sen onzichtbaar; die leven op het ver
diepte straatniveau tussen
het overvloedige groen. Al-
les bevindt zich op afstand,
lijkt binnen handbereik,
maar is ongrijpbaar.
Sporthal de Bijlmer ligt
daar op nog geen honderd
meter afstand maar hoe
kom je daar in godsnaam.
Menig brandweerauto van
buiten, die assistentie
moest verlenen, heeft in
het verleden ten einde
raad een paaltje geramd
om kruip-door-sluip-door
de begane grond te berei-
ken. Vanaf de snelweg lijkt
de stad verdronken in een zee van as
falt. Wat niet klopte met het beeld werd
onder de spelonken van het wegennet
geveegd; de winkels, cafés, buurthuizen
en zelfs de gelovigen bidden terwijl bo
ven hun hoofden auto's voorsorteren.
Een gemeenteambtenaar, die de Bijl
mer weer in de richting van een gewone
samenleving moet loodsen zegt het zon
der cynisme: ,,De Bijlmer is alleen maar
vanuit de lucht mooi".
Eigenlijk is de Bijlmer slechts op papier
een geslaagd plan geweest, want nog
Een bij de wijk
betrokken
ambtenaar zegt
zonder cynisme:
De Bijlmer is
alleen vanuit de
lucht mooi
voordat de bewoners in de eerste flats
trokken bleek dat de stedebouwkundi-
ge strategie op een hardnekkig misver
stand berustte. De Nieuwe Mens be
stond niet, en de gewone mensen uit de
stadsvernieuwingsgebieden waren niet
bereid om de voor die tijd hoge huren
van 350 gulden per maand te betalen.
Hoewel de stedebouwkundigen aan de
slag gingen met een groots concept,
werd verzuimd marktonderzoek te
doen. Geen instantie vroeg zich af: wie
wil er naar de Bijlmer? Er
was immers woningnood.
Achteraf kan de conclusie
worden getrokken dat nie
mand op de Bijlmer zat te
wachten. Amsterdam liet
zich leiden door de verhe
ven ideeën van de avant-
garde, de architectenscene
die laagbouw en zeker de
eengezinswoning verfoei
de als een produkt van
kleinburgerlijk denken.
De marktontwikkeling
ontluisterde de idylle ech-
ter genadeloos. Toen de
bouw eenmaal was begon
nen kwamen de huren niet uit op de
verwachte 150 gulden per maand, maar
deed een flat f350,-. Van de bewoners
uit de stadsvernieuwingsgebieden stap
te de gemeente soepel over naar de mid
denklasse.
Dramatisch
Martin Mulder, directeur van het pro
jectbureau Vernieuwing Bijlmer, dat
opdracht heeft om binnen tien jaar voor
750 miljoen gulden van de Bijlmer een
gewone woonwijk te maken, herinnert
zich de dramatische koerswijziging van
de gemeente. „Mijn ouders woonden in
een eengezinswoning - let wel een een
gezinswoning - in Amsterdam en be
taalden 150 gulden per maand. Die kre
gen brieven van de gemeente of ze voor
350 gulden wilden doorstromen naar
een flat in de Bijlmer. Die hadden daar
weinig begrip voor. Je moet niet verge
ten dat een huur van 150 gulden in de
stadsvernieuwingsgebieden toen onbe
spreekbaar was". De pogingen om de
woningen in de Bijlmer te distribueren
faalden bovendien, omdat tegelijkertijd
in de regio in hoog tempo huizen verre
zen, die wel aansloten bij de woonwen
sen van de doorsnee Amsterdammei-
eengezinswoningen aan een woonerf en
een tuintje voor en achter.
Onafhankelijkheid
De omslag in de Bijlmer was definitief
toen duizenden Surinamers, die niet op
de onafhankelijkheid van hun land
wensten te wachten, beginjaren zeven
tig naar Amsterdam uitweken en als
vanzelfsprekend de leegstand in de Bijl
mer opvulden. Het imago van 'de stad
van de toekomst' verslechterde snel.
Steeds meer probleemgroepen streken
er neer, de criminaliteit steeg, zeker na
dat de Zeedijk was schoongeveegd en de
drughandel uitweek naar de satelliet
stad.
Uit elk onderzoek blijkt telkens weer:
heel veel mensen, in sommige buurten
de helft, willen zo snel mogelijk weg uit
de Bijlmer. Te verwachten is dat die cij
fers na het neerstorten van de El Al-
Boeing nog zullen oplopen. L. Brans,
bevlogen secretaris van het projectbu
reau Vernieuwing Bijlmer: „Voor veel
bewoners is de Bijlmer niet meer dan de
deurmat van Amsterdam. Wonen ze
eenmaal in de Bijlmer dan hebben ze
recht op een woonvergunning in Am
sterdam. De mensen die niet doorstro
men, zijn de kansarmen. Een opeenho
pingvan problemen dus". De meeste
cijfers spreken in het nadeel van de Bijl
mer. Er zijn 8000 werklozen, vergele
ken met het Amsterdamse gemiddelde
6000 te veel. Het opleidingsniveau is
laag. De doorstroming is 10 hoger
dan het landelijke cijfer. Brans: „Dat
proces is moordend. Je kunt moeilijk de
biljartclub draaiende houden als om de
drie maanden de penningmeester, al
dan niet met de kas, verdwijnt".
Verafschuwen
De taak die het projectbureau heeft ge
kregen lijkt vrijwel onmogelijk: de Bijl
mer omvormen tot een gewone wijk.
Het uiteindelijke ideaal is de burgerlijk
heid van de gezapige voorstad, die de
bouwers indertijd zo verafschuwden.
Van de 13.000 woningen gaan er ruim
800 tegen de grond en worden vervan
gen door andere woningtypen. „Alles is
mogelijk behalve hoogbouw", zegt di
recteur Mulder.
Het plan dat Vernieuwing Bijlmer de
komende tien jaar ten uitvoer moet
brengen beoogt een zodanige verbete
ring van het verloederde stadsdeel dat
bewoners het niet langer beschouwen
als een tussenstation op weg naar een
andere stad.
vervolg op pagina D3
eindredactie rene van zanten vormgeving peter J. C. martens
