Na berging beginnen de nachtmerries pas
Juridisch steekspel kan nu beginnen
Vliegramp
ij fel1
over
olorloos
dwijnen
mensen
'Waarom rouwt het
orkest niet met iets
Zuidamerikaans?'
AI O
Leidse Courant
vrijdag 9 oktober 1992
rüoue van de ven
g
'8IERDAM Het is „zeer,
isjiwaarschijlijk" dat op de
e|van de vliegramp twee-
nid mensen zijn verwor
as. Dat zegt prof. A.
[etil die als patholoog ana-
jtpauw betrokken was bij
Jftuigramp in het Schotse
nntal doden als gevolg van
'ktuigramp wordt door de
%te Amsterdam nog al-
Hlraamd op meer dan twee-
maar slechts vijftig li-
zijn geborgen. Onder-
Heft uitgewezen dat in de
hitte van een ke-
jrand lichamen volledig
verbranden. Een com-
van hoog energetische
jbronnen en hoge fem
ur maakt het mogelijk
1 h een lichaam nog slechts
jht roetspoor op de grond
[blijft. Maar Busuttil acht
hoogst onwaar-
dat in de Amsterdam
mer maar liefst tweehon-
Jnensen zijn gecremeerd,
^vliegtuigramp in Locker-
'aarbij 270 mensen om het
kwamen, zijn van 19
ëjoffers geen resten meer
^en.
Ups Busuttil moet onder-
de manier waarop
zijn sa-
eesmolten uitwijzen hoe
ie temperatuur is geweest
de kerosinebrand. Daar-
Imoet aan de hand van te-
[vonden lichaamsdelen
bepaald hoeveel men-
zijn omgekomen. „Om
coorbeeld te geven; als we
hf ellebogen en twee knieën
;(rinden kunnen we onge-
om hoeveel men-
jet gaat. Inderdaad, een
bare jig-saw puzzle", al-
isusuttil".
.umeester E. van Thijn wil-
steravond niet ingaan op
verschil tussen het ge
ile aantal slachtoffers en
aantal gebor-
ïichamen. „Het heeft geen
caarover nu te speculeren,
laag nog presenteert de re-
een lijst van vermisten
hoog realiteitsgehalte,
.jVeten we meer", aldus de
jmeester.
pis is groot dat het aantal
jjke slachtoffers veel laj
aanvankelijk werd veron-
fcld. „Er zijn mensen die
ieer als vermist zijn opge
[En bij het speciale tele-
nummer zijn in totaal wel
meldingen binnengeko-
mensen die iemand in
liurt van de getroffen flats
kon bereiken", aldus
jschef E. Nordholt van de
terdamse politie. Aan de
[van de opgegeven lijst van
listen proberen recher-
irs zo nauwkeurig mogelijk
e gaan wie er nu echt ver-
1 is. Gisteren konden de re-
cheurs al enkele namen
appen. De 'vermisten' had-
zich niet gemeld, maar wa-
jna de ramp als versteend
5r gedoken.
iegramp leidt
t terugkeer
rdwenen meisje
ËKELO De zestienjarige
nita van Hulzen die meer
leen halfjaar geleden spoor-
verdween, is terug in haar
jerlijk huis in Boekelo. Bizar
'oeg was het de ramp met het
Al-toestel in de Bijlmer
irdoor haar pleegouders de
bet zekerheid kregen dat
i pleegdochter nog leefde e
I nieuwe, deze maal succes
je speurtocht, begonnen,
nita verliet op 25 maart van
jaar Boekelo in overspannen
j zeer verwarde toestand,
werd er niets meer
haar vernomen. Na de
met de jumbo in de Bijl-
f" wilde zij afgelopen maan-
haar ouders duidelijk ma-
dat ze niet in een van de ge
ilen flats woonde. Zij belde
het ouderlijke huis om een
pn van leven te geven, overi-
js zonder haar naam en ver-
jfplaats te noemen.
j>r de familie Van Hulzen was
seintje de aanleiding om
jsdag direct naar Rotterdam
te reizen, omdat ze daar een
pste spoor had achtergela-
j. Kort na haar verdwijning
rd Dianita's tas bij het cen-
pl station in de havenstad te-
Stom toevallig
pen pleegdochter en pleegfa-
jie elkaar dinsdagmiddag in
omgeving van de Nieuwe
tegen het lijf.
bleken is dat Dianita op de
bnefooi naar Rotterdam is af-
teisd. Daar heeft ze een week
Jworven totdat anderen zich
i haar bekommerden. Die
ft echter nooit op het idee ge-
taen dat zij werd vermist en
'politie werd nooit ingelicht.
Het materieel werd ingepakt, het noodhospitaal
afgebroken. Gisteren kwam een einde aan de
monster-operatie Bijlmer. Onze verslaggever keek
toe tijdens de laatste uren van de berging,
worstelend met het besef dat er mensen in het
niets zijn opgelost. De avond van het onvoltooide
afscheid.
Het gratis rouwconcert van het
Concertgebouworkest ging gisteren goeddeels
voorbij aan de Surinaamse gemeenschap. De
muziekkeuze bleek de verkeerde. Surinamers
rouwen swingend, het orkest speelde klassiek.
door Hans van Alphen
Amsterdam Uit de kantoren
bleken ze gekomen. Of recht
streeks van de steigers. Man
nen met stropdassen en kerels
in werkmanshemden. Met ve
len hadden zij de weg gevonden
naar het Concertgebouw in Am
sterdam, dat gisteren zijn deu
ren opende voor een gratis con
cert ter nagedachtenis aan alle
slachtoffers van de vliegramp in
de Bijlmermeer.
Maar ook rouwende moeders
met kinderen vulden de rood
pluche rijen van de cultuurtem
pel. En vrouwen met bood
schappentassen. Het spontane
lunchconcert van het Concert
gebouworkest kreeg aldus het
gemêleerde klankbord dat de
organisatie zich had gewenst.
Onder leiding van chefdirigent
Riccardo Chailly speelde het or
kest het Adagio van Otto Ket
ting en de speciaal voor de gele
genheid ingestudeerde Marcia
funèbre uit de Derde symfonie
van Ludwig van Beethoven. In
drukwekkende muziek, die ge
tuige de geëmotioneerde reac
ties uit de zaal evenwichtig aan
sloot bij het leed waarbij werd
stilgestaan.
In de pauze tussen de twee wer
ken sprak concertmeester Jaap
van Zweeden enige woorden tot
de goedgevulde zaal, waarna
een minuut stilte in acht werd
genomen. Van Zweeden: „Wij
allen zijn vervuld van grote
droefheid. Verpletterd over het
geen is voorgevallen. Waar
woorden tekprt schieten, begint
de muziek. Als orkest dragen
wij dit concert op aan allen aan
wier leven, verwachtingen en
toekomstplannen zo plots een
einde is gekomen".
Maar hoe stijlvol de bijeen
komst ook was; tóch ontbrak er
iets bij dit samenzijn. Het me
deleven was weliswaar oprecht,
maar temidden van de aanwezi
gen was het pijnlijk te constate
ren dat er hoegenaamd geen
vertegenwoordigers waren uit
de door de vliegramp zo zwaar
getroffen Antilliaanse, Suri
naamse en Afrikaanse gemeen
schap. Aan hen leek het rouw
concert volledig voorbijgegaan.
„Die indruk heb ik jammer ge
noeg ook", aldus Sjoerd G.A.M.
van den Berg, adjunct-direc
teur van-het Koninklijk Con
certgebouw, na afloop.
„Vooraf hebben wij uit hun
richting wel vragen gekregen
waarom wij voor de gelegenheid
niet iets Zuidamerikaans op het
repertoire hadden staan. Maar
als Nederlanders uiten wij ons
toch anders. Bovendien past
een Argentijns dansje niet bij;,
ons orkest".
„Via het Leger des Heils heb
ben wij aan de getroffen groepe-. i
ringen ruchtbaarheid gegege-
ven aan dit initiatief. Wij heb
ben niemand expliciet uitgeno
digd. Wie wilde komen kwam,
de toegang was gratis. Maar in
derdaad vonden weinigen van
hen de weg naar dit concert. Of
dit daardoor iets elitairs had? Ik
weet het niet. Wij hebben ge
woon geprobeerd het op onze
manier goed te doen. Maar de
Surinamers verwerken zo'n
rouwproces op een geheel, ande
re manier. De herdenking van
de SLM-ramp op vliegveld Zan
derij maakte ik destijds van na
bij mee. Vrolijke, felle muziek
en veel dans. Maar zeg nou zelf,
zoiets past ons Concertgebouw
niet. Het publiek dat er was,
wist waarvoor het kwam".
door Frank Hitzert
Amsterdam Het gras achter
Groeneveen geurt als op een
mooie zomerdag en moet, zo te
zien, net zijn gemaaid. Vogels
hebben hun bomen teruggevon
den en zingen, en alsof het een
middag is als alle andere schui
felt een medewerker van de
stadsreinigingsdienst met een
papierknijper onder de balkons
door en vertelt een Surinaamse
tegen de huismeester dat de
timmerman morgen, eindelijk,
het nieuwe keukenblok komt
plaatsen. Er is, zo te zien, hele
maal niets gebeurd.
Precies vier dagen na de ramp
met het vrachtvliegtuig van El
Al lijkt het leven in de Bijlmer
alweer iets van zijn normale
gang terug te krijgen. In de
plantsoentjes tussen de flats
wordt gespeeld, gefietst, ge
wandeld. En in de gemeen
schappelijke ruimte op de eer
ste verdieping in Groot-Kruit
berg zitten mensen aan een
provisorisch barretje en bestelt
een klein Surinaams meisje pa
tat. Verder de overdekte galerij
op, of de binnenstraat zoals ze
hier zeggen, glimlachen muur
tekeningen van kinderen uit
Portugal, Curasao, Paramaribo
en Santo Domingo ons tege
moet. Pas aan het eind van de
binnenstraat, waar Groot-
Kruitberg ooit door een lucht
brug met Klein-Kruitberg werd
verbonden, houdt alles op. En
kijken we recht op het gat.
Dat gat, eens de keurige vouw
tussen Groeneveen en Klein-
Kruitberg die de monotone ar
chitectuur moest doorbreken,
is een onwezenlijke gewaarwor
ding. En zal dat blijven.
Voltooid
Afgelopen zondagavond, om
18.59 uur, sloeg het Algemeen
Nederlands Persbureau door
middel van een 'flash' groot
persalarm: vliegtuig neerge
stort. Eén minuut later kwam
de volgende melding binnen:
Boeing stort neer bij Weesp.
Gistermiddag, om 13.20 uur,
schreef het ANP: de berging
van slachtoffers en wrakstuk
ken van de verongelukte El Al
Boeing is zo goed als voltooid.
Dus dat was dat?
De overweldigende hitte en de
wolk van verbrande kerosine
blijken de laatste vier dagen,
tussen onze eerste en tweede
voettocht door het rampgebied,
te hebben plaatsgemaakt voor
de gebruikelijke kilte van de
herfst en de geur van stervend
groen. De bergingswerkzaam
heden lopen inderdaad ten ein
de.
De appartementen aan weers
zijden van het gat zijn ontdaan
van stortingsgevaarlijk puin en
vormen nog slechts de rafels
van een inderhaast achtergela
ten breiwerk. Daartussen zijn
zo'n beetje alle brokstukken op
geruimd, beneden steekt nau
welijks nog iets boven het maai
veld uit. Het oogt allemaal al
betrekkelijk clean. De monster
operatie Bijlmer is volgens
schema verlopen. Dat was dat.
Teun, een agent van de ge
meentepolitie Amsterdam,
leidt ons die middag rond over
het rampterrein. Rechts naast
het gat, op de tweede verdie
ping in Klein-Kruitberg, wap
pert nog altijd die was. Zes on
aangetaste appartementen ver
der naar rechts, vanaf verdie
ping drie tot en met zeven, zien
we opeens geblakerde balkons.
„Moet een brokstuk van het
vliegtuig zijn geweest", zegt
Teun. „Maar zeker weten doe
ik het niet. Ik ben hier vandaag
voor het eerst".
Vuilniszakken
Rome maar het Nederlands
recht van toepassing; de ramp
is immers in Nederland ge
beurd.
Hij ziet El Al als eerst-aanspra-
kelijke voor de ramp. Als twee
de aansprakelijke partij noemt
hij de NV Luchthaven Schiphol
(NVLS). „Op de radar van de
Luchtmacht was een grote
zwerm vogels waarneembaar.
Dat kan betekenen dat de
NVLS zijn plicht om die vogels
te verjagen niet is nagekomen.
Het is, gelet op de jurispruden
tie, zeer dubieus of de recht
bank zo'n claim toewijst. In
1986 heeft de Haarlemse recht
bank in een soortgelijke zaak
Martinair in het ongelijk ge
steld. Een vracht-DC-10 van die
maatschappij was bij Schiphol
in een zwerm trekvogels te
rechtgekomen en moest, na lo
zing van brandstof boven de
Noordzee, op één motor terug
naai- het vliegveld. Martinair
stelde de NVLS aansprakelijk,
maar verloor de zaak door ge
brek aan bewijs".
Vogels
Derde en vierde aansprakelijke
zijn volgens Van Bakelen res
pectievelijk Boeing en Pratt
Whitney. Mocht uit onderzoek
inderdaad blijken dat deze be
drijven schuld hebben, dan zal
in Amerika geprocedeerd
moeten worden en zal het Ame
rikaans recht van toepassing
zijn. Evenals Bakker Schut ziet
ook Van Bakelen in dat geval
interessante mogelijkheden
voor met name immateriële
schadeclaims.
Volgens procuratiehouder A.
Kroeger van de Nederlandse
Luchtvaartpool, een van de
mede-assuradeuren van El Al,
is de Israëlische luchtvaart
maatschappij tot een bedrag
van ruim 1,2 miljard gulden
verzekerd. Hij verwacht 'abso
luut niet' dat het schadebedrag
hoger zal uitvallen. Het veron
gelukte toestel is casco-verze
kerd voor 102 miljoen gulden.
De vliegmaatschappijen kun
nen in elk geval hogere premies
tegemoet zien. Kroeger: „Maar
dat was toch al de bedoeling, ter
compensatie van schadebedra
gen van eerdere rampen die nog
moeten worden uitgekeerd".
Er komt, onder begeleiding van
een vertegenwoordiger van de
mobiele eenheid, een jongen
aanlopen met vuilniszakken.
„Een bewoner die zijn spullen
heeft opgehaald. Vanaf van
daag mogen ze onder begelei
ding even de flat in, maar alleen
als ze over een officieel formu
lier beschikken".
Nieuws is hier niet meer te ha
len, op het persveldje staat al
leen nog de wagen van de NOS.
„Misschien nog even een laat
ste shot voor het tien-uurjour
naal". Dat was dat.
„We zijn hier bijna klaar", zegt
aan de Flierbosdreef bij de in
gang van het Bijlmer Sportcen
trum de hindoestaanse Sharda
Birtantie. Zij heeft zich, op aan
raden van haar zus die in de
stadsdeelraad zit, gemeld als
vrijwilliger om de daklozen op
te vangen. „Het is binnen weer
wat rustiger geworden. Al
dreigde opnieuw de hysterie uit
te breken, toen hier vandaag
bekend werd dat de bergings
werkzaamheden zouden wor
den afgerond terwijl er nog
maar vijftig doden waren ge
vonden. Waar is dan de rest,
vroeg iedereen. Wat moetje dan
zeggen? Je probeert de mensen
tot bedaren te brengen. Maar
ja, in feite betekent het, dat het
overgrote deel gewoon is ont
ploft, in één keer tot as is ge
worden. Ik hoorde het verhaal
over een stuk of tien jongens die
buiten een partijtje volleybal
speelden toen het vliegtuig na
derde. Ze hebben allemaal be
schutting gezocht in het tun
neltje tussen de beide flats. Ik
vermoed dat er van hen nooit
meer iets zal worden gevonden.
Ongelooflijk".
Omdat het besef van deze ramp
maar niet wil doordringen,
gaan we 's avonds opnieuw
naar de flats. Agenten wisselen
elkaar af de bewaking van
het terrein wordt voorlopig
voortgezet en Mireille Ra-
meau, voorlichtster van de ge
meentepolitie, geeft uitleg bij
de volgende voettocht.
2800 graden
Daar, zegt ze, waar het zwaar
beladen vrachtvliegtuig heeft
gemassamoord, was het zondag
2800 graden. „Vanmiddag
hoorde ik, dat de temperatuur
in een crematorium 1400 gra
den bedraagt. Tja, wat moet ik
ervan zeggen. Ik denk dat het
juiste aantal doden nooit zal ko
men vast te staan".
Opgelost in het niets: is dat ooit
te bevatten? Fracties van se
conden zullen een eeuwigheid
blijven knagen. Daarnet keek
hij hier, thuis, het plekje waar
hij zich toch het veiligst zou mo
gen voelen, naar Studio Sport
en maakte zich druk om de ge
miste strafschop van Romario.
En nu, opeens, weg. Van de
aardbodem verdwenen alsof hij
nooit heeft bestaan. Nooit nog
even iets kunnen zeggen, nooit
afscheid kunnen nemen. Altijd
die gedachte dat hij het is, die
daar, in de verte, in het winkel
centrum loopt. Nooit meer sla
pen.
Tijdens de tocht terug, op deze
avond van het onvoltooid vaar
wel, dringt, ten slotte, eindelijk
het besef door, dat bij het einde
van de berging de nachtmerries
pas beginnen.
Het technisch onderzoek naar de oorzaken van de
ramp in de Bijlmer moet eerst en vooral herhaling
van het drama voorkomen. Maar de uitkomsten
zijn ook van belang voor de afwikkeling van de
schadeclaims, die zullen worden ingediend.
door onze nieuwsdienst
Amsterdam De Amsterdam
se advocaat H. Bakker Schut
heeft reeds contact opgenomen
met de collega's van het kan
toor Podhurst in Miami. Als
blijkt dat vliegtuigfabrikant
Boeing of motorfabrikant Pratt
Whitney op een of andere ma
nier (mede-)schuldig zijn aan
het ongeluk in de Bijlmermeer,
dan moet de hoogte van de
schadevergoeding aan gedu
peerden bij voorkeur in de Ver
enigde Staten worden vastge
steld.
Amerika is het land van de on
begrensde mogelijkheden, ook
in de rechtspraak. Bakker
Schut: „Het is zonder meer het
meest profijtelijk om een ge
rechtelijke procedure daar te
starten. De toewijzing kan gi
gantisch zijn. Die wetenschap
zorgt voor grote onzekerheid bij
de verdediging. Als gevolg daar
van zijn zij sneller bereid tot
een schikking en komen ze ook
royaler uit de bocht. Tot een
rechterlijke uitspraak komt het
eigenlijk zelden".
Ook bij de ramp met de Suri
naamse DC-8 op 7 juni 1989 op
het vliegveld Zanderij namen
Amerikaanse specialisten de af
wikkeling van' de aansprake
lijkheid op zich. Een jaar na de
ramp kwamen de Surinaamse
Luchtvaart Maatschappij en de
verzekeraar Lloyds met een
schikkingsbedrag van 30 mil
joen dollar op tafel. In ruil voor
een gemiddelde schikking van
90.000 gulden beloofden de in
dieners van de claims verder af
te zien van juridische procedu-
Ook bij de aanwijzing van gedu
peerden hanteert de rechter in
Amerika soepeler normen dan
elders. Na de ramp met het
SLM-toestel heeft Bakker
Schut dat ervaren bij de bege
leiding van de nabestaanden:
„Mensen die hier geen schijn
van kans hadden, zijn in Ameri
ka met vergoedingen tot een
halve ton weggekomen. Zo'n
bedrag kan het verlies natuur
lijk niet goedmaken, maar het
kan wel het leed enigszins ver
zachten".
Hoe soepel de normen in de
Verenigde Staten zijn, bewijst
de opmerking van Bakker
Schut dat ook getuigen van de
ramp van afgelopen zondag in
aanmerking kunnen komen
foto Maurice Nelwan
Tientallen bewoners verdringen zich bij het
deelraadskantoor in de hoop snel een pasje te
krijgen voor het opvangcentrum in de sporthal.
voor een schadevergoeding.
Smartegeld voor de voorbijgan
ger, die de bewoners uit de ge
troffen flats heeft horen
schreeuwen of zien springen.
„Ik zeg niet dat het makkelijk
is, maar het is mogelijk om daar
een zaak van te maken. Al zul
len veel mensen daar heel nuch
ter niets van willen weten".
Als advocaat geeft Bakker
Schut gedupeerden het stan
daard advies om niet te snel in
te gaan op schikkingsvoorstel
len van verzekeraars. Hij kan
zich voorstellen dat de mensen
de behoefte voelen aan een
spoedige afhandeling. „Ik ga er
vanuit dat de 'verzekerings
maatschappijen op dit moment
al actief zijn. Dat is vaste prik.
Het lijkt mij verstandig om de
kat uit de boom te kijken. Na de
ramp op Zanderij hebben veel
gedupeerden spijt gekregen.
Via Amerikaanse advocaten is
een veel hogere schikking ver
kregen dan de SLM in eerste in
stantie had aangeboden".
Verdrag
Over de vraag of het uit 1952
daterende en in 1956 van
kracht geworden. Verdrag van
Rome bij de afwikkeling van de
schade een rol speelt, verschil
len de deskundigen van me
ning. Nederland en Israël heb
ben het verdrag wel onderte
kend maar niet geratificeerd.
Het regelt de aansprakelijkheid
van schade die op de grond
wordt aangericht als gevolg van
ongelukken met luchtvaartui
gen. Prof. dr. H. Wassenbergh,
directeur van het Instituut voor
Lucht- en Ruimterecht van de
Universiteit van Leiden: „Het
gaat in het Verdrag van Rome
om de risico-aansprakelijkheid;
je hoeft niet eerst schuld te be
wijzen. Doordat er een ongeluk
met een vliegtuig is gebeurd is
de luchtvaartmaatschappij aan
sprakelijk voor de schade". Aan
de uit te keren bedragen zijn
evenwel limieten gesteld tot
een maximum van circa 30 mil
joen gulden. De hoogleraar sluit
niet uit dat de rechter toch de
bepalingen van het verdrag van
toepassing zal verklaren, om
dat die internationaal al min of
meer gebruikelijk zijn.
De Rotterdamse advocaat mr.
F. van Bakelen, specialist op
het gebied van luchtrecht,
noemt deze opvatting 'met res
pect onbegrijpelijk'. Naar zijn
mening is niet het Verdrag van
Vraag 't uw slijter.
