Parlement weet met ramp geen raad
Opinie
I'/
Jünderen baren is al sociale dienstplicht'
Commissie-Meijer
liet zich ompraten
BRIEVEN VAN LEZERS
I
arom liet de Eerste Kamer
elopen dinsdag, toen het i
ideel van de vliegramp-do-
nog onder het puin lag,
ir vergadering gewoon door-
i? Voorzitter Tjeenk Wil-
mompelde iets over de on-
angrijkheid van het voor die
in de senaat geagendeerde
iat. Het doorgaan daarvan
geen afbreuk doen, meende
aan de eerbied voor de do-
het medeleven met de
1 lestaanden.
echte reden was natuurlijk
heel andere. De voorzitter
de Eerste Kamer zag in de
jgramp niet echt een dwin-
1S, ide reden om 'zijn' vergade-
af te gelasten. Per slot
nt de senaat maar één keer
week bijeen en kost het de
j leden, van wié de meesten i
gewone leven een full-time-
n hebben, al moeite genoeg
agenda daarvoor vrij te
'j iden.
ïuit dat gezichtspunt was
voor de Eerste Kamer be-
irlijk vervelend dat de Twee-
Kamer het drama in de Bijl-
r wél voldoende reden vond
haar vergaderingen voor de
iele week af te gelasten. Dat
cht de senaatspraeses even
het twijfelen. Moest hij dan
enk Willink herstelde zich
1, toen hem gewezen werd op
mogelijkheid dat de Tweede
pier wellicht ook een verbor-
motief had om haar debat
als de wiedeweerga uit te
len. Voor deze week stonden
ners de Algemene Beschou-
gen op het programma, die
het hoogtepunt van het
lementaire jaar vormen.
:e tongen fluisterden deze
r rik in de wandelgangen van
Kamer dat het uitstel iets te
ken zou kunnen hebben met
vermoedelijke gebrek aan
idacht van de media voor die
chouwingen. Een politicus
voor lege zalen praat, heeft
gauw het idee dat hij zich
r niets in het zweet werkt.
Jibbers
hie, dan de regering. Die pakte
>(t dinsdag in Eerste én Twee-
ij Kamer heel wat beter aan.
0iemier Lubbers: „Mijnheer de
kprzitter! Ruim veertig uur
iden boorde een stuurloos
•orden jumbo jet zich met
snelheid van ettelijke hon-
len kilometers per uur in de
ising van een groot flatge-
t iw in de Bijlmer. Op dat mo-
u nt waren zeer veel bewoners
tig thuis, alleen of samen,
t familie of vrienden, kijkend
Studio Sport, zo maar,
licht een biertje drinkend,
:0jnd. Zondagavond in Neder-
1, al echt avond door de win-
D( tijd. Na een mooie zondag
se6 het alweer koud genoeg om
elligbinnen te zijn",
deze woorden pauzeerde
Lubbers heel even. „En toen in
eens was er de hel op aarde",
donderde hij vervolgens. „De
jumbojet drong neerstortend
kruiselings door het flatge
bouw. De klap, de explosie, de
schokgolf, de vuurzee: het was
ineens immens en totaal. In één
grote intense vuurzee vonden
honderden flatbewoners, drie
bemanningsleden en een passa
gier de dood. Flatbewoners en
zij die er op bezoek waren. Een
ramp in één gigantische klap.
Drama's speelden zich af aan de
rand van dat inferno. Zij die wil
den en konden vluchten, zij die
wilden en niet meer konden
vluchten en zij die samen wil
den vluchten, maar dat slechts
alleen konden en die nu nog
vertwijfeld terugdenken en
soms hopen, blijven hopen op
leven, tegen beter weten in".
Een betere reactie op het ge
beuren van zondagavond even
over half zeven in Amsterdam
Zuid-Oost, dat nu weer gewoon
Bijlmer mag worden genoemd,
zal men tevergeefs zoeken. Ook moeten reizen, hun al voorge
in ander opzicht sloeg de rege- weest.
ring het parlement met leng
ten. Maandagmiddag al was
Lubbers op de plek des onheils, Gespleten
samen met de koningin en haar
oudste zoon en de ministers
Maij-Weggen en Dales. Deze
laatste had kennelijk haar les
geleerd nadat zij het begin dit
jaar niet nodig vond in Limburg
de gevolgen van de aardbeving
persoonlijk te gaan bekijken.
De voorzitters van Tweede en
Eerste Kamer maken zelfs nu
nog geen aanstalten naar de
Bijlmer te gaan. De enige volks
vertegenwoordigers die de
moeite hebben genomen zelf
poolshoogte te nemen, waren
leden van de commissie voor
verkeer en waterstaat en de
subcommissie voor rampenbe
strijding. Maar toen was het
wel al donderdag en was bij
voorbeeld de Antilliaanse pre
mier Liberia-Peters, die per
vliegtuig duizenden en nog
eens duizenden mijlen had
Wat was de reden van deze ge
spleten reactie van de Haagse
politiek? Ach, kan men zeggen,
ook buiten het Binnenhof werd
er soms bizar gereageerd. Wat
te denken van Studio-Sportpre-
sentatrice Annette van Trigt,
nadat haar programma zondag
avond was onderbroken voor
het bekend maken van de ramp:
„En dan gaan we nu maar weer
verder met het biljarten ."Of
de reactie van de KRO-televisie
die avond: „U zult begrijpen dat
het programma 'Ook dat nog'
wordt verschoven naar een la
ter tijdstip. U kunt nu gaan kij
ken naar een aflevering van 'Ha
die Pa!'
Maar Van Trigt en de KRO-lei-
ding hadden tenminste nog het
excuus van de overrompeling.
Hun was slechts enkele minu
ten gegund om na te denken
over volgende stappen. De
Tweede en Eerste Kamer kon
den in betrekkelijke rust over
wegen wat hun te doen stond.
Waarom daarvan niet een beter
gebruik gemaakt? Er waren
waarachtig redenen genoeg
voor een eigen geluid.
Met name de Tweede Kamer
had zich in het openbaar kun
nen en moeten afvragen of de
uitbreiding van Schiphol en de
verplaatsing van Zestienhoven
(bij Rotterdam bij nader inzien
wel verantwoord is. Mogen er
start- en landingsbanen zoda
nig worden aangelegd dat de
bijna monsterachtige luchtreu
zen van onze tijd over dichtbe
volkte gebieden moeten aan- en
afvliegen? En dat terwijl pilo
ten en verkeersleiders ronduit
toegeven dat zij in noodsitua
ties in het geheel niet aan de
mensen op de grond denken,
doch alleen geïnteresseerd zijn
in de vraag op welke wijze het
vliegtuig zo snel mogelijk kan
landen.
Blijkbaar hadden de kamerle
den zich laten overdonderen
ej ILDEBRAND BIJLEVELD
el
rs plicht dat ied're jong're zijn
te krachten wijdt aan ons
Ie efde vaderland wordt als het
CDA-fractievoorzitter
nkman ligt nieuw leven in-
irf lazen. Hij zal volgende week
onderzoek vragen naar de
lJ! gelijkheid het begrip 'plicht'
te breiden van militaire
nstplicht tot sociale dienst-
eccht. Die allerminst nieuwe
achte uit de 'softe' jaren ze-
tig burgert weliswaar iets
ir in, maar maakt politiek
n' ien nog geen enkele kans.
directe aanleiding voor de
slfnieuwde discussie over soci-
dienstplicht is de vrij grote
irderheid in de Kamer die
:haffïng van de militaire
Pfostplicht voorstaat. Wil de
lale dienstplicht nog een
r0 s maken, dan moet de iri-
e] ring gelijk opgaan met de
kj ziening van de militaire
ïstplicht. Vandaar dat de
}P JA vorige week een pleidooi
r;|r de sociale dienstplicht
rzag van de titel: Nu of
it.
probleem in de discussie is
-1 het belangrijkste argument
Wvóór de sociale dienstplicht
t hetzelfde is als het argu-
nt dat er tegen pleit. De bur-
\j dienstplicht is enerzijds be-
ild om het groeiende gebrek
11 zorg op te vangen en ander-
ju Is zorgt het er voor dat de
Ie cifieke zorgplicht die fami-
wjeden, buren en de staat heb-
hen min of meer ontnomen
ei rdt en opgedragen wordt aan
m geren.
r
^genstanders
Z1jn legio argumenten tegen
sociale dienstplicht in te
iengen. Om te beginnen lijkt
.1,1 in strijd met de internatio-
n 'e verdragen die dwangar-
[d verbieden (PvdA-fractie en
CDA-kamerlid Frinking). Te
vens zou het de emancipatie te
genwerken als meisjes naast
hun taak in het gezin nog een
jaar kwijt zijn aan hulpverle
ning in veelal traditioneel vrou
welijke beroepen. D66-kamer-
lid Groenman is bijvoorbeeld
van mening dat 'vrouwen met
het baren van kinderen eigen
lijk al hun sociale dienstplicht
vervullen', maar over dat
standpunt heerst in haar frac
tie nog enige verdeeldheid.
De WD'er Dijkstal ziet in de
dienstplicht te veel gruwelen
om er nog serieus naar te kij
ken. De liberalen menen dat de
rijksoverheid zich hoe dan ook
al te veel bemoeit met de per
soonlijke levenssfeer. Een jaar
'dwangarbeid' is voor hem een
'volkomen absurde gedachte'.
Het Sociaal Cultureel Planbu
reau (SCP) noemt voorts nog
het bezwaar dat een hele jaar
gang jongeren, ongeveer
180.000, permanent aan de ar
beidsmarkt wordt onttrokken
met alle gevolgen van dien.
Bovendien zal een algemene
dienstplicht ongetwijfeld leiden
tot een afname van betaalde ar
beidsplaatsen bij instellingen
waar jongeren ingezet moeten
worden. Te denken valt aan
zorginstellingen, plantsoenen
diensten, parkeerpolitie of
brandweer. „Voor de PvdA is
dat al reden genoeg waarom wij
eigenlijk niet eens onderzoek
naar sociale dienstplicht wil
len", aldus PvdA-kamerlid
Vliegenthart. Zij verwacht dat
veel instellingen arbeidsplaat
sen voor laaggeschoolden zul
len schrappen om daar burger
dienstplichtigen voor terug te
halen. Een ander tegenargu
ment is dat de algemene dienst
plicht veel gaat kosten. Een eer
ste terughoudende schatting
van prof. dr. H.M. Langeveld,
die voor het SCP een rapport
schreef, wijst op een kostenpost
van 1,3 miljard gulden per jaar
aan loon (voor militairen wed
de) naast de kosten voor de mi
litaire dienstplicht en de admi
nistratieve kosten.
PvdA en WD zeggen tenslotte
dat door de sociale dienstplicht
'ongemotiveerde handen' aan
het bed van de patiënt verschij
nen. „Dan maar wat meer loon
uitbetalen aan verzorgenden,
zodat het vak aantrekkelijker
wordt", zo komt het uit de on
gedachte WD-hoek van kamer
lid Dijkstal. Hij is bereid daar
zelfs een iets hogere ziektekos
tenpremie voor te betalen. Ove
rigens betwijfelt Langeveld dit
dreigende gebrek aan motiva
tie. Hij denkt dat de motivatie
juist groot is hetgeen eerder
vóór dan tegen de sociale
dienstplicht pleit. Zo blijkt uit
een enquête van het SCP dat
twee derde van de jongeren
voor de sociale dienstplicht is.
Voorstanders
De argumenten van de voor
standers zijn net zo onderhevig
aan de tijdgeest als die van de
tegenstanders. Voorheen werd
het sterkste argument ten fa
veure van de sociale dienst
plicht ontleend aan het feit dat
slechts enkele jongeren, nauwe
lijks een kwart van de 180.000,
voor de nationale defensietaak
moeten opdraaien en de ande
ren ondertussen aan hun maat
schappelijk carrière kunnen
werken. Nu echter de militaire
dienstplicht fors onder vuur
ligt, neemt de kracht van dat
argument af.
Met name in het CDA wordt nu
de nadruk gelegd op het drei
gende tekort aan 'zorg'-verle-
ning. Dat is enerzijds het gevolg
van het slechte imago dat de
zorgsector heeft omdat de lonen
te laag zouden zijn. Anderzijds
neemt de vergrijzing toe, gaan
meer vrouwen buitenshuis wer
ken en groeit het aantal alleen
staanden waardoor ouderen en
hulpbehoevenden steeds min
der kunnen 'rekenen op hulp
van kinderen en vrienden. De
algemene sociale dienstplicht
zou dat probleem kunnen ver
lichten. De voorstanders van de
burgerdienstplicht brengen bo
vendien te berde dat een sociaal
jaar goed is voor de ontplooiing
van jongeren, werkervaring
biedt en de uiteindelijke be
roepskeuze bewuster maakt.
Vrijwillig
Uit het rapport dat Langeveld
in juli voor het Sociaal Cultu
reel Planbureau schreef blijkt
dat het alternatief voor de
dienstplicht, een zogenaamde
vrijwillige burgerdienstverle
ning, veel haken en ogen kent.
Duitsland heeft een 'vrijwillig
sociaal jaar' en zelfs een 'vrij
willig ecologisch jaar'. In dat
jaar verrichten Duitse jongeren
tegen kost en inwoning en een
geringe vergoeding werk in zie
kenhuizen, diaconaal werk, bij
natuurorganisaties en andere
non-profit-instellingen
Uit onderzoek blijkt echter dat
het Duitse vrijwilligerslegioen
voor maar liefst tachtig tot ne
gentig procent uit meisjes be
staat tussen de 18 en 21 jaar.
Verreweg de meesten van heb
ben het vwo achter de rug en ve
len wachten op inloting voor
een academische studie. Omdat
een sociaal jaar bij inlotingen
voor twee wachtjaren telt, kie
zen velen voor dit alternatief.
Bovendien groeide het aantal
jongeren met persoonlijke pro
blemen sterk. Daarbij gaat het
om extreme psychische instabi
liteit, lichamelijke handicaps en
ziekten. De indruk bestaat dat
vaak gekozen wordt voor een
sociaal jaar 'bij gebrek aan be
ter' in plaats van sociale bewo
genheid.
Praktijk
Het Sociaal Cultureel Planbu
reau meent dat als besloten
wordt tot een socaale dienst-
CDA-fractievoorzitter Brinkman.
plicht deze voor ongeveer een
jaar opgelegd moet worden. Om
de educatieve waarde uit de
verf te laten komen en de ad-
minstratieve kosten verhou
dingsgewijs te beperken kan de
dienstplicht dan ook niet be
perkt blijven tot enkele maan
den of een half jaar (zoals ge
suggereerd door het CD JA).
De sociale dienstplicht kent
geen ontheffing voor gewetens
bezwaarden. Voor degenen die
toch 'bezwaren' hebben tegen
sociale bewogenheid bestaat
namelijk nog steeds de mogelijk
de militaire dienstplicht te ver
vullen, zo wordt spottend opge
merkt. Ontduikers van de
dienstplicht kunnen daar dan
ook hun leven lang mee achter
volgd worden. De Amerikanen
bedachten bijvoorbeeld in hun
ontwerp voor National Service
de ontduikers de rest van hun
leven vijf procent meer belas
ting te laten betalen, hetgeen
meteen het fenomeen van de
weiger-yup zou uitbannen.
De politieke praktijk wijst ech
ter uit dat sociale dienstplicht
nog volstrekt onhaalbaar is.
Een verdeelde D66-fractie (de
jongerenorganisatie D66 is ove
rigens voorstander), een vol
strekt rabiate WD-fractie en
de sterk afwijzende houding
van PvdA en Groen Links en
een tegenstribbelende minder
heid van de CDA-fractie doen
het plan bij voorbaat stranden.
Alleen de meerderheid van de
CDA-fractie en de kleine chris
telijke partijen lijken voorstan
der van de sociale dienstplicht.
Het onderzoek dat Brinkman
heeft gevraagd zal er volgende
week overigens wél komen, om
dat zelfs de VVD daar weinig
moeite mee heeft. De daadwer
kelijke invoering zal echter niet
eerder geschieden voordat een
politieke aardverschuiving
heeft plaatsgevonden.
(De auteur is parlementair re
dacteur van deze krant).
door verkeersminister Maij, die
verordonneerde dat dit soort
vragen 'nu niet aan de orde wa
ren'. Zelfs de oppositie liet zich
door de Grote Ijskoningin
muilkorven. „Er komt nu een
onderzoek op basis van de
luchtvaartongevallenwet. Als
de resultaten daarvan bekend
zijn, valt pas te zeggen of er iets
aan het beleid moet verande
ren", sprak het WD-kamerlid
A. Jorritsma-Lebbink plecht
statig.
Er wordt vaak geklaagd over de
belabberde kwaliteit van de he
dendaagse parlementariër.
Niet geheel ten onrechte, zoals
men ziet. Gebeurt er eens iets
van echt belang in onze moeras
delta, weet het parlement niets
beters te doen dan als een wan
hopig eendekuiken opkijken
naar wat de grote zwanen doen.
(De auteur is chef van onze par
lementaire redactie.)
Je zult maar 18 jaar zijn en
geschikt bevonden voor mili
taire dienst. Word je straks
wel of niet naar de kazerne
geroepen? Joost mag het we
ten. Ook defensie kan desge
vraagd geen antwoord geven
op deze toch terechte en
Zelfs minister Ter Beek is naar
verluidt niet in staat de betref
fende tienduizenden jongeman
nen zekerheid te verschaffen.
De reden daarvan is dat de
PvdA-bewindsman twee vol
strekt tegenstrijdige adviezen
op zijn bureau heeft liggen. Al
lereerst is er het rapport van
Wim Meijer en de zijnen. Deze
commissie verklaarde vorige
week met enige tamtam dat de
dienstplicht niet afgeschaft kan
worden. Wel zag zij een moge
lijkheid de diensttijd verder te
bekorten: van twaalf tot negen
maanden.
Het belangrijkste argument
van Meijer c.s. is dat de Neder
landse arbeidsmarkt het onmo
gelijk maakt een voldoende
sterk beroepsleger te creëren.
Waar zijn de tienduizenden jon
gemannen te vinden die voor
een armzalig overheidssalarisje
's konings wapenrok willen
dragen? Een flinke verhoging
van de wedde achtte de commis
sie evenmin een haalbare kaart,
omdat dan de kosten van de
krijgsmacht de pan uit zouden
rijzen, miljarden hoger zouden
worden dan nu het geval is.
Geklets, puur geklets, meent
drs. J.H.M. de Winter, plaats
vervangend directeur van de af
deling Algemene Beleidszaken
van het ministerie van defensie.
In een vertrouwelijk doch uit
gelekt advies aan zijn minister
beschuldigt deze topambtenaar
de commissie-Meijer van voor
ingenomenheid.
De commissie zou hebben ge
fungeerd als spreekbuis en be
langenbehartiger van de Ko
ninklijke Landmacht. „Het
rapport is naar de conclusies
toegeschreven; de voordelen
van een beroepsleger blijven
onderbelicht", aldus De Win
ter.
Volgens hem is het heel goed
mogelijk op korte termijn een
beroepsleger te formeren en is
dat ook nog eens aanzienlijk
goedkoper dan het handhaven
van een krijgsmacht van voor
namelijk dienstplichtigen. In de
periode 1994-1998 zou dat zo'n
slordige twee miljard schelen,
heeft De Winter berekend.
De eerste reactie bij het lezen
van de nota-De Winter is: dit
kan niet waar zijn. Waarom zou
de commissie-Meijer zich voor
het karretje van de Koninklijke
Landmacht hebben laten span
nen? De meeste leden hebben
geen enkele binding met dit on
derdeel van de krijgsmacht. Ga
maar na: de PvdA'er W. Meijer
is commissaris van de koningin
in Drenthe, de CDA'er W. van
Montfrans is burgemeester van
Katwijk, de D66'er R. Jansen is
burgemeester van Wageningen
en de WD'er J. Voorhoeve
(oud-partijleider) is directeur
van het Instituut Clingendael.
Alleen G. Huyser, generaal b.d.
en voormalig chef-staf van de
krijgsmacht, heeft een verleden
bij de Koninklijke Landmacht
en zou dus belangen kunnen
hebben bij het handhaven van
de dienstplicht. Zijn opvolger
bij de KL, generaal Wilmink,
heeft in een interview met deze
krant niet onder stoelen of ban
ken gestoken dat de afschaffing
van de dienstplicht de land
macht voor een aantal jaren 'op
haar rug zou leggen'. Wilmink
wees erop dat het leger, in te
genstelling tot de Luchtmacht
en de Marine, nu eenmaal is ge
baseerd en ingesteld op de be
schikbaarheid van massale aan
tallen soldaten. 'Safety in Num
bers', zeggen de Amerikanen.
Inderdaad is ogenschijnlijk op
de integriteit van de commissie-
Meijer niets af te dingen, zegt
een bron dicht bij minister Ter
Beek. Maar bestudering van de
werkwijze van de commissie-
Meijer heeft hem tot een andere
conclusie gebracht.
„Huyser was niet de enige in de
commissie met directe belan
gen. Joris Voorhoeve (oud-lei-
der van de WD) is directeur
van Clingendael en dat insti
tuut wordt gefinancierd door
BuiZA. Hoe Hans Pantalon
over de veiligheidssituatie
denkt, hoef ik waarschijnlijk
niet te vertellen".
Met deze geheimtaal doelde de
zegsman erop dat minister Van
den Broek van buitenlandse za
ken te pas en te onpas hamert
op de zijns inziens grote geva
ren van de situatie in het voor
malige Oostblok.
Volgens onze bron heeft Voor
hoeve zich heel 'loyaal' achter
Van den Broek geschaard en
had hij vervolgens samen met
generaal Huyser weinig moeite
de overige leden van de com
missie omver te praten. „Wat
weten een commissaris van de
koningin en twee burgemees
ters nu van dit soort zaken?
Niks toch".
Waarschijnlijk zal er de eerst
komende jaren nog een (verkor
te) dienstplicht zijn, maar zal
de Nederlandse krijgsmacht op
termijn uit louter huurlingen
bestaan, net als in de Gouden
Eeuw.
(De auteur is chef van de parle
mentaire redactie van deze
krant).
De redactie behoudt zich het
recht voor ingezonden brieven
en bijdragen (maximaal 250
woorden) eventueel in te korten
dan wel te weigeren. Anonieme
inzendingen verdwijnen in de
prullenbak. Brieven dienen te
worden ondertekend en voor
zien van naam, adres en tele
foonnummer. Ze dienen gea
dresseerd te worden aan de
hoofdredactie van deze krant,
postbus 9,2501 CA Den Haag.
De Zingende Zolder
Natuurlijk doet het deugd in
uw muzikale kolommen te le
zen over de nu al veertig jaar
oude, in muzikaal Den Haag on
misbare 'Zingende Zolder',
waaraan de naam vari de pia
nist van het eerste uur, Peter
Hansen, onlosmakelijk is ver
bonden. Oudgedienden betreu
ren het echter dat de deskundi
ge publicisten historisch niet
ver genoeg teruggaan.
Hadden zij dat gedaan, dan
hadden zij de naamgever van
dit instituut, de in Den Haag
wonende en werkende Franse
bariton Reginald Bourlier
(1887-1969), zoon van de toen
malige Franse dominee,
moeten vermelden. Deze mon
diaal bekende zanger, wiens re
citals in Diligentia evenzovele
bijzonder gebeurtenissen wer
den, had in Amerika'een insti
tuut 'De Zingende Zolder' leren
kennen, waartegen men in ons
land in die dagen nog geen
workshop zou zeggen. Het was
Bourlier, die deze naam tot
Haags bezit maakte. In de hof
jeswoning van Mies van der
Schrieck aan de Malle Molen
kwam op 10 mei 1952 het eerste
Negen-Stuivers-Concert tot
stand met Peter Hansen als
Dritte im Bunde. Het ging hier
niet om zomaar een 'proefcon-
certje', want naast Bourlier in
zijn gerenommeerd Frans re
pertoire, trad niemand minder
dan Albert Vogel op met een Is-
kander-fragment van Couperus
en dichtwerk van Aart van der
Leeuw, Jozef Eyckmans en Cor
Stutvoet.
Frank Delboy,
DEN HAAG.
Spanje en Columbus
De Leise historicus Gerrit
Drost (krant van 3-10) weet dat
geschiedenis een uiterst moei
lijk vak is. Altijd dreigt het sen
timent mee te spreken. En al
dus wordt de objectiviteit niet
altijd recht gedaan. Zo zou dat
kunnen zijn met zijn visie be
treffende de moslims en joden.
In de Spaanse gouden eeuw wa
ren de joden de bankiers van
vele landen in Europa. En dan
begrijpt iedereen dat dit niet al
tijd zonder conflicten heeft
kunnen blijven. Zo zelfs dat de
heetgebakerde Spanjaarden
daar op een gegeven momen
een eind aan hebben willen ma
ken in hun land. Wie waren
toen de schuldigen? Of waren
ze het beiden? Vervolgens: de
cultuur van de moslims ging ge
paard met of werd gevolgd
door een geleidelijke gewa
pende penetratie. Van Oost-Eu
ropa tot aan Wenen. Zowel in
Zuid-Europa als tot over de Py
reneeën. Zijn ze toen be
schouwd als indringers, bezet
ters? Tot slot: in afwachting
van studies door de Spanjaar
den en katholieken zelf, die in
voorbereiding zijn, zal straks
eerst een en ander met elkaar
vergeleken moeten worden, wil
men tot een rechtvaardig oor
deel komen.
H. Rutges,
DEN HAAG.
